İSLAM DÜŞÜNCE EKOLLERİ TARİHİ--ÜNİTE 3 özet--

[Medine-web]

İSLAM DÜŞÜNCE EKOLLERİ TARİHİ--ÜNİTE 3 özet--

ÜNİTE-3
Şia; Hz. Osman ve Hz. Ali döneminde belli görüşler etrafında birleşen siyasi toplulukları ifade etmek için taraftar anlamında kullanılmıştır.1-Hz.Ali taraftarıdırlar, 2-Hz. Ali’ yi Hz. Muhammed’den sonra insanların en faziletlisi olarak kabul edip onun nass ve tayinle imam oyduğuna, 3- imametin kıyamete kadar Ali’nin soyunda (Ehli Beyt)devam edeceğine inanan, 4-İmamların büyük ve küçük günahlardan korunduğuna inanan toplulukların müşterek adıdır.Şia yerine Rafiziye veya Sebeiyye isimleri kullanılmaktadır.Şia zeydiyye, ismailiyye, imamiyye olmak üzere ayrılır.
** Şiiliğin Hz. Osman dönemindeki fitne olaylarına bağlı olarak ortaya çıktığı görüşünde olanlar, daha çok İBN SEBE meselesinden hareket etmektedir.


Şii fırkalar;
a)ZEYDİYYE
zeyd b.Aliye nispet edilen bu fırka Taberistan ve Yemende yayılmıştır. , İmamet iddiaları çerçevesinde siyasi gayelerle vücut bulmuş, zaman içerisinde itikadi bir boyut kazanmıştır. Mutedil görüşleriyle dikkat çekmektedir ve Ehli sünnete en yakın olanıdır.
Teşekkülü; Zeydilik Emevilerin siyasi, toplumsal ve iktisadi politikalarına karşı çıkan Zeyd b. Ali önderliğinde oluşmuş bir harekettir.Zeydin taraftarları,onun ölümünden sonra Cakudiyye, Süleymaniye ve Betriyye adıyla bilinen fırkalara ayrılmışlardır.
** Zeydi terk edip kaçanlara RAFİZİ denir,
** Zeydiyyenin imamet nazariyesinin omurgasını oluşturan EFDAL (en faziletli) ve MEFDUL (daha az faziletli) fikri ortaya çıkmıştır. Zeyd b.Alinin efzal-mefzul fikri, zeydiyyenin tarihinde ve Zeydi kelamının sistemleşmesinde önemli bir rol oynamıştır.
** Zeydiyyenin Şia içerisinde farklı ve sistemli bir kelami yapıya kavuşması KASIM ER-RESSİ döneminde olmuştur.
** Alioğulları tarafından Abbasilere karşı girişilen ilk isyan Muhammed bi. Abdillah tarafından gerçekleştirilmiştir.Bu zeydi hareket olarak sayılmaktadır.
** Yemen zeydiler için önemli bir merkezdir, el-Hadi ila’l-Hak lakabıyla meşhur Yahya b.Hüseyin b. Kasım er-Ressi Yemende ilk zeydi devletinin kurucusudur.
** Ezana Hayye ale hayril-amel gibi farklı fıkhi uygulamaları Hasan b.Zeyd başlatmıştır.
Görüşleri;Büyük günah işleyen şirk küfürü içine değil, nimet küfürü içindedir.Nimetlere nankörlük edenler anlamında kafirdir. Büyük günah işleyen fasık mümin olarak isimlendirir, tövbe etmeden ölürlerse ebedi cehennemde kalacaklarına inanırlar.
Tevhid; Allah’ ı birlemek demektir. Adalet; Allah küfrü, zulmü ve adaletsizliği yaratmaz, insanlara sadece iyiliği ve itaati emredip kötülüğü yasaklar ve insanı kendi fiilinde serbest bırakır. El-va’d ve’l-vaid; iyilik yapanların ödüllendirileceğini vaat eden Allah’ ın bu sözünden dönmeyeceğini vaid ise kötülük yapanların cezalandırılacağını. Emri bil ma’ruf nehyi anil münker,iyiliği emredip,kötülükten sakındırmak, imamet; Hz. Peygamber sağlığında isim vererek bir şahıs belirterek yerine bir imam tayin etmemiştir, ancak imam olabileceklerin niteliklerini söylemiştir. Bu niteliği taşıyan ancak Hz. Ali’dir.
b)İSMAİLİYYE;
Cafer es-Sadıktan sonra imametin Musa Kazımın değil, Caferin en byük oğul ismailin ve ondan sonra onun soyundan gelenlerin hakkı olduğu iddiasıyla, imamiyyeden ayrılanların oluşturduğu aşırı bir şii mezhebidir. Emevilerin kötü idaresine karşı muhalefet sonucu doğdu.
İsimlendirilme meselesi; İsmail b.Cafer ve oğul muhammedin imamlığını iddia eden fırkaların adıdır. Karamita veya Karmatiyye de denir. İsmailiyye Ta’limiyye, Batıniyye, Melahide ve Sebiyye isimlerini kullanmaktadır.
Ta’limiyye adı, onların batın, her türlü sır ve hakikatın, masum imamın öğretmesi ile bilindiğini ileri sürmesinden dolayı verilmiştir.
Batıniyye; Dini nasların Batıni anlamlarının masum imam tarafından ve onun yolundan yürüyenlerce bilinebileceğini iddia etmelerine denilmiştir.
** Şii çevrelerde İsmaili farklılaşmanın asıl sebebi siyasidir.
Halis ismaililer; Caferin ölümünden sonra ismailin imametini savunan ve ismailiğin nüvelerinin oluşturan Halis ismaililer ve Mübarekiyye adı verilen fırkalar ortaya çıktı.
** Fırkanın akidesinin oluşumunda ve teşkilatlanmasında İsmailin dostu Ebul-Hattab Muhammed bi. Ebi Zeyneb el-Esedi önemli bir yer alır.
** İsmaili akidesinin en önemli unsurlarından birisi natık imam-samit imam dır.
Tarihçesi; Bu hareketin merkezi başlangıçta Huzistandaki Ahvaz ve Asker Mukram şehirleri oldu. Daha sonra Basra ve sonunda Şamın kuzeyinde yer alan Selemiye şehri oldu.
Fatimiler döneminde ismaililik açısından ilk kırılma, halife hakim bi-Emrillahın ilahlığını iddia eden Dürzilik hareketinin ortaya çıkmasıyla yaşandı. İkincisi ise, Fatımi halifelerinden el-Mustansırın ölümü ile birlikte ismailiyyenin, Nizariyye ve Müstailiyye diye iki büyük kola ayrılmasıyla oldu.
** Fatimi Devleti Mısırda Eyyubiler tarafından ortadan kaldırılmıştır.
** İsmailiğin günümüzde 49. imamı Kerim Ağa Han bu fırkanın liderliğini sürdürüyor.
Görüşleri; yeterli bir bilgi yoktur.
a-Aşırı tevil ve zahir-batın ayrımı,;İsmailer Kutsal kitapların hem zahiri ve hem lafzi manasının olduğunu ileri sürmüşlerdir.Dinin Batıni ve gizili hakikatlerine özeli bir ehemmiyet verdiklerinden dolayı Batıniyye diye şöhret bulmuşlardır.İsmailer, Batıni manayı ortaya koymak amacıyla tevili aşırı bir şekilde kullanmışlardır,
Zahir; Kuranın açık anlamını bilmek ve şeriattaki yükümlülükleri yerine getirmek gibi hususlardan oluşurken, batın, Kuran ve Şeriatın gizli gerçek manasını bilmekten ibarettir.
b-Yedi devir inancı; insanlığın dini tarihi yedi devirden müteşekkil olup her bir devir, şeriat getiren bir peygamberlere “natık” denir. Bu natıklar; Adem. Nuh, İbrahim, Musa , İsa ve Hz.Muhammed. Bu natıklar şeriatın batınında gizli olan hakikatleri tevil ve yorumlaması için bir vekile sahiptiler. İsmaililer bu vekillere Vasiy,Esas yada Samit demektedirler.
c-İmamet ve nübüvvet;şia da olduğu gibi şahadet kelimesine “Ali, Allah’ın velisi nebinin vasisidir” ibaresini eklemiştir.Hz. peygamber için sabit olan hususlar, Hz. Ali ve evladı içinde sabittir. İman, İbadetler; Müsta’li ismaililerin Cuma namazı hariç genel olarak isnaaşeriyye gibi kıldıkları namaz, nazarilerde oldukça farklıdır. İsmaililerde velayet yada İmamet en önemli iman esasıdır.
** İsmailiyyeye göre, dinin temeli ve imanın esası imamettir. Dolayısıyla Peygamber neslinden gelen imamı sevmek ve ona bağlanmak, imanın en önde gelen esası sayılmaktadır. Müstali ve Nizari ismaililerin ortak görüşleri ve ayrıldıkları noktalar; iman(velayet, tahert, namaz, zekat, oruç, hac ve cihat), İbadetler


C) İMAMİYYE; imametin ve vücubunun, masumiyetinin, Allah tarafından bir nas ile belirlendiğini ve imanın en üstün olduğunu ileri sürerler, şianın en güçlü ve en kalabalık fırkalarından birisidir, Tarih boyunca Büveyhiler, Safeviler devletlerinin kurmuşlar.
Büveyhiler dömemide ; kendi akidelerini serbestçe yaymak ve yazmak imkanı elde ettiler, bu dönemde Şiî-İmamiyye’nin en meşhur muhaddis, fakih ve kelamcıları bu dönemde yetişmiş ve mezhebi eserlerin büyük çoğunluğu bu dönemde kaleme alınmıştır.
Abbasi halifesi Memunun Ali er-Rızayı veliaht olarak tayin etmesi, imamiyyenin imamet nazariyesinin teşekkülünde bir dönüm noktası olarak alınabilir.
Gaybet Dönemi; İmamiyyeye göre, 12. imam Muhammed el-Mehdi el-Muntazar, gizlenmiştir, bundan sonraki döneme gaybet dönemi denir, Gaybeti Kübra ve Suğra diye ikiye ayrılır, Suğra dönemine Sefirler dönemi de denir.
** imamiyyenin yerini 4. asırdan itibaren isnaaşeriyye almıştır.
**İmamiyye çizgisindeki ilk ciddi farklılaşma ve imamet nazariyesi oluşturma teşebbüsleri İmam Cafer Sadık döneminde filizlenmeye başlamıştır.
Tarihçesi; İmamiyye tarihinde ilk defa Büveyhiler döneminde kendi akidelerini serbestçe yaymak ve yazmak imkanı elde etti. İmamiyye çizgisindeki Şiiliğin yeniden canlanması Safevilerin irandaki hakimiyetleri döneminde olmuştur. Erdebil Tekkesinin Şiileşmesi ve şah ismailin iktidarı ele geçirmesiyle, irandaki siyasi birlik sağlanmış ve Şiilik, bu dönemde iranda resmi mezhep halien gelmiştir.
** Şia’nın doğuş dönemi olarak isimlendirilen dönemde ortaya çıkan hareketlere, aşırılar (gulât) veya ilk Şiî hareketler adı verildi. Bunların başında Beyan b. Sem’an, el-Muğîre b. Saîd el-İclî ve Abdullah b. Muaviye ’nin öncülük ettiği hareketler, Şiiliğin ve daha sonra İmamiyye’nin esasları arasında yer alacak olan vasîlik, imamet, nass ve halef fikirlerini ortaya attılar.
** İmamiyye şiası Humeyni liderliğinde gerçekleştirilen İran İslam Devrimi ile yeni bir döneme girmiştir, İmamiyye bugün iranın resmi mezhebidir.


İmamiyye’nin Görüşleri; İmamiyyeyi diğer mezheplerden ayıran en önemli husus İMAMETTİR.Usuliddin (dinin aslı) beştir, Tevhid, Nübüvvet,Adalet, İmamet ve Mead.


** İmamiyye, imamın masumiyetine, imametin gerekliliğine, nas ve tayin ile belirlendiğine inanan fırkanın özel adıdır.
** İmamın en üstün (efdal) olduğu fikri de imamiyyenin karakteristik özelliklerinden sayılır.


1-Tevhid,: Tevhîd, Allah’ın var ve bir olduğuna, hiçbir eşi-benzeri bulunmadığına inanmaktır.
a-Tevhid-i zat; Allah’ın zatı itibariyle birlenmesi.
b-Tevhid-i sıfat; Allah’ın bir takım zati sıfatları vardır.
c-Tevhid-i fiil; Varlık aleminde Allah’ dan başka bir müessir yoktur.
d-Tevhid-i ibadet; Hiçbir şekilde Allah’ dan başkasına kullukta bulunulmaz.
2-Nübüvvet; Nübüvvetin ilahî bir vazife ve Rabbanî bir sefirlik olduğuna inanır.
3- Adalet, Allah'ın âdil olması, hiçbir kimseye zulmetmemesi, insanların da iradesinde ve fiillerinde hür olması demektir.
4-İmamet; İmamet, Şia’nın inaç sisteminin omurgasını oluşturur.
İmamiyyede imamın sahip olması gereken özellikler,sıfatlar:
1.sıfat:ismet
2.sıfat;İlim
3.sıfat;Şecaat; imamın fitneyi önlemek, batıl ehliyle mücadele ve onları batıldan men etmek hususunda, gerekli olan şeye sahip olmasıdır.
4.sıfat;imamın tebaasının en faziletlisi, en cesaretlisi, en cömerdi olması ve olgunluk alameti sayılan her konuda tebaasının en mükemmeli olmasıdır
5.sıfat; imanın,yaradılışının, nesebinin kendinden önce ve sora hoş karşılanmayan ayıplardan uzak olmasıdır,
6.sıfat:İmamın Allah Tealaya en yakın ve mükafata en fazla hak kazanan biri olmasıdır.
7.sıfat; imamın, imameti delalet eden ayet ve mucizelere sahip olmasıdır
8.sıfat: imamın, asrında tek olması sebebiyle, bütün dünya için imam olmasıdır.
5-Mead: Mead, öldükten sonra dirilmenin ve âhiret hayatının gerçekleşeceğine olan inançtır.
İmamiyye’nin Usûlu’d-Dîn’den saymadığı, ancak itikadî konular arasında yer verdikleri üç mesele daha bulunmaktadır: Takiyye, Bedâ ve Ric'at
İmamiyyenin usulud dinden saymadığı, ancak itikadi konular arasında yer verdikleri üç mesele ;
1-Takiyye; Korunmak, sakınmak. Can ve mal güvenliği sebebiyle inancı gizlemek, olduğundan farklı görünmek.
2-Beda: Allah’ın belli bir şekilde vuku bulacağını haber verdiği bir olayın daha sonra başka bir şekilde gerçekleşmesi
3-Ric’at; Allah’ın bir grup insanı, mehdinin çıkışı sırasında, eski suret ve şekleri ile dünyaya döndüreceğine inanmak.
** Zeydiyyenin günümüze kadar ulaşan kolu Kasımiyyedir (Muterrifiyye) Yemende yaşamaktadır.
** İsmailiyyeyi tanımlamada kullanılan isimler;Davet, Davetül Hediye, Davetül Hak, Talimiyye, Batıniyye, Melahide, Sebiyye,
** imamiyye şiasını tanımlamak için kullanılan kavramlar; imamiyye, oniki imamiyye, isnaaşeriyye, caferiyye