Avamil
İrabı anlamak isteyen herkesin 100 şeyi bilmesi lazımdır. Bu 100 şeyden 60 tanesine AMİL , 30 tanesine MAMUL , 10 tanesine de İRAB denir.
AMİLLER :
Cümle içinde kelimenin son harekesini belirleyen kelimelere AMİL denir. İki kısımdır. A ) lafzi amiller B ) manevi amiller.
Lafzi amiller de 2 kısımdır. 1) semai amiller 2) kıyasi amiller .
SEMAİ LAFZİ AMİLLER : adet olarak 49 tanedirler ve 5 bölüme ayrılırlar.
Semai : bir kaidesi olmayan , araplardan duyulan demektir. Kıyasi : kaidesi olan.
Lafzi : dille söylenen demektir.
A – ( semai lafzi amillerden birincisi ) : bir ismin sonunu cerr ( esre ) eden harflerdir ki bu harflere “ harfi cerr” ve “harfi izafet” denilir. Bunlar 20 tanedirler.
1- (ﺐ ) “ BA” harfidir .
örnek : ﻪﻟﻟﺎﺑ ﺖﻧﻣﺁ (amentu billahi) (ALLAH a inandım) gibi.
2- ( ﻥﻣ ) “ min” harfidir .
örnek : ﺏﻧﺬ ﻝﻛ ﻥﻣ ﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin ) ( bütün günahlardan tövbe ettim) gibi.
3- ( ﻰﻟ ﺇ ) “ ila” harfidir.
Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍﻰﻟﺇ ﺖﺑﺗ ( tubtu ilallahi teala ) ( ALLAH TEALA ya tövbe ettim ) gibi.
4- ( ﻥﻋ ) “an” harfidir.
Örnek : ﻢﺍﺭﺣﻟﺍﻥﻋ ﺖﻓﻓﻛ ( kufiftu anilharami ) ( haramdan men edildim) gibi.
5- ( ﻰﻟﻋ ) “a’la” harfidir.
Örnek : ﺐﻧﺫﻣ ﻞﻛ ﻰﻟﻋ ﺔﺒﻮﺗﻠﺍ ﺏﺠﺗ ( tecibu ttevbetu ala kulli muznibin ) ( her günahkar üzerine tövbe etmek vaciptir ) gibi.
6- ( ﻞ ) “lam” harfidir.
Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟ ﺪﻳﺒﻋ ﺎﻧﺃ ( ene ubeydun lillahi teala ) ( ben ALLAH TEALA nın – için – kulcağızıyım) gibi.
7- ( ﻰﻔ ) “fi” harfidir.
Örnek : ﺔﻧﺟﻠﺍﻰﻔ ﻊﻳﻂﻣﻠﺍ ( el muti u fi l cennet i ) ( itaat eden cennettedir) gibi.
8- ( ﻚ ) “kaf” harfidir.
Örnek : ﺊﺷ ﻪﻟﺛﻣﻛ ﺲﻳﻟ ( leyse ke mislihi şeyun ) ( O nun benzeri gibi hiçbir şey yoktur ) gibi.
9- ( ﻰﺗﺤ ) “ hatta “ harfidir.
Örnek : ﺖﻭﻤﻟﺍ ﻰﺗﺤ ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻟﻟﺍ ﺩﺑﻋﺃ ( a’budu llahe teala hatta l mevti ) (ölüme kadar ALLAH TEALA ya ibadet ederim) gibi.
10-( ﺏﺭ ) “rubbe” harfidir.
Örnek : ﻥﺁﺮﻗﻟﺍ ﻪﻧﻌﻟﻳ ﻞﺎﺘ ﺏﺭ ( rubbe talin yel’anuhu l kuran u) ( nice okuyucular vardır ki kuran onlara lanet eder) gibi.
11-( ﻡﺳﻗﻟﺍ ﻭﺍﻭ ) “ vav” ul gasemi – yemin “vav” ı dır.
Örnek : ﺭﺋﺎﻜﻠﺍ ﻥﻠﻌﻓﺍ ﻻ ﻪﻟﻟﺍﻭ ( vallahi la ef’alenne l kebaire ) ( ALLAH a yemin ederim ki asla büyük günahları yapmayacağım) gibi.
12-( ﻡﺳﻗﻟﺍ ﺀﺎﺘ ) “ ta” ul gasemi – yemin “ta” sı dır.
Örnek : ﺽﺋﺍﺭﻔﻠﺍ ﻥﻠﻌﻓﻷ ﻪﻟﻟﺎﺗ ( tallahi le ef’alenne l feraida) ( ALLAH a yemin ederim ki elbette farzları yapacağım) gibi.
13-( ﺎﺸﺎﺣ ) “haşa” harfidir.
Örnek : ﻢﻠﺎﻌﻠﺍ ﺎﺸﺎﺣ ﺲﺎﻧﻠﺍ ﻚﻠﻫ ( heleke n nasu haşa l alimi ) ( alimler hariç , insanlar helak oldu ) gibi.
14-( ﻼﺧ ) “ hala” harfidir.
Örnek : ﻪﻣﻠﻌﺒ ﻞﻣﺎﻌﻠﺍ ﻼﺧ ﻥﻭﻣﻠﺎﻌﻠﺍ ﻚﻠﻫ ( heleke l alimune hala l amili bi ilmihi ) ( ilmiyle amel edenler hariç , alimler helak oldu) gibi.
15-( ﺍﺩﻋ ) “ada” harfidir.
Örnek : ﺺﻠﺧﻣﻠﺍ ﺍﺩﻋ ﻥﻭﻟﻣﺎﻌﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke l amilune ada l muhlısi ) ( ihlaslılar hariç , amel edenler helak oldu) gibi.
16-( ﺫﻣ ) “muz” harfidir.
Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍ ﻢﻭﻴ ﺫﻣ ﻪﺗﻟﻌﻓ ﺏﻧﺬ ﻝﻛ ﻥﻣ ﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin fealtuhu muz yevmi l buluği ) ( buluğa erdiğim günden beri yapmış olduğum bütün günahlardan tövbe ettim ) gibi.
17-( ﺫﻧﻣ ) “munzu” harfidir.
Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍ ﻢﻭﻴ ﺫﻧﻣ ﺓﻭﻠﺼﻠﺍﺏﺠﺗ ( tecibu s salatu munzu yevmi l buluği ) ( buluğa erilen günden itibaren namaz farz olur) gibi.
18-( ﻻﻭﻟ ) “levla” harfidir. Kendisine bir zamir bitiştiği zaman harfi cerr olur.
Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍ ﻚﻠﻬﻠ ﻪﻟﻟﺍ ﺔﻣﺤﺭﺎﻳﻙﻻﻭﻟ ( levlake ya rahmetallahi leheleke n nasu ) ( ey ALLAH ın rahmeti , sen olmasaydın elbette insanlar helak olurdu ) gibi.
19-( ﻪﻣﻳﻜ ) “keyme” harfidir. “key” , niçin manasındadır. İstifham “ma” sına dahil olduğunda harfi cerr olur.
Örnek : ﺖﻳﺻﻋ ﻪﻣﻳﻜ ( keyme asayte ) ( niçin – neden asi oldun ) gibi.
20-( ﻞﻌﻠ ) “lealle” harfidir. Ukeyl kabilesinin lugatında harfi cerr olarak geçer.
Örnek : ﻰﺑﻭﻧﺫ ﺭﻓﻐﻴ ﻪﻟﻟﺍ ﻞﻌﻠ ( leallallahi yağfiru zunubi ) ( umulur ki ALLAH günahlarımı bağışlar ) gibi.