Beş İsmin İrabı ile ilgili soru

[MERVE DEMİR]

Beş İsmin İrabı ile ilgili soru

bu konuyu anlatacak bir müslüman arıyorum.

[Medine-web]

Kelimelerin sonlarında görülen bu değişikliklere irab denir. Ve kelimeler bulundukları konum gereği irabı alameti alırlar. Yani merfuattan olan (raf konumunda olan) bir kelimenin raf konumunda olduğuna dair bir takım alametleri vardır. Bu alametler kelimenin durumuna göre değişir. Raf makamında olan bir kelimenin mefuluk alameti bazen damme olabileceği gibi bazen de "vav" harfi olabilir. Aynı şekilde mansubatta olan bir kelimenin nasb alameti bazen fetha olabileceği gibi bazen de kesra olabilir. İşte bu dersimizin konusu müfred, Tesniye ve cemi olan isimlerin irablarının alametleridir.
1- Müfred Bir İsmin İrab Alameti
Müfred isimler (bazı özel durumlar hariç) raf halinde damme ile, nasb halinde fetha ile, cer halinde kesra ile irablanırlar. Yani müfred bir isim fail, mübteda, haber konumunda geldiği zaman devamlı surette son harekesi dammedir. Yine müfred bir isim, ismi meful konumunda geldiği zaman devamlı son harekesi fethadır. Müfred bir isim, isim tamlamasının mudaafun ileyhisi ise (tamlayanı ise) ya da müfred bir ismin başında cer harflerinden birisi varsa sonu devamlı kesralıdır. Kısaca müfred isimler;
Raf halinde dammelenirler.
Nasb halinde fethalanırlar.
Cer halinde ise kesralanırlar.
2- Tesniyenin İrabı
Tesniye bir isim yukarıda müfred isimde olduğu gibi harekelerle değil harflerle irablanır. Tesniye bir isim şayet raf mahallinde ise (yani mübteda, haber, fail konumunda ise) elif "ا" ile nasb ve cer halinde ise (meful, mudaafun ileyhi ya da harfi cerli isim ise) ya "ى" ile irablanır. Bu durumda ya harfinden önceki harfin harekesi fetha, sonraki harfin harekesi ise kesradır. Ya harfinden önceki ve sonraki harfinin harekesini özelikle belirtmemiz irab açısından değil, az sonra geleceği üzere cemi müzekker salim ile karışmaması içindir. Kısaca tesniye olan bir isim;
Raf halinde Elif "ا" ile,
Nasb ve Cer halinde ise "ى" ile irablanır.
3- Cemi Müzekker Salimin İrabı
Cemi Müzekker salim olan bir isim tesniyenin irabında olduğu gibi harf ile irablanır. Cemi müzekker salim olan bir isim şayet raf mahallinde ise (yani mübteda, haber, fail konumunda ise) vav " و" ile nasb ve cer halinde ise (meful, mudaafun ileyhi ya da harfi cerli isim ise) ya "ى" ile irablanır. Bu durumda ya harfinden önceki harfin harekesi kesra, sonraki harfin harekesi ise fethadır. Kısaca cemi müzekker salim olan bir kelime;
Raf halinde vav " و " ile,
Nasb ve Cer halinde ise "ى" ile irablanır.


4- Cemi Müennes Salimin İrabı
Cemi müennes salim olan bir isim raf mahallinde ise (yani mübteda, haber, fail konumunda ise) damme, nasb ve cer mahallinde ise (meful, mudaafun ileyhi ya da harfi cerli isim ise) kesra ile irablanırlar. Kısaca cemi müennes salim olan bir kelime;
Raf halinde dammelenirler.
Nasb ve cer halinde kesralanır.
5- Cemi Teksirin İrabı
Cemi teksir olan bir kelimenin irabı tıpkı müfred isimlerde olduğu gibi raf halinde damme, nasb halinde fetha, cer halinde ise kesra ile irablanırlar. Kısaca cemi teksir olan bir kelime;
Raf halinde dammelenirler.
Nasb halinde fethalanırlar.
Cer halinde ise kesralanırlar.

alıntıdır...

fecr hoca daha sağlıklı bilgi verebilir.arapça seviyem pek parlak değil..

[FECR]

Öncelikle esmaü hamse (Beş isim) ya da esmaü sitte ( Altı isim) şunlardır:

أَبٌ _ أَخٌ _ حَمٌ _ ذُو _ فُو

Altıncısı da: هَنٌ

-Bu beş ya da altı isim SEMAİ'dir. Semâî; Araplardan geldiği üzere muhafaza edilen kelime demektir.Bu kelimeler isim tamlaması (muzaaf-muzafun ileyh) kalıbında kullanıldığı takdirde kendilerine has bir şekilde değişikliye uğrarlar.Bu değişiklikler de semâidir (kıyasi değildir).Her bir ismin sadece kendilerine has olan,ÖZEL HUKUKLARI vardır.

-Bu isimler mütekellim ( ي ) sı dışındaki zamirlerle isim tamlaması yaptıkları (diğer zamirlere muzaf oldukları) takdirde; REF hâlinde ( و ) ile merfu, NASB hâlinde ( ا ) ile mensub ve CER hâlinde ( ي ) ile mecrur olurlar. Bu tanımlamalar semâidir (Arab'dan duyulduğu gibi alınmıştır.)

REF (Merfu) hâlleri : ( أَبُو _ أَخُو _ حَمُو _ ذُو _ فُو _ هَمُو ) Sakladıkları mânalardan biri:
Fâil gibi merfu olmaları gerekirse: muzafun ileyh olan zamirden önce ( و ) bulunur, ( أَبُوكَ "Senin baban") gibi. REF hâlinin alâmeti "Harekesiz olan VAV" harfidir. REF hâli sebebiyle VAV'dan önceki harf, "bir ses ölçüsünde" uzatılarak -û şeklinde okunur. Sanki o isim bize, "REF hâlindeyim, buradaki hukuk'umu koru" diye seslenir.

- NASB (Masub) hâlleri : ( أَبَا _ أَخَا _ حَما _ ذَا _ فَا _ هَمَا ) Sakladıkları mânalardan biri:
Meful gibi mensub olmaları gerekirse: muzafun ileyh olan zamirden önce ( ا ) bulunur, ( أَبَاكَ "Senin baban") gibi. NASB hâlinin alâmeti "Harekesiz olan ELİF" harfidir. NASB hâli sebebiyle ELİF'den önceki harf, "bir ses ölçüsünde" uzatılarak ê, â şeklinde okunur. Sanki o isim bize, "NASB hâlindeyim, buradaki hukuk'umu koru" diye seslenir.


CER (Mecrur) hâlleri : ( أَبِي _ أَخِي _ حَمِي _ ذِي _ فِي _ هَمِي ) Sakladıkları mânalardan biri:
Harficerin mecruru olması gerekirse: muzafun ileyh olan zamirden önce ( ي ) bulunur, ( مِنْ أَبِيكَ "Senin baban'dan")
gibi. CER hâlinin alâmeti "Harekesiz olan YE" harfidir. CER hâli sebebiyle YE'den önceki harf, "bir ses ölçüsünde" uzatılarak î şeklinde okunur. Sanki o isim bize, "CER hâlindeyim, buradaki hukuk'umu koru" diye seslenir.

Beş isimin anlamları:
1) ağız فُو
2) sahip ذُو
3) kayınpeder حَمٌ
4) kardeş أَخٌ
5) baba أَبٌ


Örnekler:
Baban mahir bir doktordur. أَبُوكَ طَبِيبٌ حَاذِقٌ
bu cümlede, أَب kelimesi merfudur.

Babanı çarşıda gördüm. رَأَيْتُ أَبَاكَ فِي السُّوقِ
bu cümlede, mef'ulun bih المَفْعُولُ بِهِ durumundaki أَب kelimesi mansub'dur.

Babanı selamladım. سَلَّمْتُ عَلَى أَبِيكَ
bu cümlesinde, cer harfinden sonra gelen أَب kelimesi mecrur'dur.

Mal sahibi kıskanılır. ذُو المَالِ مَحْسُودٌ
bu cümlede, ذُو kelimesi merfudur.

Kardeşinin kayınpederini, babanı saydığın gibi say. اِحْتَرِمْ حَمَا أَخِيكَ كَمَا تَحْتَرِمُ أَبَاكَ
bu cümlede, حَم ve أَب kelimesi mansub'dur.

Esnerken ağzını elinle ört. ضَعْ يَدَكَ عَلَى فِيكَ عِنْدَ التَّثَاؤُبِ
bu cümlede, فُو kelimesi mecrur'dur.


Beş İsim halleri (Esma-ul Hamse) tablosu:

Beş ismin yalın hali : أب - أخ - حم - فم - ذو

Beş ismin üstün hali : أبا - أخا - حما - فا - ذا

Beş ismin esre hali : أبي - أخي - حمي - في - ذي

Beş ismin ötre hali : أبو - أخو - حمو - فو - ذو


Çeşitli kaynaklardan yararlanarak hazırladım. İnş. yardımcı olur.