inkılap tarihi ders notları ilahiyat 2 .sınıf
İlahiyat önlisans İnkılap tarihi tarihi 1 ünite
*Osmanlının 17yy dan 18yy başına kadar olan dönemine duraklama yerine buhran dönemi demek daha uygundur.sıkıntılara rağmen fetih ve zaferler devam etmiştir.
*II selim zamanında 1571 kıbrıs (inebahtı mağlubiyetine rağmen)-1574 tunus-1578 fas el kasrül kebir zaferiyle Osmanlı nın nufuzu kuzey Afrika nın batısına kadar uzanmıştır.
* günümüzün iran sınırı 1639 da imzalanan kasrı şirin antlaşmasıyla çizilmiştir.
*kossaklara 1676 da zoravna natlaşması ile lehistan sınırı içinde kalan topraklar verildi
*osmanlı -avusturya savaşları 1593-1606 da zitvatorok antlaşması ile sona erdi
*1618 de başlayan Avrupalı Protestan ve Katolikler arasındaki mezhep Savaşları (otuzyıl savaşları 1648 yılında vestfalya antlaşması ile sona erdi.
*Girit 1645-1669 yılında fethedildi.
*1656 da köprülü Mehmet paşa kumandasındaki limmi ve Bozcaada alındı.
*1662 (erdel) Romanya-1663 uyvar(Slovakya)fetihleriyle batıda en geniş sınıra ulaşıldı.
*Osmanlı 17yy son çeyreğinde Katolik halsburgların baskısından kurtulmak isteyen Protestan Macarların yardım isteğiyle 1683 nisan-temmuz Merzifonlu kara Mustafa paşa önderliğinde viyana 2 sefer düzenlenmiş ancak leh kuvvetleri karşı tarafa yardıma gelince Osmanlı bozguna uğramış.bundan sorumlu tutulan paşa belgratta idam edilmiştir.
*viyana bozgunun dan sonra Avrupalılar morallenerek kutsal ittifakı kurmuşlar bu devletler Avusturya –lehistan –venedik- daha sonra ise 1686 da Ruslarda katılmıştır.
*karlofça antlaşması 1699 da imzalanmış Osmanlı maalesef balkanlarda ve Ukrayna da geniş çapta toprak kaybına uğramıştır.
*17yy buhranının en büyük sebebler.-avrupudaki iktisadi ve sosyal hayattaki gelişmelere ayak uyduramamak (fetihlere rağmen-askeri zaferler kazanmak için devletin imkanlarının seferber edilmesi
-safevi(iran)la yapılan 60 yılı aşkın süren savaş ırakın alınmasına rağmen ikitisaden zayıflamaya sebeb olmuştur-25yıl süren giritin alınma mücadelesinde deniz gücümüzün zayıflığının ve hazinenin tüketilmesi
-avrupanın 11yy dere bey görüntüsünden kurtulup14 yy dan itibaren merkezileşmeye başlaması rejimlerin güçlenmesi ile16yy da sömürgecilikten avrupanın zenginleşmesi –kilise birliğinin sarsılmasıyla birlikte rönesenas –sömürge gelirleriyle zengin avrupanın bilim teknoloji felsefe kültüre askeri alana aktarılması-ipek yolunun yeni keşiflerle önemini kaybetmesi-hanedan ve devlet adamlarının yetişme memesi-merkezi otoritenin zayıflaması ile halka vergi baskısı isyanların artması-yeniçeri ocağının askeri teşkilatın bozulması ve ganimetlerin azalması-devlet sınırların genişlemesiyle merkezi otoritede zayıflığın meydana gelmesi.
Devrin alimlerini tesbitiyle buhran tereddi (yozlaşma ve tegayyür(bozulma)olarak nitelendirilmiştir.
Halep defterdarı Gelibolu lu Mustafa ali efendi nasihatusselatin eserinde 1581 de devlet adamlarının niteliksizleşmesini,
Bosnalı bilgin Hasan kafi 1595 usulul hikem nizamülalem de devlet düzeninde eski kuralların terki askeri alanda geri kalmışlığı,
Manisalı defter emini ali risalei vazife haran ve meratibi bendaginali Osman da tımar sisteminin bozulması makam sahiplerinin günlük çıkarların peşine düşmesi askeri teşkilatın bozulması nı rüşvetin artması hazinenin boşalması devletin devamı için gerekli reaya hazine asker kurumlarının bozulmasını,
Katip çelebi ise mizaülhak ihtiyarul ebakk da Osmanlı medrese sisteminin bozulmasını buhrana sebeb olarak göstermiştir.—
1711 prut savaşıyla Rusların balkanları Slavlaşma hareketi azak kalesi geri alındı
1715 de venedikle yapılan savaşta mora alındı
1715-18 osmanlı Avusturya savaşında Osmanlı mağlup oldu21 temmuz 1718 de pasarofça antlaşması Sırbistan ın önemli kısmı kaybedilmiştir.
Lale devri 1703-1730..1718 de lale yetiştiriciliğiyle başlayan dönem aslında III Ahmet dönemindeki damat İbrahim paşa döneminde avrupa ya gönderilen elçilerin sayısının artması en göze batan saraya rapor sunan pariste bulunan 28 Mehmet çelebinin raporu dikkat çekicidir.-Avrupa nın kültür sanat sanayisi askeriyesi hakkında saraya raporların sunulduğu –imalathaneler açılıp batı tarzı üretimin yapıldığı-temel ihraç kalemi olarak yünün yerini pamuğun alması-dışarıya bağımlılığı azaltmak için kumaşın üretildiği( 1709yelken kumaşı) 1720 de ipek kumaşı üretimi-tercüme heyetleri kurularak Arapça farsça batı dillerinde eserlerin tercüme edilmesi ---bu dönemde aslen Macar asıllı bir TÜRK olan İbrahim MÜTEFERRİKA 1729 da Müslümanlar arasında MATBAYI ilk defa kurmuştur.
Lale devrinde Osmanlının devlet erkanı bilim kültür felsefeden ziyade Avrupa nın saray gösteriş ve görkemi Osmanlıya getirme eğilimi göstermeleri halk arasında yoksulluk ve sıkıntıya düşürmüştür. Bu nedenle damat İbrahim paşa iran seferi düzenlemiştir.1723
Lale devri iran seferini son aşamasında saray erkanın olumsuz yaşantısı üzerine fakir esnaf aslen bir hamam hademesi olan yeniçeri patronu Halil etrafında toplanarak isyan etmiş bu isyan neticesinde içinde sadabad sarayının içinde buluna 120 yi aşkın köşk 3 günde yakılmış.IIIahmet sadrazam damat İbrahim paşayı azletmesine rağmen isyan devam edince padişah tahtan ferağ at etmiştir.yerine 1 ekim 173 0 da I Mahmut tahta geçmiştir.
I Mahmut döneminde Fransız soylularından daha sonra Ahmet ismini alan alexsandra com ben..olan 1729 da Avusturya dan kaçan ahmed paşa isyan dan sonra saraya rapor sundu humbaracı ocağının başına getirlmiştir.
Humbaracı ocağı Avrupa tarzında ilk osmanlı kurumudur.
Humbaracı ocağını kuran ahmed paşa1736da Avrupa tarzında topçu askerin eğitimi için handesehane(kara mühendisliğini )kurmuştur.
Ahmed paşanın önerileri..maaşların düzenli ödenmesi-emekilik sisteminin kurulması-yeniçerilerin birliklere bölünmesi ayrı subayların yetiştirmesi-ni sunmasına rağmen bu humbaracı ocağın ıslahı ile kalınmıştır.(humbaracı..demirtunçtan yapılan dökümlü el bombası)
I Mahmut dönemini diğer icraatları
Matbaa ya saray desteği verilmiş yazar ve sanatçılar a destek verilmiş.İstanbul da Ayasofya fatih Süleymaniye Topkapı sarayına kütüphaneler açılmış önemli el yazması kitaplar toplatılmış
I MAHMUT DÖNEMİNDE İLK KAĞIT FABRİKASI 1749 da yalovada açılmış Polonya dan kağıt ustaları getirtilmiştir.şehrin uzun zaman s su sıkıntısı çekmemesi için icraatlar yapılmıştır.
--I Mahmut 1754 vefat edince yerine kısa süreli IIIosman tahta geçmiş 1757 de onunda vefat etmesi üzerine tahta 41 yaşına III Mustafa geçmiştir
III MUSTAFA dönemini sadrazamı Mehmet Ragıp paşayla barış politikalar uygulayıp hazine gelirlerini artma-vakıf tımar iti zamlara sıkı denetim-ticareti geliştirme saray masraflarını kısma gibi politikalar uygulanmış olsa da 1763 de paşanın ölümü ve 1768 de başlayan rus savaşıyla barış ortamı sona erdi.
Osmanlı yenilince KARLOFÇA ANTLAŞMASINDAN SONRAKİ EN AĞIR ANTLAŞAM A OLAN 1774 KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI İMZALANDI. Bu antlaşma toprak kaybından daha ziyade hukuk ticaret diploması alanındaki en ağır yenilgidir.
Şartlara göre Ruslar Karadeniz e yerleşmiş Ortodoks tebaasının savunuculuğuna soyunmuş.-İstanbul a bir Ortodoks kilisesi açma-daimi elçilik istedikleri şehirlerde konsolosluk-rus gemilerinin boğazdan geçme hakkı-ve Rusya ya 3 yılda 4 milyon ruble savaş tazminatı kabul edilip sadece kırımı kaybetmekle birlikte tatarların dini meselelerini vesile ederek bağını devam ettirmeye çalışmıştır.Rusların bu başarısı açar Petronun orduyu Avrupa tarzı yapmasında etkisi büyüktür..
I Abdülhamit dönemi.. 1774-1789
Bu dönmede yeniliklere devam edilmiş aslen Macar olan Fransa doğumlu baron françois tott 1755 İstanbul a gelmiş 1767 Paris e dönerek çeşitli görevlerle 1769 tekrar İstanbul a gelip boğaz tahkiminde görev alıp SURAT TOPÇULARI OCAĞINI kurmuş.boğaza kaleler inşa ettirmiş ve 1773 de bahri humayin adını alen handesehaneyi kapsamlı askeri okula dönüştürmüş.medineye kütüphane açılmış yeniçeri ocağı iyileştirilmiş Fransızca askeri kitapların tercümesine devam edilmiş.yerli malı kullanım zorunlu tutulmuş.
Ruslarla bu dönemde 17 /8/1787 de yapılan savaş ve sonucu damga vurmuştur.Rusya ile ittifakı bulunan Avusturya 1788 savaş ilan etmiş.1789 RUSLAR 25000 SİVİLİ ÖİZ İDE HUNHARCA KATLETMİŞ.BU SONUÇ ÜZERİNE HABERİ ALAN PADİŞAH I ABDÜLHAMİT İNME HASTALIĞI SONUCU 07/5/1789VEFAT ETMİŞTİR.
VEFAT ÜZERİNE tahta III SELİM GETİRİLMİŞ.
İlk icraat olarak 1790 prusya ile ittifak yapıp Avusturya ile savaşın son bulması gerçekleşmiş.ve 1791 DE ZİŞTOVİ ANTLAŞMASI YAPILMIŞ.Belgrat da dahil eski sınırlara dönülsede Rusların maçin deki başarısı neticesinde 10 ocak 1792 de YAŞ ANTLŞAMASI İLE Osmanlı kırım ı tamamen kaybetmiştir.nufuz ettiği bölgelerde gerilemiştir.
III SELİM ZİŞTOVİDEN SONRA avusturyaya elçi olarak gönderdiği EBU BEKİR TATIP EFENDİ 1791 VİYANDAN DÖNÜNCE 500 SAYFALIK saraya sefaretname sundu.1791 de çeşitli kesimlerden seçilmiş 22 kişiden devletin zaafları ve alınması gereken önlemler hakkına layihalar (raporlar )istedi
Bu görüşlerin ortak noktaları
*askeri alanda yenişmenin gerekliliği- Toplumsak iktisadi meseleler-kanuni devrine dönme zorunluluğu-eski kurumların tasfiyesi-yeniçeri ocağının yenilenmesi.
Bu doğrultuda nizami cedit adında yeni düzen kuruldu.ıslahat hareketi ordunun düzenlenmesi olarak algılandı. Aslen nizami cedid siyasi iktisadi sosyal ve askeri alanı kapsayan hereketti.
-- Hareketin amacı…*yeniçeri ocağının kaldırılması-ulemanın nufuzunu kırılması-şeyhülislamın siyasete karışmasının önlemesi-avrupanın ilim sanat askerlik ziraat ticaret medeniyet alanındaki yeniliklerin Osmanlıda uygulanması amaçlanmıştı.
III SELİMİN ASKERİ ALANDAKİ YENİLİKLERİ
*İdari ve askeri işler birbirinden ayrıldı*askerlikle ilgisi olmayanlar yeniçeri ocağından çıkarıldı-ocaklarda kışlalar genişletilerek askere sürekli talim zorunluluğu getirildi.-askerlerin ücretleri artırıldı-dirliklerin saray gözdeleri yerine askere verilmesi sağlandı-yeniçeri ocağının mevcudu yarıya indirildi-yeniçerilere Avrupa tarzı tüfekler kullanmasını bilen 8 asker verildi- topçu,humbaracı,lağımcı ,top arabacı, ocaklarındakilerin evlenmesi ni yasaklayarak kışlada kalmalarını sağladı-yeniçeri esamilerinin mal alım satımı engellendi- eski kurumların tasfiyesiyle yeni ordu NİZAMİ CEDİD ADIYLA 24 ŞUBAT 1793 DE BAŞINA SADARET KETHÜDASI MUSTAFA REŞİR EFENDİ GETİRİLDİ.
NİZAMİ CEDİD Fransa ve İsveç ten getirilen subaylarla ilk mevcudu 1602 er 27 subay..1799 da farkı birim kuruldu. …ordunun 1802 deki mevcudu 9263 er 27 subay ..1806 da 22682 er 1590 subay ulaşılıp yarısı İstanbul da yarısı Anadolu da istihdam edildi.
Bu birliğin masraflarını karşılamak üzere İRADI CEDİT DEFTERDARLIĞI KURULDU..İçki tütün kahve vb malların vergileri bu orduya tahsisi edildi.. ordunun güçlenmesi için 1795 de beri humayun kara mühendisliği kuruldu.fransızca zorunlu dil olarak okutuldu.kütüphaneler Fransız ca kitaplarla donatıldı.donanmanın güçlenmesi için 1773 de mühendis bahrı humayun deniz müh ıslahına başlandı.
-1792/1803 kaptanı derya sıfatıyla donanmanın başına getirilen damat küçük Hüseyin paşa terfi tayin işlerini düzene sokarak yolsuzlukları engellemeye çalıştı.Bulaşıcı hastalıklara karşı ilk karantina uygulaması ilk defa III selim döneminde geçilmiştir.
İDARİ YENİLİKLER.
1792 de Londra 1797 paris –viyana-berlin- daimi Elçilikleri açıldı.
Merkezi otorite etkisini gücünü büyük oranda bu dönemde kaybetmiştir.valiler beyler ayanlar ve isyancılar gittikçe güçlenmiştir.
TİCARİ VE İKİTİSADİ YENİLİKLER
*İthalatın ihracatın önüne geçmemesini engelleme-memleketin madenlerini işlenmesi-ihtiyaç olmayan lüks tüketim eşyalarının yasaklanması-sikkelerin değerinin düşürülmemesi-halkın israftan kaçınması-tekel İmtiyaz usulu kaldırıldı,avrupada ki gibi serbest rekabet ortamın a geçildi.
1798 fransız Napolyon orduları mısıra saldırdı.osmanlı Ruslar ve ıngiliz lerle ittifak yapıp Fransa mısırdan çıkarıldı ancak bu iki devletin ağır istekleri Fransa ile Paris antlaşması yapıldı.
1802 de -Fransa ile iyi ilişikler kuran Osmanlı İngilizlerin mısır hesaplarını boşa çıkarmak için 1805 de Mehmet ali paşayı vali olarak mısıra gönderdi.ruslara boğazların kapatılması İngilizleri rahatsız etmişti bu nedenle 1806 rusya İngiltere nin desteğiyle memleketeyn hotm bender kalelerini işgal etti bu nedenle savaş başladı.1807 de İstanbul kıyılarına kadar gelen İngiltere Mehmet ali paşanın İskenderiye dek i başarısından dolayı geri döndü.
III SELİM nizami cedid kurmasıyla eski düzenden faydalanan ayan yoyovoda mütegallibeler yüksek memur ve din adamları vardı.bunlar mayıs 1807 de isyan ederek BOĞAZ KALALERİNDE TOPÇU OLAN KASTAMONULU KABAKÇI MUSTAFA ÖNDERLİĞİNDE halktan da destek görerek 28/5/1807 de III SELİM den nizami cedidin kaldırılması 11 kişinin de idamını istediler ertesi gün III SELİMtahttan indirildi yerine IV mustafa geçti 1808 de nizami cedid lağv edildi.
IV MUSTFA IIIselimin başalttığı yenilikleri durdurdu. Çok sayıda nizami cedid yanlıları öldürdüler
Ancak ölümden kurtulan yenilikçiler rusçuk ayanı ALEMDAR MUSTFA PAŞA önderliğinde 10 bin mevcutla istanbula yürüdü..bunun üzerineII MAHMET TAHTA ÇIKTI
II MAHMUT 1808/1839
İlk olarak II Mahmut merkezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla sadrazam olan alemdar Mustafa paşanın yönlendirmesiyle merkezi otoriteyi zayıflatan yerel iktidarları ayanları kontrol altına alınmak istendi.
28 EYLÜL 1808 ayanların hak ve menfaatleri imtiyazları devlete karşı sorumlulukları konuşulup varılan mutabakat neticesinde 7 EKİM 1808 DE AYANLAR İLE SARAY ARASINDA SENEDİ İTTTİFAK BELGESİ İMZALANDI. BU BELGEYE GÖRE
-Aynalar padişah a sadekatini padişahta ayanları koruma sözü verdi-ayanlar vergiyi sarayın isteği doğrultusunda toplayacaklar kendi bölgeleri dışına çıkmayacaklardı-sadrazam da ayanlara karşı keyf i davranışlarda bulunmayacaktı-ayanların malları babadan oğla geçme usulu kabul edildi.-halkın genelini ilgilendiren vergilerin haksız ve ezici olmaması-reyaya zülmün yasaklanması-bir suç anında soruşturma yapılmadan ceza verilmemesi gibi kişi haklarını yönelik hükümler de vardı.
ANCAK İMZADAN 5 HAFTA SONRA ALEMDAR MUSTFA PAŞANIN ÖLDÜRÜLMESİYLE tamamen unutulmuştur.aslında BU BELGE OSAMNLININ ANAYASALLLAŞMA SÜRECİNİN İLJK BELGELERİNDENDİR.
İNGİLTERE RUSYA İLİŞKİLERİ
5 ocak 1807 OSMANLI İLE İNGİLİZLER kalayi sultaniye anlaşması imzalandı.ingiliz ler boğazın Ruslara kapatılması n ı kabul etti.
28 mayıs 1812 de BÜKREŞ ANTLAŞMASIYLA PRUT NEHRİ TUNA AĞZI OSMANLI RUS SINIRI OLARAK KABUL EDİLDİ Osmanlı yenildiği için Sırplara da imtiyaz verilmesini kabul etmek zorunda kaldı.
1826 da akkermen ve 1829 da Edirne antlaşmaları ile 1830 da özerk Sırbistan kuruldu.
YUNANLILARIN BAĞIMSIZLIĞI
ingiltere ve Rusya yunanlılara bağımsızlık için harekete kalkıştı bunlara Fransa nında iştirakiyle müttefik donanamlar ı1827 navarinde Osmanlı donanmasına saldırdı. 14 Eylül 1829 da Edirne antlaşması ile yunanlılara bağımsızlık verildi
Başarısızlık ta yeniçeri ocağının payı büyüktü.
MISIRDA YENİLİK HAREKETLERİ
Kavalalı Mehmet ali paşa mısırda belli başına iktidar oldu. 1811 de kölemen beyinide ortada n kaldırıd.1818 de vehhabi isyanı bastırarak Arabistan ve sudan hakim oldu.nizamiye adında ordu kurdu.burada Napolyon u n eski işsiz eski askerlerinden yaralandı.İstanbul 12 kese vergi ödeyerek güçlü ekonomiye ulaştı.mısırın gerini ise önce13000 keseden 35 bine sonra 400 bine yükseltti.
MEHMET ALİ PAŞA 1829 DA VEKAYİ MISRİYYE ADINDA İLK RESMİ GAZETEYİ ÇIKARDI.
Avrupaya çok öğrenci göndererek tıp okulun açtı. Paşa suriyeyi istedi ancak Girit verildi. İstanbul arasında ilk gerginlik böylece başladı ikinci patlak paşanın Rusya y la savaşta 12000 asker söz verip sadece25000 kese göndermesi gerginliği artırdı.
1831 de oğlu İbrahim paşa ile birlikte Suriye ye girdi. Anadolu yada ilerledi.saraydan iki paşaya idam fermanı çıktı.ibrahim paşayla kütahyada antlaşmaya varıldı.ibrahim paşaya Cidde şam halep valilikleri adana muhassasılığı Mehmet ali paşa yada Girit valiliği verildi.
II MAHMUT Ruslarla hünkar antlaşması yaptı.buna göre Ruslar 8 yıllık ittifak ve yardım antlaşmasına göre osmanlıya Rusya yardım edecekti..boğazlar Rusya ya açıldı.ingiltere boğazlar konusunda rahatsız oldu bu neticede rusyanın elde ettiği hakları avusturyayla paylaşmayı kabul edilmesiyle kriz sona erdi
1838 balta antlaşması ile İngilizlere gümrük muafiyeti getirldi.bu ekonomiye zarar verdi
II MAHMUT DEVRİ YENİLİKLERİ
Ekim 1808 de sekbanı cedid ocağını kurdu-Bu birliğin mevcudu10 000 kişiye ulaştı.yeniçeri ocağı dahil tüm esnafada talim zorunluluğu getirldi ancak yeniçeriler AYAKLANIP ALEMDAR MUSTFA PAŞAYI ÖLDÜRDÜLER.17 HAZİRAN 1826 yeniçeri ocağı tamamen kaldırıldı u olay tarihe vakai Hayriye olarak geçti.ocağın kaldırılmasından sonra Avrupa ölçeğinde a sakari mansurei muhammediye kuruldu.vergi gelirleri merkeze aktarıldı.1834 evkaf vekaleti kurularak vakıf gelirleri merkeze aktarıldı.gelirlerin yüzde70 i ordunun modernizasyonu için aktarıldı.modern devlet temelleri atıldı.Avrupa i tarzı müesseseler kuruldu.eski müesseseler kapatıldı.1838 de sadrazamlık kurumu başvekalet adını aldı.adli askeri işler için darı şuralar kuruldu.1838 ziraat ticaret sanayi bayındırlık işleri için yeni meclisler kuruldu.
Askeri ihtiyaçlar doğrultusunda 1826 da ilk kez dört öğrenci eğitim görmek için Avrupa ya gönderildi bu sonradan 300 e ulaştı.1827 ordu için tıp okulu açılıp hekim ve cerrah yetiştirildi.tercüme faaliyetleri devam etti.1831 de Fransız tip 2 okul olan muzika humayun ve mektebi ulumu harbiye açıldı.ilk ve orta dereceli memur yetiştirmek üzere mektebi maarif ve mektebi ulum i edep açıldı.istanbul la sınırlı olmak şartıyla ilköğretim zorunlu oldu.
1815 de saray Topkapı dan Dolmabahçe ye taşındı.sarayda padişah Avrupa tarzı pantolon giydi..yurt içinde gezilere çıktı. 1828 de askere 1829 da çıkarılan kıyafet nizannamesiyle ulema dışındakilere fes zorunluluğu getirildi.1830 feshane kuruldu tunustan ustalar getirldi.İLK TÜRKÇE OSMANLI GAZETESİ OLAN TAKVİMİ VEKAYİ1 KASIM 1831 DE HAFTALIK OLARAK YAYINA BAŞLADI.İLK NUFUS SAYIMI YAPILDI.İLK KARANTİNA VE POSTA TEŞKİLATO II MAHMUt DÖNEMİNİ YENİLİKLEİRNDENDİR.
İNŞAAALAH İLAHİYAT TA BENİM GİBİ 2 SINIFA GİDENLERE FAYDASI OLUR ANCAK BAZI KLAVYE HATALARI OLABİLİR .ÜNİTELERİ ASLİ KİTAPTAN OKUMAKTA FAYDA ÇÜNKÜ BİRAZ KARIŞIK SELAM VE SADECE DUA İSTEĞİYLE