[nurşen35]

Ünite 4: Eşzamanlı İletişim Araçları
İletişim Süreci
İletişim karşılıklı etkileşime dayalı, çift yönlü bir süreç
olup, insanın en temel ihtiyaçlarından biridir. Kısacası;
bireylerin karşılıklı ileti alış-verişi yaparak anlamlarda
ortaklaşması sürecidir.
Bu sürecin temel unsurları, kaynak, mesaj ya da ileti,
alıcı, kanal, geribildirim ve iletişim engelleridir.
Kaynağın temel işlevi karşıya aktarılmak istenen iletilerin
kolayca alınmasını ve anlaşılmasını sağlayacak biçimde
kodlanarak kanal aracılığıyla gönderilmesidir. Kaynak
belirli bir kişi olabileceği gibi kitap, gazete, dergi radyo
gibi araçlar da olabilir. Kısacası kaynak bazı kodlama ile
kanal aracılığıyla gönderilmektedir.
Kanal iletim yöntem ve ortamını (medya) içerir. İletileri
sözlü, sözsüz, durağan ya da hareketli görseller
biçimlerinde ve farklı yakın ya da uzaktan iletişim
ortamları kullanılarak aktarılabilir.
Mesaj ya da ileti kaynaktan belirli bir kanal üzerinden
gelen ve karşıya iletilmesi amaçlanan fikri anlatan yazı,
ses, obje, resim ya da çizim olabilir. Geribildirim ise
kaynaktan alıcıya ulaşan mesaja alıcı tarafından verilen
tepkidir. Geribildirim kaynağın sonraki süreçlerdeki
davranışlarını yönlendirebilmek adına önemli bir öğedir
ve iletişim süreci tasarlanırken mutlaka önemle üzerinde
durulması gereken bir unsurdur. İletişim engelleri, iletişim
sürecinin düzgün bir biçimde işlemesini zorlaştıran her
türlü engeldir. Bu engeller, fiziksel (örneğin dışarıdan
gelen duymayı engelleyen sesler, İnternet bağlantısının
zayıf olması, vb.) olabileceği gibi psikolojik de (örneğin,
kaynak ya da alıcının hasta olması, stress altında olması,
vb.) olabilir (Bknz: Şekil 4. 1 – Sayfa 82).
Eşzamanlı İletişim
Bilgi ve iletişim teknolojilerinde iletişim süreçleri
eşzamanlı iletişim ve eşzamansız iletişim
sınıflandırlmaktadır.
Eşzamanlı iletişim, kaynak ve alıcının aynı zaman
diliminde iletişime geçtiği bir süreçtir. Senkron iletişim
olarak da adlandırılmaktadır. Bu tür iletişime en güzel
örnek yüz yüze konuşmadır. Cep telefonları, Skype,
Google Hangout, Messenger gibi web konferans sistemleri
eşzamanlı iletişimde kullanılan teknolojilerdir.
Eşzamansız iletişim, kaynak ve alıcı aynı zaman diliminde
iletişime geçilemeyen süreçtir. Asenkron iletişim olarak da
adlandırılmaktadır. Bu tür iletişime örnek olarak mektupla
mesajlaşmaktır. Elektronik posta yani e-posta(e-mail) ve
Web günlükleri(Blog) araçları eşzamansız iletişimde
kullanılan teknolojilerdir.
Hemen hemen her gün eşzamanlı ya da eşzamansız
iletişim araçlarını kullanarak uzak veya yakın çevremizle
iletişim kurmaktayız. Bu iletişim araçlarının üstünlükleri
olduğu kadar sınırlılıklarıda bulunmaktadır.
Eşzamanlı iletişimin üstünlükleri;
• Alıcının aynı zamanda kaynakla bir arada olması
gerçek, yüz yüze iletişim ortamı hissiyatı yaratır.
• Anlaşılmayan mesajlar anlık olarak kaynağa
geribildirimle iletilebilir.
• Alıcı davranışlarına göre içeriğe müdahale
edilebilir ve anlık olarak düzenlenebilir.
• Etkileşimli anlık grup tartışmaları yapılabilir.
Eşzamanlı iletişimin sınırlılıkları;
• Alıcının tartışmalara tekrar katılma fırsatı yoktur.
• Bireysel farklılıklara göre kişiye özel yaklaşımın
sergilenmesi oldukça güçtür.
• Alıcıda yalnızlık hissiyatı oluşturabilir.
• Alıcı sayısının artması eşzamanlı iletişim
yönetimini güçleştirir.
• Alıcının gelen mesajı anlamlandırmada yaşadığı
eksikliklerinin anlık olarak fark edilmesi gerekir.
• Hızlı şekilde iletişim kurmakta zorlanan alıcılar
iletişim sürecinde sorunlar yaşayabilir.
Eşzamansız iletişimin üstünlükleri;
• Alıcı mesajla aynı ortamda olmak zorunda
değildir. Herhangi bir zaman diliminde teknoloji
aracılığıyla iletişim sürecine dahil olabilirler.
• Alıcının kaynaktan gelen mesajı algılaması ve
geribildirimde bulunması için geniş bir zamanı
vardır.
• Uzun süreli uğraşlar ve kapsamlı içeriklerin
sunulması için kullanılabilir.
• Kaynaktan gelen mesaj istenildiği kadar
incelenebilir.
• Alıcı sayısı eşzamansız iletişim sürecinde engel
oluşturmaz.
Eşzamansız iletişimin sınırlılıkları;
• Anlık geribildirim ihtiyacı karşılanamaz. İçeriğin
işlenmesi sürecinde alıcıda oluşan yanlış algılar
anlık olarak düzeltilemez.
• Mesajı işleme süreci alıcının elinde olduğundan,
alıcı öz yönelimi ve denetimi yüksek bir birey
olmak durumundadır. Aksi durumda
gönderilmesi amaçlanan mesaj işlevini tam
olarak yerine getiremeyebilir.
Eşzamanlı iletişim, eşzamansıza göre daha hızlı mesaj
alışverişinde bulunulmasını, anında geribildirim
alınmasını sağlaması ve yüz yüze iletişim gibi geleneksel,
alışılagelmiş iletişim biçimiyle benzerlikler taşıması
nedeniyle daha sık tercih edildiği ileri sürülebilir. Ancak,
kaynak ve alıcının aynı anda iletişim sürecinde olmak
durumunda olmaları ise eşzamanlı iletişimin en önemli
sınırlılığıdır.
Eşzamanlı İletişim Araçları
Bilgi ve iletişim teknolojileri geliştikçe buna bağlı olarak
eşzamanlı uzaktan iletişim son derece hızlanmış ve
gelişmiştir. Eşzamanlı iletişim araçları, kaynak ve alıcının
aynı zaman diliminde bulunduğu iletişim sürecinde
karşılıklı etkileşimi sağlayan, mesaj ve geribildirimlerin
anında değişimine yardımcı olan ortamlar şeklinde
tanımlanabilir.
Teknolojinin odak noktasında yer aldığı bu araçlar,
geleneksel ve bilgisayar temelli araçlar olmak üzere iki
grupta toplanabilir. Geleneksel eşzamanlı iletişim araçları
telefon, bilgisayar temelli araçları ise anlık sohbet araçları
ve Web konferans araçlarıdır.
• Telefon
Telefon uzun yıllar sesli iletişim aracı olarak
kullanılmıştır. Geleneksel telefon, basit anlamda
mikrofon (verici), kulaklık (alıcı) ve üreteçten oluşur.
Vericiye gönderilen sesin, diyaframı titreştirmesi
sonucu değişen elektrik akımı yardımıyla alıcıya
ulaştırılması şeklinde çalışır. Ancak ilk bulunduğu
günden bugüne önemli bir değişim geçirmiştir.
1990’ların başından itibaren, cep telefonları hızla
yayınlaşmaya başlamıştır. Cep telefonları ile birlikte
gelişim gösteren bir başka taşınabilir teknoloji,
Kişisel Dijital Yardımcı (Personal Digital Assitant,
PDA) ya da daha yaygın adıyla avuç-içi
bilgisayarlardır. Bilgisayarların sahip olduğu bazı
özellikleri taşıyan bu cihazlar özellikle 1990’ların
sonlarına doğru hızla yaygınlaşmış ve kullanım
alanları çeşitlenmiştir. 2000’li yıllarda PDA ve cep
telefonu özellikleri bir araya gelerek daha yaygın bir
kullanım alanına sahip akıllı telefonlar üretilmeye
başlanmıştır. Akıllı telefonlar, telefonun yanı sıra
kamera, ses ve/veya görüntü dosyası oynatıcı, oyun
konsolu, İnternet araçları gibi bilgisayarlarda sık
karşılaştığımız bileşenlere sahip mobil cihazlardır.
Son 20 yılda önemli gelişim gösteren, yüz yüze
iletişime en yakın eşzamanlı iletişim imkanı sunan
akıllı telefonlarla, sesli, görsel-işitsel ve metin tabanlı
eşzamanlı iletişim kurulabilmektedir. Kişilerarası
olabildiği gibi küçük grup iletişiminde de yaygın
olarak kullanılmaktadır.
• Anlık Sohbet
Anlık sohbet (Instant Messaging, IM) ve sohbet
odaları (chat rooms) sık karıştırılan iletişim
araçlarıdır. Sohbet odaları, grup iletişimi için
geliştirilmiş araçlardır. Sohbet odasına giren kişilerin
yayınladıkları mesajlar tüm üyeler tarafından görülür.
Genelde eşzamansız iletişimi içeren araçlardır. Anlık
sohbet, kişisel sohbet odasında o an çevrimiçi olan
(odada bulunan) başka biri ile iletişim kurmaya izin
veren, eşzamanlı iletişim aracıdır. Anlık sohbet büyük
ölçüde metin tabanlı gerçekleşir; ancak görsel-işitsel
mesaj gönderimine de izin vermektedir.
Özellikle sesli ve görüntülü iletişim imkanı sunan
Web Konferansı ve sosyal medya araçlarının
gelişmesi anlık sohbet araçlarının popülerliğinin
azalmasına yol açmıştır.
Anlık sohbeti gerçekleştirebilmek için öncelikle anlık
sohbet istemcisini (client) seçilmelidir. İstemci, bir
bilgisayar ve ağ sunucusu arasında bağlantıyı
sağlayan bir yazılımdır. Farklı türde anlık sohbet
istemcisi bulunmaktadır: tekli-protokol, çokluprotokol,
webtabanlı, kurumsal, mobil uygulama.
Tekli-protokol istemcileri en popülerdendir. Bu
türdeki istemciler, kendilerine üye olanlarla iletişim
kurmaya izin verirler. Çoklu-protokol istemciler ise
birden fazla anlık sohbet hesabı olanlar için idealdir.
Bu istemciler farklı anlık sohbet hizmetlerini tek
uygulamada bir araya getirirler. İstemcide oluşturulan
Kişiler (Contacts) listesinden iletişim kurulmak
istenen ve çevrimiçi durumda olanların adı üzerine
tıklanarak anlık sohbet başlatılabilir. Karşıdaki kişinin
hangi istemcide olduğu önemli değildir. Web tabanlı
istemciler daha çok kişisel bilgisayarın olmadığı,
halka açık bilgisayarların kullanıldığı durumlarda
tercih edilirler. Tekli ve çoklu protokol destekleyen
web tabanlı istemci yazılımları bulunmaktadır, birçok
istemcinin Web tabanlı sürümleri bulunmaktadır.
Böylece kullanıcılarına erişim kolaylığı sağlarlar.
Mobil istemciler, mobil cihazlarda kullanılmak üzere
geliştirilmiş mobil uygulamalardır. Kurumsal
istemciler ise belirli bir kurum ya da kuruluşun kendi
yerel ağında (İnternet) kullanılmak üzere geliştirilmiş
istemcilerdir.
Anlık sohbet kullanımı oldukça kolaydır. Bilgisayar
ya da mobil cihaza indirilen veya Web’de erişilen
istemciye kullanıcı adı ve şifre girildikten sonra
sunucuda yer alan kişiye özgü Kişiler listesine
ulaşılır. Bu listede anlık sohbet yapmaya uygun
durumda olanlar ile olmayanlar görüntülenmektedir.
Çoğu zaman bu listelerde gerçek isimler yerine ekran
isimleri (screennames) yer alır. Bu listeden sohbet
yapmak istendiğinde ekran ismi üzerine tıklayarak
açılan editor alanına mesaj yazılarak Enter tuşuna
basılır. Mesaj çok kısa sürede karşı tarafın ekranında
belirir. Böylece metin tabanlı anlık sohbet
gerçekleşmiş olur. Çoğu anlık sohbet yazılımı metin
tabanlı mesajlaşmanın yanı sıra görsel-işitsel
mesajlaşma, durağan ve hareketli görüntü, ses ya da
metin dosyası paylaşımına izin verir.
Mesajlar ya da paylaşımlar, istemci tarafından paket
adı verilen küçük bilgi parçacıkları haline
dönüştürülerek gönderilir yani mesaj ya da
paylaşımlar kısa sürede İnternet üzerinden
taşınabilmesi için küçük bilgi birimlerine bölünerek
gönderilir.
Anlık sohbet araçlarına örnek olarak Skype, Google
hangout ve Facebook Messenger verilebilir. Çoğu
anlık sohbet aracı daha fazla unsura sahip diğer
araçların içine girmiştir. Ayrıca, çoğu anlık sohbet
araçları eşzamansız iletişime imkan verdiği gibi çoğu
eşzamansız iletişim aracı da eşzamanlı iletişime
olanak tanımaktadır. Örneğin WhatsApp ya da Kısa
Mesaj (SMS) aslında birer eşzamansız iletişim
araçları olmalarına karşın eşzamanlı da
kullanılabilmektedir. Eşzamanlı iletişim araçları artık
yalnız metin-tabanlı değil, görsel-işitsel iletişim ve
metin, ses, durağan ya da hareketli görüntü dosyası
paylaşımlarına da izin vermektedir.
• Web Konferans Sistemleri
Web konferans sistemleri, internet teknolojilerini
kullanarak eşzamanlı olarak bire bir ya da bir
merkezden bir çok alıcıya metin tabanlı mesajlar,
görseller, ses ya da videoların gönderilebildiği
sistemlerdir. Web konferans sistemeleri sohbet,
toplantı, eğitim, sunum gibi amaçlar için
kullanılmaktadır.
Eşzamanlı İletişim Araçlarını Güvenli ve Etik
Kullanımı
Telefon, anlık sohbet ve Web konferans sistemleri hem
günlük hayatımızda hem de iş ve eğitim hayatımızda
önemli katkılar sağlayan araçlardır. Ancak bu araçlar
özellikle son yıllarda sıkça dolandırıcılık amacıyla da
kullanılmaktadır. Birçok masum insan maddi manevi zarar
görmektedir. Bu bağlamda eşzamanlı iletişim araçlarını
kullanırken dikkatli olmalı ve bazı güvenlik ilkelerine
uymalıyız. Bu araçları güvenli kullanabilmek için;
• Herhangi bir eşzamanlı iletişim aracı ile bize
ulaşan ‘hediye kazandınız’, ‘hesabınızda bloke
var’ ve ‘sigorta veya vergi borcunuz var’ gibi
beyanlara itibar edilmemelidir.
• Kimseyle kullanıcı kodu ve şifre
paylaşılmamalıdır.
• Tanımadığınız kişiler başta olmak üzere kimseye
ev adresi, telefon numarası, çocukların ve eşin
adı, okul ya da iş adresleri gibi kişisel bilgiler
vermemelidir.
• Kişi eklemeye yönelik gelen her mesaj hemen
kabul edilmemelidir. Tanımadığınız kişilerden
gelen Kişi Ekle mesajlarında “Bu kişinin beni
görmesini engelle” seçeneğini seçerek Kişi
listenize eklemesine izin verilmemelidir.
• Emin olmadığımız kişilere fotoğraf ya da video
gibi görüntüler göndermemelidir.