4.Sınıf Güz İSLAM TARİHİ ÖZET
İSLAM TARİHİ ÖZET ÇALIŞMASI
ÜNİTE 1: TÜRKLERİN İSLAMLAŞMA SÜRECİ VE İDİL
(VOLGA) BULGAR DEVLETİ
1 TÜRKLERİN İSLAMLAŞMA SÜRECİ
Din milletlerin tarihindeki en önemli olgudur. Din değiştirme ise milletin
kaderini etkiliyen varlık ve yokluk hadisesi olabilecek bir olaydır. Türklerin
bulundukları coğrafya itibariyle bir çok dinle münasebetleri olsa da Gök Tanrı
inancı Şamanilik belirleyici olmuştur.Yerleşik Türler farklı dinlere geçerken,
göçebe Türkler milli dini Şamani inancını korumuştur. Türklerin İslam`a
girmesi milli tarihimiz ve İslam medeniyeti açısından önemli bir dönüm
noktasıdır.
Göktürklerden sonra İslaşma sürecine kadar Türkler arasında çeşitli dinlerin
yayılmasında, siyasi bütünlüğün bozulması ,geniş bir coğrafyada
yaşamaları,dinlerle ayrı ayrı münasebete geçmeleri ve sahip oldukları dini
hoşgörü doğrudan etkilidir.
Sasanilerin Göktürklerle girdiği mücadelede ordusunda Arapların da
bulunmasından dolayı her iki milletin birbirinden haberdar olduğu
düşünülmektedir. Cahiliye Arapların sosyal ve edebiyat alanında bilgilerine
bakılınca Türklerden haberdar olduğu görülür.
Hz. Ömer döneminde ki fetih dalgası ile Türkler le mücadeleye girilmiş
fakat Araplar ile Türkler arasında asıl münasebet Emeviler döneminde
Muaviyenin fetih hareketi ile başlamıştır.Emeviler Maveraünnehir`e
girdiklerinde Göktürkler 2. kuruluş dönemini yaşıyordu. Irak valisi Haccac`ın
Horasan valisi olarak tayin ettiği Kuteybe b. Müslim zamanında BEYKEND
,BUHARA ,SEMARKAND Müslümanların hakimiyetine girdi.
Emeviler döneminde Ömer b. Abdulaziz dönemi hariç yanlış uygulanan
Mevali politikası yüzünden Türkler İslama mesafeli durmuşlardır.
2. Göktürk Devletinin yıkılışı zamanında Türkler ,İranlı unsurlarla birlikte,
daha adil ve eşitlikçi söylemle ortaya çıkan Abbasi ihtilaline destek
verdiler.Arap Türk münasebeti açısından TALAS Savaşı 751 çok önemlidir.
Abbasilerin tarafını tutan Türkler, Çinin hezimetiyle sonuçlanan bu savaş
sonrası İslamlaşma sürecine girmiştir. Türkler ve Araplar arasında yarım
asırdır süren kanlı mücadele yerini dostça münasebetlere bırakmıştır.Bunun
neticesi olarak Türkler Abbasi Devletinde askeri alanda önemli yer tutmaya
başlamıştır. Türkler önce MEMUN döneminde sonra MUTASIM döneminde en
etkili askeri güç haline geldiler. Mutasım ,Türkleri SAMARRA ya naklederek
burayı başkent edindi. Babek isyanını bastıran AFŞİN ,AŞNAS, İNAK, VASİF
meşhur Türk kumandanlarındandır.
Türkler arasında İslamın yayılmasında ilmi ve ticari faaliyetlerin büyük
etkisi olmuştur.
Türklerin Müslüman olmasında, İslam Dininin hak din olması,getirdiği
emirlerle insana dünya ve ahiret mutluluğu sağlamasının büyük etkisi
vardır.Ayrıca Türklerin tek tanrı inancı, kitap ve peygamberlerinin
olmayışı,İslama girdiklerinde maddi bir kayıp yaşamayacak olmaları, Cihan
hakimiyeti mefkuresi ile bütün dünyaya hakim olma hakkı ve gücüne sahip
olduklarını düşünen Türklerin, İslam`a girdiklerinde dini olarak bu hakkı
devam ettirebileceklerini görmesi, Türklerin İslam`a girmelerinde etkili
olmuştur.
2 İDİL [VOLGA] BULGAR DEVLETİ
İlk bağımsız Türk-İslam devleti İDİL [VOLGA] Bulgarlarıdır.Abbasilerle
irtibatı Hazarlar tarafından kesilmesine rağmen bölgeye gelen Samani
tüccarlar vasıtasıyla İslam`ı tanımışlar ve samimi bir şekilde Abbasi
halifelerine itaat etmişlerdir. İTİL [Volga] nehrinin orta havzasında
bulunmaları nedeniyle İdil [Volga] Bulgar Hanlığı adını almışlardır. Başkenti
BULGAR şehridir. Arkeolojik bilgilere dayanarak Türk asıllı oldukları kabul
edilir.
Bulgarlar Oğuzların akraba boyu OGURlardan gelir. 5. Asırda, Avrupa Hun
İmparatorluğunun yıklmasından sonra Atillanın oğlu İRNEK idaresindeki
Hunlar Avrupayı terk edip Karadeniz`in kuzeyinde Ogur Türkleri ile
karışınca ,karışma anlamına gelen ``BULGAR`` ismi ortaya çıktı. Bulgar
Hanlarının atası olarak İRNEK Han gösterilir.
6. Asırda, Volga ile Tuna arasındaki Bulgar toprakları üzerinde 10 yıl kadar
hakimiyet kuran Avarlar, Göktürklerin Volga nehrini geçmesiyle buradan
Orta Avrupaya kayarken yanlarında Bulgarları da götürdüler. Göktürklerin
zayıflamasıyla eski dostları Avarları karşılarına alan Bulgarlar bağımsızlık
hareketi başlattı. Bulgarların başında bulunan Kobrat , Kafkasların kuzeyi ve
Azak denizi havalisinde BÜYÜK BULGARYA Devletini kurdu. 665 yılında
Hazarların baskısıyla Büyük Bulgarya dağıldı.
Bulgarların bir kısmı Tuna boylarına göç ederek Avarlara tabi oldu. Diğer
bir kısmı Tuna`yı aşarak Balkanlara inip burda TUNA BULGAR Devletini
kurdu. Bizans ve Avar tehtidine karşı Slavları teşkilatlandırdı. Ardından
Bizansla aralarında sınır anlaşması yaptı.
717 yılında MESLEME B. ABDÜLMELİK`in İstanbul kuşatmasında Bulgarlar
Müslümanlara karşı Bizans ile birlikte savaştı. Tuna Bulgarları KURUM Han
zamanında zirve dönemini yaşadı. Tuna Bulgar Devleti, Slavlarla yapılan
evlilikler ve Bizanslı misyonerlerin çabaları sonucu Hıristiyanlaşıp
Türklüklerini unuttular.Bizansın hakimiyetini tanıyıp bir eyaleti haline
geldiler.
Kobrat`ın büyük oğlu BATBAYAN Han etrafında toplanan Bulgarlar [Kara
Bulgarları] Hazarların hakimiyetini tanıdı. Diğer oğlu KOTRAK idaresinde
ekseri Otuz Oğuzlarından oluşan Bulgarlar ise İDİL [VOLGA] ve KAMA
[ÇULMAN] Nehirlerinin birleştiği noktada, buranın yerli halkı Fin Ogurları,
Bulgarları ve Türkleri birleştirerek İDİL [VOLGA] BULGAR Devletini kurdular.
İdil Bulgarları kuruldukları andan itibaren Hazarlara bağlı olup vergi
veriyordu. Bu onları tüm tehtitlerden koruyordu. Çünkü tarım ve ticaret
toplumu olmaları sebebiyle savaşı tercih etmediler.900 lü yılların başında
Samanili tüccarlar vasıtasıyla İslamiyet Bulgarların arasında yayılmaya
başladı. Hazarların baskısından bıkmış olaan Bulgar Hakanı ŞİLKİ OĞLU
ALMIŞ HAN, Abbasi Halifesi MUKTEDİR BİLLAH `tan kendilerine İslamı öğretecek
kişi ve savunma amaçlı yardım istedi. Halife, Sevsen er RASİ reisliğinde bir heyeti
Bulgar ülkesine gönderdi. Halifenin mektubu Almış Han a okundu ve Şilki Oğlu
ALMIŞ HAN, 922 de törenle İslamiyeti kabul ederek adını EMİR CAFER B. ABDULLAH
olarak değiştirdi. Böylece İdil [Volga] Bulgar Devleti İslamiyeti resmen kabul
eden İLK TÜRK İSLAM DEVLETİ oldu. Samimi bir şekilde İslamı
benimsemişler ve Sünni [Hanefi] olmuşlardır.
BULGAR Şehri 12. asrın başında en tanınmış İslam şehirlerinden biriydi.
Bulgar Hanı EBU İBRAHİM B. İSHAK, BEYHAK`da cami inşası için vakıf
kurdurdu. Ayrıca bir Bulgar elçilik heyeti Gazne sarayına gelerek Sultan
MAHMUD ile görüştü.
Bulgarların ticaret ve tarım toplumu olmaları sebebiyle hiç bir zaman çok
sayıda askerleri olmamıştır ve zenginlikleri nedeniyle sürekli komşularının
istilasına maruz kaldılar. Rus Kiev Prensliği iki kez saldırdı. 13.asrın
ortalarında MOĞOLLAR Bulgarlara saldırarak Bulgar şehrini tahrif etti. Bu
baskın ve dağılma döneminden sonra Bulgarların Kama [Çulman] ın
kuzeyinde Kazan Nehri boylarına yerleştikleri ve buradaki Türk Kıpraçlar ile
birleşip kaynaştığı görülmektedir. 1437 yılında kurulan KAZAN Hanlığının
etnik unsuru Bulgar Kıpraç karışımı Müslüman halktan oluşmaktadır. Böylece
İslamiyet`i resmen kabul eden İlk Türk İslam Devleti olan İdil [Volga] Bulgar
Devleti tarihe mal olmuştur.
İdil Bulgar hükümdarı başlangıçta İLTEBER ünvanı taşıyordu. İslamiyetin
kabulünden sonra EMİR ve ULU EMİR ünvanı tercih edildi.
Bulgarlar, kıtlıt dönemlerinde komşularına tahıl ihraç ediyorlardı. İslam
dünyasında KÜRKÇÜLÜK ve DERİCİLİK ile bilinmekteydiler. İslam dünyasına,
deri ,kürk, ayakkabı, at ,koyun, sığır ,doğan, ceviz, bal, Slav esiri ihraç
ederken, dokuma kumaş ,silah ,çanak çömlek ve lüks eşyalar ithal
etmekteydiler.
Bulgarların en meşhur şehri Bulgar dışında, Suvar, Biler, Göke Tav Erteç,
Tokşın, Kermencük ve İşbol şehirleri vardır. Mimari eserler arasında , Han
Cami ,Doğu türbesi, Ak Saray, Kara Saray ,Küçük Minare,Büyük Minare, Han
Kabri ve Han sarayları sayılabilir.
ÜNİTE 1 DEĞERLENDİRME SORULARI
1-Türklerin İslamlaşmasına katkı sağlayan önemli olay nedir?
C 1- TALAS SAVAŞI
2- İlk Müslüman Türk Devleti hangisidir?
C 2- İDİL BULGARLARI
3- İdil [Volga] Bulgarlarının en önemli kenti hangisidir?
C 3- BULGAR
4- İslam fetihleri esnasında Bulgar-Bizans ittifakıyla mücadele eden
komutan kimdir?
C 4 MESLEME B. ABDÜLMELİK
5- İdil Bulgarlar hükümdarlarının başlangıçta ünvanı ne idi?
C 5- İLTEBER
6- Bulgar hanlarının ortak atası olarak kim kabul edilir?
C 6- İRNEK
7- İdil Bulgarları hangi hükümdar döneminde Müslüman olmuştur?
C 7- ALMIŞ
8- İdil Bulgarları hangi yıl müslüman olmuştur?
C 8-922
9- İdil [Volga] Bulgarlarının yakın ve amansız düşmanı hangissidir?
C 9- HAZARLAR
10- İdil Bulgarlarının bir elçilik heyeti göndererek görüştüğü İslam devlet
başkanı kimdir?
C 10- GAZNELİ MAHMUD
11-İslam öncesi Türkler bir çok dinle münasebet etmişse de belirleyici dini
hangisi? olmuştur
C 11- GÖK-TANRI İNANCI [ŞAMANİLİK]
12- Abbasi Halifesinden hangisi Türkler için Samarra şehrini kurup burayı
başkent yaptı?
C 12- MU`TASIM
13-Abbasi Devletinde ki ünlü Türk kumandanları sayınız?
C 13-AFŞİN, AŞNAS, İNAK, VASİF
14-Tuna Bulgarları ,zirve dönemini kim döneminde yaşadı?
C 14- KURUM HAN
15-Bulgar hakanı Almış Han ,İslamı öğretecek kişiler göndermesi için, hangi
Abbasi halifesinden yardım istedi?
C 15-MUKTEDİR BİLLAH
16-İdil Bulgar Hakanı Şilki Oğlu Almış Han ,İslamiyeti kabulüyle ismini ne
olarak değiştirdi?
C 16- EMİR CAFER B. ABDULLAH
17-Beyhak`a cami inşaatı için vakıf kuran Bulgar Han`ı kimdir?
C 17-EBU İBRAHİM B. İSHAK
18-İdil Bulgar hükümdarları İslamiyeti kabulünden sonra hangi ünvanı
kullandılar?
C 18-EMİR veya ULU EMİR
19-İdil Bulgarlarının niçin hiçbir zaman çok sayıda askeri olmamıştır?
C 19-TİCARET ve TARIM TOPLUMU oldukları için
20-İdil Bulgarları İslam Dünyasında hangi ürünleri ile iyi bilinmekteydiler?
C 20-KÜRKÇÜLÜK ve DERİCİLİK
21- Bulgarlar kıtlık dönemi komşularına hangi gıda maddesi ihraç etmiştir?
C 21-TAHIL
22-Bulgar şehri, hangi nehirlerin birleşim yerinin yakınında kurulmuştur?
C 22-İDİL [VOLGA] ve KAMA [ÇULMAN]
23-İdil Bularları Moğolların istilasından sonra dağılıp neriye yerleştiler ve
hangi milletle birleşip kaynaşmışlardır?
C 23-KAZAN nehri boylarına , TÜRK KIPÇAKLAR`ı ile
24-Bulgarlar İslamiyeti kim aracılığı ile tanıdı?
C 24-SAMANİLİ TÜCCARLAR vasıtası ile
25-Abbasiler den önce Türkler İslama niçin mesafeli durmuştur?
C 25- EMEVİLERİN MEVALİ POLİTİKASI yüzünden
26-Türkler Abbasilerle birlikte Talas savaşında kime karşı mücadele etmiştir?
C 26- ÇİN