[Medineweb]

TOPRAK TİPLERİ
Ülkemizde gerek iklim koşullarının gerekse ana materyalin çok çeşitlilik göstermesinden dolayı pek çok toprak türünü görmek mümkündür. Bu toprakları oluşumlarına göre başlıca iki gruba ayırıp inceleyebiliriz. Yerli topraklar (ana kaya üzerinde oluşmuş topraklar) ve taşınmış topraklar

1. YERLİ (ANA KAYA ÜZERİNDE OLUŞMUŞ)
TOPRAKLAR Bu topraklar adında da anlaşılacağı gibi, oldukları yerde iklim ve zemin özelliklerine göre oluşmuş topraklardır. Ülkemizde oldukça yaygın olan bu toprakların başlıca tipleri şunlardır:

Kahverengi Orman toprakları
Ülkemizde orman örtüsünün yaygın olduğu yerlerde gözlenir. Organik maddenin fazla olmasından dolayı toprağın rengi kahverengileşmiştir. Bu topraklar genellikle 1200-2200 m yükseltiler arasında görülmekle birlikte, lokal olarak Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde, Güneydoğu Toros-larda, iç Batı Anadolu ve Trakya'da görülmekte-dir.Genelde kil, mikaşist, gnays, kireçtaşı, andezit, fliş, killişist, bu toprakların ana materyalini oluşturur ve bu topraklar yıllık yağış ortalaması 700 mm olduğu, iklimin ılıman olduğu sıcak ve yağışlı sahalarda yayılırlar. Bu toprakların oluşmasında iklim ve ana kayanın yanı sıra eğim de önemli rol oynamaktadır. Bu topraklar genelde eğimin fazla olduğu yerlerde taşınmasına paralel kireçsiz orman toprakları oluşur. Ülkemizde bu topraklar Kuzey Anadolu Dağları ve Yıldız Dağları'nın Karadeniz'e bakan kuzey yamaçlarında yağışların fazla olmasına paralel oldukça yaygındır. Bir de yıkanmanın az olduğu yerlerde kireçli orman toprakları vardır ki, bu topraklarda yıkanmanın azlığı dolayısıyla karbonat ve bazı ele-mentler toprakta birikir. Bunlarda ülkemizde Kuzey Anadolu Dağları'nın güney yamaçlarında Güneydoğu Toroslar'ın kuzey yamaçlarında ve İç Anadolu'da yaygın olarak görülür.

Kahverengi Topraklar
Ülkemizde, yıllık ortalama yağış miktarının 400 mm altında olduğu, yıllık ortalama sıcaklığı 10oC civarında bulunduğu, yarı kurak, ılıman-serin iklim koşullarında görülür. Bunlar fazla kireç içeren, grimsi kahverengi ile kahverengi arasında olan topraklardır. Bu toprakların bitki örtüsü genellikle seyrek, kısa-orta boylu çayırların yayıldığı step alanlar oluşturur. Bu nedenle bu topraklara kahverengi step toprakları da denir. Bu topraklar genel olarak Anadolu'da yaygın olmakla birlikte İç Anadolu Bölgesi'nde, Güneydoğu Anadoluda ve Doğu Anadolu'daki depresyon alanlarında, yaygın olarak görülürler. Bu topraklarda genelde tahıl tarımı yapılmaktadır.

Kireçsiz Kahverengi Topraklar
Yıllık yağış ortalamasının 500-700 mm olduğu ılıman iklim sahalarında yaygın olmakla birlikte ülkemizde İç Anadolu'nun kuzey ve doğu kesiminde, İç Batı Anadolu'da ve en fazla Trakya'da görülmektedir. Yani kahverengi orman topraklarının bulunduğu sahalarda, yağışın biraz fazla olduğu yerlerde gözlenirler. Kireçsiz kahverengi topraklar, granit, silisli şist, andezit kayaları üzerinde gözlenirler. Ana kayanın kireçsiz oluşu, topraklarında genel yapısında etkili olmuştur. Genelde 1000-2000 metreler arasında yer alan bu topraklar üzerindeki bitki örtüsü, yayvan ve iğne yapraklı ağaçlar, çalılıklar ve otlardır. Bu topraklarda tahıl, baklagiller ayçiçeği gibi tarım ürünleri yetiştirilir.

Kırmızı Renkli Akdeniz (Terra Rossa) Toprakları
Ülkemizde bu topraklar, yıllık ortalama sıcaklığı 14oC 'nin üzerinde, yıllık ortalama yağışın 500 mm'nin üstünde seyrettiği, kışların yağışlı ve ılıman, yazların ise sıcak ve kurak olduğu Güney Marmara Bölümü ve Ege kıyılarını içeren Ege Bölümü ve Akdeniz Bölgesi'nde görülür. Bu topraklar genelde kil, kireç taşı konglomera, ****morfik şistler üzerine gelişmiş dahaçok kalker veya kireççe zengin materyalden oluşan kırmızı renkli topraklar dır. Bu topraklar oluşturdukları ana kayaya veyî alanın yapısına göre farklı şekillerde görülebilir. Örneğin, düz veya düze yakın sahalarda kireçli malze me üzerinde gelişen bu topraklar, eğimli alanlarda kireç taşlarının çatlakları boyunca yayılırlar. Ayrıca terra rossalar üzerinde organik madde birikmesi gö rülmektedir. Çünkü yazın kurak olan bölgede orga nik madde ayrışması yeterince olmakta ve bu maddeler hemen inorganik maddeye karışmaktadır. Bı topraklar üzerinde, bitki örtüsü olarak meşe, dişbu dak, çam, keçiboynuzu ve pek çok maki türü ve çayır otları yer almaktadır.

Yüksek Dağ Çayırı Toprakları
Bu topraklar yazların kısa, kışların uzun, kari kaplı gün sayısının fazla olduğu 1800 m'den yükse dağlık kesimlerde görülür. Doğal bitki örtüsü Alpi çayırları olan bu topraklar üzerinde genelde hayva otlatmacılığı yapılır. Üzerlerinde oldukça yaygı olan çayırlar nedeniyle toprakta organik madde bir kimi oldukça fazladır. Ülkemizde genel olarak o man sınırının üst kesiminde görülür. Lokal olarak I gaz, Kaçkar, Allahüekber, Mescit dağlarında bu top raklar yaygın olarak görülür.

Kestane Renkli Topraklar
Ülkemizde yıllık yağış miktarının 400-600 mı aralarında olduğu, yıllık ortalama sıcaklığın 8QC c duğu, ılıman veya serin iklim şartlarının, hakim c duğu genelde kalker, volkanik kayalar Neojen g çökelleri üzerinde oluşan koyu kahverengi ile grir si kahverengi arasında renk alabilen topraklard Bu topraklar Doğu Anadolu'da, İç Anadolu'nun pl toluk alanlarında, İç Batı Anadolu'da görülmekt dir. Bu toprakların üzerinde gelişen doğal bitki c tüsü genelde orta boylu çayırlardan oluşan st< çayırlarıdır. Bu topraklar üzerinde genelde tahıl 1 rımı yapılmaktadır. Yağışın fazla olduğu yerler nadasa gerek yoktur. Kestane renkli toprakla hemen hemen aynı şartlarda oluşan ancak bir daha fazla sıcaklık isteyen, sıcaklığa bağlı olar hafif kırmızı görünüm alan kırmızımsı kestane re gi topraklar da vardır. Ama bunların ülkemizde ) yılış alanı azdır.

Çernozyomlar (Kara Topraklar)
Dünyadaki en verimli toprakları oluşturmaktadırlar. Ülkemizde, yıllık ortalama sıcaklığın 5oC, yağışın ise 600 mm olduğu killi ve bazaltlardan oluşan sahalar üzerinde oldukça yaygındır. Bu topraklar, özellikler Erzurum-Kars Plâtosu'nda ortalama 1900 m'lerde yayılmıştır. Organik madde birikiminin yoğun olduğu bu topraklarının doğal bitki örtüsü uzun boylu çayırlarıdır. Ancak bu yükseltide sıcaklığın az oluşu, yazın kısa sürmesi tahıl üretiminde verimli kılmamaktadır. Dolayısıyla buralarda uzun boylu otların oldukça yaygın olması bu toprakların hayvan otlatmacılığı için elverişli kılmaktadır.

Rendzina
Bu topraklar genel olarak, ılıman, ve yağışlı iklim şartları altında kalker, marn, killi kireç taşı ana materyalinden, orta ve çok eğimli sahalarda oluşmuşlardır. Ülkemizde Trakya, Marmara'nın güneyi, Toroslarda, İç Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu'da yaygın olarak görülmektedir. Kil ve organik maddenin karışmasından dolayı koyu renkli olan rend-zinalar, yüzeysel topraklar olup, oluşumlarında kalsifikasyon etkili olmuştur. Bu topraklar üzerindeki doğal bitki örtüsü çayırlar, bodur çalılar ve fundalıklardır. Ayrıca bu topraklarda tahıl, ayçiçeği ve baklagiller gibi yoğun tarım faaliyeti yapılmaktadır. Rendzinalar toprak yapıları nedeniyle erozyon etkisini fazlaca yaşayan topraklardandır.

Podzolik Topraklar
Yıllık yağış miktarı 1000 mm'nin üstünde olduğu yıllık sıcaklık ortalamasının 7°C'nin altında olduğu, soğuk ve serin iklim koşullarında görülen topraklardır. Bu topraklar, yağışın fazlalığı dolayısıyla fazla yıkanmış ve asitik özellik kazanmıştır. Genelde gri-kahverengi ve kırmızı renginde görülen bu topraklar ülkemizde Karadeniz Bölgesi'nde dağların yüksek kesimlerinde, Uludağ'da ve Akdeniz Bölgesi'nde görülmektedir. Sıcaklığın az olmasından dolayı ayrışma azdır. Bu nedenle organik madde birikimi fazladır. Bu topraklarda sebze, meyve, fındık, tütün, mısır, pamuk, üzüm yetiştirilmektedir. Doğal bitki örtüsü geniş ve iğne yapraklı ağaçları ile fundalıklardır.

Gri Çöl Toprakları (Sierozem)
Ülkemizde yarıkurak bölgelerde, yıllık ortalama yağışın 250 mm olduğu iklim koşullarının hüküm sürdüğü yerlerde görülür. Genelde düz ve az eğimli sahalarda, kireçli alüvyal malzeme, kalker ve kalker kabuk (kaliş) üzerinde oluşan kalsiyum karbonat bakımından zengin, organik madde bakımından fakir, açık renkli topraklardır. Bu topraklar, ülkemizde özellikle Orta Anadolu'nun güneyinde, Konya Ovası'nın doğu kesiminde bulunmaktadır. Doğal bitki örtüsü, çöl tipi çalı ve otsu bitkileridir. Sulama yapıldığı yerlerde, genelde üzerinde tahıl tarımı yapılmaktadır.

Vertisol (Gromusol)
Bu topraklar koyu renkli, killi, çokça kireç içeren, yaz kuraklığında ortalama 4 cm genişliğinde, 1 m uzunluğunda çatlayan, yağışların bol olduğu kış aylarında suya doyunca şişen topraklardır. Bu şişme neticesinde hafif engebeli bir alan oluşabilir. Bu topraklar daha çok yıllık ortalama yağışın 600 mm olduğu, sıcak-ılıman iklim şartlarında yazların kurak ve sıcak geçtiği iklim koşullarında görülür. Genelde düz ve az-orta eğimli arazilerde yer alan bu toprakların ana materyalini genelde kireçli kil, marn, şist, kalker oluşturur. Verimli olan bu topraklarda daha çok tahıl ve ayçiçeği tarımı yapılırken bu toprağın doğal bitki örtüsünü meşe, çalılar, bodur ağaçlar ve çayır otları oluşturur. Ülkemizde genel olarak Trakya, Ergene Havzası, Marmara Böl-gesi'nin güneyinde görülürler. Ayrıca Muş Ovası, Çukurova, Konya Havzasında, Bafra Ovası'nın güneyindeki yüksek kesimlerde, Ceyhan Ovasında vertisol topraklar bulunur.

Çorak (Halomorfik) Topraklar
Bu topraklar yağışın az, buharlaşmanın fazla olduğu kapalı havzalarda, taban arazilerde, deniz suyunun etkisindeki delta sahalarında görülmektedir. Yüksek oranda çözünebilir tuz ve sodyum içeren bu toprakların, doğal bitki örtüsü oldukça cılız, tuzlara dayanabilen çorakçıl otlar ve çalılardır. Bu topraklar doğal olarak oluşabilecekleri gibi aşırı sulanan alanlarda oluşabilirler ve içlerindeki tuz ve sodyum oranlarına ve reaksiyon değerlerine göre üç gruba ayrılırlar:
1. Tuzlu topraklar
2. Alkali (Sodik) topraklar
3. Tuzlu-alkali topraklar
Çorak topraklar ülkemizde genel olarak Konya Havza'sında, Tuz Gölü'nün güneyinde, Erzurum Ovası'nın bazı kesimlerinde görülmektedir. İçindeki tuz ve sodyumun fazlalığı dolayısıyla tarımsal etkinliğe uygun değildir.

2. TAŞINMIŞ TOPRAKLAR
Bu topraklar, eğimli ve bitki örtüsünün zayıf olduğu alanlarda anakayadan kopartılan malzemenin dış etmenlerle taşınıp bir yerde biriktirmesi ile oluşan topraklardır. Bu toprak tipleri şunlardır:

Alüvyal Topraklar
Alüvyal topraklar, akarsuların geçtiği yerlerde yataklarından aşındırdıkları malzemeleri, eğimin azaldığı yerde taşıma gücünün azalması ile yayarak biriktirmesi sonucunda oluşan genç topraklardır. Bu topraklar genel olarak, birikinti koni ve yelpazeleri üzerinde, taşkın sahalarında, eski akarsu yataklarında, dağların arasındaki alüvyal topraklarda görülebilir. Bu toprakların yapısını, aşındırıp kopardıkları alanın materyali belirler. Örneğin; ana materyal kireçli ise alüvyon kireçli, ana materyal killi ise alüvyon da killi olur. Aynı şekilde ana materyal koyu renkli ise alüvyon koyu renkli olur. Akdeniz Bölgesi'nde kireç taşları üzerindeki akarsuların alüvyonları, hem kireçli hem de kırmızı renktedir. Alüvyonlar, çeşitli iklim koşulu altında gözlenebilir. Örneğin; bu topraklar Karadeniz kıyılarında Sakarya, Bafra, Çarşamba, Ege'de; Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes, Akdeniz'de; Çukurova, Asi, Göksu, Köyceğiz, Seyhan ve Ceyhan delta ovalarında yaygın olarak görünürler. İç kesimlerde ise Erzurum, Harran, Erbaa-Niksar, Muş, Erzincan, Konya, Düzce ovalarında görülmektedir. Bu topraklar, içlerinde pek çok yararlı elementleri içerirler. Bu nedenle bunlar ülkemizin en verimli topraklarıdır. Sulu ve kuru tarımın yaygın olarak yapıldığı topraklarda genelde tahıl, sebze, meyve ve çapa bitkileri yetiştirilir. Alüvyonların doğal bitki örtüsü ise iklim koşullarına göre orman, çalı, çayır olabilir.

Kolüvyal Topraklar
Dağların yamaçlarında, gerek yağmur sularının etkisiyle taşınan, gerekse yerçekimi etkisiyle kopan malzemeler yamaçların eteklerinde toplanır. Bu malzemeye genel olarak yamaç deposu, bunun üstündeki toprağa da kolüvyal toprak ya da yamaç toprağı denir. Bu depolarda, çeşitli boyuttaki çakıllar, kum ve toprak yer almaktadır. Yamaçlar da aşındırmanın şiddetli olduğu dönemlerde iri unsurlu malzemeler, aşındırmanın az olduğu dönemlerde ince unsurlu malzemeler dikkat çeker. Yamaçtaki aşınma devam ettiği sürece deponun yüzeyindeki malzeme birikimi süreceğinden depc üzerindeki toprak olgunlaşma olanağı bulamaz Ancak aşınmanın durduğu veya azaldığı dönemlerde depo üzerindeki toprak gelişmeye başlar. Ör neğin; buna benzer toprak tipleri Bozdağların etek lerinde, Kuzey Anadolu Dağları'nın güneyinde, To ros dağlarında görmek mümkündür. Bu toprakla genelde çakıllı olup, tarımsal etkinlik için uygun dur. Üzerinde orman, üzüm ve meyve bahçeleri ol dukça yaygındır. Torosların eteklerinde yamaç top raklarında yetiştirilen turunçgiller, Ege'deki gra benlerin kenarında yetiştirilen zeytin, incir, tütün bı topraklar üzerinde yapılan tarımsal etkinliklerin en güzel örnekleridir.