[Medine-web]

Kuran Ve Hadis İLimleri Ünite 7-8-9-10

ÜNİTE 7:HADİS TARİHİ
Onbeş asırlık süreci başından bugüne kadar kapsayan bir ‘Hadis Tarihi’ henüz yazılmış değildir. Ülkemizde 20. yüzyılda gerçekleştirilen ve bu dönemin zihnî rengine de ışık tutan dört çalışma ‘Hadis Tarihi’ bağlamında oldukça önemlidir.
Bu çalışmalardan ilki, Daru’l-Fünûn İlâhiyat Fakültesi hocalarından Zakir Kadirî Ugan’ın (ö.1954) kaleme aldığı ‘Dînî ve Gayr-ı Dînî Rivâyetler’ (1926) isimli makaledir. Diğeri, Prof. Dr. Fuad Sezgin’in ‘Buhârî’nin Kaynakları’ (1956) isimli tetkikidir. Üçüncü çalışma, Prof. Dr. M. Said Hatiboğlu’nun ‘İslâmî Tenkid Zihniyetinin Doğuşu ve Hadis Tenkidçiliği’ (1963) başlıklı doktora tezidir.


Dördüncü eser ise, Prof. Dr. Talat Koçyiğit’in ‘Hadis Tarihi’ (1977) dir. Talat Koçyiğit’in eseri, dini, siyasî, fikrî ve içtimai hadiselerle irtibatlandırarak hadis ilminin ilk üç asırdaki gelişimini konu edinmiştir. Buna karşın, kapsamlı bir hadis tarihine duyulan ihtiyaç hala devam etmektedir.


Hadis ilminin siyasi kronolojisi ; 1- hz peygamber ve hulefai raşidin, 2- emeviler, 3- Endülüs emevileri, 4- Abbasiler, 5- Müslüman Türkler (karahanlı, gazneli) 6- Selçuklular, 7-zengi/eyyubiler, 8- memlukler, 9-osmanlılar, 10- modern dönem.
Hadis Tarihine Genel Bir Bakış
Hadis tarihini çeşitli yönlerden ele alıp incelemek mümkündür. Kısaca ifade etmek gerekirse, Hz. Peygamber ve Hulefâ-i râşidîn dönemi, hadis tarihinin en erken dönemini teşkil eder. Bu zaman zarfında hadisler teşekkül etmiş ve fetihlerle birlikte İslam topraklarının her tarafına ulaşmıştır.
Emeviler döneminde hadis tarihinde hangi gelişmeler olmuştur? hadis rivayetinin yaygınlaştığı, hadis kitabeti de denilen hadislerin yazılması faliyetinin yoğunlaştığı, bir dönemdir. Fazla miktarda hadisin uydurulduğu, uydurmacılık faliyetlerine karşı önlem alındığı, isnat sisteminin geliştirilmeye başlandığı, resmi girişlerle hadislerin toplanıp tedvin edilmeye başlandığı dönemdir.
Endülüs emevileri döneminde hadis ilminde hangi gelişmeler olmuştur? ilk zamanlar hadis ilmine gereken ağırlığı verememişler. Ancak 3. asırda hadis faaliyetleri ivme kazanmış ve sonrasında da parmakla gösterilecek simalar yetişmiştir.
Abbasiler döneminde hadis ilminde hangi gelişmeler yaşandı?;hadis ilminin her bakımdan yükseldiği, teşvik gördüğü bir dönemdir. Hadislerin tasnifi muhtelif türden hadis kitaplarının yazıldığı, hadisçiliğin fıkhi ve kelami bir düşünce ekolüne dönüşümü, klasik hadis kaynaklarının yazımı, hadis meclisleri, hadis okulları ve benzeri çok yönlü gelişmeler Abbasiler döneminde gerçekleşmiştir .
** Suriye ve mısır bölgesinde çok sayıda Darul hadis Nurettin zengi ile eyyubiler devrinde açıldı.
** Hadis ilmi açısından 2. silkiniş memluklular döneminde olmuştur,
Hadisi tarihi bölgeler açısından sıralanması; 1- arap yarımadası, Suriye bölgesi, ırak bölgesi, iran bölgesi, horasan/ maveraünnehir bölgesi, mısır/ mağrip bölgesi, Endülüs bölgesi, hint bölgesi, Anadolu, batı
** H. Raşidin, sahabeler, emeviler döneminde hadisler Suriye, ırak, İran, horasan, mısır, Hint bölgesi bölgede yayıldı
** kurumsal hadisçilik Osmanlılarla birlikte zirveye ulaştı
Modern zamanda hadisle ilgili hangi husus yaşandı?; Endülüs emevi dışarıda tutulacak olursa batı muhitlerinde hadis e yoğun ilgi duyulması ve hadisin bilimsel tetkiklere konu edilmesi.
Hadis tarihinde nasıl bir dönelendirme yapılır? oluşum, gelişim, açılım, daralma, dönüşüm/yeni


I. Oluşum Dönemi
Bu dönem, ilk bakışta hemen anlaşılacağı üzere İslam’ın zuhuruyla başlayan ve yaklaşık hicri ilk iki asırlık zamanı kaplayan bir dönemdir. Hadisler ve hadis ilmi vücut bulduğu, çeşitli hadis eserleri ve hadis anlayışları şekillenmeye başladığı için bu döneme oluşum dönemi denilmiştir.
Hz. peygamber döneminde kayda geçen yazılar nelerdir? veda hutbesi, islama davet mektupları, Medine anlaşması, hudeybiye anlaşması, yemen e gönderilen vergi düzenlemesi
Hz. Peygamber ve Sahabe
Hadis varlığını Hz. Peygamberden alır. Ancak, Hz. Peygamber’in hayatında Kur’an’ın dışındaki söz ve davranışları, sistematik ve kapsamlı biçimde yazıya geçirilmemiştir. Zaten bunun yapılabilmesi için ne tarihi ve sosyal şartlar müsaittir ne de bu çapta bir edebi, bilimsel faaliyete imkan verecek insan kaynağı ve materyal mevcuttur. Bu nedenle Hz. Peygamberin hayatında hadisler kısmen ve imkanlar ölçüsünde kayda geçirilmiştir.


Kuşkusuz Hz. Peygamber’in hayatı ona inanan ilk Müslüman nesil tarafından zihinlere nakşedilmiştir. Hz. Peygamber’in ashabını yetiştirmek için mescidde tertiplediği özel sohbetler, çeşitli heyetlerle gerçekleştirilen görüşmelerdeki beyanlar, ev ziyaretlerinde dile getirdiği hakikatler, savaşa gidip gelirken ve savaş alanlarında sarfettiği sözler herkesin huzurunda gerçekleşmiştir.


Çeşitli vesilelerle özel olarak konuştuğu kimseler de bu görüşmelerde dile getirdiklerini mutlaka arkadaşlarıyla paylaşmışlardır. Böylece o, herkesin gözleri önünde ve herkese hitap eden bir Peygamber olarak yaşamış, asla kimseye gizli saklı bir bildirimde bulunmamıştır.


Sahabe’nin Hz. Peygamberin sağlığında Hicaz yarımadasının muhtelif bölgelerine görevli olarak gönderilmeleri ve Hicaz yarımadasının çeştili bölgelerinden Müslüman olmak için gelen heyetlerde bulunanlar, zaman zaman da kişisel olarak gelip Hz. Peygamber ile görüştükten, ondan bazı bilgileri alıp kabilesine ve yöresine dönenler aracılığıyla Hz. Peygamber’in hadisleri yarımadanın her bölgesine yayılmıştır. Vefatının ardından İslam fetihleriyle birlikte İslam mesajı ve Hz. Peygamberin hadisleri fethedilen bütün bölgelere ulaşmıştır.


Hz. Ömer devrinde hadislerin toplanılması düşünülmüş, ancak çeşitli mülahazalarla bundan vazgeçilmiştir. Halife Ömer, Kufe’ye Abdullah b. Mesud, Basra’ya Ebu Musa el- Eşari, Ebu’d-Derda, Filistin bölgesine Muaz b. Cebel ve benzeri sahabileri muallim olarak göndermiş, onlar da insanlara Kur’an’ı, Hz. Peygamber’in hayatını, Siret ve Sünnetini, hadislerini öğretmişlerdir.
Bu bölgelerde her bir sahabinin talebeleri yetişmiş, ekoller oluşmuş ve Tabiun kuşağından çok sayıda hadis ravisi yetişmiştir.


Sahabe ve Hadis Rivâyeti
** El isabe adlı eser neden bahseder? en fazla sahabe biyografisi içeren kitaptır.
Hadis sahifesi olduğu belirtilen sahabeler ; ali b ebi talip, semure b cündep, ebu hureyre, Abdullah b amr, Abdullah b Abbas, Abdullah b ömer, Cabir b Abdullah.
Sahabeler hadis rivayeti bakımından nasıl isimlendirilir; çok hadis rivayet edenler manasında muksirun, az hadis rivayet edenler manasında mukıllun.
muksirun sahabeler kimlerdir?; muksirun olarak nitelendirilen ve 1000 in üzerinde hadis rivayet eden 7 sahabe vardır bunlar; ebu hureyre, Abdullah b ömer, enes b malik, z aişe, Abdullah b Abbas, Cabir b Abdullah, ebu said el hudri.
** Er Rıhle fi talebil hadis ne demektir? hadisleri ilk kaynağımdan öğrenmek için yapılan seyahatler.
hadisin oluşum döneminde hangi devreler vardır;hıfz, kitabet, tedvin ve tasnif. Bu devrelen en nazik devrelerdir.
Hadis uydurmacılığı
**ilk devirlerde hz ali ve ailesine aşırı sempati duyan çevreler, yoğun miktarda hadis icat etmişlerdir. bilinçli ve sistemli hadis uydurmacılığı hz Osman ın katledilmesiyle başlayan fitne hadisleri aynı zamanda bilinçli ve sistemli biçimde hadis uydurma faaliyetlerinin başlangıcı olmuştur.emevi iktidarına yakın olan kimi cahil kimseler, kabile ve soy taassubu içinde bulunanlar, dünyaya ve dünya işlerine karşı menfi tavır takınan ve uzlet hayatını tercih eden zahitler, halkı iyilik ve hayra ibadet ve taate teşvik etmek isteyen iyi niyetli cahil vaizler hadis üretmiştir.
**ilk hicret asrında Müslümanların kanlı savaş ve iç çatışma yaşamaları neye yol açmıştır? fiten ve melahim denilen kıyamet senaryoları anlamında rivayetlerin tedavüle çıkmasına yol açmıştır.
isnat tatbiki ve tenkidine hangi olaylar yol açmıştır?;İslam karşıtlarının İslam ı ve Müslümanları küçük düşürmek maksadıyla uydurdukları hadislerle, yeteneksiz kimselerin hadis ilmiyle meşgul olmaları sonucu ortaya çıkan asılsız haberlerin çoğalması.
Tedvin faliyetlerini hangi emevi halifesi resmi olarak girişimle başlatmıştır?, ömer b Abdülaziz resmi girişimle başlatmış ve başta ibn şihab ezzühri olmak üzere hadis rivayetleriyle meşgul olan alimler tedvin faaliyetlerini gerçekleştirmişlerdir. Nakledildiğine göre h. 1. asrda dörtyüzün üzerinde yazılı hadis vesikası olmuştur.

İlk hadis kaynakları
** 2. Abbasi halifesi ebu Cafer el mensur imam malik e hadis kitabı yazmasını teklif etmiştir. Fakat imam malik ilk başta bunu reddetmiştir. Sonra ise kendi isteğiyle el muvatta adlı eserini yazmıştır.
2. asırda Abbasiler döneminin hadis çalışmalarına örnekler; malik in muvattasının yanı sıra hemmam b münebbih’in essahifesi, zeyd b ali nin mecmu u, mamer b raşid in el cami si, rabi b Habib in el musned i şeybaninin el muvattası el hucce ve el asar ı, imam şafinin el um, errisale, cimaul ilm, i sahabe kuşağından sonra bu dönemin gözde hadisçileri şunlardır; hemma b münebbih, ibn şirin, şube b el haccac, malik b enes, Abdullah b mübarek, veki b el cerrah, ibn uyeyne, abdurrahman b mehdi.


Gelişim dönemi
Bu dönem, hicri takvime göre ikinci iki asırlık periyodu içermektedir. (Miladi IX ve X. asırlar). Bu dönem, yoğun olarak İdeolojik kamplaşmaların belirdiği ve hadisçileri derinden etkilediği bir dönemdir. Mihne olayı gibi bir trajedi ile başlayan III. asır, İdeolojik Hadisçilik denilen bir anlayışa da vücut vermiştir. Başta Ahmed b. Hanbel olmak üzere çok sayıda hadisçi şiddetli baskılara maruz kalmış, bu baskılar karşısındaki tutumları sebebiyle hadisçiler arasında dahi ciddi kamplaşmalar meydana gelmiştir. Bu dönemde yaşananların izleri hadis tarihinin gelecek asırlarını ve hatta hadisçilerin hayatlarına tahsis edilen biyoğrafi kaynaklarını etkilemiştir.


Üçüncü hicrî asır, hadis’in altın çağıolarak kabul edilir ki, bu şüphesiz doğrudur. Zira hadis literatürünün klasik eserleri bu asırda yazılmıştır. Kütüb-ü sitte olarak bilinen altı hadis klasiği Buhari ve Müslim’in Sahih adlı eserleri ile, Ebu Davud, Tirmizi, İbn Mace, Nesai’nin Sünenleri bu asırda derlenmiştir. Öte yandan, bu asır gerçekten bir gelişim çağıdır. Fıkıh ve kelam ekolleri oluşumunu tamamlama ve yaygınlaşma sürecine girmiştir.
Sünni fıkıh mezhepleri Hanefilik, Malikilik, Şafiilik ve Hanbelilik İslam toplumunun çoğunluğunu temsil ederken, bağımsız fakihlerin düşünce ekolleri de az da olsa taraftar bulmuş; Eşarilik ve Maturidilik başta olmak üzere itikadi mezhepler sistemleşme yoluna girmiştir. İkinci asırda başlayan Reycilerle Hadisçiler arasındaki tartışmalar ve yine Mutezile ile Hadisçiler arasındaki fikri mücadeleler artarak devam etmiştir. Ehl-i Re’y ve Ehl-i Eser kamplaşması bu dönemde de etkisini hissettirmiş; tabakat, biyografi, menakıb, cerh ve tadil gibi eserlerin ilk örnekleri bu zaman zarfında verilmiştir.
Ahmet b hanbel mihne olaylarında ne yapmıştır?;Şöhret bakımında mihne olaylarında emsallerini geride bırakmıştır. Mihne öncesinde iyi bir hadisçiydi. Mihneyle birlikte hadisçilere imam, din e yardımcı, sünnet in savunucusu ve mihneye göğüs geren oldu. Bu olaylardan sonra hz ebubekirle kıyaslandı. Ridde de ebubekir, mihne de Ahmet b hanbel dini kurtarmıştır.Ahmet b hanbel in Er Red Ale-z Zanadıka Vel Cehmiyye isimli bir eser de vardır.
** cehmiyyenin görüşlerine karşı çıkan ünlü türk İbrahim b tahman dır.
** Ahmet b hanbel kimlerin hadislerinin terk edilmesini istemiştir? lafziye olarak nitelenen kerabisi, ibn küllab, ebu sevr, Davut zahiri,
İmamı Buhari;adı ebu Abdullah Muhammet b İsmail 194/810 eseri; tarihi kebir, el edebül müfred, halku efalül ibad adlı eserleri vardır: ama en önemli eseri ; el camiüssahih tir. Mükerrer rivayetlerle 7275 hadis vardır. Hadis tarihinin üzerinde en çok çalışma yapılan eseridir. En güvenilir hadis kaynağı olarak görülür.
Müslim;Adı nişaburlu ebu Hüseyin Müslim b el haccac 206/821,eseri; camiüssahih 7581 rivayeti içerir.
Ebu davud;adı Süleyman b eşas b ishak 202/818, eserinin adı;sünen dir 5274 rivayet cvardır.
Tirmizinin;adı Muhammed b isa b sevre 209/827,eseri; cami üsssahih tir. 3956 hadis vardır.
ibn mace; adı kazvinli ebu Abdullah Muhammet b yezid 209/824,eseri esünen dir. 4341 hadisi vardır.
Nesai;adı ebu abdurrahman Ahmet b şuayb 215/830, eseri essünen dir. 5765 hadis içermektedir.


III. Açılım Dönemi
Bu dönem, rivâyet dönemlerinin sona erdiği hicri beşinci asırdan onuncu asra kadar geçen yaklaşık beş asırlık zaman dilimini kapsar. (Miladi XI ila XV asırlar arası). Siyasal olarak Endülüs Emevileri, Abbasiler, Fatımiler, Selçuklu, Zengi ve Eyyubi devletleri yanında uzunca bir süre Memluklu egemenliğine denk düşer


Bu dönem, düzenli şekilde hadis eğitim ve öğretim merkezlerinin kurulduğu, fıkhî ve kelâmî ekollerin kendi anlayışlarını iyiden iyiye sisteme oturttuğu bir dönemdir. Bu süreç çeşitli düşünce ve inanç ekollerinin birbirlerini eleştirdikleri ve karşılıklı polemiklerin yoğunlaştığı bir zaman dilimidir.


Bilhassa hadis kaynaklarını açıklama çabalarının bir sonucu olarak dördüncü asırda kaleme alınmaya başlanan Şerh edebiyatının, Hattâbî’den (388/998) İbn Hacer’e (852/1448) kadar en seçkin örneklerinin verildiği bir dönemdir. Hadis Usûlü’nün sistematik olarak tamamlandığı; seçme hadis kitaplarının oluşturulduğu, şehir tarihleri, tabakat ve biyografi kaynaklarının artarak çoğaldığı bir dönemdir.
Hadis ilminin en temel özelliği ; nakil-rivayet ilmi olmasıdır.
Hadis metodolojisi ve kavramlarına dair yazılan ilk eser hangisidir? h 4. asrın ortalarında kadı hasan er ramehurmuzi nin kendi ifadesiyle hadis i ve hadis ehlini savunmak amacıyla yazdığı el muhaddisul fasıl beynerravi vel vai adlı eseridir.
** En yaygın hadis okulları olan Darul hadisler Nureddin Zengi devrinde ne zaman açıldı
** Hadis ilmi açısından 2. altın dönemi Memluklular zamanıdır.


IV. Daralma Dönemi
Yaklaşık olarak dört asrı içeren bu dönem, miladi XVI. Asırdan XIX. Asrın sonlarına kadar geçen süreyi kapsar. bu dönem hadis ilmi açısından genel olarak geçmiş birikimin tekrar edildiği bir dönemdir.


Bu döneme literatür olarak Nazm, Haşiye, Muhtasar ve Şerhler rengini verir. Onikinci asırda Emîr es-San‘ânî’nin (1182/1768) Tavdîhu’l-Efkar’ı hadîs usulü ve ıstılahları konusunda bir hadîs ansiklopedisi vucuda getirme girişimi gibidir. Hind-Pakistan merkezli hadis çabaları, dönemin durağanlığını sarsma çabasıdır. Bilhassa Şah Veliyyullah ed-Dehlevi ile başlayan süreç dönemin farklı yönünü oluşturur. Bu dönem’in hemen bütünüyle Osmanlı dönemine denk düşmesi, ayrıca üzerinde ayrıntılı olarak durulması gereken bir noktadır.


**Osmanlıda ilk medrese ne zaman açılmıştır?; Orhan gazi zamanında iznikte bu medresenin başına da davudi kayseri getirilmiştir
Osmanlı’da Hadis
Osmanlı döneminde Anadoluda Hadis, eğitim kurumlarında yerini “Daru’l-hadis”lerin kurulmasıyla alır. İlk Osmanlı Daru’l-hadis’inin I. Murad devrinde (792/1389) İznik’te yaptırılır. Bu, İslam dünyasında bilinen en eski Daru’l-hadis’in kurulmasından yaklaşık ikibuçuk asır sonraya rastlar. Yavuz Selim (1512-1520) dönemi, kuşkusuz Osmanlı Anadolu coğrafyasında bir dönüm noktası teşkil eder. Mısır’ın Osmanlı yönetimine katılması, sadece siyasal bir açılım değil, aynı zamanda bilimsel, kültürel ve sanatsal bir kazanım da olmuştur.


Süleymaniye Daru’l-hadisi’nin banisi Kanuni’nin devri (974/1566) her bakımdan Türk kültür ve edebiyatının şahsiyetini kazandığı bir kemal devresidir. Osmanlı’nın tarih sahnesinden çekilmesine yaklaşık çeyrek asır kaldığı sırada, geleneksel hadis birikimini bir sonraki kuşağa aktaranlardan birisi Hafız Ahmed Şakir’dir (1315/1897).


Ahmed Şakir, aralarında Kevseri’nin hocaları Eğinli İbrahim Hakkı ve Alasonyalı Zeynelabidin’in de bulunduğu yaklaşık beşyüz alim yetiştirmiştir. Talebelerinden Erzurumlu Musa Kazım ile Muhammed Nuri daha sonra Şeyhu’l-İslam olmuşlar; Mahmud Esad, bakanlık yapmıştır. İzmirli İsmail Hakkı ise, Hadis de dahil pek çok sahada Osmanlı birikimini Daru’l-fünûn/Üniversite’ye taşımıştır.


** İslam dünyasında bilinen ilk darul hadis hangisidir?; h 6.asırda sultan Nurettin Mahmut un 1173 dımeşkte kurduğu nuriyye darul hadisi.
** 2. murat zamanında darul hadislere başka ülkelerden hangi âlimler getirtilmiştir?; mola gürani, alauddin ettusi, alaaddin essemerkandi
** Osmanlıda resmi ilk darul hadis hocası Fahrettin acemi.dir
2 bayazıt ve kanuni zamanında açılan darul hadisler?; 2 Beyazıt amasyada kurulan Abdullah paşa darul hadis i kanuni devrinde ise Süleymaniye darul hadis i
Abdurrauf el münavi, Yavuz selim zamanı Osmanlı dönemi mısırın mümtaz hadisçilerindendir
** 1. Abdülhamit ZEBİDİ nin hadis kitaplarından icazet almak istemiştir
Osmanlı darul hadislerinde hangi kaynaklar okutulmuştur; Buhari, Müslim, bağavinin mesahıbüssünnesi, essağaninin meşerikulş envarı
** 18. asırda önemli Osmanlı hadisçileri? Amasyalı Yusuf Efendi zade abdullahtır.
** osm anadolusunda hadis sahasındaki eser çeşitliliği neden azdır? hadis geleneğinin Suriye, mısır, hint gibi bölgelere nisbeten anadoluya daha geç bir zamanda gelmiş olması. Osm alimler üzerindeki idari motivasyon diğer ülkelere göre çok daha güçlüdür
Anadoludaki hadis geleneği hangi sufi hadisçilere dayanır? gayti, acluni, ve ervadi gibi sufi hadisçilere dayanır.
Osm hadisle meşgul olanlar? Fahrettin acemi, mola gürani, mola Lütfi, ibn kemal paşa, Mehmet efendi birgivi, ibn melek, rudani Süleyman, Yusuf efendizade, Ahmet ziyaeddin.


V. Yeni Dönem-Dönüşüm Dönemi
Bu dönem gerek mantığı, gerekse çalışma alanı bakımından geride kalan tüm zamanlardan farklıdır. Bu dönemin önemi, müslümanların kendi kültürleriyle yüzleşme dönemi olmasında; buna bağlı olarak nev-i şahsına munhasır olmasındadır.


Yeni dönem hadisçiliğinin geri planındaki mantığı ele vermesi bakımından 1 Nisan 1924 tarihli İstanbul Dâru’l-fünûn talimatnamesiyle, daha evvel İlâhiyat programlarında ‘Hadis-i Şerif’ olan dersin yerini ‘Hadis Tarihi’nin aldığını görmek yeterlidir. Daha evvel medreselerin programlarında Hadis Tarihine dair bir derse rastlanmadığı gibi, bu isimde, yahut bu ismi çağrıştıran bir esere de rastlamak mümkün değildir. Bu isimde bir eserin ilk defa İzmirli tarafından (1924) kaleme alınmış olması, hadis sahasında tarihsel perspektifin yavaş yavaş farkedilmeye başlanması şeklinde yorumlanabilir.


Bu dönemde dikkat çeken en önemli olaylardan birisi hadis sünnet merkezli tartışmaların başlamasıdır.


Bu dönemin bir diğer özelliği ise, daha önceki hiç bir dönemde görülmeyen yeni bir unsurun ortaya çıkmasıdır. Bu yeni unsur, yaklaşık bir buçuk asırdır hummalı bir biçimde ‘Hadis’ sahasında ürün veren oryantalistik çabadır. Klasik hadis kaynaklarımızın önemli bir kısmının neşrini ve hemen hiçbir hadisçinin kullanmadan edemeyeceği pek çok temel kaynağı meydana getiren bu çaba, yeni döneme özgü bir fenomendir.

Oryantalizm ve Hadis
Oryantalizm yeni dönem hadis faaliyetleri açısından oldukça önemlidir. Hadis alanında çalışan muhtelif milletlerden çok sayıda ilim adamı, oldukça ciddi miktarda klasik hadis eserini neşretmiş ve o nisbette özgün çalışma ortaya koymuştur. Hadisleri değerlendirmede tarihi tenkit metodunu uygulamalı olarak ortaya koyan I. Goldziher (1850-1921) ve hadisleri kaynaklarından bulmayı kolaylaştırmak için hazırladığı Concardanceile Arent Jan Wensinck (851-1939) oryantalist hadis tetkiklerinde önemli bir aşamayı temsil etmektedirler.
Joseph Schacht (1902-1969) Goldziher’in yaklaşımını fıkhi hadislere tatbik etmenin yanında isnad araştırmalarında da da batı muhitleri için için önemli çalışmalar ortaya koymuştur. Schacht’ın görüşleri, hemen hemen bütün oryantalistleri etkisi altına almıştır. Bunlar arasında Enderson, Rhobson, Fizgerald, Coulson ve Bozires gibi zatlar zikredilebilir.


Schacht’tan sonra oryantalist muhitlerde hem nicelik hem de nitelik olarak en yoğun çalışmalara imza atan kişi G.H.A. Juynboll’dur. Nabia Abbot ve Harald Motzki’nin çalışmaları oryantalist gelenek içerisinde farklı bir yaklaşımı temsil etmektedir. Fuad Sezgin ve Mustafa el-Azami oryantalist çalışmalarda ileri sürülen görüşlere muhalif iddia ve eserleriyle dikkat çekmektedirler ve oryantalist çalışmalara karşı reddiye yazmışlardır.
oryantalizm tarihinde hangi eser önemlidir? barthelemy d herbelot un eseri bibliothegue orientale (şark kütüphanesi) adlı eseri öenmli bir yer tutar. Oryantalist muhitlerde hadisle ilgili ilk bilgilerin bulunduğu eser de budur. D herbelot bu eserinde hz peyg, hadis ve sünnet konularında açıklamalara yer verir. Hadislerin büyük bölümünün talmut dan alındığını ileri süren herbelod, hz peygamberi de dante vb batılılar gibi görür.
Alois sprenger ;hadisin tarihi bakımından güvenilirliği konusuyla yakından ilgilenmiştir. H 5. asırdan itibaren sadece hadis kaynaklarına değil müelleiflerin tenkidinden geçmeden istinsah edildikleri için yazılan hiçbir esere güvenilmeyeceğini söyler.
Hadisle ilgilenen diğer oryantalistler kimlerdir? William muır, reinhart dozy, snouck hurgronje, leona ceatani, Arthur john arbery, hamilton ar gibb,


Hadis Tarihinde Hanımlar
Hadis tarihinde en dikkat çeken hususlardan birisi de hanımların hadis faaliyetlerindeki yeridir. Kadınların Hz. Peygamber’in sağlığında ve vefatından sonra, gerek içtimai olaylarda gerekse entelektüel alanda, bilhassa hadis ilmi sahasında mühim roller üstlendiği bilinmektedir. Hadis tarihi boyunca da hanımların hadise olan ilgisi devam etmiş kimi asırlarda oldukça yoğunlaşmıştır. Hadis tarihinde hanımların o dönemlerin, kendi şartlarında fevkalâde bir düzeye ulaştığı söylenebilir. Bu bakımdan Sahâvî kimi hanımlardan bahsederken onların ailelerine atıfta bulunarak; ‘min beyti ilmin ve rivâyetin- ilim ve rivâyetle meşhur bir aileden’ demek suretiyle bu geleneğin altını çizmektedir. Fakat sonraki asırlarda bu gelenek maalesef sürdürülememiştir.
Kadınlara biyogarfisinde cilt ayıran; ibn i sad ın et tabakatında.
Önemli kadın hadisçiler; hz aişe, huceyme binti huyey,tabiun el müsyyib in kızı, malik b enesin kızı,h 3. asırad deniye, seyyid nefise daha sonra ide ümmü ömer essalafiyye, abbase binti fadl, Hatice ümmü Muhammet, meymune binti akra. Ümmül kiram hadis hafızıdır. 6. asırda şühde b eliberi, Atike binti ebilala, ümmül fazl hacer binti şerufiddin.


Şia ve Hadis
Hadis tarihinde kendine özgü anlayış ve literatürle dikkat çeken unsurlardan birisi de Şia’dır. İmamiyye Şiasına göre hadis, Hz. Peygamber ile onun gibi masum kabul ettikleri on iki imamın söz, fiil ve takrirleridir. Şia’ya göre Hz. Peygamber sağlığında hadislerinin yazılmasını yasaklamamış, aksine Hz. Ali başta olmak üzere bazı sahabeler hadisleri yazmışlardır.


Şia nezdinde hadis alanında muteber olan dört eser (Kütüb-ü erbaa) vardır. Şianın hadis ricali konusunda da kitapları vardır. Şia’nın isnad sistemi ve hadis usulü alanındaki çalışmaları oldukça geç dönemlerde şekillenmiştir. Şiiler arasında hadis konusundaki genel anlayış bakımından Ahbârî ve Usûli olmak üzere iki ekol ortaya çıkmıştır. Bu iki ekolün tesirleri bugün dahi Şii topluluklar üzerinde görülmektedir. Genel Şii uleması ve kitleleri üzerinde belirgin biçimde tesirli olan anlayış Ahbârîliktir.
şianın hadisteki ilk musannifleri kimlerdir? selamnı Farisi kitabul hadis caselik, ebu zer gifari kitabul hutbe, . hz ali, ammar b yasir, asbağ b nübate, ubeydullah b ebu rafi, ilk musanniflerdendir.
şia nezdinde hadis nezdinde muteber olan 4 eser hangileridir? (kütübü Erbaa) küleyninin el kafisi, ibn babaveyh el kumminin men la yahduruhul fakih i, ebu Cafer ettusi nin tehzibul ahkam ı ve el istıbsar ı,


Hadis Tartışmaları
Tarihi boyunca hadis etrafında çeşitli tartışmalar olmuştur. Bu tartışmaların üzerinde cereyan ettiği konuların bir kısmı tarihte kalırken önemli bir kısmı klasik tartışma konuları olarak her devride farklı düzeyde de olsa gündemdeki yerini korumuştur. Zamanla yeni tartışma konuları da ortaya çıkmıştır.


Hz. Peygamberin sağlığını da içine alan ve sahabe kuşağını meşgul eden temel tartışma konusu hadislerin yazımı konusudur. Hicri ikinci asırda yoğun olarak tartışılan konuların başında hadislerin hücciyeti konusu gelmektedir. İkinci asırda ortaya çıkan tartışma konuları arasında hadislerin bilgi değerine ilişkin tartışmalar gelmektedir. Bilhassa hadis ve fıkıh çevreleri ile kelam çevreleri arasındaki bu tartışmalar çok ileri boyutlara ulaşmıştır.


Mutezili düşünürlerin rivayetlere içerik açısından ve mantıki olarak yönelttikleri tenkitlere hadisçiler çok ağır karşılıklar vermişlerdir. İlk iki asırda ortaya çıkan tartışma konularından birisi de hadislerin nasıl anlaşılacağı ve sünnetin ne olduğu konusudur. Zamanla sıfatlar konusunu işleyen haberlerin mahiyeti ve anlaşılması, hadislerin yorumu, zayıf hadislerle amel konusu gibi konular temel tartışma konuları olarak hadis tarihindeki yerini almıştır.


Hadis tarihinin en çok dikkat çeken tartışmaları arasında Endülüs bölgesinde hicri beşinci asırda cereyan eden İbn Abdilber, Ebu’l-velid el-Baci ve İbn Hazm arasındaki Maliki Zahiri tartışmalarını; hicri sekizinci asırda Suriye-Mısır bölgesinde başını İbn Teymiyye ve İbnu’l-kayyım el- Cevziyye’nin çektiği Hanbeli, Şafii, Hanefi ve diğer fırkalar arasındaki tartışmaları anmak gerekir.


Ondokuzuncu asırda Hind bölgesinde Seyyid Ahmed Han, Çerağ Ali ve benzeri simalarla hadislerin sübutunun ve bilgi değerinin bütünüyle reddedilmesi yeni bir tartışma süreci başlatmıştır. Kendilerine ehl-i Kur’an adı veren bir zümre hadislerin tamamını red görüşünü dillendirmiştir. Hind yarımadasındaki bu tartışmalar, Mısır’a intikal etmiş ve orada farklı bir mahiyet kazanmıştır.


Geçtiğimiz asırda oryantalist çevrelerin başta Goldziher, Caetâni, Dozy, Schacht gibi klasik oryantalistlerin hadisle ilgili ileri sürdükleri iddialar da İslam dünyasında yeni tartışmaları beraberinde getirmiştir. Şimdilerde hadislerle ilgili kadim tartışma konularının yanı sıra, hadislerin aktüel değeri, hadislerin anlaşılmasında yöntem, bir kültür mirası olarak hadislerin değerlendirilmesi ve benzeri konular akademik ve düşünsel düzeyde tartışılmaktadır.
** hadis yazmanın hafızayı zayıflatacağını kim söylemiştir? tabiunun ileri gelenlerinden bazıları.
** imam şeybani nin el hucce ale ehlil Medine adlı eseri ırak bölgesindeki Hanefi anlayışın hicaz bölgesindeki hadisçi anlayışa eleştirilerini içermektedir. İmam şafinin errisle si ihtilaful hadis i, cimaul ilmi, ve el ümm ün son bölümleri onun ırak ve hicaz bölgesindeki kimi anlayışlara yönelttiği tenkitleri kapsar.
** İlk 2 asırda tartışılan konulardan biriside; hadislerin nasıl anlaşılacağı ve sünnetin ne olduğu konusudur. Bu konu bugün de tazeliğini korur.
Not: Tevfik sıdkı isimli bir doktorun İslam kurandan ibarettir başlıklı yazısı mısırda hararetli münakaşalara sebep olmuştur.
** Osmanlının son döneminde İzmirli İsmail hakkı ile şeyh saffet efendi arasında tasavvufi içerikli hadisler konusundaki tartışmlar vardır.
** Geçtiğimiz asırda oryantalist çevrelerin başta goldziher, caetani, dozy, schacht gibi klasik oryantalistlerin hadisle ilgili ileri sürdükleri iddialarda İslam dünyasında yeni tartışmaları beraberinde getirmiştir.


Hadis İlimleri
Hadîs ilmi daha çok iki kısımda ele alınır. Bunlardan biri İlmu rivâyet’l-hadîs, diğeri ise İlmu dirâyeti’l-hadîs’tir. İlmu rivâyeti’l-hadîs: Hz.Peygamber’e, sahâbe ve tâbiîn’e nisbet edilen söz, fiil, takrir ve sıfatlardan ibaret olan haberlerin naklini konu alan hadîs dalıdır.
İlmu dirâyeti’l-hadîs: Buna Hadîs usûlü veya Mustalahu’l-hadîs de denilir. Bir manada Hadîs metodolojisi ilmidir. dirayet ilminin kapsamındaki ilimler; 1- cerh ve tadil ilmi (ilmul cerh vettadil) ravileri dini ahlaki karakterleri ile hafıza kapesiteleri ve zihni yetileri açısından inceler. Hadisl ilminin belkemiğidir.


Bu raviler adalet ve zabt yönünden tetkike tabi tutulurlar bu tetkikte baz alınan kriterler matainu aşara cerh nedeni olan 10 sebep diye ifade edilir. On sebepten 5i adalet-, 5i de zabt ile ilgilidir.

1. adaletle ilgili olanlar;

• kizburravi: ravinin yalan söylemesidir
• ittihamurravi bil kizb: ravinin yalan söylemekle itham edilmesidir.
• Fıskurravi: büyük günah işlemesi yada küçük günahlarad ısrarlı olmasıdır.
• Bidatürrravi: temel inanç easalarına veya genel kabullere aykırı görüşler taşımasıdır.
• Cehaletüreravi: ravinin bilinmemesidir

b-zabt ile ilgili olanlar
* fahşul galat: (hatası çok) ravini rivayetlerinde çok fazla hata yapmasıdır.
*fartul gaflet: ravinin gaflet de olması ve dikkatsiz olması.
* muhalefetüssikat: ravinin rivayetinde güvenilir ravilerle ters düşmesi
* vehm: ravinin çok yanılması.
*- suul hıfz: yanlış ezber.
2- rical ilmi: hadis ravilerini hadis rivayeti bakımından tetkik eden anlamındadır.
3- muhtelefül hadis ilmi: birbiriyle çelişkili gibi görünen hadilsri inceleyen ilim.
4- ilelul hadis ilmi: hadislerin sıhhatini zedeleyen gizli kusurların tetkik edildiği bir sahadır. Bu gizli kusurlar; munkatı hadis i mevsul, mebkuf hadisi merfu göstermek; bir hadisi diğer hadislerle karıştırmak gibi kusurlardır.
5- garibul hadis ilmi: hadis metinlerinde yer alan ancak hem lügat hem de dini tabir olarak ne anlama geldiği veya nasıl yorumlanacağı bilinemeyen, mübhem kelimeleri konu edinen bilgi alanı.
6-vurud sebepleri ilmi: hadislerin hangi sebeplere binaen ortaya çıktığını ele alır.
7- nesih mensuh ilmi


Hadis Literatürü
Hadîs tarihi boyunca, gerek hadîslerin senedlerini meydana getiren râvîlerle, gerekse hadîs metinleriyle ilgili çok çeşitli eserler yazılmıştır. Bunların hepsine birden Hadîs Literatürü denilmektedir.
hadis literatürü 4 dönemde ele alınır
1- hıfz: ezberle nakledilmesidir hadislerin
2- kitabet: hadislerin yaygın biçimde yazıldığı ancak sistematik bir düzenin bulunmadığı devri ifade eder. Bu dönemde sahabenin kaleme aldığı sahifeler vardır.
3- tedvin: dağınık biçimde çeşitli malzemelerde yazılı bulunan yahut ezberde tutulan hadisleri herhangi bir sistem gözetmeksizin bir araya toplama işlemine denir. H 1. asrın sonu ve h2. asrın ortalarına kadar sürer.
4- tasnif: hadislerin belirli bir sisteme göre tertip edilerek kaydedilmesidir.
Bu dönemde hadis eserleri ya ravilerine göre (alerrical) veya konularına göre (alelebvab) meydana getirmişlerdir.
ravilerine göre hadisler nasıl yazılır?
1- müsned: ravilerin rivayet ettikleri hadisleri kendi simi altında bir araya getiren eser türüdür. Genellikle sahabi ve tabii ravilerine göre düzenlenir.Ahmet b hanbel in müsned i gibi.
2- mucem: hadislerin ilk ravileri ( sahabi) veya son ravileri (müellerin hocaları) yahut ravilerin memleketleri harf sırasına göre yaplır. Taberaninin el mucemül kebiri.

Konularına göre yazılan hadis türleri nelerdir?
musarnef: hadisleri konularına göre tertip edilerek içeren eser türleridir. Bu eserler iman ahkam adab rikak-zuhd tefsir mağazi şemail ve menakip bölümlerini İçerir. Malik b enesin muvattası, abdürraazzak es sananinin el musannefi, ebu Bekir b ebi şeybenin el musannefi örnektir.
Cami: hadisleri iman ahkam rikak-zühd, adab etıme veya eşribe tefsir mağazi siyer veya cihat menakim fiten melahim bölümleri halinde bir araya getiren eserlerdir. Buharinin müslimin ve tirmizinin.camiüsshih i
Sünen: fıkıh bablarına göre tasnif edilmiş ahkam hadislerini içeren eser türleridir. Ebu Davut, nesai, ibn mace sünenleri gibi.
Asar: fıkıh konularına göre hadisleri bir araya getiren eserlerdir.Ebu Yusuf ile şeybaninin asarları örnek verilir.
Munteka: hadisleri fıkıh bablarına göre ve azami derecede merfu rivayetleri seçerek bir araya getiren eser türüdür. İbnul cerud un el müntekası, kasım b esbağ ın el münteka fil asarı ve ibni seken in essahih el müntekası örnek verilebilir.
Müstehrec: herhangibir hadis kitabındaki hadislerin başka senetlerle yeni bir kitapta tyoplamak suretiyle oluışturulan eser türüdür. Rivayetlerdeki farklılıkları tesbit bakımından oldukça mühim eserelrdir.. ebu nuaym el isfahani in buhari ve müslimin sahihleri üzerine yazdığı el müstehreci ile İsmail in buhari üzerine yazdığı el müstehraci örnektir.
Müstedrek: bir hadis müellifinin kendi şartlarına uydukları halde kitabına almadıkları hadisine başka bri müellifin bir araya getirmek suretiyle tasnif ettiği eser türüdür.hakim ennneyseburi el müstedrek alessahihayn. Bunun örneğidir.
Zevaid: herhangi bir eserin diğer herhangi bir esere nisbetle ihtiva ettiği farklı hadislerini bir araya getiren eser türüdür. 9. hicri asıradan itibaren yazılmaya başlanan bu nevi eserlere örnek olarak Nurettin el hayseminin mecmeuuzzevaid ve menbaül fevaid i örnek verilebilir.
Hadis lügatları
Hadislerde geçen gerib lafızları açıklamaya tahsis edilmiş eserlerdir.
Şerhler
Hadislerin açıklaması ve yorumuna tahsis edilmiş eserlerdir.
Hadis ravilerine ilşkin eserler Tabakat ve biyografi türü eserler.Hadis ravilerinin tanıtımı amacıyla kaleme alınmışlardır.Atraf kitapları, miftah ve fihristler
Bu eserler kaynaklarda mevcut olan herhangi bir hadisi bulmada kolaylık sağlamak için kaleme alınmışlardır.