Ulemâ Terâvihle İlgili Sekiz Rekât Rivayetini Neden Dikkate Almamışlardır?
 

Bismillahirrahmanirrahimm

Sual: Hazreti Aişe’den sahih yolla gelen bir rivâyette Allah Resulü’nün Ramazan ayında ve Ramazan dışında on bir rekatten fazla namaz kılmadığı ifade edilmektedir.Öyleyse Ümmet’in terâvihi ittifakla yirmi rekat olarak kılmasının sebebi nedir?
Elcevap:Usûl-ü fıkıh ilminin mühim düsturlarından birisi şudur ki; bir mesele hakkında hüküm verilirken o husustaki bütün şer’î deliller bir araya getirilir ve böylece bir kanaate ulaşılmaya çalışılır. Zira bazen nass olarak görülen bir meselenin hükmükayıt altına alınma veya bazı zaman, mekân, durum veya fertlere tahsis edilme gibi yollarla sınırlandırılmış olabilir. Bazen hüküm neshedilmiş olabilir. Bazen de sahih bir rivâyetin sıhhati daha kesin bir veya daha çok rivâyetle çeliştiği görülebilir. Bu son durumda ilgili rivâyetin tevili araştırılır ki bu hususta ihtilafu’l-hadîs ilmi geliştirilmiştir.
İncelediğimiz bu meselede terâvih namazı hakkındaki sekiz rekat rivâyeti hususunda da aynı durum sözkonusudur. Bu hadîs daha fazla sayıda rivayetlerle çelişmektedir ki bunları maddeler halinde izah etmek istiyoruz:
Birincisi: Bu rivâyet yine Hazreti Aişe Annemizden sahih târiklerle gelen “Ramazan gelince Allah Resulü’nün rengi değişir, ‘çok namaz kılar’, çokça dua ederek Allah’a yalvarırdı.” (1) Ve “Allah Resulü Ramazan’ın son on gününde başka zamanlarda ibâdet hususunda göstermediği cehd ve gayreti gösterirdi.” (2) hadîsleri ile çelişki arz etmektedir. Bu nedenle ulemâ sekiz rekât ifadesinin yer aldığı hadisi tevil cihetine gitmişlerdir. İlk dönem muhaddis ve fâkihleri mezkür hadîste ifade edilen namazın teravih değil teheccüd namazı olduğuna kanaat getirmişlerdir. Nitekim Buhârî’nin mezkür hadîsi hem terâvih hem de teheccüd başlıkları altında kaydetmiş olması bu husustaki tereddüdünü göstermektedir. (3) Ne varki sonraki dönemlerde yazılan eserlerde bu rivâyet daha çok terâvih başlığı altında kaydedilmiş veavâm içerisinde amel edilmeyen bir rivâyet olarak algılanmıştır.
Bu yaklaşımı destekleyen diğer bir hususta Allah Resulü’nün “Gece kıldığınız son namaz vitir olsun.” (4) Teşvikleridir. Dolayısıyla ilk dönem müçtehidlerince mezkür namazın sekiz rekatinin teheccüd, üç rekatinin ise vitir olduğu düşünülmüştür. Bu arada şunu da ifade etmek isteriz ki terâvihi yalnız eda edn ve teheccüd kılan kimselerin vitiri gecenin sonuna bırakmaları efdaldir.
İkincisi: Abdullah bin Abbâs’tan “ Hazreti Peygamber aleyhi’s-salâtu ve’s-selâm bize terâvihi yirmi rekât olarak kıldırdı ve ‘Ramazan gecesinde yirmi rekât namaz kılanın yirmi bin günahı bağışlanır.’ ” (5) şeklinde bir rivâyet vârit olmuştur. Gerçi bu rivâyet bazı kimseler tarafından zayıf olarak nitelendirilmiş, lâkin fiilî uygulamayla beraber değerlendirilerek mana itibarıyla sahih görülmüştür. Ayrıca Buhârî neslinin hocaları arasında yer alan meşhur sika râvî İbn-i Ebî Şeybe’nin mühim bir sünnetle ilgili bu rivâyeti “Musannef”ine alması hadîsin manasının sıhhatine dair önemli bir emare olarak görülmüştür.
Üçüncüsü: Ashâb-ı Kirâm’ın ve ilk asırlardaki müçtehidlerin terâvih namazının yirmi rekat olduğu noktasındaki icmaları Hazreti Peygamber aleyhisselâmın bu namazı onlara yirmi rekat olarak talim ettiğini göstermektedir. Aksi takdirde Ashâb’ın ittifakla Hazreti Peygamber aleyhisselâmın bir uygulamasını tahrif ettikleri sonucuna ulaşılır ki bu makul olmayan bir netice arz etmektedir. Nitekim Medîneli Mâlikî müçtehidleri, Mekke ahalisinin terâvihnamazında her bir tervîhada Kâbe’yi tavaf etmelerinden dolayı sevap noktasında onlara yetişebilmek adına namazın rekat sayısını otuz altıya kadar çıkarmışlar,; lâkin sünnete ittibanın fazla ibâdetten daha ehemmiyetli olduğuna kanaat getirerek bu husustaki yirmi rekatlik uygulama noktasındaki ittifaka dahil olmuşlardır.
1) Beyhakî, Şuabu’l-Îmân 3/310
2) Müslim, İtikaf,8; Tirmizî, Savm 72
3) Buhâri, Teheccüd 16; Terâvih1
4) Buhârî, Megazi 33; Muvatta, Salât 76
5) Abd İbn Humeyd, el-Müsned I/218; Taberani, el-Mu'cemu'l-evsat 5/324; el-Mucemu'l-kebir 11/393; İbn Ebi Şeybe, el-Musennef 2/164.
Abdülhamid Selman Kaya