Çocuk ve Korku

[sessiz23]

Çocuk ve Korku

Çocuk ve Korku


Sevinç, üzüntü, öfke, kızgınlık, korku… Herkeste zaman zaman ortaya çıkan heyecan halleri olarak nitelendirilmektedir
Nedenleri anlaşılabiliyorsa ve kontrol edilebiliyorsa, bu haller son derece sağlıklı tepkilerdir Fakat bu tepkiler, kolaylıkla insanın hayatını altüst eden, karmaşık hale getiren, normal dışı tepkiler haline de gelebilir Korku, görünen ya da görünmeyen tehlikelere karşı gösterilen en doğal tepkidir Korku normal düzeyde kaldığında, gelişimin bir parçası ve canlı bir savunma mekanizmasıdır Yeni olan ve bilinmeyen her şey canlılar için ürküntü vericidir Bu anlamda, çocuğun güçsüzlüğü-acizliği ve bilmediklerinin çokluğu düşünülecek olursa, çocukların korkularının çok olması, yetişkinler tarafından daha rahat anlaşılacaktır Çocuklar, çevreyi tanıdıkça, beden ve zihin güçleri geliştikçe korkuları da azalacaktır

Çocuklara ileri yaşlarda yaşadıkları korkuları, anne-baba veya hayat öğretir

Çocuğun sobada elini yakarak, sobanın sıcak olduğunu öğrenmesi gibi, korkuların da pek çoğu deneyimler sonucu öğrenilir Bebeklik ve çocukluk dönemlerinde yeni bir durumla karşılaşıldığında ebeveynlerin ve çevrenin tepkileri çocuğu etkiler Anne veya çocukla ilgilenen diğer kişiler bu öğrenme süreçlerinde sürekli endişeli bir yüz ifadesiyle, jest ve mimiklerle onu izler; uyarılarda bulunur veya azarlayıcı olursa, çocuğun dikkati etkinlikten çok o kişinin tepkilerine yönelecektir Böylece yeni duruma bağlı endişesi de azalmayacak, artacaktır Kendisinde endişe oluşturan, endişesini artıran bu durumla vb durumlarla karşılaşmak istemeyerek kaçınacaktır Bu şekilde kaçınma davranışları pek çok korkuya neden olabilmektedir Bazen de korkular, kaçınma davranışları olarak değil şartlanma olarak ortaya çıkabilmektedir Bebek veya çocuk banyo yaparken her seferinde çok yüksek seste bir gürültüyle karşılaşıyorsa yahut her banyoda dayanamayacağı sıcaklıkta suya maruz kalıyorsa banyo korkusu oluşabilecektir vb
Korkuya neden olan bir diğer faktör, endişelerdir Endişelerin yol açtığı korkular, genellikle uykuya dalarken veya karanlıkta yaşanabilmektedir Bir diğer korku faktörü ise, çocuğun başkaların korktukları durumlara tanık olması, yani korkuyu görerek öğrenmesidir Uçak veya vapura binmekten korkan bir ebeveynin yanında bu vasıtalara binmek zorunda kalan çocuk, onların korku dolu hallerine tanık olunca kendisinde de bu korku gelişebilmektedir vb
Ayrıca anne-babasından ayrı kalmak da bütün çocukların (her yaşta) en büyük korkuları arasındadır Bunu pekiştiren davranışlarla karşılaşmaları korkularının artmasına neden olmaktadır Çarşıda, pazarda, markette hareketli davranan çocuklar, “Uslu durmazsan, seni bırakır giderim” diye korkutulmamalıdırlar
Her tehlikede sığınağı olarak gördüğü anne-babasının kendisini bırakıp gitmesi ihtimali çocuğu ürkütür ve çocuğun güvenini sarsar Çocuklar ilk aydan itibaren korkularla tanışmaya başlarlar Bir bebek için her şey korkutucu olabilir; gürültü, tanımadığı-alışılmamış bir nesne, yabancı bir yüz Ayrıca bebekler, acıkma, susama, altının ıslanması gibi içlerinden gelen nedenlerle de korku tepkisi verebilmektedir
İki-üç yaşlarında sifon, elektrik süpürgesi, gök gürültüsü çocukları korkutmaktadır Üç-dört yaşlarında ise bu korkulara, karanlık, dilenci, hırsız, polis, doktor, öcü korkuları eklenir Dört yaşında doruğa çıkmış olan korkular yavaş yavaş azalmaya başlayacaktır Bu yaştan itibaren çocukların korkuları daha somut şeylere yönelmektedir; köpek, düşmek, bir yerinin sıyrılıp çizilmesi, kesilip kanaması gibi
Anaokulu döneminde korkularda tekrar bir artma görülür Özellikle altı yaşında; hayalet, cadı ve hortlak, yangın ve hırsız korkusu yeniden artmış şekilde görülür Karyolanın altında birisi veya bir şey var diye odalarında yalnız yatmaktan korkarlar Filmlerin etkisinde kalırlar Bu yaşlardan sonra ise korkularda genel anlamda bir yatışma görülür ama eski korkuların zaman zaman depreşmesi veya yeni korkuların ortaya çıkması da olabilir

Yabancı korkusu

Bebeğinizin yaklaşık olarak 8 ayda geliştirdiği ve bir-bir buçuk yıl kadar sürebilen yabancı korkusunu normal kabul etmelisiniz Çocuğumuzun beş yaş civarında geliştirdiği; cadı, canavar gibi bazı hayali figürlerden korkması da ruhsal gelişim açısından beklenebilir bir durumdur Dikkat edilmesi gereken nokta, bazı korkuların belli dönemlerde ortaya çıkabilecekleri, ancak bu korkuların bir süre sonra ortadan kaybolmalarının da gerekli olduğudur 6 yaşındaki bir çocuğunuz hâlâ yabancılardan korkuyorsa, bu üstünde durulması gereken bir durumdur

Okul öncesi çocukta karşılaşılabilecek tipik korkular

Felaketler:

Hayal gücü geniş olan okulöncesi çocuğu, pek çok olası olmayan korku yaşar; kaybolacağı, evin yanacağı, sevilmeyeceği, anne babasının öleceği ya da evi terk edeceği gibi

Yaralanmak:

Kendine özel bir bedeni ve “ben”i olduğunu fark eden çocuk kaygı duymaya başlar Kan, acı hissi, duydukları korkunun özünü oluşturur ve bu yüzden küçük yaralanmalardan bile çok korkarlar

Kırık-dökük:

Bu dönemdeki bazı çocuklar bu sebeple yap-boz oyunlarından da hoşlanmayabilirler

Yeni yerler:

Çocuklarla ilişkiler, genellikle, aynı mekanlarda aynı işleri yaparak yaşanmaktadır Bu nedenle çocuk yetişkinle birlikte olsa bile mekan değişince huzursuz olabilir ve eve dönmek isteyebilir Çocuk için tatile çıkma ve taşınma, bu tür endişelere örnektir Tatile giderken çocuğunuzun valize eşyalarını koymasını, yanına birkaç oyuncağını almasını sağlayabilirsiniz Yeni bir eve taşındığınızda ise çocuk için bir köşe hazırlar ve kısa sürede bir düzen kurmaya çalışırsanız faydalı olacaktır Çocuğunuz, zihninde evin haritasını oluşturuncaya kadar gece ışık yakabilir ve ilk gece çocuğunuzla birlikte yatabilirsiniz

Yetişkinlerin kullandıkları bazı sözcükler

Çocuklar yetişkinlerin kullandığı bazı mecaz ve soyut ifadelerin ne anlamda kullanıldığını anlayamadıkları için korku duyarlar Korkulu çocuk filmleri ve haberlerde gördükleri çocuk kurbanlar da (savaşta öldürülen çocuklar, yaralanan-taciz edilen çocuklar, kaçırılan çocuklar vb) çocuğun dünyanın tehlikeli bir yer olduğu yolundaki düşüncelerini pekiştirmektedir
Farklılıklar: Bu dönemlerde, cinsel merak arttığı için cinsiyetler arasındaki farklılıklar keşfedilir ve çocukta bu konularda kaygılar artabilir Bir diğer durum ise, çocuğunuz sizinle birlikte olduğunda kendini güvende hissetmektedir Sizin bedenen ve ruhen kendisi için hazır bir şekilde onun yanında olduğunuzu bilmesi çocuğunuzu rahatlatır Fakat anne-babayı depresyonda, öfke krizinde veya incitilmiş görme onda yalnızlık ve huzursuzluk hissi uyandırır

Çocuğunuzun korkularıyla alay etmeyin, korkaklığa da alıştırmayın

Çocuğunuzun korkularıyla asla alay etmeyin ve alay edilmesine izin vermeyin Korkularıyla alay edilen çocuk, korkusunu gizleyecek ya da maskeleyerek korkusuz görünmeye çalışacaktır Çocuğunuz, kendinde ve çevresinde olan bitenle baş etmeyi öğrendikçe korkuları azalacaktır Ayrıca deneyim ve yaşantılarıyla, düştüğünde-yaralandığında ölmediğini, anne-babasının kaçmadığını, onu terk etmediğini, evi hırsızların basmadığını, dikkat edildiğinde yangın çıkmadığını, insanın kız ve erkek olarak farklı özelliklere sahip olduğunu, hayalet ve canavarların bulunmadığını ve güvende olduğunu fark edecektir Çocuğunuzun ev dışında hangi deneyimlerin ve yaşantıların üstesinden gelebileceğini kestirmeye çalışın; onu, hayal kırıklığı yaratmayacak ve strese sokmayacak yaşantılar için cesaretlendirin Cesaretlendirmeye çalışırken, çocuğunuzu yeni deneyimler için bir yarışa sokmamaya dikkat edin

Çocuğun duygularını ciddiye alın

Çocuğunuzun korkularını ve negatif duygularını reddetmeyin, ciddiye alın; onları yenmesine ve kendi çözümünü bulmasına izin verin
Esra canavarlardan korkmaktadır Babası ile aralarından şu şekilde bir diyalog geçer:
Esra: “Baba yatağa gitmek istemiyorum”
Baba: “Neden kızım?”
Esra: “Çünkü odamda canavarlar gizleniyor”
Baba: “Odanda canavar olduğunu düşünüyorsun Gel bakalım odana birlikte gidelim, belki canavarlarla arkadaş oluruz Canavarlar ne yemekten hoşlanıyor biliyor musun?”
Esra: “Belki tatlı ya da bisküvi seviyordur”
Baba: “Bu hoşlarına gidebilir Bakalım, soralım, isterlerse canavarlara yemek koyalım Canavarlara ne istediğini sor? Neden sormuyorsun?”
Esra: “Onlar insanları korkutmak istiyor”
Baba: “Neden?”
Esra: “Kendilerini güçlü hissetmek için”
Baba: “Eğer odanda bir canavar varsa ve onunla arkadaş olursan sana ne yapabilir?”
Esra: “Beni koruyabilir”
Baba: “Bana sanki iyi bir arkadaş olabilir gibi geliyor ya sana?”
Esra: “Evet, olabilir Belki…”
Bu diyalog sayesinde baba, çocuğun duygularını ve neye gereksinimi olduğunu öğrenmiştir, Esra da artık canavarın kendisine fazla tesiri olmayacağını görerek daha pozitif düşünmeye başlamıştır Bir süre sonra kendiliğinden bu canavar hikayesi unutulacaktır
Çocuğunuza ve korkularına karşı ne çok koruyucu olun ne de duyarsız kalın Korkuları olan çocuğunuza neden korktuğunu sorun ve sonrasında da onunla bu konuda konuşun İyi bir dinleyici olmaya gayret gösterin Bu korkuları pek çok çocuğun ve hatta yetişkinin yaşadığını anlatın Çocuğunuza verdiğiniz sözleri mutlaka tutun ki size olan güveni sarsılmasın
Çocuğunuzu korkuları konusunda rahatlatın Geçmişte de bazı şeylerden korktuğunu ve bunu nasıl yendiğini hatırlatın; “Hatırlıyor musun, eskiden odana gece kocaman örümceklerin geleceğini düşünüyor ve korkuyordun Bazen korkunç rüyalar görüyordun Ama büyüyünce bu korkun geçti” Bu şekilde korkularını yenebileceğini görmesine yardımcı olabilirsiniz Tam aksi bir hareketle korkularıyla alay ederseniz veya korkularının üstüne giderseniz ya da korkularını hiç ciddiye almazsanız durumun daha da kötüleşmesine sebep olursunuz, bunu unutmayın
Çocukların korkularını yenmesi için zaman gerekecektir Bu zaman içerisinde yetişkinlerin dikkat etmesi gereken, sevgi ve ilgi desteğidir Çocuklar için bu konuda yapılabilecek diğer bir yardım ise, yetişkinlerin onların korkularına inanmaları ve durumlarına anlayış göstermeleridir
Korku ile fobiyi nasıl
birbirinden ayırt edebiliriz?
Çocuğunuzun korkusunun fobi olarak kabul edilebilmesi için şu özellikleri taşıması gerekir:
Çocuğun yaşadığı korkunun, korktuğu durumdan aşırı derecede büyük olması; parkta bir kez bir çocuğun salıncaktan düştüğünü gördüğü için hiç salıncağa binememek gibi
Çocuğun yapılan açıklamalarla ikna olmaması
Çocuğun istem dışı aşırı derecede korkması, hiçbir şekilde korkusuna engel olamaması
Çocuğun korktuğu durumdan bilinçli olarak sakınması
Fobi herhangi bir yaş dönemine özgü değildir ve uzun bir süre devam eder Bazı fobilerde, bu duruma neden olan bir olay saptanabilirken (bir köpek tarafından kovalandığı için bütün köpeklerden korkmak-kaçmak gibi), bir çoğunda böyle bir olayı saptamak mümkün olmayabilir Fobiler hayatı yaşanmaz hale getirebilir, bir uzman yardımı şarttır
Çocuğun korkularını yenmeye çalışırken, korkunun bir yaş dönemi özelliği mi olduğu, korkuya neden olan belli bir olayın olup olmadığı dikkatlice araştırılmalıdır Anne-babalar, çocukla kurdukları ilişkileri gözden geçirmeli, çocukla birlikte bu konuyu ele almalıdırlar Bütün bunlara rağmen çocuğun korkusunda bir azalma olmuyorsa, konuyla ilgili profesyonel yardım almaktan kaçınmamalıdırlar


Hazırlayan: Elif Konar