Hadis Tarihi ve Usulü 9 / 10 Ünite Özetleri
9. Ünite
Sened ve metinden oluşan hadisler tarih boyunca değişik özellikler kazanmış ve bunlara göre adlandırılmışlardır. Buna göre hadisler Hz. Peygambere (sav) gerçekten ait olup olmadıklarına , ait oldukları kimseye , ravilerinin yatay veya dikey sayısına , metinlerinin , senedlerinin veya her ikisinin bir takım özelliklere göre farklı adlarla anılmışlardır.
Hadisler Hz. Peygamber'e (sav) ait oluşu kesin olanla olmayanlar şeklinde ikiye ayrılır.
MÜTEVATİR : Hz. Peygambere (sav) ait oluşları kesin olan hadis , başından sonuna kadar her tabakada yalan söylemek üzere anlaşmaları aklen ve adeten mümkün olmayacak kadar çok ravinin rivayet ettiği hadistir.
HABER-İ VAHİD : Herhangi bir tabakada ravi sayısı, mütevatir hadisin ravi sayısına ulaşamayan hadistir.
Buna göre her tabakada ravi sayısı üç-dört olan hadis de haber-i vahid'dir.
Hz. Peygambere ( sav) ait olup olmama ihtimaline göre iki kısma ayrılır :
MAKBUL HADİSLER : Makbul hadislerde sahih ve hasen diye ikiye ayrılır.
1. Sahih Hadis ; Senedinin başından sonuna kadar sika ( adalet ve zabt sahibi ) ravinin sika raviden rivayet ettiği şazz ve muallel olmayan hadistir.
Sahih hadisin dört özelliği bulunmaktadır.
Ravilerin sika olması
Ravileri arasında kopukluk olmaması
Şazz yani diğer sika ravilerin rivayetlerine göre aykırı olmaması ve muallel yani sahihliğine zarar verecek gizli bir kusurunun olmaması.
Hadisin sahih olup olmadığını söylemeğe '' tashih '' denir , ictihadi bir şeydir.
Sahih hadisde ikiye ayrılmıştır.
a. Sahih li-zatihi : Sahihlik özelliklerini bizzat taşıyan hadis demektir.
Hadis kitabında nakleden Buhari'nin hocası Abdullah b. Yusuf , onun hocası Malik , onun hocası Nafi, sika ve öğrencilik - hocalık ilişkileri sabit olan kimselerdir.
b. Sahih li-gayrih : Sahihlik niteliğini, zkredilen özellikler kendisinde bizzat bulunmadığı için başka bir hadisin desteğiyle kazanan hadistir.
Sahih hadisleri biraraya getirmek maksadıyla bir çok kitap yazılmıştır.
Buhari ile Müslim'in el- Cami's -Sahih isimli kitapları en meşhurlarıdır. İkisine birlikte '' sahihayn '' denilen bu iki kitap bütün Müslümanların kabulüne mazhar olmuşlardır.
Bunun için bu iki kitapta bulunan bir hadise '' müttufekun aleyh '' üzerinde ittifak edilmiş hadis denir..
2. Hasen Hadis
Hasen, Arapça'da güzel anlamına gelir. Hadis ilminde hasen hadis, sahih hadisin bütün niteliklerini taşıdığı halde ravilerden birinin veya bir kaçının zabt sıfatı tam olmayan hadislerdir. Ağır zabt kusurları hadisi zayıf derecesine düşürür.
Hasen Hadis iki kısma ayrılır:
a. Hasen li- zatih = Hasenlik özelliklerini bizzat taşıyan hadislerdir
b. Hasen li-gayrih = Zayıf olan fakat başka bir hadisin desteğiyle hasen niteliğini kazanan hadislerdir.
Merdud Hadisler
Sahih hadisin tarifinde zikredilen niteliklerden birini veya birkaçını taşımayan hadistir. Merdud hadisler zayıf hadislerdir.
Taşımadığı niteliğe göre değişik isimler alır.
1. Mürsel = Arapça'da ipi ve bağı çözülmüş , serbest bırakılmış, salıverilmiş, gönderilmiş gibi anlamlara gelir. Tabiinin doğrudan Hz. Peygamber'den (sav) naklettiği hadis demektir.
Tabiinden olan ravi, Hz. Peygamberle (sav) kendi arasındaki sahabeyi atlayarak hadisin kendisi ile Hz. Peygamber (sav) arasındaki bağını, bağlantısını ortadan kaldırdığı için bu şekilde isimlendirilmiştir.
Hasan-ı Basri mürsel rivayetleri çok zayıf bulurken Said İbnü'l Museyyeb bu tür rivayetleri makbul saymıştır.
Hz. Peygamberle (sav) ilgili olup bizzat görme ve duyma imkanı bulunmayan, dolayısıyla başka birinden öğrenmiş olması gereken bir olay hakkında naklettiği hadise '' sahabi mürsel '' denir.
2. Munkatı = Arapça'da kesik ve kopuk anlamına gelir. Hadis ilminde , senedinde sahabeden sonra bir veya peşpeşe olmayarak bir kaçı ravi atlanmış olan hadislerdir.
Senedde ismi verilmeden '' bir adam '' , '' bir kadın '' , '' bir hoca '' gibi kapalı bir ifadeyle yani '' mübhem'' olarak zikredilen ravi de atlanmış sayılır. Zikredilmeyen , atlanan bu ravi veya ravilerin durumu bilinmediği için munkatı hadis zayıftır.
3. Mu'dal = Arapça'da zor iş , çözümü zor problem gibi anlamlara gelir.
Hadis ilminde senedinde peş peşe iki veya daha fazla ravi atlanmış olan hadislerdir.
Ravilerin kimler olduğunu araştırmak, bulmak , güvenilirliklerini belirlemek zor bir iştir.
Mu'dal 'daki zayıflık Munkatı'a göre daha fazladır.
4. Mu'allak = Senedinin müellif tarafı bir veya birkaç ravisi atlanmış gibi eksik olan hadistir.
el- Buhari'nin '' el-Camiu's-sahih '' isimli kitabında bu tür hadisler çoktur.
5. Müdelles = Arapça'da alaca karanlık anlamına gelen d-l-s kökünden gelir.
Karartılmış , kusuru gizlenmiş , üzeri örtülmüş gibi anlamlara gelir.
Hadis ilminde bir kusuru veya hoş görülmeyen bir özelliği gizlenerek onun bulunmadığını zannettirecek şekilde rivayet edilmiş olan hadislerdir.
Hadisi bu şekilde rivayet etmeye '' tedlis '' denir.
Gizlenmek istenen kusur, senedde bir ravi atlanmış olduğu halde bunu belli etmemeye çalışme şeklinde olabilir. Buna da '' tedlisü'l-İsnad '' denir.
Gizlenmek istenen husus, hocanın meşhurluğu veya zayıflığı ise bu duruma da '' tedlisü'ş-şuyuh'' denir.
Müdelles hadisin bazı çeşitleri, senedinden ravi düşmesi, bazı çeşitleri ise ravisinin adalet eksikliği sebebiyle zayıfdır.
6. Mu'allel = Arapça'da hasta , kusurlu , sakat , özürlü gibi olumsuz anlamlar taşır.
Hadis ilminde ancak işin uzmanı fark edebileceği ve sahihliğe zarar veren gizli bir kusuru (illeti) bulunan hadislerdir.
Bunların ortaya çıkarılması çok zor olduğu için hadis tarihinde az sayıda alim söz söylemiştir.
Bu alimler arasında ; Ali İbnü'l-Medini, Ahmed b. Hanbel , ed-Darimi , el-Buhari , Ebu Hatim er-Razi, Tirmizi vve Darekutni..
Bu alimler , hadisin bütün rivayetlerini biraraya toplayıp sened ve metinlerini karşılaştırarak incelemek suretiyle hadisin illetli olup olmadığını ortaya koymaya çalışmışlardır. Bu sebeple Mu'allel hadis zayıfdır.
7. Muzdarib = Arapça'da problemli olup çözüme kavuşturulamayan farklı şıklar arasında karara bağlanamayan , çelişkisi giderilemeyen , uzlaştırılamayan gibi anlamlara gelir.
8. Maklub = Arapça'da ters çevrilmiş , içi dışına çevrilmiş, yeri değiştirilmiş, bir şekilden başka şekle döndürülmüş gibi anlamlara gelir.
9. Şazz-Mahfuz = Arapça'da başkalarından farklı olan , aykırı olan , tek kalan gibi anlamlara gelir.
Hadis ilminde sika bir ravinin kendisinden daha sika olan bir raviye veya ravilere zıt olarak rivayet ettiği hadislerdir.
Mukabilindeki hadise yani sika ravilerin hadisine de '' Mahfuz '' denir.
Şazz , sadece bir senedi bulunan , tek ravi tarafından rivayet edilen hadistir.
Ferd veya garib hadisle eş anlamlıdır.
Tek bir ravisi veya senedi bulunan hadis, ravisi sika ise '' makbul'' , değilse '' münker'' adını alıp '' merdud'' olur.
10. Münker- Ma'ruf = Arapça'da münker, yadırganan, karşı çıkılan , rededilen , benimsenmeyen, tepki ile karşılanan, hoş görülmeyen , doğru bulunmayan gibi anlamlara gelir.
Ma'ruf Münker'in zıt anlamlısıdır. Yani doğru bulunan , benimsenen , kabul gören demektir.
Hadis ilminde ise zayıf bir ravinin kendisinden daha iyi durumda olan raviye aykırı bir şekilde rivayet ettiği hadistir.
11. Metruk : Arapça'da terkedilmiş , terk edilen demektir. Hadis ilminde Hz. Peygamber'e (sav) yalan isnadda bulunmakla itham edilen ( mmuttehem bi'l kizb) , çok hata yapan ( fahışu'l -ğalat ) , çok dalgın olan (fartu'l-gaflet ) ravinin rivayet ettiği hadislere denir.
Hadisler, Makbul veya merdud olma durumları dışındaki bazı özelliklere göre de isimlendirilmişlerdir.
a. Metnin Özelliklerine Göre Sınıflandırmalar
1. Kudsi: Yüce Allah'a Kur'an olmayarak nispet edilen söz ve işle ilgili hadis demektir. Ayrıca kudsi hadis dışında rabbani hadis ve ilahi hadis de denir.
2. Merfu : Bir sahabiye ait olduğu söylenen söz ve işle ilgili hadise denir.
3. Mevkuf : Bir sahabiye ait olduğu söylenen söz ve işle ilgili hadise denir. Hem merfu hem de mevkuf hadisler içeren kitaplarına '' es Sünen ve'l -Asar '' denilmektedir.
Mevkuf hadisleri musannef türü hadis kitaplarında bulmak mümkündür. Ebu Hafs Ömer b. Bedr el- Mevsıli'nin de '' Ma'rifetü'l -vukuf ale'l -mevkuf'' isimli kitabı vardır.
4. Maktu : Tabiundan birine ait olduğu söylenen söz ve işle ilgili hadis demektir.
5. Muhkem : Arapça'da sağlam , sağlamlaştırılmış, karara bağlanmış gibi anlamlara gelir. Hadis ilminde, kendisine zıt manada sağlam bir hadis veya şer'i bir delil bulunmayan , diğer dini delillerle çelişmeyen hadis demektir.
6. Muhtelifu'l - Hadis : Başka bir hadise veya dinen makbul bir delile ( bilgiye) zıt olan, çelişen hadise denir.
b. Senedin Özelliklerine Göre Sınıflandırmalar
1. Muttasıl : Arapça'da bağlı , bitişik , devamlı, kopuk olmayan anlamlarına gelir. Senedinde başından sonuna kadar ravi düşmesi bulunmayan , isnad zinciri kesintisiz olarak devam eden hadis demektir.
2. Mu'an'an : Senedindeki bir veya birden çok ravi ile hadisi aldıkları hocalara arasında عن edatı bulunan hadislerdir.
3. Muennen : Senedindeki iki veya daha çok ravi arasında ان bulunan hadistir. Bazı alimler mu'an'an hadisten daha düşük bir derecede olduğunu ve aksi ortaya çıkıncaya kadar munkatı kabul edilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.
4. Haber-i-Vahid : Mütevatir olmayan hadis demektir. Haber-i-vahid olan hadisler kendi içinde meşhur, aziz , ferd ve ğarib şeklinde kısımlara ayrılır.
a. Meşhur veya Müştehir : Her nesilde asgari üç ravi tarafından rivayet edilmiş olan hadise denir.
b. Aziz : Arapça'da kıymetli , değerli , üstün , güçlü , nadir az bulunan anlamlara gelir. Her nesilde en az iki ravi tarafından rivayet edilmiş olan hadis demektir.
c. Ferd : Arapça'da tek , yalnız anlamına gelir. Senedinin bir veya bir kaç yerinde ravi sayısı bire düşen hadis demektir. Buna Ferd-i mutlak da denir. Ravilerinin rivayet etmesi gibi bir yönden teklik özelliği taşıyan hadislere de ferd-i nisbi denir.
d. Garib : Arapça'da herhangi bir yönden farklılık gösteren veya tek kalan demektir. Ravi sayısının herhangi bir tabakada bire düşmesi şeklinde olursa buna garib-i mutlak denir.
5. Ali / Nazil : Arapça'da ali, üstün , yüksek , değerli anlamlarına gelirken , nazil bunun zıt anlamlısı düşük, değersiz , alçak gibi anlamlara gelir. Bir hadisin farklı senetleri arasında ravi sayısı diğerlerine göre hakikaten veya hükmen az olanına ali, ravi sayısı çok olanına nazil denir. Ravi sayısının '' hükmen az olması '' ndan kasdedilen şey ravilerin sayıca fazla olsalarda güvenilirlik bakımından daha iyi durumda olmalarıdır.
Sened veya Metninin Müşterek Özelliklere Göre Sınıflandırmalar
1. Müsned : Hz. Peygamber'e (sav) kesintisiz ( muttasıl ) bir senedle nispet edilen hadise denir.
2. Müdrec : Sened veya metnine aslında bulunmayan bir şey eklenmiş olan hadislerdir.
Metnin başında görülen eklemeler daha ziyade ravi senedi bitirdikten sonra metne geçmeden önce metinle ilgili bir söz söyleme gereği duyması sonucu ortaya çıkmış görünmektedir. Metnin içindeki eklemeler ekseriya garib bir kelimenin izahı veya diğer bazı açıklamalar şeklindedir. Metnin sonuna yapılan eklemeler ise, ravi Hz. Peygamber'in (sav) hadisini rivayet etmeyi bitirdikten sonra kendi sözüne geldiğinde onu dinlemekte olanlardan bazısı hadisin devam ettiğini zannedip ravinin sözünü hadise eklemiştir.
Müdrecle karıştırılan ziyadetü's-sika'dan bahsetmek gerekir.
Ziyadetü's-sika '' sika ravinin ziyadesi '' anlamına gelir. Yani bir hadisi aynı hocadan rivayet eden sika ravilerin birinin arkadaşlarından ayrı olarak bir fazlalıkla rivayet etmesine ve rivayet ettiği bu fazlalığa denir. Bu fazlalık en azından söz konusu sika ravinin iddiasına göre hadisin aslındandır.
3. Musahhaf ve Muharref : Sened veya metninde noktalama ve harekeleme hatası yapılmış olan musahhaf , harf hatası yapılmış olan hadise muharref denir.
4. Mutabi- Şahid : Bir hadisin senedinde , sahabeden hadis kitabı müellifine kadar herhangi bir tabakada ravisi tek kalıyorsa, böyle hadislere ferd veya garib denir.
Hadislerin sahabeden itibaren farklı rivayetlerinin araştırılması sonucunda o hadisi senedin her bir halkasındaki ravi dışında aynı lafızlarla rivayet eden başka raviler varsa bunların rivayetine mütabi denir.
Hadisin başka kanallardan gelen rivayetlerini araştırma sonucu lafzı aynı olmayıp mana bakımından benzer veya yakın rivayetler bulunursa bunlara da şahid denir.
Şahid , bir hadisi mana bakımından dstekleyen ve başka bir raviden gelen hadistir. Mütabi aynı hadisin farklı bir rivayeti , şahid ise aynı manada söylenmiş başka bir hadistir.
[Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]
hazırlayan nurşen35..