[EyMeN&TaLhA]

Atauzem islam tarihi 9.ünite özet ve değerlendirme soruları

9.ünite özet

ABBASiLER: SiYASi TARiH V

512-529/1118-1135 tarihleri arasında 17 yıldan fazla halifelik yapan Müsterşid Billah, Selçuklu sultan ve devlet büyüklerinin aralarındaki anlaşmazlık ve çekişmelerden istifade ederek, hilâfete eski gücünü kazandırmaya çalıştı. Halifelerin devlette söz sahibi olabilmeleri için muhalifleri ile savaşmak üzere bizzat ordulara komuta etmeye başladı. Fakat ordusu yenilgiye uğradı ve aralarında çıkan savaşta esir alındı ve öldürüldü. Daha sonra halife olan Râşid Billah (529-530/H35-1136), babasının intikamını almaya ve Selçuklu sultanı Mesûd'un saltanatını ortadan kaldırmaya çalıştı, fakat başaramadı ve hal’ edildi.

Sultan Mes’ûd, 24 yıllık hilafetinin başlangıcında Müktefî Liemrillah’ı (530-555/1136-1160), kendisine ihanet etmemesi için bîat merasiminden sonra kız kardeşi ile evlendirdi. Ancak Sultan Mes’ûd'un vefatı ile beraber Büyük Selçukluların eski gücü de gitmiĢ oldu ve devlet, birçok bölgede ortaya çıkan devletçiklere ayrıldı Atabekler, Havârizmler, Artuklular, şam, Musul, Suriye, Cezîre, Sincar, Erbil, Azerbaycan, Fars, Hazar Atabekleri Selçukluların iktidarına vâris oldular. Sultan Muhammed, halifeye karşı eski otoritelerini yeniden tesis etmeye çalıştıysa da, iç karışıklıklardan dolayı başarılı olamadı ve az sonra II. Haçlı seferi başladı.

Müstencid Billah (555-566/1160-1170), babası zamanındaki gibi tek başına hükmetti ve toplumda adaleti tesis etti. Halife Bu dönemde, Müslümanlar ile Haçlılar arasında gerçekleşen savaş, daha da büyüdü. Bu sıralarda Fâtımîlerin otoritesi zayıfladığından, Nureddin Mahmud Zengî, Mısır'ı da hâkimiyeti altına almıştı. Daha sonra halife olan Müstadî Biemrillah (566-575/1170-1180), on yıllık halifeleiği esnasında devletin iç işleriyle ilgilenmiş ve adaletli bir yöne-tim ortaya koymuştur. Bu esnada Müslümanlara karşı Haçlılarla ittifak kuran şiî Fâtımîler Devleti, Eyyûbîler (567-649/1171-1348) tarafından 567/1171 yılında tarih sahnesinden silindi. Salâhaddîn Eyyübî, Dimyat ve iskenderiye’ye kadar ulaşan Haçlıları oralardan kovduğu gibi, Mısır’a Sünnî mezhebi yeniden yerleştirmiş ve daha sonra da Haçlılarla mücadeleye devam ederek, Kudüs'ü onların elinden geri almıştır.

46 yıllık saltanatı ile Nâsır Lidînillah (575-622/1180-1225), Abbasî halifeleri arasında en uzun süre görevde kalan halifedir. Döneminde, islâm dünyasında kendisinden başka bir halife yoktu. Irak Selçuklu Devleti’nin hakimiyetini kıran Harzemşah Tekiş, Bağdat'ta, Selçuklu sultanlarının yerine kendi adının hutbelerde okunmasını arzuluyordu. Fakat halife Nâsır, bunu şiddetle reddetti ve aralarında düşmanlık başladı.

Bu sıralarda Kuzey Afrika ve Endülüs'te Muvahhidûn Devleti, Mısır, Yemen, Haremeyn ve Suriye'de Eyyûbî Devleti vardı. Anadolu ve Irak'ta Selçuklular, Musul, Sencâr, Cezîre'de Ata-bekler, Horasan ve Hârzem'de Harzemşâhlar, Afganistan'da şûrîler hüküm sürüyordu. Diğer yandan Cengiz Han liderliğindeki Moğol ve Tatar kuvvetleri Ġslâm topraklarına saldırmaya ve istilaya baĢlamıĢlardı. Halife Nâsır ile Harzemşah Alaüddin Tekiş arasındaki anlaşmazlık, Halife Nâsır'ı, Moğolları Harzemşahlar ülkesine saldırı çağrısında bulunmaya sevk etti. Cengiz Han, 615/1218 yılında bir ticaret kervanını Harzemşah'ın ülkesine göndermişti. Bu kervanın basılması ve oradakilerin öldürülmesi bu ülkeye saldırmak için önemli bir sebep teşkil etti ve zorlu ve uzun bir savaştan sonra Cengiz Han'ın ordusu, Buhara ve Semerkand’ı yakıp yıktılar. Harzemşahlara son verirken Mazenderan, Rey, Hemedan ve Kazvin'i işgal ettiler. Tüm islam dünyasını yakıp yıkarken, Mısır'da, Eyyübilerin yerine kurulmuş olan Memlûklu Devleti hükümdarı Seyfeddin Kutuz, onları durdurdu ve ilerlemelerine son verdi.

Daha sonra halife olan Zâhir Biemrillah (622-623/1225-1226), daha çok dahili işlerle uğraştı ve yerini 17 yıl hilafet süren Mustansır Billah’a (623-640/1226-1242) bıraktı. Daha çok ilmî faaliyetlere yönelmiĢ ve câmiler, medreseler ve hastahaneler inşa ettirmiştir. Bağdat'ta dört mezhep için Mustansıriyye medresesini yaptırdı. Moğol ordularına karşı bir zafer elde etti. Daha sonra Abbâsîler’in son halifesi olan Musta’sım Billah (640-656/1258-1242) halife oldu. Moğol saldırıları karşısında Hülâgû Han tarafından öldürüldü ve böylece Abbasî Hilâfeti sona erdi. Abbasi Hilafeti bundan sonra Mısır’a intikal etmiş ve hilafette hiçbir etkisi olmayan Mısır Abbasileri olarak anılmıştır.


Bu dönemin halifeleri de genellikle, dirayetli, dindar, alim ve ilme dükün olmakla beraber, Abbâsî halifeliği, kendi iç bünyesindeki bozulma neticesinde çöküş sürecine girmiştir. Aşırı lüks düşkünlüğü, eğlence hayatı ve tembellik hânedâna zamanla büyük bir rehâvet vermiş, tahta geçenler, devlet idaresinden çok şahsî zevklerini düşünür olmuşlardı. Bu durumda geniş bir alana yayılmış olan kabile ve eyaletleri bir arada tutmak zordu. Nitekim ırk anlaşmazlıkları yüzünden her tarafta isyanlar oluyordu. Türkler, Araplar, iranlılar, Suriyeliler, Berberîler sadece birbirlerine olan nefretlerinde uyuşuyorlardı.

Bütün bu karışıklık ve kargaşa ortamı da haliyle ülkenin istikrar ve ekonomisini olumsuz manada etkiliyordu. 324/936 yılında ibn Râik'in emîru'l-umerâ tayin edilmesi, Abbâsî halifeleri için yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Bağdat'ta Büveyhî hâkimiyeti devam ederken Kuzey Afrika'da ortaya çıkan Fâtımîler, Abbâsî hilâfeti için çok daha tehlikeli idiler. Bu dönemde Cezayir'de Hâricî Rüstemîler, Fas'ta şiî temayüllü idrisîler, Afrika/Tunus'ta Sünnî Ağlebîler (800-909) Mısır’da Tulunîler ve ihşidîler, doğuda Tâhirîler, Saffarîler ve Sâmânîler devlet kurdular. Bunları Türkler tarafından kurulan Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Harzemşâhlar (1097-1231) takip etti.

alıntıdır