[kebuter]

mezheb, bir dinin çeşitli görüş ayrılıkları nedeniyle ortaya çıkan kollarından herbirine verilen isimdir, diyerek konuya baslanilmis. bu cok yanlis bir aciklama. gorus ayriligindan hareket ederek mezhebi aciklarsak, din ne diyor diye degil de, dine bakan nasil algilamis, algiladiktan sonra ne demis, dedikten sonra da insanlar arasinda tefrika baskalmis ve herkes kendi yolunu tutar olmus gibi bir anlam cikiyor ortaya.

mezhep, dinin insana tanidigi genis manevra alanindan hareketle, dinin insana sundugu kolayliklarin sistematik hale getirilmis bicimidir. mezhepsiz diye bir tanim da ne ola ki?
ebu hanife hangi mezheptendi desem vereceginiz tek kelime cevap yoktur. siz saniyor musunuz ki, mezhep imamlari cikip topluma dediler ki, ey toplum, ben kendi ictihadlarimi ortaya dokuyorum ve bu ictihadlarimdan olusan ekolun adini hanefilik koyyorum bana uyan uysun, uymayan gitsin baskasini bulsun, kimseyi bulmayanin da adini meshepsiz koyyoruz...
bu ne sacmalik yahu.

mezhep dedigimiz ekolelr, tamamen daha sonradan insdanlarin kendi kendilerine yapmis oldugu bir siniflandirmadir, mezhep imamlari dedigimiz muctehidlerin bile boyle bir iddialari olmamisti, biz neden onlar adina iddiayi ortaya atiyoruz ki?

meshepler ve dolayisiyla imamlari, ictihadlarini edille-i seriyye dedigimiz 4 rukne dayandirarak vermisler ise, hangi meshep olursa olsun ictihadi sahihtir ve bu ictihadlari kendisine baglayici kabul eden kisiler icin de baglayicidir. misal, kan aktiginda abdestin bozulmasi konusunda, ebu hanifenin gorusu dogru, imam safiinin gorusu yanlis mi diyecegiz? hayir, her ikiside dogru, ikiside ictihadla verilmis hukumlerdir.

her ikisi de herhangi bir insan icin baglayici olabilir, hanefiyim deseniz dahi safiinin gorusune uymanizda bir sakinca yoktur, cunku bu dinin aslini degil, tamamen fikhi bir ufak birimini ilgilendirir. yok hanefiyim asla kabul etmem diyorsaniz o zaman imam safii yanlis demis demenizi de beklerim sizden. e imam safii yanlis demisse o zaman safiilere gore de imam ebu hanife tum ictihadlarini yanlis vermis demektir ki bu kisir bir dongu olur.

mezhepler, islam hukunun icindeki ictihadlardir dedik. beseri veya modern hukukta da bilirsiniz ayni uygulamalar vardir. ortada bir anayasa vardir, hakimler toplulugu birlesir ve bir konuda gorusbirligi icin incelemede blunurlar. mesela hakimler 10 kisi olsun, 6 kisisi kabul desin, 4 kisi de karsi oy kullanmis olsun. siz hic karsi oy kullanan hakimlerin, siz anayasayi anlamiyorsunuz ustelik de karsi oy kullandiniz diye gorevden alindigini veya yanlis mantik yurutmekle suclandiklarini gordunuz mu?

ee, bu durumda bir hukuk sistemi olan islam fikhi icin, islam hakimleri olan imamlar arasindaki gorus farkliligini yanlis algilama, yanlis okuma olarak niye degerlendirelim? bu tamamen, dinin kulture, cografyaya, yasam bicimine gore degisebileceginden (dinin derken, dinin temellerinin degil, muamelattaki ve tevhidi zelemeyecek kapsama giren fikhi hukumlerinin anlaminda), din insana geniz bir manevra alani tanimistir. tanimamis dersek, din insani ozgurlestiriyor diyemeyiz, koseye sikistiriyor dememiz lazim ki bugune kadar dine tabi olanlar ozgur degiller diyenlere karsi cikmamizi kendimiz yalanlamis oluruz o zaman.

simdi mezhebi anlamak icin soyle bir ornek verelim: bir devlet vatandaslarina yeni bir uygulamada bulunacak, bu uygulamadan yararlanabilmek icinde, belirtilen sartlara uyan kisilerin en yakin devlet dairesine basvurmasi gereksin. basvuru yolalrini da devlet bir duyuru ile 3 sekilde bildirmis olsun: sahsen basvuru, posta yolu ile basvuru, vekalet vererek basvuru. neden boyle 3 sekil tanimlanmis, insanlar hasta olabilir, yurtdisinda olabilir, mazeretleri vs olabilir, sosyal konumu geregi isini birakamayacak olabilir vs.

simdi bir kisi cikip dese ki: ya 3 bicimde basvuru yapabilirsiniz demisler ama, bunlarin hangisi dogru acaba? ben dogru olani ile basvurmak istiyorum dese onun hakkinda ne dusunursunuz? cok komik oldu degil mi? sana 3 sekil taninmis, hangisi isine gelir, hangisi sana uyarsa git o sekilde basvur.
mesheplerde boyle iste, dini hayatimiza eylem olarak katmak istedigimizde, birden cok dogru sunulmustur bizlere, senin icinde bulundugun durum ne ise, ona uygun olanini sec demektir kisacasi bu. icinde bulundugumuz duruma gore dini yasamamiz degisicek mi diyecek olanlariniz olabilir, onlara da ilm-i hal ne demek ona bir baksinlar derim sadece.

yada kendinizi soyle bir cagda dusunun: imam hanife ile imam safii ayni anda yasiyorlar, siz de onlarin cagdasi bir kisisiniz. bazen ebu hanifenin sohbetlerine bazen de imam safiinin sohbetlerine gidiyorsunuz. akliniza takilan bir konuda ebu hanifeye soru sordunuz o da fetvada bulundu ve ona gore amel ettiniz.

imam safiinin sohbetinde iken de akliniza bir baska konu geldi, onu da orda iken safiiye sordunuz o da fetva verdi ve o konuyu da ona gore amel ettiniz. simdi bunun adi isine gelmecilik mi yoksa ictihadi baglayici kabul etmek midir? yada bu vatandas meshepsiz mi oldu?

son olarak da, mezhep dedigimiz ekolelrin kurulmasi sureci tekel midir? mezhep imamlari nasil okudular ilim tahsil ettiler de o hale geldilerse, elbette gunumuzde de birileri yeni bir ictihad ekolu olusturabilir. neticede ictihadda bulunmanin kanallari bellidir.