Demir Eksikliği
İnsan bünyesi pek çok fonksiyonunu sağlıklı sürdürebilmek için demire ihtiyaç duyar. Demir eksikliği, dünyanın her yerinde yaygın görülen sağlık sorunlarından biridir. Çoğunlukla beslenme yetersizliği ve çeşitli sebeplerle vücutta demir kayıplarına bağlı olarak ortaya çıkar.
Demir eksikliği, ülkemizde sık görülmekle birlikte, genellikle kolay tedavi edilebilen bir sağlık sorunudur.
Epitel, kırmızı kan hücreleri (eritrosit) gibi yapım-yıkım döngüsünün hızlı olduğu dokularda demir eksikliği öncelikle kendini belli eder. Kansızlık (anemi) demir eksikliğinin ileri dönem sonuçlarındandır.
İnsan vücudundaki demir miktarı değişken olmakla birlikte ortalama 2-6 gramdır ve bunun yüzde 80'i hemoglobinde bulunur. Hemoglobin, kırmızı kan hücreleri içinde dokulara oksijen taşınmasından sorumlu önemli bir maddedir. Hemoglobin yapımında demir kullanılır.
Vücutta geri kalan demirin büyük bölümü depo şeklinde korunur. Karaciğer, dalak ve kemik iliği, demir depolarının yoğun olduğu organlardır.
İnsan bünyesinin demir ihtiyacı, demirin ince bağırsaklardan emilimi ile dengelenmeye çalışılır. Besinlerle alınan demirin ortalama onda biri emilebilmektedir. Gerek demirin emiliminin bozulması ve yetersiz beslenmeyle alımının azalması, gerekse kişi tarafından farkedilen veya edilemeyen kanamalarla demir kaybı durumunda, vücut ilk olarak eksikliği dengelemeye çalışır. Öncelikle demir depoları kullanılır. Bir süre sonra demir depoları tükendiğinde demir eksikliği belirtileri görülmeye başlar. İleri dönemde kan yapımının ana minerali olan demir düşük olduğu için kansızlık gelişir.
Demir eksikliği neden oluşur?
• Beslenme yetersiz, dengesiz olduğunda demir eksikliği gelişebilir. Karaciğer, dalak, kırmızı et demir bakımından zengin besinlerdir. Tahıllarda da demir bulunur, ancak emilimi yetersizdir. Vejeteryanlar (hiç et yemeyenler) demir eksikliği riski taşırlar. Beslenmedeki bir takım yanlışlar da demir eksikliğine zemin hazırlar. Aşırı süt tüketimi, aşırı lifli gıdalarla beslenme, aşırı çay tüketimi gibi. Bilinenin aksine pekmez, ıspanak demir bakımından zengin değildir.
Kil, kireç, toprak, buz gibi gıda olmayan maddeleri yeme alışkanlığı da demir emilimini bozup eksikliğe yol açtığı gibi, demir eksikliği de bu tür alışkanlıkları doğurabilmektedir.
• Kişi besinlerle yeterli demir alır, ancak emilim azalmış olabilir. Demir emilimi için mide asiditesinin korunmuş olması gerekir. Antiasit ve asitliği azaltıcı ilaç kullananlarda, mide ameliyatı geçirmiş kişilerde, asitlik azalmış olduğundan demir emilimi azalır.
• Kişinin farkında olduğu veya olmadığı kanamalar: Mesela hemoroid, hanımlarda adet döneminde veya bir hastalığa bağlı aşırı kanamalar, peptik ülser, parazitler gibi. Uzun süreli aspirin kullanımı sindirim sisteminde küçük kanamalara yol açarak demir eksikliğine neden olabilir. Yaşlılardaki demir eksikliği anemisinde gizli kan kaybının kalınbarsak tümörleri sonucu gelişebileceği göz ardı edilmemelidir.
• Demir ihtiyacının arttığı büyüme-gelişmenin hızlı olduğu bebeklik döneminde, erken doğanlarda, hamilelik ve süt verme dönemlerinde demir eksikliği gelişebilir.
Belirtileri nelerdir?
Demir eksikliği sebebe bağlı olmakla birlikte genellikle sinsi başlar. Çünkü vücut yavaş yavaş gelişen yeni duruma kendini adapte edebilir.
Halsizlik, yorgunluk, çabuk yorulma, kulak çınlaması, baş dönmesi, nefes darlığı, mukoza ve deride solukluk, soğuğa tahammülsüzlük, çarpıntı görülebilir. Dile pürtüklü görünüm veren çıkıntılar (papilla) silinir, dil düz görülebilir. Çocuklarda öğrenme güçlüğü, okul başarısında düşmeye yol açabilir.
Nasıl tedavi edilir?
Demir eksikliği tedavisine ilk olarak altta yatan sebep varsa kaldırılarak başlanır. Miyom, hemoroid tedavisi gibi... Daha sonra tercihen ağızdan demir ilaçları; ağızdan alınamıyorsa kas veya damar içine enjekte edilerek eksiklik giderilir, depolar yerine konur.
Dikkat edilmesi gereken bir husus, tedavi süresine uyumdur. Yetersiz tedavi ile depolar dolmayacağı için hastalık tekrar edebilir. Demir ilaçları tercihen yemeklerden önce alınmalıdır. Süt ile birlikte içilmemelidir.
Demir eksikliğini önlemek için
• Tek yönlü olmayan, dengeli ve yeterli beslenmeye özen gösterilmelidir.
• İnek sütü demir eksikliğine zemin hazırlar. Bebeğinizin beslenmesi için anne sütü verin.
• Kil, kireç, toprak, buz gibi gıda olmayan maddeleri yeme alışkanlığı varsa demir eksikliği olabileceği akla gelmeli, tedavi yoluna gidilmelidir.
• Hamilelik, bebeklik dönemlerinde doktor gözetiminde gerektiğinde demir kullanılmalıdır.
Demir eksikliği önemli belirtilere yol açmakla birlikte tedavisi olan bir hastalıktır. Yukarıda bahsedilen belirtiler görüldüğü takdirde doktora başvurmalı ve uygun tedaviye uymaya özen göstermelidir