KURAN DA -KİTAP ve KUR-AN- KAVRAMLARI
KUR’AN’DA KİTAP ve KUR’AN KAVRAMLARI
Kuranda kitap kelimesin türevleri ile kaç yerde geçiyor?
الْكِتَاب EL KİTAB= 230 yerde
كِتَابًا KİTABEN = 12 yerde
كِتَابَكَ KİTABEKE (Senin kitabın)= 1 yerde (İsra-14)
بِكِتَابِكُمْ Bİ KİTABİKUM (Sizin kitabınız)= 1 Yerde (Saffat-157)
كِتَابُنَا KİTABUNA (Bizim kitabımız)= 1 yerde (Casiye-29)
كِتَابَهُ KİTABEHU (Onun kitabı)= 5 yerde
كِتَابِهَا KİTABİHA (Onun kitabı) = 1 yerde (Casiye-28)
كِتَابَهُمْ KİTABEHUM (Onların kitabı) = 1 yerde (İsra-71)
كِتَابِي KİTABİİ (Benim kitabım) = 1 yerde (Neml-28)
كِتَابِيَهْ KİTABİYEH (Onun kitabı) = 2 yerde ( Hakka-19-25 )
Kur’anda KUR’AN kelimesi türevleri ile kaç yerde geçiyor?
الْقُرْآنِ EL KUR’ANİ = 58 yerde
قُرْآنًا KUR’ANEN = 10 yerde
قُرْآنَهُ KUR’ANEHU = 2 yerde geçer
Bilindiği gibi Kur'an-ı Kerim'de pek çok kelime birden fazla manada kullanılmıştır. Bunlara "zû vücûh" (pek çok manaya sahip) kelimeler denir. Bu tür kelimelerin tanınması ve hangi anlamlarda kullanıldığının bilinmesi, tefsir ilmi açısından çok önemlidir. Zira Kur'an'ı yorumlayacak kişi, bunları bilmediği takdirde hata yapabilir. Bu tür kelimelere her geçtiği yerde aynı manayı verirse, yanlış anlamlar ortaya çıkar. Bu açıdan bu tür kelimelerin kullanıldığı manaları iyi bilmek gerekir. İşte, "kitap" kelimesi de bu tür kelimelerden biridir. Müştaklarıyla beraber Kur'an'da zikredilen bu kelimeye, kullanıldığı yere göre farklı anlamlar yüklenmiştir. Kelime çoğu zaman "kitap" şeklinde, bazen de "ketebe" fiilinden türeyen başka kelimeler biçiminde geçmektedir. Kitap kelimesi etimolojik yapısı itibariyle Arapça kökenli bir kelime olup"yazmak" anlamına gelen ketebe fiilinden türemiştir. Kitap, "fıal" vezninde fiilin masdar halidir, yazılan bir araya toplamak demektir. Bu anlamından hareketle harfleri çeşitli biçimlerde birleştirmekten oluşan yazıya da kitab denmiştir. Faydalı bir anlam elde etmek için eşyanın birbiriyle raptedilip bir araya getirilmesine de kitap denmiştir. Kur'an da kendisinde öncekilere ait haberler, kıssalar, hükümler, mevizalar, meseller, emir, nehiy, , inzar, i'zar, tahzir, tebşir vb. şeyleri cem ettiği için kitap diye isimlendirilmiştir. Yazının yazıldığı yapraklara, içindekilerle beraber sahifeye de Kitap denilmiştir. Nisa suresi 153. ayet ile En'am suresi 7. ayette bu anlamda kullanıldığı söylenmiştir. Esas manası itibariyle ise Kitab, Allah'ın kullarına gönderdiği vahiyleri ihtiva eden eserdir.
Kitap Kelimesinin isme Bitişik Olarak İzafet Terkibi Halinde Geçtiği Haller:
Kitâbullâh (Allah’ın kitabı): Kur'an'da dokuz yerde bu terkib kullanılmaktadır. Bu terkipte sözü geçen kitap ile bazen Tevrat, bazen Allah'ın emri, farz kılması, hükmü, taksimi, bazen Levh-ı mahiuz, bazen Kader, yazgı bazen de Kur'an-ı Kerim murad edilmiştir.
Kitâbu Mûsâ (Musa’nın kitabı) : Hud-17; el-Ahkaf,-12). Tevrat kast ediliyor
Kitâbu'İ-Fuccâr (Günahkarların kitabı) (Muttaffifin-7) Burada sözü edilen kitab yazı olabileceği gibi, kötülerin amellerinin yazıldığı kitab da olabilir
KitâbuM-Ebrâr (İyilerin kitabı) (Mutaffifin-18) İyilerin amellerinin sayılıp döküldüğü yer.
Kitab kelimesi şu anlamlarda da kullanılmıştır: 1-Mektup=Hz.Süleyman ve Hüdhüd kuşunun geçtiği diyalog:
“Şu kitabımı (mektubumu) götür, onu kendilerine ver..." (Neml-28)
"Beyler, bana çok önemli bir kitap (mektup) bırakıldı" (Neml-29)
2-Okuyup yazmak
"Allah o zaman şöyle diyecek: Ey Meryem oğlu îsa, Sana ve annene verdiğim nimetimi hatırla! Hani seni mukaddes ruh ile desteklemiştim; (bu sayede) sen beşikte iken de, yetişkin çağında da insanlarla konuşuyordun. Sana kitabı (okuyup yazmayı), hikmeti, Tevrat ve İncil'i öğretmiştim..(Maide-110)
3-Farz edilmiş müddet
İddet beklemekte olan kadınlarla ilgili hususların dermeyan edildiği Bakara suresi 235. ayette geçen kitab kelimesi bu anlamdadır: "... Farz olan bekleme müddeti (kitab) dolmadan nikah kıymaya kalkışmayın..”
4-Takdir edilmiş zaman
"Hiç kimse yoktur ki, ölümü Allah'ın iznine bağlı olmasın. (Ölüm) belli bir süreye göre yazılmıştır”(Ali İmran-145)
"Her ecel için bir kitap (takdir edilmiş bir zaman) vardır." (Rad-38)
5-Kader, yazgı
"Helak ettiğimiz her ülkenin mutlaka malum bir yazgısı (kitabı) vardır."(Hicr-4)
6-Farz edilmiş ibadet
"Namazı bitirince de ayakta, otururken ve yanınız üzerinde yatarken (daima) Allah'ı anın. Huzura kavuşunca namazı dosdoğru kılın; çünkü namaz, mü'minler üzerinde vakitleri belli olan farz bir ibadettir (kitab tır) (Nisa-103)
7-Allah'ın emri:
"(Harp esiri olarak) sahip olduğunuz cariyeler müstesna, evli kadınlar da size haram kılındı. Allah'ın size emri (kitabı) budur..(Nisa-24)
8-Hüküm, Allah'ın hükmü
“Allah tarafından önceden verilmiş bir hüküm (kitab) olmasaydı, aldığınız fidyeden ötürü size mutlaka büyük bir azab dokunacaktı” (Enfal-68)
9-Köle ile efendi arasındaki anlaşma:
"Ellerinizin altında bulunan (köle ve cariyelerden) sizinle belli şartlar karşısında hürriyetine kavuşmak üzere anlaşma yapmak (Kitap)isteyenlerle, bunun onlar hakkında hayır getireceğine inanıyorsanız mükâtebe yapın”Nur-33)
10-Burhan, Hüccet
“Eğer doğru iseniz, kitabınızı getirin” (Saffat-157)
KUR'AN'DA GEÇEN KİTAPLAR 1- Müşahhas (somut) kitaplar
Kur'an-ı Kerim kitap sözünü kullanırken bununla bazen elle tutulan, okunabilen, anlaşılabilen somut kitapları kasdeder.
A-Herhangi bir kitap:
"Elleriyle bir kitap yazıp sonra onu az bir bedel karşılığında satmak için 'bu Allah katındandır' diyenlere yazıklar olsun”(Bakara-79)
“Yoksa size ait bir kitap var da (bu batıl inanışları) onda mı okuyorsunuz” (Kalem-37)
B-Sahife (Sayfa) şeklindeki kitaplar:
Kur'an-ı Kerim'de birkaç yerde sahifelerden bahsedilmektedir. Bu sahifelerden birinin Hz.İbrahim'e, diğerinin Hz.Musa'ya ait olduğunu bizzat Kur'an açıklamaktadır. Diğerlerinin ise hangi peygambere ait olduğuna dair sarih bir açıklama yoktur.
"Yoksa Musa'nın ve ahdine vefa gösteren İbrahimin sahifelerinde yazılı olanlar kendilerine haber verilmedi mi?”(Necm-36-37)
"Şüphesiz bunlar, ilk gönderilen sayfalarda; İbrahim ve Musa'nın sayfalarında da vardır” (Ala-14-19)
C-İlahi Kitaplar Kur'an-ı Kerim'de kitap kelimesi en çok ilahi kitapları ifade etmek için kullanılmıştır. A-Tevrat
"Yola gelesiniz diye Musa'ya kitab ve furkan vermiştik.”(Bakara-53)
“Andolsun Musa'ya kitabı verdik”(Bakara-87)
Ve buna benzer ayetler vardır
B-Zebur:
Zebur Hz.Davud'a verilen ilahi kitabın adıdır
"Davud'a da Zebur'u verdik”(Nisa-163)
Zebur'dan ise Kur’anda sadece üç yerde söz edilmektedir. Zebur'dan kitab diye söz edilmemektedir. Bununla beraber, bazı müfessirlerimiz onun bir kitap olduğunu belirtmektedirler.
C-İncil
Kur'an-ı Kerim'de Hz.İsa'ya İncil'in verildiği açıkça zikredilmektedir
"(Çocuk) Ben Allah'ın kuluyum dedi. (O) bana kitab verdi, beni peygamber yaptı." (Meryem-30)
D – Kur’an
Kur’an’da “Kitap” diye en çok kendisinden söz edilen ilahi kitap Kur’an’dır
Kur’anın kitap olarak vasıflandırıldığı ayetlere baktığımızda kitabın şu özelliklerini görüyoruz:
ı Kerim'in kitap olarak tavsif edildiği yerlerde işaret edilen Özellikleri şunlardır.
“Onda asla şüphe yoktur” “Doğru yolu gösteren bir hidayet kaynağıdır” Kendinden önceki kitapları tasdik eder” Öğüt verir” “Rahmet kaynağıdır”Mübarek bir kitaptır”Hikmet doludur” “Ayetleri sağlamdır” “İçinde hiç tezad, eğrilik yoktur”” Karanlıktan aydınlığa götürür” Her şey için bir açıklamadır” Bir müjdedir,” “İbret belgesidir”,Bir nur” Bir ruhtur”,” Eşsiz”, Değerli” ve apaçık bir kitaptır” (Ayetlerden çıkarılmıştır)
"Muhakkak ki Biz sana Kur'aıı'ı indirdik”(İnsan-23)
“Andolsun sana ... bu büyük Kur'an'ı verdik”(Hicr-87)
“Biz sana böyle Arapça bir Kur'an vahyettik ki...”(Şura-7)
2 - Mücerred (Soyut) Kitaplar A-Amel Defteri
"Yaptıkları her şey kitaplarda (amel defterlerinde) mevcuttur. Küçük büyük her şey satır satır yazılmıştır” (Kamer-52-53)
"Bu, yüzünüze karşı gerçeği söyleyen kitabımızdır. Şüphesiz ki Biz yaptıklarınızı kaydediyorduk”(Casiye-29)
"Kitabını oku! Bugün sana hesap sorucu olarak nefsin yeter”(İsra-14)
B-Levhi Mahfuz
Kur'an-ı Kerim'in en gizemli ve en dikkat çekici kavramlarından biri budur. Levh-ı Mahfuz, Korunmuş levha anlamına gelmektedir
Levh-ı Mahfuz ibaresi Kur'an-ı Kerim'de yalnızca bir yerde geçmektedir. İlgili ayette şöyle deniliyor: "Bilakis o şerefli bir Kur'an'dır; Levh-ı mahfuzdadır." (buruc-21-22)
Kur'an-ı Kerim'de levh-ı mahfuz yerine kullanılan ve onunla aynı manaya gelen ifadelerden biri de kitab-ı meknundur
“Şüphesiz ki o değerli bir Kur'an'dır. Kitab-ı meknûn'dadır” (Vakıa-77-78)
Kur'an-ı Kerim'de levh-ı mahfuz yerine kullanılan ve onunla aynı manaya gelen ifadelerden biri de “İmamı Mübin”dir.
“"Şüphesiz Ölüleri ancak biz diriltiriz. Onların yaptıkları her işi, bıraktıkları her izi yazarız. Biz her şeyi imâm-ı mübînde sayıp yazmışızdır.” (Yasin-12)
Kur'an-ı Kerim'in değişik ayetlerinde levh-ı mahfuzu ifade etmek üzere “Kitab-ı Mübin” ifadesi geçer.
“Yaş ve kuru ne varsa hepsi kitâb-ı mübîndedir”(En’am-59)
“Ne yerde ne gökte zerre ağırlığınca bir şey Rabbinden uzak (ve gizli) kalmaz. Bundan daha küçüğü ve daha büyüğü yoktur ki kitâb-ı mübînde bulunmasın” 8hud-6)
Kur'an-ı Kerim'de bu ifade de Levh-ı mahfuz yerine kullanılan bir ifade de “Kitabı Hafız” dır.
"Biz toprağm onlardan neleri eksilttiğini kesinlikle bilmekteyiz. Yanımızda kitâb-ı hafız vardır”(Kaf-4)
Yine Kur'an-ı Kerim'in pek çok yerinde levh-ı mahfuzu ifade etmek üzere kitap kelimesinin kullanıldığına da şahit oluyoruz.
Ayetlerde levh-ı mahfuzu ifade etmek üzere geçen kitap kelimesi, bazen "el-kitab" şeklide marife, bazen de "kitap" biçiminde nekra olarak kullanılmıştır. En'am, 38; Yunus, 37;, İsra, 58; Ahzab, 6 ve Zümer, 69. ayetlerde kelime marifeli olarak geçmektedir. Ra'd, 38; Ta-Ha, 52; Hacc, 70; Mu'minun, 62; Fatır, 11; Hadid, 22 ve Nebe', 29. ayetlerde ise kelime nekra haldedir.
Kur'an-ı Kerim'de levh-ı mahfuzu ifade etmek üzere kullanılan terimlerden biri de ummu'l-kitâbtır.
"O katımızda bulunan ummul-kitapta mevcut, yüce ve hikmet dolu bir kitaptır."(Rad-39)
Kitap kelimesinin Kuran’da kullanışlarından bir kısmını yazdık. Kur’an’da Kur’an kelimesinin anlamına ve geçtiği yerlere bir göz atalım:
KUR’AN ; Allah’ın kitabının özel adıdır.Kur’an kelimesi için iki ayrı kökten bahsedilir. Bunlardan birisi okumak anlamına gelen “karee” قَرَأ, diğeri ise toplamak, kompoze etmek anlamına gelen قَرَنَ “karene” kökünden gelir.
قَرَأَ = okumak , mütalaa etmek , kıraat etmek , incelemek , bir şeyi biriktirip birbirine katmak , ilhak etmek , bir araya getirmek, derlemek, biriktirmek, yığmak, biriktirip dağıtmak; anlatmak, açıklamak, izah etmek, nakletmek; araştırmak, soruşturmak, incelemek.
قَرَنَ = Bir nesneyi bir nesneye bağlamak , koşmak , yaklaştırmak , çatmak , birleştirmek , satmak , toplamak, kompoze etmek
“Kur´an okunduğu zaman onu dinleyin ve susun ki, size rahmet edilsin.”(A’raf-204)
“Kur´an´ı okuduğun zaman, o kovulup taşlanmış şeytandan Allah´a sığın!” (İsra-14)
“Kur´an okuduğunda, seninle, âhirete inanmayanlar arasına gizli bir perde çekeriz” (İsra-45)
“Ramazan o aydır ki; insanlara kılavuz olan, iyi-kötü ayrımıyla hidayetten kanıtlar getiren Kur´an, onda indirilmiştir.”(Bakara-185)
“Kur´an´ı, iyice okuyup düşünmüyorlar mı? Eğer o, Allah´tan başka birinin katından gelseydi, elbetteki onun içinde birçok ihtilaf bulacaklardı.”(Nisa-82)
“Ey iman sahipleri! Size açıklandığında canınızı sıkacak şeylerle ilgili soru sormayın. Kur´an indirilmekte iken onları sorarsanız size açıklanır. Allah onlardan vazgeçmiştir. Allah Gafûr´dur, Halîm´dir.”(Maide-101)
“Biz onu sana, aklınızı çalıştırasınız diye, Arapça bir Kur´an olarak indirdik.”(Yusuf-2)
“Elif, Lam, Ra. Bunlar Kitap'ın ve apaçık olan Kuran'ın ayetleridir. Hicr-1)
“Onlar ki Kur´an´ı parça parça/bölük bölük/falcılık aracı yaptılar.”(Hicr-91)
“Biz Kur´an´dan, inananlar için şifa ve rahmet olacak şeyler indiriyoruz. Ama bu, zalimlerin yıkımını artırmaktan başka katkı sağlamıyor.”(İsra -82)
“De ki: "Yemin olsun, eğer insanlar ve cinler şu Kur´an´ın bir benzerini getirmek üzere bir araya toplansalar, birbirlerine de destek olsalar, onun bir benzerini yine de ortaya getiremezler." (İsra-88)
……..Buna benzer bir çok ayet var
Sözün özü;
Kitap kelimesi Kuranda bir çok anlamları kapsayan bir kelime olur, Kuran kelimesini de kapsıyor. Yani Kuranda kimi ayetlerde kitaptan kasıt Kur’an olduğu gibi , kimi yerde Tevrat, İncil , levhi mahfuz , amel defteri gibi anlamları içeriyor. Kitaptan kasıt KUR’AN değildir demek Kuran bütünlüğü içinde ayetleri göz önüne almak demek olur. Kitap kelimesinin kullanıldığı yerdeki anlamını göz önüne almak gerekir. Hicr 1.ayete bakalım:
“Elif, Lam, Ra. Bunlar Kitap'ın ve apaçık olan Kuran'ın ayetleridir.”
الر تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ وَقُرْآنٍ مُبِينٍ
Bu ayette hem kitap gelmiş, hem de Kur’an gelmiştir. Bu ayette Kitaptan kasıt Taberi’ye göre –bugün Kitâb-ı Mukaddes diye anılan– Tevrat ve İncil gibi önceki kitaplardır; “Kur’an” ise Kur’ân-ı Kerîm’in (o zaman henüz tamamlanmadığı için bütününü değil) inzal edilmiş olan kısmını ifade eder. Zemahşerî hem “kitap” hem de “Kur’an” kelimesiyle Hicr sûresinin kastedildiğini belirtir. Râzî’ye göre ise her iki kelimeden maksat Kur’ân-ı Kerîm’dir; fakat ilki onun yazılı şeklini, ikincisi de okunuşunu ifade eder. İbn Âşûr da bu görüşü tercih etmiştir.
Kur’an kelimesi vahyin tamamlanmasıyla birlikte artık özel/ has bir isim olarak yerleşmiştir. Kelime anlamını artık aşmıştır, kavram anlamı almıştır. Bunu günümüzde artık kelime anlamlarıyla değil kavram anlamıyla yani Allah’ın Hz.Muhammed a.s ‘a vahyin kitaplaşmış şeklidir. Kuranın korunmasını Allah kendi üzerine almıştır. Hicr-9.ayette bunu görüyoruz.