[_bülbül_]

Müslüman Tüccarın Muamelelerinde Dikkat Etmesi Gereken Hususlar ve Günlük Ticari Hayatta Karşılaşılan Sorunlar

Soru 1 İşyerlerinde 'Müşteri velinimetimdir' levhası asılıdır Bunun anlamı nedir, müşterilere karşı nasıl davranılmalıdır?
Cevap 1: Müslüman'a layık olan, ne gaye ile olursa olsun, kendisine, evine, işyerine gelen kimseye alaka göstermek, mümkünse arzusunu yerine getirmeye çalışmak; mümkün değilse hoş bir şekilde göndermektir
Zira Allah Teala: "İnsanları küçümseyip, onlardan yüz çevirme" buyurmuştur (31 Lokman, 18)
Hz Peygamber de şöyle buyurmuştur:
"Kim yumuşak sözlü ve huylu olmak nimetine mazhar olmuşsa, büyük hayra mazhar olmuştur; kim bundan (nfktan) mahrum olmuşsa, büyük hayırdan mahrum olmuş demektir" (1)
"Şüphesiz ki siz insanlara mallarınızla yetişemez, onları memnun edemezsiniz Öyle ise güler yüzlülüğünüz ve güzel ahlakınızla onları memnun ediniz" (2)
Bir güzel söz var:
"Bir aileyi haylaz evlat,
Bir esnafi
Bir yiğidi huysuz avrat,
Bir şoförü hızlı surat yıkar" diye Öyleyse tatlı dilli güler yüzlü olunmalıdır Dünya, sebepler dünyasıdır Herkes birbirinden değişik vesilelerle istifade eder Esnafın, tüccarın rızkını temine, kazanç sağlamasına vesile de müşterileridir
Öyleyse velinimetlerin kıymeti bilinmelidir
İnsanlara önem ve değer veren,değerii olur Tepeden bakan ve surat asan tepe taklak gider
Soru 2 Haram sayılan alış-verişler nelerdir?
Cevap 2 İslam'da ticaret teşvik edilmekle beraber başıboş bırakılmamış, ahlaki, toplumsal sahalarda zararlı olmaması için tedbirler alınmış, sınırlar getirilmiştir:
a) İçki, uyuşturucu madde, domuz, put, müstehcen eşya ve resimler gibi İslam'ın yasakladığı şeylerin ticareti de haramdır
b) Mubah olan şeylerin ticaretinin helal olabilmesi için de yalan, aldatma, faiz, hile, ihtikar, fahiş kazanç, gasp, hırsızlık gibi davranışlardan sakınmak şarttır
Kısaca; yenilmesi, içilmesi veya yararlanılması ayet ve hadislerde yasaklanmış bulunan şeylerin alım-satımını yapmak haram hükmündedir
Soru 3 Cuma saatinde alış-veriş yapmanın hükmü nedir?
Cevap 3 Yüce Rabbimiz, cuma gününde Cuma namazını farz kılmış, Cuma namazı ile yükümlü olanların Cuma saatinde işlerini bırakıp namaza gitmelerini emretmiştir:
" Ey iman edenler! Cuma günü namaza çağrıldığınız zaman hemen Allah'ın zikri olan namaza koşun, alışverişi bırakın" (62 Cuma, 9)
Cuma namazıyla yükümlü olanların işlerini, alışverişlerini bırakıp camiye koşmaları gerekir Yasak olan vakit; iç ezanının okunmasıyla başlayıp iki rekat Cuma namazı kılıncaya kadar devam eder
Bu vakit arasında ticaretle meşgul olmak alimlerin çoğunluğuna göre tahrimen mekruhtur (3)
Ancak zorunlu durum varsa, bir kadın, dükkanda durup Cumaya gitmekle mükellef olmayan kadın, çocuk ve seferi sayılanlara bir şeyler satabilir Aynı şekilde çocuk da ticaret merkezinde durabilir
Fakat buluğ çağına ermemiş olsa bile, çocuğu dükkanda bırakmamak, alıştırmak için camiye götürmek uygun olur
Soru 4 Kredi kartı kullanmak ve kredi kartlı satış yapmak caiz midir?
Cevap 4 Bir mü'min, aile bütçesini kredi kartına gerek kalmayacak şekilde düzenlemeyi hedeflemeli-dir Çünkü kredi kartı, çoğu zaman israfa yol açmakta, özellikle sabit gelirliler faize düşme korkusuyla son ödeme gününde sıkıntıya düşmektedir Faizli çalışan bankalara bu yolla büyük bir finansman desteği de sağlandığı unutulmamalıdır Kısaca, böyle bir kart de-bit cart veya Credit cart (normal kredi kartı) bulundurma ihtiyacını duyan mü'min, faizsiz çalışan fınans kurumlarının kredi kartını tercih etmelidir Bu gibi kurumların kredi kartı uygulaması bulunmayan yer ve beldelerde diğer bankalann kartlanndan geçici olarak yararlanmak da mümkündür Ancak, ödemelerde vadelere dikkat edilerek faizli kredi kullanma durumuna düşmemelidir (4)
Kredi kartlarından dolayı milyonlarca insanın mahkemelik ve icralık duruma düştüğü de unutulmamalıdır
Soru 5 Çek, senet kırdırmak caiz midir?
Cevap 5 Çek veya senedin vadesinden önce borçlu veya üçüncü kişi tarafından paraya çevrilmesine
'kırdırma' denir
Elinde çek veya senedi bulunan ve nakit paraya ihtiyacı olan biri çek veya senedi, üzerindeki fiyattan düşük bir rakama bir başkasına kırdırmaktadır Mesela elinde altı ay vadeli bir milyarlık çek varsa, bunu yedi yüz milyon lira karşılığında bir başkasına kırdırmaktadır Böyle bir uygulama faize gireceğinden, tefeciliğe yol açacağından caiz değildir
Soru 6 Çalıntı veya gasp edilen şeyi almak doğrumudur?
Cevap 6 Çalınan veya haksızlıkla sahibinden alınan bir şeyi bilerek satın almak bu haksız fiile yardımdır Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "Kim bildiği halde hırsızlık la elde edilen eşyayı satın alırsa onun günahına ve şerefsizliğine katılmış olur" (5) Sözün özü: Çalıntı veya gasp edilen bir şeyi bilerek satın almak caiz değildir
Soru 7 Gecikmiş borçtan fazlalık alınabilir mi? Vadesinde ödenmeyen bir borca "vade farkı" eklemek
caiz midir?
Cevap 7 İslam'da veresiye mal satışı caiz görülmüş ve tüm vadeli borçlanmaların yazıyla tesbiti istenmiştir(2 Bakara, 282) Mü'min borcunu vadesinde ödemek için, olanca özeni göstermelidir Kur'an-ı Kerim'de: "Ey iman edenler! Akitlerinizin gereğini yerine getiriniz" (5/ Maide, 1) buyurulur Hz Peygamber de; "Kim ödemek niyetiyle borçlanırsa Allah bu borcu ödemeye onu muvaffak kılar Kim de ödeme niyeti olmaksızın borçlanırsa, Allah malının bereketini giderir ve borcu ödemeye muvaffak olamaz" buyurmuştur (6) Bu konuda şunlar yapılabilir:
a) Alacaklı, darlık içinde bulunan borçluya yeni bir süre tanıyabilir veya borcunu silebilir Allah Teala: "Eğer borçlu darlık içinde ise, eli genişleyinceye kadar ona mühlet vermek (gerekir), (borcu) bağışlamanız ise, bilirseniz sizin için daha hayırlıdır" buyurmuştur (2 Bakara, 280)
b) Borçluya zekat vs ile yardım edilebilir Zira zekat verilebilecek sınıflardan biride borçlulardır (9/ Tevbe, 60)
c) Karşılıklı rıza ile satım akdini bozarak satılan mal geri alınabilir Buna ikale denir ki, Hz Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur:
"Kim, bir müslümanın satışını bozma isteğini kabul ederse, Allah da onun kıyamet gününde sıkıntısını giderir" buyurmuştur (7)
d) Alacağın icra yoluyla tahsili de mümkündür
e) Borçlu paranın mislini değil, kıymetini verir Yüksek enflasyonun cereyan ettiği bir kağıt para çeşidi ile yapılan borçlanmalarda, alacaklı ödünç borcunda 'teslim tarihini, veresiye mal satışından doğan borçta "akit tarihi" ni başlangıç kabul ederek, 11 alacağını, altına endekslemek suretiyle alabilir Çünkü '" peygamberimiz Veda Hutbesinin faizle ilgili kısmında faizi yasakladığını bildirdikten sonra, "Ne zulmediniz ne de zulme uğrayınız" buyurmuştur Hiçbir menfaati olmadığı halde bir kardeşine borç para veren kimse, verdiği borcun bir veya birkaç sene sonra ödenmesi halinde zarara, dolayısıyla zulme uğramaktadır Borcun başlangıçta altın veya döviz çeşidinden belirlenmesiyle mesele halledilebilir Alacaklı, borçluya yeni bir vade de tanıyabilir
Soru 8 Köylünün buğdayı un fabrikasına teslim ederek, bunun yerine un veya ileriki bir tarihte yeni fiyat üzerinden bedelini alması caiz midir?
Cevap 8 Ürününü sermaye olarak kullandırmak isteyen kimse bunu güvenilir bulduğu ve kalkınmasında islamî yarar gördüğü tüccara veya fabrikaya 'karz' olarak da verebilir Çünkü misli (standart) olan şeylerin ödünç olarak verilmesi mümkündür Böyle bir muamelede, bunu alan tüccar veya fabrika o miktardaki mislini, verene borçlanmış olur Karz verene ürünün geri dönmesi ise, verilen ürün cinsinden olabileceği gibi geri verme tarihindeki para olarak değerini verme şeklinde de olabilir Böylece ürününü karz olarak veren kimse hem "karz-ı hasen" sevabı almış ve hem de geri alma tarihindeki yeni fiyatlar üzerinden bedelini alma imkanı olmuş olur (5 Maide, 12;57Hadid, 11) (8)
Soru 9 Bir malı vadeli satıp, peşin fiyatla geri almak caiz midir? Cevap 9 Buna İslam'da "İyne satışı" denir İyne satışı, faizi alış-veriş içinde gizlemeye elverişli bulunduğu için çoğunluk fakihlerce caiz görülmemiştir Ancak alış fiyatından daha yüksek bir bedelle satıcıya geri verir veya mal üçüncü bir kişiye satılırsa caiz olur
Ayrıca bir kimsenin veresiye olarak, pahalı aldığı bir malı, peşin ucuz parayla satması uzun vadede büyük sermaye açığı meydana getirir ve iflas etmesine yol açabilir Bu yüzden zaruri durumlar dışında mü'min bu gizlenmiş faizcilik yoluna baş vur-mamalıdır
Soru 10 Pek çok ayeti kerimede zekatla namaz birlikte geçiyor Bunun hikmeti nedir?
Cevap 10 İslam'ın beş temel esas üzerine bina edildiğini söyleyen Peygamber Efendimiz (as) bu esasların arasında namaz ve zekatı da saymışlardır (9) Kur'an'da zekat tam yirmi yedi yerde namazla birlikte, birçok ayette de münferit olarak zikredilir İman, namaz ve zekatın peş peşe zikredildiği Bakara sûresinin 3 ayetinin tefsirinde merhum Elmalık, özetle şu noktalan tespit etmektedir:
İmanla dinin temeli atılıp, namazla direği dikildikten sonra geçilecek mühim bir geçiti vardır İşte zekat o geçidi geçmek üzere bina edilecektir Çünkü dünya ve ahirette korunmak için inşa edilecek olan İslam binasının, yani dünyada İslam beldesinin (darül-İs-lam'ın), ahirette de dârüs-Selamın inşası için mali masraflara ihtiyaç vardır Bunlar da malî ibadetlerle karşılanacaktır Zira, mü'minlerin tam bir vahdet şuuru içinde saflar teşkil edip Cenab-ı Hakk'ın huzuruna yönelmeleri, aralarında iktisadi sebeplerden doğan bir gerginliğin bulunmayışına bağlıdır Bunu zekat tamir edecektir Ayrıca zekat, kulda, Allah namına O'nun malını muhtaçlara tevzi etmekle (dağıtmakla) vazifeli memur olduğu şuurunu uyandıracaktır Yani zekat insanı beşeriyetten Cenab-ı Hakk'ın halifeliği makamına yükseltmektedir Namaz insanı Allah'ın huzuruna çıkaran bir miraç iken, zekat o miraçta alınan bir memuriyetin köprüsüdürBunun bir neticesi olarak da her mü'min, sırf zekatını vermek için kazanmaya çalışacak; gözü zekat almaya değil, vermeye matuf olacaktır (10)
Ayrıca Peygamberimiz (as): "Malının zekatını verdiğinde gelecek kötülükleri gidermiş olursun" buyurmuştur (11) Zekatı vermemek inkar edenlerin özelliğidir (33 Fussilet7) ve zekatı vermeyenleri Cenab-ı Hakk şiddetli bir şekilde tehdit etmektedir (9 Tevbe, 34-35) "Zekat, İslam'ın köprüsüdür" (12)
Öyleyse cennete uzanan o köprüyü yıkmamalıdır
Soru 11 Halk arasında zekat için 'para kiri' diye bir tabir var Bu ne demektir, kirli-kara parayla müs-lümanın ilgisi olabilir mi?
Cevap 11 Elbette zekat verilmezse, zekat verecek kimsenin kasasında kalırsa kirlenir İşte kirlenen o paranın sahibine hiçbir faydası olmaz Ya hasisliğinden ve cimriliğinden dolayı yiyemez, ya da hasta, doktor, ilaç parası yapar, iflasa sürüklenir, zarar eder, kazancının bereketini bulamaz Zekat, malın sigortasıdır Peygamberimiz, "Zekatla mallarınızı koruyunuz" buyurmuştur (13)
Zekat hem malı, hem mal sahibini temizler, hem malını, hem kalbini arındırır, maddeten ve manen temizlik sağlar
Yoksa müslümanın kara-kirli parayla irtibatı olamaz
Soru 12 Çek veya senetle zekat verilebilir mi?
Cevap 12 Asıl olan, zekatın malla veya nakit olarak ödenmesidir Şu şekilde senet kullanılabilir: Tüccar "Filan kişide şu kadar alacağım var, şu senedi al, parayı tahsil et ve zekat olarak senin olsun" dese caizdir Bu arada, başkalanndan alınan sağlamsa ve bizzat yazılan senetlerin kullanılmasına cevaz verilmiştir Bunlarda ileri tarihe verilen vadelerin, zekatta esas alınan bir yıllık müddeti fazla aşmaması tavsiyeye şayandır Vade gecikmesini karşılamak için, normal olarak ödenmesi gereken zekat miktarına belli bir nisbette ilavede bulunmak da tavsiye edilmektedir Yani biraz fazla verilmelidir Zaten halk arasında 'kırkta bir', cimri zekatı olarak görülür Zekat borcundan fazlası, sadaka olur, ayrıca bundan da sevap kazanır
Soru 13 Zekat nasıl mallardan verilmelidir? Genellikle satılmayan, elde kalan, arızalı olanlardan verildiği söyleniyor, görülüyor Bu doğru mudur?
Cevap 13 Zekat verirken kazanılanların en güzelinden verilmeli, kendisinin dahi tercih etmeyeceği bayağı malları zekat olarak vermekten kaçınmalıdır Bu davranış ayetlerde de men edilmiştir(2 Bakara, 267)
Hz Peygamber (as) şöyle buyurmuştur: "Üç şey vardır ki, kim onları işlerse imanın tadını
(gerçekten) almış olur:
1- Kim yalnız Allah'a ibadet ederse ki, O'ndan başka ilah yoktur
2- Kim gönül hoşluğu ile malının zekatını verir, her yıl belirlenmiş şekilde bu farzı yerine getirirse, (imanın tadına erer)
3- Malının zekatını verirken, yaşlanmışını, uyuzunu, hastasını, malın en adisini vermezse, (bu insan imanın tadına erer)
Allah sizden malınızın en iyisini istemedi En şerlisini (kötüsünü) vermenizi emretmedi" (14)
Soru 14 Zekata tabi birkaç kalem mala sahip olup da, bunlar ayrı ayrı hesaplandığında nisaba erişmiyorsa ne yapılır?
Cevap 14 Bu malların toplamı esas alınır ve bulunacak toplam nisabın değeri üzerinden zekat verilir
Soru 15 Zekat ayn ayrı kimselere verildiği takdirde çok küçük parçalara aynlacaksa ne tavsiye edilir?
Cevap 15 Burada halkın genel durumu, yoksulluğun çok yaygın oluşu göz önünde bulundurulur Ancak fakirlik çok yaygın değilse, toptan bir hak sahibine verilmesi tavsiye edilir Mesela evlenerek, masraflara giren veya işyeri açmak için sermayeye ihtiyacı bulunan fakire, ihtiyacını karşılayacak zekatın toptan verilmesi daha evladır Ayrıca böyle yapılırsa, insanlar iş sahibi yapılırsa, yeni zekat verecek insanların ortaya çıkması da sağlanmış olur
Soru 16 Zekat vermede yakınların tercihi önemli midir?
Cevap 16 Zekat vermeye, yakın akrabaların muhtaç olanlarından başlanması tavsiye edilir Sonra komşular, iş muhiti, mahalle ve belde sakinleri gelir Kendi yakınında daha muhtaçlar, Müslümanlara daha menfaatli bir sarf yeri varken, başka birine vermek üzere zekatın başka yerlere gönderilmesi mekruhtur Ancak başka bir beldede daha müstehak, muhtaç ve layık bir hak sahibi varsa, zekatın oraya gönderilmesinde bir kerahet bahis mevzuu olmaz
Halil