[Medine-web]

Hadis Tarihi 9.10.ve 11. Hafta

Hadis Tarihi 9
Tehzîb Dönemi – I

Bu dönem, muteahhırûn denilen alimlerin yaşadığı dönemdir. Hicrî 5. asır ortalarından başlayıp günümüze kadar gelir. Bu dönemde, önceki Tesbît, Tedvîn ve Tasnîf dönemlerinde yazılmış olan kitaplar ele alınıp onlardan, daha kapsamlı eserler hazırlanmış, ayrıca hadislerin daha iyi anlaşılması için hadislerin öğrenilip öğretilmiştir.

METİNLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR

1-Toplama ve Tasnif Çalışmaları 2-Tespit ve Tahkik Çalışmaları 3-İhtisar ve Tehzib Çalışmaları 4-Fihrist Çalışmaları 5-Anlama çalışmaları.

TOPLAMA VE TASNİF ÇALIŞMALARI

Önceki hadisler toplanmış ve yeniden düzenlenmiştir.

1) Her Konudan Hadis İhtiva Eden Eserler:Muayyen bazı kitaplardaki hadisler veya muayyen kitaplarda olup da diğer bazılarında bulunmayan hadisler ya da değişik kitaplardan seçme hadisler toplanmıştır

a) Sahîhayn'ı Bir Araya Toplama: Muayyen bazı kitaplardaki hadisleri toplama işine el-cem’ beyne’l-kütüb denir. Bu tür çalışmalar önceki dönemin sonlarına doğru başlamış ve öncelikle Muhammed b. Nasr el-Humeydî‟ Sahîhu’l-Buhârî ve Sahîhu Müslim‟deki hadisleri el-Cem’ Beyne’s-Sahîhaynisimli tek kitapta toplamıştır. Râvi sahabiler fazilet sırasına konularak tertib edilmiştir.

b) Kütüb-i Sitteyi Bir Araya Toplama: Bu sahada ilk eseri Ebu‟l-Hasen Rezîn b. Muâviye el-Abderî es-Serakustî yazmıştır. Bu Endülüs‟lü alim, 6. kitap olarak İmam Malik‟in el-Muvatta‟ını almış ve kütüb-i sittedeki hadisleri el-Cem’ Beyne’l-Usûli’s-Sitte ismiyle bir kitap içinde toplamıştır. Ancak bu eserin tertibi güzel olmamıştı. Kütüb-i sitteyi cem‟ hususunda ikinci eseri Mecduddîn İbnu‟l-Esîr el-Cezerî vermiştir. İbnu‟l-Esîr, Rezîn‟in kitabını ele alıp genişleterek Câmi’u’l-Usûl li Ehâdîsi’r-Resûl isimli eserini yazmıştır. İbnu‟l-Esîr bu eserine mühim bir mukaddime yazmış,eserin ana bölümleri yani kitabları ise harf sırasına göre alfabetiktir.İbnu‟l-Esîr harf
sırasındaki "kitab"lardan birine koyamadığı hadisleri ise en sonda "Kitabu‟l-Levâhık" başlığı altında
toplamıştır.Câmi’u’l-Usûl‟ün en mühim özelliklerinden biri sonuna eklenen kelime fihristidir. Abdulkadir el-Arnâût‟un tahkikiyle çıkan baskıda 9523 hadis bulunmaktadır. Muhakkık bu baskıya, ilgili yerlerin dipnotlarında olmak üzere Sünenu ibn Mâce‟deki zevâidi de almıştır.Bu eserde bazı noksanlıklar ve bazı mükerrer hadisler yer almıştır. Bu sebeble birçok alim bu eseri ihtisar etmiştir.Bu alimler arasında İbnu‟d-Deyba‟ da vardır. Deyba’nın Teysîru’l-Vusûl ilâ Ehâdîsi’r-Resûl isimli eseri Câmi’u’l-Usûl‟ün en güzel muhtasarlarındandır. Eser dört cilt halinde basılmıştır.Türkçeye tercümesini İbrahim Canan yapmıştır.
c) Zevâ‟idi Bir Araya Toplama: Zevâid bir kitap veya kitapların başka bir kitap ya da kitaplarla karşılaştırılarak onda bulunmayan rivayetlerinin tespiti demektir.Bu maksadla sahîhân, kütüb-i hamse veya kütüb-i sitede olmayıp da diğer bazı hadis kitaplarında bulunan hadisler tesbit edilmiş ve bunlar yeni kitaplarda toplanmıştır. el-Bûsîrî Sünenu İbn Mace‟de bulunup da kütüb-i hamsede bulunmayan hadisleri yani Sünenu İbn Mace‟nin kütüb-i hamseye zevâidini tesbit edip Misbâhu’z-Zucâce fî Zevâidi İbn Mace isimli eserini yazdı. O bu eserinde hadislerin sıhhat durumları hakkında bilgiler de verdi. Onun verdiği bu bilgileri Muhammed Fuad Abdulbakî neşre hazırladığı Sünenu İbn Mace‟de zâid hadislerin sonunda “Fi‟z-Zevâid” yani “Zevâid kitabında şu açıklama vardır.” diyerek nakletmektedir. Nûreddin el-Heysemi ise altı hadis kitabının kütüb-i sitteye olan zevâidini Mecme’u’z-Zevâid ve Menba’u’l-Fevâid isimli eserinde toplamıştır. Sözkonusu bu altı kitab Ahmed b. Hanbel, el-Bezzâr ve Ebu Ya‟lâ‟nın Musned‟leriyle et-Taberânî‟nin üç Mu’cem‟idir. Bunların dışında İbn Hacer sekiz
müsnedin kütüb-i sitteye olan zevâidini çıkarmış ve el-Metâlibu’l-Âliye isimli eserini yazmıştır. Zevâidi çıkarılan mezkûr sekiz kitap, et-Tayâlisî, el-Humeydî, el-Adenî, Musedded, İbn Menî‟, İbn Ebî Şeybe, Abd b. Humeyd ve İbn Ebî Usâme‟nin Müsnedleridir.

d) Bütün Hadisleri Bir Araya Toplama:Celâluddîn es-Suyûtî önce el-Câmi’u’l-Kebîr isimli eserini yazdı. Eseri iki kısım halinde yazıyordu. Akvâl denilen birinci kısımda Hz. Peygamber‟in -sallellahu aleyhi ve selem sözlerini harf sırasına koyuyor,Peygamberin 26 bin kavli hadisini topladı..Hz. Peygamber‟in fiillerinin yer aldığı ef’âl kısmında ise hadisleri sahâbe musnedine göre tasnif ediyordu. Bu bölümde önce Aşere-i Mübeşşerenin rivayet ettiği hadisleri verdikden sonra diğer sahabilerin hadislerini, isimlerini harf sırasına koyarak vermekteydi Peygasmberin 17 bin fiili hadisini topladı.Daha sonra bunlardan seçtiği 10 bin kadar kısa hadisi Câmi’u’s-Sağîr isimli muhtasarında yazdı. Suyûtî‟nin mezkûr üç eserindeki hadisleri Alâuddin Ali el-Muttakî el-Hindî ise
konularına göre tasnif etti, ve Kenzu’l-Ummâl isimli eserini meydana getirdi.


e) Seçme Hadisleri Bir Araya Toplama: Ahmed Ziyâuddin Gümüşhanevî‟nin Râmûzu’l-Ahâdîs isimli eseridir.
Burada bu eserlerden ziyade Gümüşhanevî‟nin tavrı dikkat çekicidir. Şöyleki, o, benzeri daha geniş yazılanlarla yetinmemiş, yeni bir kitap yazmıştır.Alfabetiktir.Çünkü cemiyetin ihtiyaçları değişmiştir.. İkinci eser Mansûr Ali Nâsıf‟ın et-Tâcu’l-Câmi’ li’l-Usûl‟üdür. Çoğu hadisleri kütüb-i hamseden seçilen bu eser konularına göre
düzenlenmiştir.İman, ilim, ibadet v.s. konular gibi her konudan hadisler toplanmıştır.

2) Muayyen Konularda Hadis İhtiva Eden Eserler: Bu dönemde ahkâm, ahlâk, tıb, dua gibi belirli konulardaki hadisler değişik hadis kitaplarından toplanarak onları ayrı ayrı ihtiva eden kitaplar yazılmıştır.

a) Ahkam Hadisleri: Mesâbîhu’s-Sünne: el-Beğavî bu eserinde ahkâm hadislerini, senedlerini hazfederek toplamış,. Her bölümün hadislerini sıhâh ve hısân şeklinde ikiye ayırmış, sıhâh başlığı altında Sahîhu’l-Buhârî ve Sahîhu Müslim‟den aldığı hadisleri, hısân başlığı altında Sünen-i Erba’a ile Sünenu’d-Dârimî‟den aldığı hadisleri toplamıştır. 4400 kadar hadis vardır.Tebrîzî bu esre 1500 hadis ekleyip Mişkâtu’l-Mesâbîh’i oluşrutmuştur.Her bölümü sıhâh, hısân ve kendi ilâveleri şeklinde üçe ayırmıştır.Eser,İngilizceye tercüme edilmiştir.Mesâbîh‟den daha meşhur olmuştur.Tibi ve Ali el-Kari Mişkat üzerine şerh yazmıştır. el-Munteka:Mecduddin İbn Teymiyye‟nin bu eseri kütüb-i sitte ile Musnedu Ahmed‟den seçilen ahkâm hadisleri toplanmıştır. Muhammed b. Ali eş-Şevkânî Neylu’l-Evtârismiyle şerhetmiştir. Şerh de mühimdir.Bulûğu’l-Merâm: İbn Hacer’in dir. Bu eseri el-Hüseynu‟l-Mağribî el-Bedru’t-Tamâm ismiyle şerhetmiş, el-Emîru‟s-San‟ânî ise bu şerhe bazı ilâvelerle Sübülü’s-Selâm eseri yazmıştır.Ahmed Davudoğlu da bu son eseri, Selâmet Yolları ismiyle tercüme etmiştir.

b) Ahlak Hadisleri:et-Terğîb ve’t-Terhîb:el-Münzirî bu eserinde iyiliklere teşvik eden, kötülüklerden korkutan hadisleri yani terğîb ve terhîb hadislerini toplamıştır.Hadislerin sıhhat durumlarına işaret edilmiştir.
İbn Hacer el-Askalânî bu eseri, Telhîsu’t-Terğîbismiyle ihtisar etmiştir. İki eser de türkçeye tercüme edilmiştir.
Riyâzu’s-Sâlihîn:en-Nevevî’ninin bu eserinde 1894 adet hadis toplanmıştır. Hadisler kütüb-i sitteden seçilmiştir. Bu dönemde Hz. Peygamber‟ tabiblikle ilgili hadislerini bir araya getiren birçok eser de yazılmıştır.İbn
Kayyimi‟l-Cevziyye‟nin ve es-Suyûtî‟nin et-Tıbbu’n-Nebevîisimli eserlerini zikredebiliriz.Hz. Peygamber‟in çeşitli zamanlarda yaptığı veya birçok dua vardır.Nevevî‟nin el-Ezkâr bu türden bir eserdir.

3) Muayyen Özellikte Hadisler İhtiva Eden Eserler: Bu sahada mutevâtir, muştehir, sahîh, za’îf, mevzû’, kudsî hadisler toplanarak her bir çeşit hakkında ayrı eserler yazılmıştır.

a) Mütevatir Hadisler: ilk eseri ez-Zerkeşî yazmıştır . es-Suyûtî ‘ninel-Ezhâru’l-Mutenâsire fi’l-Ahbâri’l-Mutevâtire eseri tanınmıştır.
Nazmu’l-Mutenâsir Mine’l-Hadîsi’l-Mutevâtir:Muhammed b. Ca‟fer el-Kettânî bu iki eserde, kendilerine göre mutevâtir olan hadisleri toplamıştır.

b) Müştehir Hadisler: . Müştehir hadis, sahih olsun, zayıf olsun, hatta mevzu bulunsun, halk dilinde meşhur olmuş ve yaygınlık kazanmış hadis anlamına gelmektedir. Müştehir hadisleri toplayan ilk eseri ez-Zerkeşî kaleme almıştır. Zerkeşi et-Tezkire fi’l-Ahâdîsi’l-Müştehire’yi yazmıştır.Müştehir hadisler hakkında en mühim eser es-Sehâvî‟nin el-Mekasıdu’l-Hasene‟sidir..el-Aclûnî , es-Sehâvî‟nin eserini genişletip Keşfu’l-Hafâ’ isimli meşhur eserini yazmıştır.

c) Mevzu Hadisler: İbnu‟l-Cevzî‟: Kitâbu’l-Mevzû’ât mine’l-Ahâdîsi’l-Merfû’ât‟adlı ilk esri yazdı. Müellif esere yazdığı mukaddimede hadis uyduruculardan bahsetmiştir.İbnu‟l-Cevzî hadiste muteşeddid, es-Suyûtî mutesâhil olarak bilinir.es-Suyûtî, İbnu‟l-Cevzî‟nin esreine bazı ilave ve tenkidlerini ekleyerek el-Leâli’l-Masnû’a isimli es erini yazdı..İbn Arrâk el-Kinânî,es-Suyûtî‟nin eserlerini birleştirip kendi değerlendirmelerini de ekleyerek meşhur eserini, Tenzîhu’ş-şerî’ayı yazmıştır.Bu eserin başında, uydurma hadisin belirtilerinden,hadis uydurma
sebeblerinden ve harf sırasında olmak üzere,hadis uyduruculardan bahseden mühim bir giriş vardır.Mevzû’ hadisler hakkında yazılan eserlerden biri de Aliyyu‟l-Karî‟-nin el-Esrâru’l-Merfû’a‟sıdır.

d) Kudsi Hadisler:Kudsî hadisler hakkında ise şu eserler zikredilebilir:el-ithâfâtu’s-Seniyye bi’l-Ahâdîsi’l
Kudsiyye, Abdurraûf el-Munâvî,Kırk Kudsî Hadis, Aliyyü‟l-Kârî,

4) Muayyen Sayıda Hadis İhtiva Eden Eserler:Bu dönemde 7, 40, 50, 101, 500 ve 1001 gibi belirli sayıda
hadis ihtiva eden eser yazımı da artarak devam etmiştir.Bu dönemde de en çok ilgiyi 40 hadisler çekmiştir. Bu türdeki eserlerin en meşhuru en-Nevevî‟nin el-Erba’ûn‟udur. Seçilen hadisler dinin temel hükümlerini ihtivaeden özlü, kısa hadislerdir. Bu eserin birçok şerhi ve birçok dile tercümesi yapılmıştır. İbn Receb bu esere 8 hadis ilâve ederek sayılarını 50‟ye çıkarmış ve Câmi’u’l-Ulûm ve’l-Hıkem ismiyle şerhetmiştir.40 hadislik çalışmaları Abdulkadir Karahan Türk- islâm Edebiyatında Kırk Hadis isimli eserinde genişce ele almıştır.