KUR’AN’DA DOST KAVRAMI
KUR’AN’DA DOST KAVRAMI (1)
Dost: Bir insanı gönülden seven,iyiliğini isteyen,iyi kötü gününde yanında olup,yardım eden kimsedir.Zıddı düşmandır.
Dostluk: Dost;ahbap,yaren kelimeleriyle anlamdaş olup, sevginin en ileri boyutudur.
A.DOST KAVRAMINI İFADE EDEN KUR’AN KAVRAMLARI 1-“Veli”,Vâli” ve “Mevlâ”
V-l-y kökü ; birine yaklaşma ,işini üzerine alma,idare etmek,iyilik etmek,yardım etmek,bakmak anlamlarına gelir.(Levis Me’luf s.918-919)
Mü’min için “Allah’ın velisi” denir, ancak “Allah’ın mevlası” denmez.Çünkü Mevlâ kelimesinde sahip ve malik olma,yardım etme,işlerini yönetme ve koruma anlamı vardır(Hâzin.1/401)
Mü’min Allah’ın velisidir demek; O’nu seven,dost edinen,emir ve yasaklarına uyan,O’ndan yardım gören,sevap,rıza ve sevgisini kazanan demektir.Allah için “ Mü’min’lerin velisi ve mevlası” denir. Bu da Allah ;Mü’mirnleri sever,korur,yardım eder,güzel amellerinin karşılığını eksiksiz verir ve ödüllendirir demektir. Ayetlerle örneklersek;
“Allah,mü’minlerin velisidir”(3/68)
“Allah,iman edenlerin mevlasıdır”847/11)
el-Vâli kelimesi sadece;”onların,O’ndan başka dostu/yardımcısı yoktur” (13/11) ayetinde geçer ve bu ayette “vâli” koruyucu,kollayıcı dost anlamındadır.
2-Halil (çoğulu ehıllâ) ve Hulle (çoğulu Hılâl)
“Halil” ;samimi dost “Hulle” dostluk anlamındadır (Kurtubî ll.266.Hazin,1.390)
Hulle kelimesi Kur’an’da tekil ve çoğul olarak şu ayetlerde geçer ”Ey Mü’minler! Alış verişin,dostluğun (hulletün) ve şefaatin bulunmadığı (kıyamet) gün(ü) gelmeden önce size verdiğimiz rızıktan (Allah için) harcayın”(2/254)
“İman eden kullarıma söyle:Namazı kılsınlar,alış verişin ve dostlukların (hılâl) olmadığı (kıyamet) gün(ü) gelmeden önce kendilerine verdiğimiz rızıktan (Allah yolunda )gizli ve açık harcasınlar”(14/31)
“hılâl” iki şeyin arası anlamına gelmekte ve Kur’an’da bu anlamda da kullanılmıştır.(17/91,18/33)
“Halil” kelimesi Kur’an’da; “Allah,İbrahim’i samimi dost edindi(Halil) (4/125)”
“Dostlar (ehıllâ), o (kıyamet) gün(ü) muttakiler hariç birbirlerinin düşmanı olurlar”(43/67) geçer.
3-Hamîm
5 ayette dost, 15 ayette kaynar su anlamında kullanılan “hamim” kelimesi aynı anlamdaki veli (41/34),sadık (26/101) ve şefi (40/18) kelimeleri ile birlikte kullanılmıştır.
“Kıyamet günü dost dostun halini sormaz”(70/10)
“Bu gün onun (kafirin) candan bir dostu yoktur”(69/35)
“Zalimin ne bir dostu ne de sözü tutulur bir şefaatçisi vardır”(40/18)
4-Bitâne
Kök anlamı;elbisenin içi ,astarı demektir.Teşbihen bir kişinin sırlarına vakıf olan sıkı dostu demektir.(Yazır.ll,1162)
“Ey mü’minler! Kendinizden başkasını kendinize dost/sırdaş edinmeyin)(3/18)
Bir insanın en gizli bilgilerini,işlerini ve durumlarını anlattığı çok samimi ,candan dostuna kişinin sırdaşı “bitânetü’r-racül” denir(Kurtubî lll 178)
5-Sadîk (çoğulu;Esdikâ’)
Sevgide sadık olan,kişinin önemsediğini önemseyen,aynı inanca sahip samimi dost anlamındadır.(Nesefî.lV,481)
“Bizim ne şefaatçilerimiz var, ne de candan,samimi ve yakın bir dostumuz” derler (26/100-101) ayrıca (24/61)
6-Habîb (çoğulu Ehıbbâ ve Ahbâb)
“hubb”(sevmek) kökünden isim olup seven,sevgili,dost demektir.
“Yahudi ve hrıstiyanlar ,’biz Allah’ın oğulları ve sevgilileri/dostlarıyız’ dediler”(5/18)
7-Karîn (çoğulu Kuranâ)
iki şeyi yaklaştırıp birleştirmek,beraber olmak,dostluk yapmak,mukayese etmek anlamında “k-r-n” kökünden gelen “Karîn” kelimesi; arkadaş,dost, koca,eş, yaşıt anlamlarına gelir.(Kurtubî V 194)
Kur’an’da insan vi cin şeytanlarının dostluğu,arkadaşlığı söz konusu edilmiştir.Bunlar insanlara kötülüğü güzel gösterip ,onları küfür ve isyana teşvik ederler.
“Kimin arkadaşı (karîn) şetan olursa (bu kimse) çok kötü arkadaş edinmiş olur”(4/38)
“Biz onlara (Allah’ın düşmanlarına)arkadaşlar (kurenâ)edindirdik.Bunlar, onların önlerinde ve arkalarında ne varsa hepsini onlara süslü gösterirler” (41/52)
8-Haden (çoğulu Ahdan)
Haden; gizli dost tutmak demektir.Nisa suresinin 25.ayetinde geçen bu kelime ile kadınları gizli dost (metres) edinmek yasaklanmaktadır.
9- Aşîr (çoğulu Uşerâ’)
Dost, arkadaş,akraba,eş,zevce demektir.Kur’an’da Allah’tan başkasını dost edinme ile ilgili olarak
“(sapıklar) zararı faydasından daha yakın olana dua ederler.Bu ne kötü bir Mevlâ ve ne kötü bir dost/arkadaştır.(aşîr) (22/13)
10-Velîce
Girmek anlamındaki “v-l-c” kökünden gelen velice kelimesi kişinin ehlinden olmayan güvendiği insan,sırdaş demektir.Kur’an’da bir ayette geçer” (Ey Mü’minler! Yoksa siz, Allah içinizden cihad eden ve Allah’tan ,Rasulünden ve mü’minlerden başkasını kendisine sırdaş(velice) edinmeyenleri bilmeden/ortaya çıkarmadan bırakılacağınızı mı sandınız?” (9/16)
11- Refîk (çoğulu Rufekâ)
Faydası dokunmak,yardım etmek,lütufla muamele etmek,yumuşak davranmak,dost arkadaş olmak anlamındaki “r-f-k” kökünden isim-sıfat olan refik kelimesi ;dost,arkadaş demektir.Kur’an’da bir ayette geçer
“Kim Allah’a ve elçi(sin)e itaat ederse işte onlar, Allah’ın nimet verdiği peygamberler,sıdıklar,şehitler(ya da şahitler),ve Salihlerle beraberdir.Onlar ne füzel dost,arkadaştır(refîk) “(4/69)
“dost” anlamını ifade eden bu kelimelere ilave olarak ;
nasîr(yardımcı) (22/78), hafız(koruyucu) , vekil (42/6),şefi (6/51)ve vaki(koruyucu)(13/37) kelimeleri de zikredilebilir.
Bu kelimeler Kur’an’da dostluk anlamını ifade eden kelimelerle birlikte geçmektedir
Yardımcı,koruyucu,vekil,şefaatçi olmak dostluğun sonucudur
DUAEKSENİ
-------------------devam edecek-------------------