TÜRKİYENİN AKARSULARI(KPSS)

[mehmet akif2]

4. Dağ İçi Ovası

Birbirine karşı iki dağ arasında bulunan bir akarsuya doğru akan akarsuların oluşturduğu birikinti konilerinin birleşmesiyle oluşmuş ovalardır.

5. Taban Seviyesi Ovası

Kara içine sokulan bir körfezin akarsular tarafından alüvyonlarla doldurulmasıyla ortaya çıkan ovalardır.


6. Delta Ovası

Akarsuların taşıdıkları materyalleri deniz kıyısında biriktirmesi ile oluşan kıyı ovalarıdır.



Delta oluşması için; kıta sahanlığı geniş,

gelgit etkisi az,

akarsuyun bol alüvyon taşıyor olması gereklidir.

Türkiye’deki akarsular çoğunlukla delta oluşturmuştur.

[mehmet akif2]

Akarsu Aşındırma Şekilleri

1) Vadi: Akarsuyun aktığı yatağa vadi denilir. Oluşumlarına göre vadiler 4’e ayrılır:

Çentik Vadi: V şeklinde oluşan dar ve derin akarsu yataklarıdır.Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinde yaygındır. Ülkemiz genç oluşumludur ve bu yüzden bu tür vadiler çok vardır.

Boğaz Vadi (Yarma): Deniz ve kara seviyesindeki değişimlere bağlı olarak akarsuların açtığı derin boğaz görünümlü vadilerdir.
Sakarya Nehri’nin oluşturduğu Geyve Boğazı buna örnektir.

Kanyon Vadi: Boğaz vadiyle aynı özellikleri taşısa da, yamaçlarının basamak şeklinde olması ve genelde karstik araziler üzerinde olması yönüyle boğaz vadiden ayrılır. En çok Akdeniz Bölgesi’nde yer alır.

Alüvyal Tabanlı Vadi: Eğimin azaldığı yerlerde yanal aşındırmayla oluşan vadilerdir.
Ege Bölgesi’nde yer alan menderesler buna örnektir.

[mehmet akif2]

2) Peribacaları: Volkanik yani tüflü arazilerde cılız bitki örtüsüyle beraber, rüzgarın da dolaylı etkisiyle akarsu ve sel sularının oluşturduğu şekillerdir. İç Anadolu Bölgesi’nde Orta Kızılırmak Bölümü’nde yer alır.

Peribacaları oluşumunda hem iç kuvvetler hem de dış kuvvetler etkilidir.


3) Dev Kazanı: Akarsuların şelaleler oluşturduğu yerlerde görülür.

Erzurum Tortum, Antalya Manavgat bunlara örnektir.


4) Menderes: Akarsuların eğimin azaldığı yerlerde büklümler yapması ile oluşan şekillerdir. Ege Bölgesi’nde yaygındır.

[mehmet akif2]

5) Kırgıbayır (Badlans): Bitki örtüsünün cılız ve genelde kurak arazilerde sel sularının etkisiyle oluşan bozuk arazi yapısıdır.


6) Plato: Akarsuların derin vadilerle yardığı düzlüklerdir.


7) Peneplen (Yontukdüz): coğrafya dersinde akarsu aşındırma şekilleri içindeki en son şekil olan peneplen, deniz seviyesine yakın aşındırılmış hafif dalgalı düzlüklerdir.

Ülkemiz genç oluşumlu olduğundan peneplen görülmez. Ancak bu şekle en yakın bölge Marmara Bölgesi’dir.

[mehmet akif2]

Akarsu Rejimleri
Akarsu rejimleri konusuna geçmeden önce rejimin tanımını yapalım. Bir akarsuyun yılın aylarına göre akıttığı su miktarının değişimlerine rejim denilmektedir. Akarsuların akım özelliklerine göre de farklı rejim tipleri ortaya çıkmaktadır.



1) Düzenli Rejim: coğrafya akarsu rejimleri içinde yer alan düzenli rejim, akarsuyun akımında yıl içinde bariz değişikliklerin olmadığı rejim türüdür.

Bu tür akarsularda taşkın riski çok azdır.
Ülkemizde Karadeniz Bölgesi’nde her mevsim yağışlı olduğu için düzenli rejime en çok bu bölgede rastlanmaktadır.

2) Düzensiz Rejim: Akarsuyun akımında yıl içinde önemli değişimlerin olduğu akarsu rejim türüdür.

Bu tür akarsularda taşkın riski çok fazladır.
Ülkemiz akarsuları genelde düzensiz rejime sahiptir. Kar erimeleri nedeniyle de en fazla akıma ilkbahar aylarında ulaşılmaktadır.

[mehmet akif2]

* Türkiye’de Düzensiz Rejim Görülmesinin Sebepleri:

Yağış Rejimi: Düzensiz yağış rejimi ülkemizde düzensiz akarsu rejimini de beraberinde getirmektedir.


Yağış Biçimi: Kışın yağan karlar ilkbahar aylarında eriyerek akımın çoğalmasına sebebiyet verir.


Barajlar: Akarsu üzerinde baraj yoksa fazla suların baraj olmadığı için bırakılamayacağından yıl içinde düzensiz rejim görülür.


Beslenme Türü: Akarsularımızın beslenme türlerinin çeşitli olması da akarsu rejimlerinin düzensiz olmasına yol açar.

Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular: En fazla Akdeniz’de görülür. Akdeniz’de kış ayları yağmur şeklinde yağışlarla geçtiği için akım artar. Yaz aylarında da kuraklık olduğu için akım düşer. Dolayısıyla düzensiz rejime sebebiyet verir.


Kar ve Buz Sularıyla Beslenen Akarsular: Kızılırmak, Yeşilırmak, Aras, Kura, Dicle, Fırat gibi akarsular kış aylarındaki kar yağışlarının ilkbahar aylarında erimesi sonucu akımları artar. Dolayısıyla düzensiz rejim mevcuttur.

Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Özellikle Manavgat ve Köprüçayı gibi karstik arazi üzerinde kaynak sularla beslenen akarsularda, yaz aylarında diğer akarsulara göre fazla akım değişikliği görünmez.

Göl Kaynaklı Akarsular: M.Kemal Paşa çayı, Orhaneli çayı, Karasu ırmağı, Arpaçay, Çarşamba, Kovada gibi göl çanağındaki fazla sularla beslenen dışa akışı olan göllerden çıkan akarsulardır. Rejimleri yıl boyunca fazla değişmez.