mezhepler tarihi özetleri

[makbergülü]

mezhepler tarihi özetleri

mezhepler tarihi özetleri

İSLAM MEZHEP TARİHİ

Ünite 7- Nusayrilik, Dürzilik, Yezidilik


NUSAYRİLİK
Hz.aliye bir çeşit uluhiyet nispet eden fırka islamın temel inançları ve ibadetleri konusunda Batıni yorumlarla kendine has inanç ve anlayışlar geliştirmiştir.
Irakta öteden beri varlığını sürdüren hululittihadtenasüh gibi eski inanç ve geleneklerle beslenen düşünceleri vardır.
HASABİfırkanın başına geçmiş sistemleşmesi ve yayılmasında etkili olmuştur.
- el Hidayetül Kübrael-MaideKitabül Mecmu yu yazmıştır.
- Osmanlıların mrcidabık savaşı sonrası osm.idaresine girmişlerdir
- II abdülhamid döneminde mecburi askerliğe tabi tutlmuşlardır.
- SuriyeTürkiyelübnanda yaşamaktadırlar.
- El hasabi tarafından yazılan Kitabül Mecmu fırkanın temel inançlarının kaynağıdır.
- Onaltı sureden oluşanKitabın ŞAHADET adını taşıyan temel akidesi şudur:
- Ali b.ebi talibden başaka İLAH yokMuhammed mahmuddan başka HİCABselmani farisiden başka BAB yoktur.ali (mana)(AYN) Muhammed(isim –hicap)(MİM)Selman (bab)(SİN)
- Fırkanın sembolü AMS dir.
- Beş yetim : Miktad b.Esved. Ebu zer el-Gıfari.Abdullah b.RevahaOsman b.Mazun.Kanber Kadan.
ULUHİYET inancı olarakAllah bilinmek ve anlaşılmak üzere NASUTİ(BEŞERİ) kalıba girerek tecelli etmiştir.
MELEK İNANCI:vaktiyle beş yetim melektiler ve her biri gök mertebesini temsil eder.
VAHİY İNANCI:tanrının ilk suduru İSİM le olmuştur MANA onun ötesinde kalmış peygamberler bunu dile getiren
NATIK kimse olarak kabul edilir. Dört kitabı kabul ederler.
PEYGAMBER İNANCI:sudur anlayaşına bağlı uluhiyet le ilişkili peygamber anlayışı vardır.hz. Muhammed tüm beygamberlerin KÜLLÜ dür.
TENASÜH VE AHIRET ANLAYIŞI ölümden sonra ruh bedenden ayrılınca bir başka bedene girerek yeniden dünyaya gelir.hayvanların bedenlerinede tesasüh edeceğine inanırlar(kötüler )
İBADET ANLAYIŞLARIİslami ibadetleri kendi Batıni anlayışlarına göre tevil eder.
BAYRAMLARI: ramazankurbanğadirfirasnevruzmihricanisanın doğum bayramları vardır.

DÜRZİLİK

Fatımi halifelerinden HAKİM-BİEMRİLLAH döneminde onun ilah olduğunu bütün dinlerin geçerliliklerini bittiğini ileri süren aşırı (ğali) fırkadır.tahta çıktığında yeni bir dönemin geldiğini müjdelemek için etrafa davetçiler yollamıştır buna KEŞF DÖNEMİ denir.

Kendini MuvahhidunEhlüt- TevhidBenu Maruf olarak anmışlardır.
Fırkanın menşeinde maniheizmZerdüştilikyeni eflantuculukgnostisizmdoğu Hıristiyan mezhepleri vardır.
Memlüklüler devri Dürziler için hareket alanlarının daraldığı dönemdir.osmanlının bölgede hakimiyeti ile yenibir dönem başlamıştır bunun akabinde Dürziler Marunilerle beraber olmuş kimi zamanda Marunilerle nusarilerle kanlı savaşlara girmişlerdir.

Birinci dünya savaşında Fransızlara ve inglizlere taraftar olan Dürziler osmn aleyhine hareketler düzenlemiştir.fransız mandası altında DÜRZİ EMİRLİĞİ kurulmuştur.

Kapalı bir toplum olarak yaşamaları ve inançlarını saklamaları nedeniyle pek bilinemeyen Dürzilik İBRAHİM PAŞAnın Dürzilerle giriştiği mücadelesi sonucu onları mağlup edip kitaplarına el koyması ile kütüphaneler intikal edip bilgilere ulaşılmıştır.

İNANÇ ESASLARIAMELİ VE AHLAKİ KONULAR
1 hakim –biemrillahın ilah olduğuna inanmak
2 eşyanın ilk illeti olan ‘’emr’’ i yani Hamza b.aliyi bilmek
3 hududu tanımak ( peygamber derecesinde kimselerdir)
4 yedi esası bilip yerine getirmek.

YARATILIŞ :
Yeni eflatuncu görüşlere dayanır.

TAKAMMUS:
İnsanların ruhları birdefada ve sınırlı olarak yaratılımıştır.bu sebeple sayıları artmaz eksilmez.insan ölünce başka cesede girerek yeniden doğar.
Dürzilerinsan ruhunun bitkilerehayvanlara geçtiğini reddeder bu yüzden tenasüh yerine takammus kelimesini kullanırlar.

AHIRET:
Ahıretle ilgili tüm yaşanacak olan ve kavramların dünyada olduğuna inanırlar.

EVLENME:
Hristiyanların etkisinde kalmışlardır .kızlar 17 erkekler 18 yaşında evlenebilir.

MİRAS:
Miras taksiminde Sünni Hanefi hukuk sistemini uygalamaktadırlar.ençok yazılı vasiyeti uygulamaktadırlar.

TAKİYYE:
Kendilerinden olmayanlara inançları ve uygulamalarını ifşa etmezler bundan korunma ve saklanma gayesiyle takiyye uygularlar.camiler bile inşa ederk Müslüman olarak kendilerini göstermişlerdir.

KUTSAL METİNLER
Risailül-hikme veya el-hikmetüş-şerife diye anılan bu eserler 111 risaleden oluşur.

DİNİ HİYARARŞİ:
Dini konuları bilen UKKAL bilmeyen CÜHHAL olarak ikiye ayrılır.yüksek meziyetliler de ECAVİD denir.


YEZİDİLİK:
Şey Adi’nin ölümünden sonra kurduğu tarikat yeni müridlerle devam etmiştir.
Şeyh hasan b.adi zamanında fırkalaşmıştır.

Geçmişten beri bölgede ciddi etkileri olan iran dinleri ve İslami unsarlarla iç içe geçmiş ve bu günki yapı oluşmuştur.
Abbasiler zamanında güçlenmiş ve siyasi faaliyetler göstermişlerdir

Selçuklular bölgeye hakim olunca yezidlere karşı kimi zaman yararlanmk istemiş kimi zamnada sert politikalar izlemiştir
Abdülaziz döneminde KURA KANUNU ile askere çağrılan yezidiler inançlarını gerekçe göstererek BEDEL ödeyerek bundan uzak kalmışlardır.

II abdül Hamit ıslıhatçı tutumuyla eğitim almalarını planlamış olsada başarılı olamamıştır.
Bölgede İngilizlerin yanında yer almışlardır.birinci dünya savaşından sonra sincar dağları ve laleş bölgesinin ırak sınırında kalmasıyla bu idare altında yaşamışlardır.

İNANÇ VE İBADETLER:
- Yezidiliğin iki kutsal kitabı KİTABÜL CİLVE ve MUSHAFI REŞ dir.
- Emin Cebrail= Melek Tavus dur.ve yezidliğin sembolüdür ve horoz şekliyle temsil edilir.
- Kelime-i şahadeti ve temel inançlarını teşkil eden : a) melek tavusun Allahın meleği ve elçisi olduğuna b) şeyh adinin Allahın meleği ve Yezidilerin mürşidi olduğuna c) sultan yezidin Allahın meleği dünyanın nuru ve insanlığın sevinci olduğuna yemin ederim.
- TENASÜH İNANCI vardır .kötüler hayvan olarak döner ve cezalarını çeker.(cehennem)

İBADETLER:
Namaz yükümlülüğünü kabul eder.sabah akşam güneşe doğru dua okumakla ve gizli olarak yapılır.
İbadethaneleri yoktur.elleri yıkamak bir nevi abdesttir.
Oruç iki çeşittir.Özel orucu din adamlar tutar .Genel oruçaralık ayının başında üç gün.
Hac laleşte şey adi nin türbesine ziyaretinden ibarettir.
Zekatmüridlerin gelirlerinin yüzde onu şeyhlere pirlerefakirken toplumu aydınlatanlara verilir.
Bayramlar sare sale ( sarsaliya) bayramı cemai bayramıyezid bayramışeyh adi bayramıbülende bayramı.
Yezidi toplumu DİNİ HİYERARŞİ bakımından MÜRİDLER ve RUHANİLER olarak ikiye ayrılır.
MÜRİDLER: çifçilikle uğraşan toplumun alt kesimidir.
RUHANİLER: -mirler şeyhler :dini ve dünyevi gücü elinde tutan en üst sınıf
- Pirler : şeyhlere yardım eder
- Fakirler : vaaz nasiat ve aile arasını düzeltirler
- peşimamlar : nikah kıyarlar
- kavallar :emir ve şeylere hizmet eder ve bayaramlarda ilahi söylerler
- köçekler :kavallara yardım edip ilahilere göre oynayan toplumu eğlendiren kimseler[/QUOTE]

İSLAM MEZHEP TARİHİ

Ünite 8- Alevilik ve Bektaşilik

Yapısında belli ölçüde HurufiŞii anlayışlarda nufuz etmiştir.
Yesevilikvefailik olarakta varlığını devam ettirmiştir.
Temelinde tasavvuf vardır. ismaili etkiye dayanarakta kısmen Batıni alayışları ile Hurufilik ve isnaaşare ye ait unsurlar bulunmaktadır.
16 yy. itibaren son şeklini almış ve temelinde ve karakterinde değişme olmamıştır.tarihsel bakımdan KIZILBAŞLIK ve BEKTAŞİLİK olrak iki ana yapıyı ifade eder.
10 yy. itibaran Müslüman olan Türkler (Türkmen) arasında farklı isimlerle teşekkül edip gelişen Alevilik on asırlık bir zaman dilimini alır.

İLK DÖNEM
Orta asyada başlamış ve dervişlerle anadoluda da etkili olmuştur.
Tasvvufi yapıların başında YESEVİLİK gelir.orta asyadan hindstana kadar uzanmıştır.
Diğer tasavvufi yapı VEFAİLİK tir.
KALENDERİLİKyesevilk ve vefailikle beraber aşırı zühd ve takva temeline dayalıdır.
HAYDARİLİKburanın müridleri kalendermeşreplidir.15yy.anadoludan silinmiştir.

BABAİ AYAKLANMASI VE BABAİLİK HAREKETİ
1240 yılında Selçuklu hükümdarı II gıyaseddin keyhüsrev zamanında çıkmış isyandır.
Baba İlyas Selçuklular tarafından idam edilmiş ve kaçıp kurtulanlan tükmenler sıkı bir dayanışmayla BABAİLİK hareketi ortaya çıkmıştır.
Siyasi olmaktan çok dini-mistik bir karakter taşıyan hareket onun halifeleri vasıtasıyla anadolunun değişik yerlerine nakledilerek sürdürülmüştür.

HÜNKAR HACI BEKTAŞ VELİ VE RUM ABDALLARI
Hünkarın asıl adı bektaş dır.horosan erenleri diye bilinen KALENDERİYYE akımına mensuptur.
Hacı Bektaşa nispet edilen eserler: MAKALATKİTABÜL-FEVAİDŞERHİ BESMELE
RUM ABDALLARI:ikinci ve üçüncü nesil Babai şeyhleri ve bunlara tabi olanlardır.

SAFEVİLİK VE KIZILBAŞLIK
Babi zümreleri SAFEVİYYE adıyla başka harekete girmeye başlamışlardır.azerbaycanın Erdebil şehrinde tasvvufi bir zeminde ortaya çıkmıştır.
Daha sonra şii unsurları bünyesine alarak siyasi bir hüviyete de bürünmüştür.
Şeyh cüneyd. Batıni karakterde din anlayışına sahip olarak siyasi başarılar elde etmiştir.yerine geçen oğlu haydarmüritlerine oniki imamı temsil eden on iki dilimli kırmızı börk(başlık) giydirerek onların KIZILBAŞ olarak anılmasını sağlamıştır.
Haydarın oğlu şeyh İsmailAzerbaycan ve nahçıvan gibi yerleri ele geçirip tebrizde ŞAHLIK tahtına oturmuştur.oniki imam adına hutbe okutmuş ve para bastırmıştır.1501 de resmen safevi devletini kurmuştur.

BEKTAŞİLİĞİN GELİŞMESİ
Bektaşilik asıl kuruluş ve gelişmesi 15 yy.sonlarına doğru BALIM SULTAN’ın(Hızır bali) tarikatın başına geçmesiyle gerçekleşmiştir.
Balım sultan Bektaşiliğe yeni bir ıslahat ve teşkilatlanmaya tabi tutmuş ve ADAP-ERKANINA son şeklini vermiştir.kendisi hiç evlenmediği için tarikata bekarlık (mücerretlik) erkanı getirmiştir.hacı bektaş dergahında 15 yıl postnişinlik yapmış ve 1516 yılında vefat edip orya defnedilmiştir.
Balım sultanla beraber Kızılbaşlık ve Bektaşilik daha belirgin hale gelmiştir.
Kızılbaş ocaklarına karşı desteklenen Bektaşilik(ilk dönemlerden beri yeniçerilik içerisinde temsil edilen) hem anadoluda hemde balkanlarda güçlenmiştir.

YAKIN DÖNEM GELİŞMELERİ
En önemli olay yeniçerilikle beraber Bektaşi tekkelerinin kaldırlmasıdır.
II Mahmut 1826 dayeniçerilerin bozulan oluşumuna son vermiştir.yeniçerilikle bağlantısı olan Bektaşiliğinde üzerine gitmiş ve birkaç Bektaşi babası da idam edilmiştir.
Sultan Abdülaziz döneminde Bektaşiler on yıl içinde bazı temel eserleri neşretme imkanı bulmuşlardır.ve kapanan tekkeler açılıp canlandırlmaya başlanmıştır.
Bulgaristan Arnavutluk olmak üzere balkan ülkelerindeülkemizde ağırlıklı olarak çorumAmasya tokatKahramanmaraşTunceli Sivas illerinde alevi ve Bektaşi yaşamaktadır.

İNANÇLARİBADETLER VE ADAB-ERKAN
ÜÇ tarihsel dönemin izlerini taşır
İLK DÖNEM
Göçebelerin islamı kabul edip gök türk inancı Şamanlıkkamlık geleneği ile iç içebenimsedikleri ve yesevilikismaili olarak tasavvufi yapılar olarak kendini ifade ettiği dönemdir.

İKİNCİ DÖNEM:
15.yy.ilk yarısında Hurufi anlayışlarının nufuz ettiği dönemdir.hurufilik Kızılbaşlılığa sınırlı Bektaşiliğe ise daha güçlü sirayet etmiştir.

ÜÇÜNCÜ DÖNEM:

Onikiimam Şiiliğinin (isnaaşeriyye) anlayışlarının nufuz ettiği dönemdir.
İNANÇLAR
Kelime-i şahadet ALEVİLİKTE kabul edilmiştir fakat alinin velayetide eklenmiştir.
HAK-MUHAMMET-ALİ = ULUHİYYET-NÜBÜVVET-VELAYET olarak sembolize edilir.

İBADETLER
Alevilik ve Bektaşilikte ibadet anlayışı :
1 -genel İslami ibadetlere karşı tutumlar (namazoruçzekathac kendi anlayışlarına göre yapılıyor.)
2-adab-erkan diye anılan temele ritüellere ilişkin tutumlar.
ADAB ERKAN
İNSANI KAMİL oluncaya kadar uyulması gereken kurallardır.
ALEVİLİK-KIZILBAşLILIK:Kızılbaş erkan kitabı BUYRUK 16 yy.son şeklini almıştır.
Halifededemürebbirehbermüsahip ve taliplik olmak üzere 6 dereceli idi halifelik kalkmış Bektaşilik çelebisi tarafından temsil edilmiştir.
BEKTAŞİLİK: 16yy.balım sultanla ıslahat ve düzenlemeile erkanı belirlenmiştir
Muhiplikdervişlikbabalıkmücerretlikhalifelikv aya dedebalık şeklinde sıralanır.
Alevilik ve Bektaşilik te asıl amaç İNSANI KAMİL OLMAKtır.bunun için hercan yani talip bir mürşide bağlanarak DÖRT KAPI –KIRK MAKAM bilinip uygulanmalıdır(.şeriat+tarikat+marifet+hakikat)
Hacı bektaşı velinin MAKALATI ve BUYRUKTA yer alır küçük farklılıklarıyla .
Alevilik ve Bektaşilik erkanının esası CEM adı verilen toplantıdır.cem toplantılarında ONİKİ HİZMET in yerine getirldiği meclislerdir.
BEKTAŞİLİKTE ikrar cemi yahut nasip alma cemi vardır ve kuralları yerine getirildiği taktirde herkese açıktır.
KIZILBAŞ ALEVİLİKTE :yol mensubu olmak alevi anne babadan gelme şartına bağlıdır.
MUSAHİPLİK ERKANI:Bektaşilikteki ‘’ ikrar cemi’’ ne tekabül eder.
Evli iki çiftin yol kardeşliğidir.

GÖRGÜ ERKANI: yılda bir pirin önderliğindetolum önünde sorguya çekilme ve aklanma amacıyla yapılan erkandır.
Dar ‘ a durma veyahut dar ‘a çekilme çok önemldir.
ABDAL MUSA ERKANI:kış aylarında yapılır.ileri gelenler toplanır kurbana karar alınır.
BAŞ OKUTMA ERKANI:Bektaşilikteki kişinin ikrarına bağlı olduğunu göstermeye yöneliktir
Alevilikteki görgü erkanına tekabul eder.
KOLDAN KOPMA ERKANI:
Gençlerin toplantıya alıştırma onlara adap ve erkan hususunda duygu verme ….
DARDAN İNDİRME ERKANI:
Alevilik ve Bektaşilikte vefat eden bir kimse için HAKKA YÜRÜDÜ deyimi kullanılır.helallık alma temelinde yapılan toplantıya denir.

MUHARREM ERKANI: hz. Hüseyinin şehit edilmesi özel bir erkanla hatırlanır.
DÜŞKÜNLÜK ERKANI: yol mensubu bir canın ikrarına bağlı kalmayarak büyük suç işlemesi üzerine pirin talimatıyla toplum dışına itilmesine ve pişmanlık duyup tekrar dönmesine denir.[/QUOTE]

İSLAM MEZHEP TARİHİ

Ünite 9- Mehdilik İnancı Temelinde Oluşan Geç Dönem Mezhepler

SÖZLÜKTE: hidayete erdirilmiş ve kendisine doğru yol gösterilmiş kimse
Ahir zamanda ortaya çıkması beklenen bir kurtarıcıyı nitelemek için kullanılan kavram.
- İslam düşüncesinde mehdilik kavramının şekillenmesinde büyük ölçüde İSRAİLİ geleneneği vardır.
- Yahudilikte MesihDavut soyundan gelecek ve ilahi kırallığı başlatacak kıraldır.
- Hıristiyanlıkta Mesih başka biri değil bizzat hz.isa dır.
- İslamda mehdihz.peygamber neslinden Muhammed b. Abdullahtır.
Mesih ise hz. İsa dır.
- Şiilikte temel iman esaslarından biri olan imamet anlayışının önemli bir parçasıdır
- Zeydiler nefsüz-zekiyye olarak bilinen Muhammed b.abdullah ı mehdi olarak nitelemişlerdir.
- Şiiiliğin ismailiyye kolunda ise İsmail b. Cafer yada Muhammed b.İsmail olduğu ileri sürülür.
- Fatımi ismailileri devletin kurucusu Ubeydullah ı medi olarak adlandırmıştır.
- İmamiyye (isnaaşare) beklenen mehdi onikinci imam Muhammed b.Hasan el-Askeri dir
- Geç dönemde ortaya çıkan ahmedilikBabilik-Bahailik mehdilik ekseninde gelişmişlerdir.

AHMEDİLİK
- Mirza gulam ahmed kadiyani tarafından hindistanpencap kadiyanda XIX.yy.sonlarında dini bir hareket olarak kuruldu.mirzalik ve kadiyanilik olarak bilinir.
- İslam dünyasında KADİYANİYYE olarak tanımlanmıştır.
- Hindistan siyasikültüreldini ve iktisadi açıdan çalkantılı bölgedir.
- Gulam ahmed adını 1877 yılında Hindu ve hristiyanların Müslümanlara saldırıları yoğunlaştığı dönemde Kadiyan’da yerel gazetelerde İslami savunan yazılarıyla duyurdu.
- Kendisine duyulan ilgiyi yayınladığı eserlerde amacı doğrultusunda kullandı.kaos ortamında hicri 19 yy. MÜCEDDİDİ olduğunu ilan etti.
- 1902 de Hem mehdi hem nebi hemde resul olduğunu idda etti.
- Gulam ahmed ölünce yerine Hakim Nuredin getirildi.
- Ahmedilik 1914 hakim nureddinin ölümüyle LAHOR ve KADİYAN şeklinde iki kola ayrıldı.
- Pakistan parlementosunun 1974 de ahmediliğin ‘’islam dışı azınlık’’ olarak kabul etmesi hareketin ULUSLAR ARASI tanınmışlığını arttırmıştır.

AHMEDİLİĞİN TEMEL GÖRÜŞLERİ
- klasik anlamda tam bir mezhep hüviyeti taşımamaktadır.islam dinin itikadi konularıyla değilkıyamet ve ahir zaman rivayetleri ile ilgili hususlarla ilgilenmişlerdir.
- Hareketin temel görüşleri mirza gulam ahmedin Mesihlikmehdiliknebilik iddaları çerçevesinde şekillenmiştir.
- Gulam ahmede göre dinin ana prensibi KELİME-İ TEVHİD de gizlidir.
- Ahmediliği Sünni mezheplerle ayrıldığı konu CİHAD dır.onlara göre cihad kalem ve dua ile yapılmalıdır.

BABİLİK-BAHAİLİK
- İranda şii İslam anlayışı merkezinde gelişmiştir.
- Şirazlı mirza ali Muhammed Bab kurucusu olduğu hareketin arka planında İMAMİYYE şiasınıntasavvufi niteliğindeki ŞEYHLİK tarikatı vardır.

BABİLİK-BAHAİLİĞİN DİNİ – KÜLTREL ARKA PLANI
- hareketin geliştiği ortam 19 yy. iran dır.
- Bu asırda iranİngiltereFransave Rusya gibi güçlü devletlerin yayılma politikasının odağında yer alıyordu.
- Bu durum bölgenin istikrarsızlaşmasınasiyasi ve iktisadi zorluklar yaşamasına yol açtı.
- Bu kötü ve çaresiz vaziyetten kurtaracak birilerini beklemeye neden oldu.
- İmamiyye Şiiliği halkın büyük çoğunluğunun mezhebiydi.
- İmamiyye şiası içerisinde 18.asırda oluşan ŞEYHİLİK hareketi Babilik –bahailiğin arka planını oluşturuyordu.
- Mehdilik vurgusunun en güçlü olduğu mezhep ŞİİLİK tir.beklenen kurtarıcı düşüncesi bunlarca dillendirilmşve onikinci imam olan Muhammed b. Hasanın gizlenmesiyle imametin temel esaslarından biri haline gelmiştir.beklenen imam kurtarıcı yani mehdidir.

- Şeyhilik hareketitemelinde beklenen imam anlayışı üzerine şekillenmiştir.kurucusu şeyh ahmed el-ahsai ‘dir.

BABİLİK-BAHAİLİK KURULUŞU VE TARİHSEL ARKA PLANI

- BABİLİK mirza ali Muhammed tarafından kuruldu şeyhilik tarikatının sosyal mişrası üzerine oturtuldu
- Kazım reştini görüşleri ışığında Mirza Ali Muhammed kendisinin mehdiye açılan kapı yani BAB olduğunu ilan etti.1844 te şirazda BABİLİĞİN temelini atmış oldu.
- Mirza ali Muhammed en sonunda yeni bir dinle gönderilen bir peygamber olduğunu idda etti.
Ölümü üzerine Babilik içerisinde bölünmeler oldu.taraftarlar BAHAULLAH olarak adlandırılan Mirza Hüseyin Aliye tabi oldular ve bu hareket bundan sonra BAHAİLİK olarak anılmaya başladı.

BABİLİK-BAHAİLİK TEMEL GÖRÜŞLERİ

- İslam dairesinden çıkmıştır.
- Mezhebin taraftarları Babilik-bahailiği bir din gibi temellendirmye çalışmışlardır.
- Mezhebin esasları Bab mirza alinin görüşleri ve düşünceleri üzerine kuruludur.o sırayla mehdiye açılan kapımehdilik ve peygamberlik iddalarında bulundur.
- En son aşamada yeni bir din ve kutsal kitab EL-BEYAN getirdiğini ileri sürdü.
- Bahaullah mirza Hüseyin ali tarafından El-İKAN VE EL AKDES isimli kitaplar vahiy usulü olarak kutsal sayıldı.
- 19 sayısı kutsal sayıldı ve bu sayı her şeyin temeli sayıldı.
- Bahailiğe göre namaz ferdi olarak ALLAH ı anmaktır.
- Oruç ondokuzgün olarak perhiz şeklindedir.
- Hacbab ile bahaullahın yaşadıkları mekanlaı ziyarettir.
- Bahailiğe göre bahaullahtan sonra peygamber bin yıl sonra gelecektir.[/QUOTE]

İSLAM MEZHEP TARİHİ

Ünite 10- Çağdaş İslami Akımlar

İSLAM DÜNYASINDA İHYA HAREKETLERİ
İhya , tecdit, ıslah faaliyeti olarak bilinen İslamcılık olarak isimlendirilen hareketin tarifi:
XIX. XX. Yy. islamı bir bütün olarak yeniden hayata hakim kılmak ,akılcı bir metodla Müslümanları batı sömürüsünden,zalim yöneticilerden,esaretten ,taklitten,hurafelerden kurtarmak,medenileştirmek,birleştirmekve kalkındırmak uğruna çözümün bütününü kapsayan harekettir.

HAZIRLAYAN NEDENLER
- 1798 napolyonun mısırı işgaliyle başlayan süreç
- 1852 hint alt kıtasının İngiliz himayesine girmesi
- Kuzey Afrika ülkeleri fıransa ve italyanın işgaline uğradı
- 1882 mısır İngilizlerin eline geçti
- Osmanlı devleti kapütülasyonlarlaekonomik imtiyazı batılı güçlere devretti
- Harblerde ve Fransız ihtilalinin sebep olduğu milliyetçilik hareketleri toprak kaybıyla sonuçlandı
- ‘’ yeniden istikrara kavuşmak,galip devletleri taklit etmekle mümkündür’’ fikri güç kazandı.
- Batıdaki elçiler ve aydın öğrencilerin batı hayranlığı ,aşağılık duygusuna neden oldu
- Oryantalizm ve misyonerlik faaliyetleri Müslümanların öz güvenini tehdit eder hale geldi.

İHYACILIĞIN / İSLAMCILIĞIN TEMEL MESELELERİ

a) en önemli söylemleri: ‘’islamı hayata yeniden hakim kılma’’ dır.’’hz.peygamber dönemine dönme,temel kaynak Kuran ve sünnete başvurmak lazımdır derler. -ana kaynaklara dönüşçü’’özelliği nedeni ile yeni selefilik veya ıslıhatçı selefilik olarak tanımlanır.
b) İslamiyetin modern ihtiyaçları karşılayacak evrensel ,siyasi-sosyal muhtevaya sahip olduğunu ,ortaçağ da kapanan ictihat kapısının yeniden açılması,yeni hükümler üretilmesini,mezhep taklitçiliğinin önüne geçilmesini dile getirilir.
c) Müslümanlar batıyı üstün kılan ilmi,medeni ve teknik usulleri almalı ve kendilerini kalkındırmalıdır.hz. peygamber ‘’ hikmet müminin yitik maldır,nerede bulursa onu alır ‘’sözünü referans alırlar.yararlanma aşamasında ahlak anlayışlarının islama ters düşen kısımlarından uzak durlması yoksa yıkıma neden olacağını söylerler.
d) Tasavvuf ve tarikatlara menfi bakılmış ve takva ,tevekkül,zühd kavramlarının yanlış yorumlanıpilerlemeye mani olmuştur,hurafeciliği geliştirdiği için eleştiriye tutulmuştur.vahdeti vucut düşüncesi özel ilgi görmüştür.
e) İslamcılar Eğitim-öğretim üzerinde önemle durmuşlardır.
f) İslamcılara göre ittihadi İslam(panİslamizm)adını verdikleri müslümanların siyasal birliği ,geri kalmışlığı,sömürgecilerden kurtulmanın çaresiydi.II Abdülhamit bunu devlet politikası haline getirdi.osmanlı devletini emparyalist güçler karşısında ayakta tutmak bu politikanın amacıydı.
g) İslamcılar , kuran ve sünnetin belli bir yönetim şekli ortaya koymadığını ,genel esaslar belirlemekle kaldığını savunmuşlardır.hilafeti değil ‘’ millete vekalet’’ sistemi olan halk egemenliğine vurgu yaparak anayasa (kanuni esasi) ve vekiller meclisini güçlendirmeyi hedeflemişlerdir.
h) İhyacı/İslamcı kişilerin ürettikleri edebiyat,yukaradaki maddeleri işler bunun yanında temel insan haklarını İslam hukuku açısından ortaya koyarlar,Müslüman kadının toplumdaki yerinin iyileştirilmesini savunan makaleler önemli yer tutar.
# # Cemaleddin afgani nin İslam birliği ideolijisi daha kapsamlıdır .ona göre ittihadi islamın ,din bağı,hac ve hilafet olmak üzere üç dayanağı vardır.milliyetçiliğin din bağını geçmemesi,ırkçı eğilimden uzak,din bağı kuvvetli müspet milliyetçilikten yanaydı.halifeliği yegane otorite kabul etti.

İHYACILIĞIN / İSLAMCILIĞIN MÜŞTEREK VE FARKLI YÖNLERİ
- İslamcı kimliği teşkil eden ortak kabuller vardır:İslam dininin gelişime engel olmadığı,batı medeniyetindeki üstünlük sağlayan unsurların Müslümanlardan alındığı,müslümanın sürekli çalışması ve güçlenmesi gerektiği,birlik ve beraberliğingerekli olduğu noktalarında savunmada sözbirliği yapmışlardır.
- Diğer taraftan ihya hareketine ‘’ nereden başlamalı ‘’sorusuna verilen cevaplarda farklılışma olmuştur.EFGANİ:özgürlük ve inkilap cevabını verdi öğrencisi ABDUH:siyasete mesafeli durmuş,kurumların iyileştirilmesi,eğitimde reform,kabiliyetli öğrenciler yetiştirilmeli,dini düşüncenin saf hale getirilmesi,dini meselelerde modernleşme yi savunmuştur.abdullahın öğrencisi REŞİD RIZA:kendisine miras kalan MENAR ekolünü daha siyasal ve muhafazakar,selefi çizgiye yerleştirmiştir.

İLK İHYACILAR/ İSLAMCILAR
SEYYİD AHMED HAN
- Sömürge yönetimine karşı başlatılan sipahi ayaklanmasında İngilizlerin yanında yer almıştır ve takdir nişanına(sir) layık görülmüştür.
- TEHZİBUL-AHLAK adında gazete çıkararak Müslümanlara batı kültürü ve İngilizleri ısındırmayı hedeflemiştir.
- Hayatının sonuna doğru SÖR ve ŞÖVALYE ünvanı almıştır.
- Din ile dünya işlerinin birbirinden ayrılması dinin her işe karışmamasını savundu.
- Tabiat felsefi etkisi altında kalmış tabata uyma ilkesini kabul etmştir.
- Kurandaki dünyevi hükümleri dinin parçası görmez,hadislerin kabulünde akıl ve tabiata uyum kriterini getirmiş uymayan hadisleri reddetmiştir ahmed han.
- Ahmed hanın ,Protestan reformuna benzer bir hareketin İslam dünyasında gelişmesini arzu ettiği hissedilmektedir
CEMALLEDDİN EFGANİ
- talebesi ve dava arkadaşı Muhammed abduhla beraber 1883-84 yıllarında Paris te çıkardıkları URVETÜL-VÜSKA dergisi ,İslam ülkelerinde hürriyet ve ıslahat fikrini besleyici işlev gördü
- II abdülhamidin İslam cı politikalarının oluşumunda ve yeni Osmanlılar ın anayasa ve meşrutiyet taraftarlığında büyük tesir bırakmıştır.
- İslamcılığın İLK ve ASIL KURAMCISI olarak takdim edilir.
- Tavandan başlayıp tabana doğru inen hızlı bir toplumsal iyileştirmeyi sağlıyacaqk faaliyetlere öncelik vermiştir.
- Islahat olarak İslam birliği fikri önemlidir.
- İslam birliğinin başında mutlaka halife bulunmalıdır.ancak yönetim ümmetin katılım ve meşveret usulü ile yürütülmelidir.

MUHAMMED ABDUH

- ana hedefi,ilk kaynaklarından hareketle dinin anlaşılmasını sağlamak,itikadı hz.peygamber zamanındaki saflığına kavuşturup akıl ve ilimle ilişkisini güçlendirmek,değişen dünya şartlarında dini yeniden etkinleştirmektir.
- Batının bilim ve tekniğini alıp dine uymayan taraflarından uzak durulmasını istiyordu.
- Kuranın insanların ilmi ve ahlaki seviyelerini yükseltmek için indiğini söyledi.onun ölülere okunan bir kitap haline getirilmesini eleştirdi.
- Tabandan ,tavana doru bir toplumsal bir ıslah hareketlerinin model aldığı bir öncü olmuştur.

MUSTAFA SABRİ EFENDİ
- İslam ilimler cemiyetinin reisliğini yaptı.
- Damad Ferit hükümetinde ŞEYHÜLİSLAMLIK görevine getirildi
- Sevr anlaşmasını savundu ve anadoludaki milli mücadele hareketine karşı tedbirler alınmasını önerdi.kabul edilmeyince görevinden ayrıldı.
- Modernizm karşıtı (antimodernist) muhafazakar bir İslamcı ekolün kurucu ismi oldu.

OSMANLI İSLAMCILIĞI VE SONRASI
- Mustafa sabrininde mensubu olduğu Osmanlı İslam cılık hareketi ittihadı İslam adı altında 1870 li yıllardan itibaren Osmanlı devletinin hakim siyasi düşüncesi oldu.
- Fikir hareketi olarak İslam cılık Osmanlı ülkesinde II meşrutiyet sonrasında SIRATI MÜSTAKİM dergisinin 14 ağustos 1908 de yayın dünyasına girişiyle başladı.

GÜNÜMÜZ İSLAM DÜNYASINDA ANA DİNİ AKIMLAR

GELENEKÇİ OLUŞMLAR:
- sadece Müslümanlar arasında intikal etme özelliliğini dikkate alırlar.
- Liderleri şeyh,üstad,Mevlana,alim,imam,lakaplarla anılır.
- Silsile sistemi ,bu günü geçmişe bağlar.
- Meseleler karşısında Akli olanlardan ziyade nakli çözümler tercih edilir.

SELEFİ GELENEĞE YASLANAN OLUŞUMLAR VE VEHHABİLİK HAREKETİ

SELEF(ÖNCEKİLER) : sahabe , tabiin,tebe-i tabiin neslinin yani selefin yaşamış olduğu gibi İslami anlamak ve yaşamak hedefidir.nas(kuran ve sünnet),a dayalı yaşarlar.
HALEF ( SONRAKİLER): kuran ve sünneten uzaklaşarak, akılla uygulanan dini metodları ,itikadi ve fıkhi mezhep kurucularına tabi olmaları tarikat öğretileri ile dini hayat yaşamaları selefi akımca bidat sayılmıştır.
- fırkai Naciye(kurtuluşa eren topluluk)
- ehli istikamet(doru yolun mensupları)
- dorudan hadislere dayalı yaşadıkları için EHLİ HADİS olarak adlandırmışlardır.

VEHHABİLİK:
- Muhammed b. Abdülvehhab,ehli hadis geleneği üzerine vehhabiliği tesis etmiştir.
- DÜŞÜNCESİ:
- İman; tasdik, ikrar ve ameldir.artar ve eksilir.
- ALLAH ın zatına ve tüm sıfatlarına Kuran ve hadislerle haber verildiği üzere inanmak gerekir
- Müteşabih ayetleri ve haberi sıfatları tevil etmek caiz değildir.
- Uluhiyet tevhidi üzerinde önemle durur ve şefaatin sadece ALLAH ın izni ile ve ahırette olacağı nı söylemiştir.
- Hz. Peygamber den ve sahabeden,veli zatların ruhlarından bu dünyada şefat beklemenin şirke sebep olduğunu belirtir.
- TEVESSÜL(hz.peygamberi,velileri aracı kılma) eleştirmiştir.
- Türbe mezar ziyaretlerinde dualrda ölmüş şahsı şefaatçı yada aracı kılma ihtimali bulunduğundan kabir başında namaz kılmak ,dua etmek gibi amelleri şirk olarak değerlendirir
- İSTİMDAD(yardım isteme) , rabıta (irtibat kurma) gibi tasavvufi davranışları uluhiyet tevhidine ters olarak kabul eder.
- Bir mürşide bağlanarak dini yaşamak insanı şirke götürür.
- İman ile amel bütündür.
- BİDAT: Kuran ve sünnette olmayan ,sonradan ortaya çıkan bir kavramdır.vehhabilkte öne çıkmıştır.
- Siyasi itikadi mezhepler ,tarikatler,kelam,ve felsefe meşguliyeti bidat olarak kabul edilir.
- Vehhabiler Müslümanları tekfir ederek haricilikle vasıflandırılmıştır.

MEDRESE GELENEĞİNE YASLANAN OLUŞUMLAR
DİYOBENDİYE:
- sipahi ayaklanmasında İngiliz sömürgeciliğinden büyük yara alan Müslümanların eğitimine ağırlık verilmesi gerektiğini düşünen bir gurup alimin ,öncülüğünde başlatılmıştır.
- Bu medrese hareketi,ehli sünnete esasları ve Hanefi fıkhına göre öğretimi esas almıştır.
- Diyobend ulemasının özellikle üzerinde durduğu husus,islamın tüm yabancı unsurlardan arındırılmasıdr.
- Eğitim ve öğretimin yanında Hindistan nın bağımsızlık mücadelesinde ,İngilizlerle işbirliği yapmamıştır
- Osmanlı hilafetini tanıyarak Osmanlının ayakta kalma davasını her alanda savunmuştur.
- Nakşibendilik etkindir medresede.
- Tarikatı taklit anlayışıyla değil,eğitim ve yaşama biçimi olarak ele almıştırlar.medrese müfradı içinde tasavvufi eğitimede yer verilmiştir.
- Bu gün Pakistan ,Hindistan, Afganistan da bu medreselerin sayısı onbinlere ulaşmıştır.

CEMAATİ TEBLİĞ:
- kökeni diyobendiliğe dayanır.
- Medrese faaliyetlerini halkın ıslahı için yeterli görmeyen MEVLANA İLYAS ve oğluMEVALANA YUSUF tebliğ yöntemleri geliştirmiştir.
- Cemaatin altı prensibinden biri TEFRİĞ-İ VAKTİ :tebliğ yapmak için dünyevi işlerinden gönüllü olarak zaman ayırmayı taahhüd eden kişiler cemaate alınır ve eğitilirler.
- Cemaat üyesi tebliğ içişn kırkgününü ayırıp ,kapı kapı ,şehir şehir ülke ülke dolaşıp zamanından ,parasından,rahatından fedakarlıkta bulunacak böylece hz peygamberin izinden gitmiş olacak ve karşılığını almayı ahırete bırakacaktır.
- Resmi üyelik sistemleri ,bürokratik ,siyasi organizasyonları ,büroları yoktur.
- Dergi yada akademik yayınları tebliğ aracı olarak kullanmazlar
- İçlerinden Müslümanların karşılaştığı çağdaş sorunlara çözümler sunabilecek bir aydın veya alim yetişmemiştir.
- Bunlara rağmen uluslar arsı İslami hareketlerin birisidir.

TALİBAN:
- Pakistan ile Afganistandaki Diyobend medreselerinde dini eğitim gören talebelere verilen addır.
- Müslüman gurupların arasında çıkan iç savaş afganistanıın istikrarını bozunca Taliban medreseden çıktı ve örgütlenip silahlanarak 1995 te itibaren ülkenin büyük bölümünü ele geçirdi.
- 11 eylül 201 saldırılarından sorumlu tutuldu.
- Taliban hareketinin kendinden olmayanı dışlayıcı ,baskıcı ,dar görüşlü ,şiddete dayalı fikir ve uygulamalarına bakılınca HARİCİ zihniyet yapısı bu oluşumda etkili olmuştur.
- Taliban hanefidir. Ama uygulamada gelenekselliği takip etmesi yenilklere kapıyı kapatmıştır.

TARİKAT GELENEĞİNE YASLANAN OLUŞUMLAR
İnsanın zikir ve riyazat yoluyla manevi dünyasını her türlü günah ve kötü huydan arındırması ve Allah rızasını kazanmasını metod olan tasvvuf tarihi süreçte tarikat adını alıştır.

BİRELVİYE:adını kurucusu Ahmed Rıza Han Birelvi den almıştır.
- diyobendiyede olduğu gibi Medrese- tarikat birlikteliği vardır.birelvide tarikat geleneği baskındır.
- Hanefi mezhebine göre eğitim veren medreseleri bulunmaktadır.

ISLIHATÇI OLUŞUMLAR:
KÜLTÜREL ISLAHATÇILIK: said nursi.tabandan tavana
SİYASAL ISLAHATÇILIK: tavandan tabana.arap ülkesindeki ihvanı müslimin hareketidir.
İHVANI MÜSLİMİN:hasan el benna kurucusu.
CEMAATİ İSLAMİ : ebul ala mevdudi
SEYYİD KUTUB: ESERİ Fİ ZİLALİL KURAN
YOLDAKİ İŞARETLER (me alim fit tarik) Müslüman ve cahili diye ikiye ayırır.
Benna ve mevdudiden darül İslam,darül harp kavramlarıyla ayrılır.

MODERNİST OLUŞUMLAR
XIX yy.ikinci yarısı XX. Yy.ilk çeyreği hüküm sürmüştür.
- modernzm , ticaretten felsefeye her şeyin sorgulanmasının gerekliliğini savunur.
- İslam modernistleri İslam medeniyetinin çöküş nedenini ‘’ bugüne İslam diye gelen din’’ tezini ileri sürerek dinin kaynaklarını ,anlaşılma usullerini,ve geleneğini derin bir sorgulamaya tabi tutmaktadır.
- Oysa gelenekte KURAN onun hayata uygulanmış şekli sünnet
- Kuran ve sünnetin Müslümanlarca yaşanması icma
- Tecrübelerle akıl yürütme yöntemi kıyas
- Kaynak olarak değerlenmekteydi .islam modernizmi ise ‘’onun doğru anlaşılması’’ için çalışacaktır

METİNSEL MODERNİZM:
ayetlerin metinsel manalarını tümüyle evrensel kabul ettiler ve ayetleri ‘’güncelleştirme’’yoluyla çözüm arayan güncel olaylara tatbik ettiler.
Seyyid ahmed han ve Muhammed abduh gibi..

TARİHSEL MODERNİZM:
metinsel modernizmi ‘’Kuran ın indiği tarihsel şartları ‘’ görmezden gelmelerini eleştirmişlerdir.
Pakistanlı Fazlurrrahman tarihselci modernizmin öncüsü sayılır.
FAZLURRAHMANIN FİKİR SİSTEMİ:değişimin bir zorunluluk olduğu ilkesine dayanır.müslümanların geri kalması değişim gerçeğinin anlaşılmamasından kaynaklanmıştır.KURAN bu çağa hitabı tekil hükümler vasıtasıyla değil,tevhid, adalet, hürriyet , eşitlik, şura gibi KURANIN EVRENSEL İLKELERİYLE olur.
ELEŞTİRİLEN YÖNÜ:Ayetlerin sünnet ve icma dikkate alınmadan yorumlanmasının keyfilikler taşıdığı belirtilmiştir

MODERNİZM KARŞITI ÇAĞDAŞ BİR SÖYLEM OLARAK GELENEKSELCİLİK
Bütün dinlerin özünde bulunduğunu idda ettikleri EZELİ HİKMET kavramı esas alınarak dünyayı ve çağın olaylarını yorumlayıp,anlamdırmaktadırlar.[/QUOTE]