MÜBHEMATU’L-KUR’AN

[NUR]

MÜBHEMATU’L-KUR’AN

MÜBHEMATU’L-KUR’AN


Kur’an-ı Kerim’de sarih olarak isimleri zikredilmeyip te, ismi mevsuller veya zamirlerle zikredilen erkek veya kadınlar olduğu gibi, melek veya cin veyahut ta bir topluluk veya kabile de olabilir. Bu gibi ismi mevsullerin veya zamirlerin kime delalet ettiğini bilmek kolay bir şey değildir. Suyuti ve Katip Çelebi’nin nakline göre, bu mübhemat ilminin mercii sadece nakildir. Bu hususta re’y hiç bir zaman ifade edemez, demektedirler. Bu konuda müstakil eserler meydana getirildiği gibi, tefsir kitaplarında da bilgiler verilmektedir. Mübhemat hakkındaki bilgiler, nakle dayandığına göre, o haberlerin sağlam senetlerle, Rasulullah, sahabe ve tabiuna ulaşması gerekir. Sahih olan haberlerin yanında, belki ondan çok daha fazla mevzu haberlerin yer alması ve konumuza, israiliyat dediğimiz İslam dışı haberlerin girmesine müsait oluşu sebebiyle, kanaatımca bu konu, İslam’da epeyce istismar edilmiştir. Biz burada istismar edilişi yönünü değil de sağlam olarak bilinmesi lazım gelen esasları üzerinde duracağız.

Evvela akla şöyle bir sual gelebilir. Acaba Kur’an-ı Kerim’de müphemlerin bulunmasının sebebi nedir? Bu hususları İslam bilginleri şöyle cevaplandırmışlardır.

1) Müphem olan husus Kur’an’ın başka bir yerinde tekrar zikredilerek onun aydınlatılmasıyla bir zenginlik elde etmek için. Mesela: “Kendilerine nimet verilenler” (Fatiha: 1/7) den kasıt nedir? İşte bu ayet “Kim Allah’a ve Rasulüne itaat ederse kendilerine nimet verilen nebi, sıddık, şehid ve salihlerle beraberdir.” (Nisa: 4/69) bu ayetle beyan olunmaktadır.

2) Yakinen görülecek bir hale getirerek, müphemi meşhur etmek için. Mesela: “Ey Adem sen ve eşin birlikte cennete yerleşin.” (Bakara: 2/35) Havva denilmedi de, eşi denildi.

3) Müphemin gizlenmesinin maksadı, o müphemin atfedilmesini istemenin daha beliğ olduğunu göstermek için. Mesela: “İnsanlardan öylesi vardır ki, onun bu dünya hayatına ait sözü hoşunuza gider.” (Bakara: 2/204) Buradaki şahıs Ahnes b. Şerik’tir. Sonunda iyi bir müslüman olmuştur.

4) Müphemin tayin edilmesinde büyük bir faide umulmadığı için. Mesela: “Yahut o kimse gibisini ki bir kasabaya uğradı.” (Bakara: 2/259) Burada kastedilen kasaba Beytü’l-Makdis’tir. Ama bunun bilinmesinde bir fayda mülahaza edilmemektedir.

5) Şahıs tayin edilse bile, hususiliğin zıddı ifade edilerek, umumiliği tenbih için. Mesela: “Allah ve Rasulüne hicret etmek için evinden çıkan” (Nisa: 4/100) ayeti hakkında İkrime bunu bilinceye kadar, 14 sene üzerinde durduğunu ve bu şahsın Damra b. İys olduğunu zikreder.

6) İsim zikretmeksizin kamil bir vasıf ile onu yüceltmek için. Mesela: “Doğruyu getiren ve onu doğrulayanlar.” (Zümer: 39/33) Ayetteki doğruyu getiren Muhammed’dir. Onu tasdik eden ise Ebu Bekir’dir.

7) Nakıs bir vasıfla, onu tahkir etmek için. Mesela: “Muhakkak ki sana buğzeden, zürriyetsizin ta kendisidir.” (Kevser: 108/3)

Bu ayette kastedilen şahıs ise As b. Vail’dir.

Yukarıda zikretmeye çalıştığımız veya sebebini bilemediğimiz daha pek çok haller yüzünden Kur’an-ı Kerim’de müphemler mevcuttur. Kur’an, bugün elde mevcud Tevrat ve İncillerde olduğu gibi, hadiseleri, şahısları ve yerlerini zikrederek anlatmaz. Onun gayesi, olayları bir tarihi hadise olarak anlatmak değil, insan oğluna ibret dersi verip, onu düşünmeye davettir.

Kısaca müphematın sebeplerine temas ettikten sonra, biraz da Kur’an’dan alacağımız örnekler üzerinde duralım. Alacağımız bu örnekleri iki kısımda mütala edeceğiz:

1) Erkek, kadın, melek, cin, tesniye veya cemi halinde bulunup da isimleri tamamen bilinenler.

a) “Biz Meryem oğlunu da, anasını da bir ayet kıldık.” (Mü’minun: 23/50)

Burada Meryem ve İsa (a.s.) zikredilmektedir. Yine burada iki ayet kıldık denilmemiş, bir ayet kıldık denilmiştir. Çünkü burada tek bir hüküm vardır, o da İsa’nın babasız olarak doğuşudur.

b) “Temeli takva üzerine kurulan mescid.” (Tevbe: 9/108)

Bu mescidin Kuba mescidi olduğu söylenir. Zira bu mescid, Medine’deki mescidden daha evvel tesis edilmiştir. Fakat bu hususta gelen bir haberde, bu ayette geçen mescit hakkında ihtilafa düşen iki kişiye Rasulullah, o mescidin, Medine’deki mescit olduğunu söylemiştir. Her ikisi de hicretin ilk senesinde yapılmıştır. Bu bakımdan her ikisi de mümkün olabilir.

c) “Hani Rabbin meleklere: “Muhakkek ben yeryüzünde bir halife yaratacağım.” demişti.” (Bakara: 2/30) Ayetin siyakından da anlaşıldığına göre, buradaki halife Adem’dir.

d) “İsteyen biri, inecek azabı istedi.” (Mearic: 70/1) Gökten inecek azabı isteyen, Nadr b. el-Haris idi.

e) “Kendisine o âma geldi diye yüzünü ekşitip çevirdi.” (Abese: 80/1) Ayette zikri geçen âma Abdullah b. Ummu Mektum’dur.

f) “Küfrün önderlerini hemen öldürün.” (Tevbe: 9/12) Katade’nin rivayetine göre bunlar Ebu Süfyan, Ebu Cehil, Ümeyye b. Halef, Süheyl b. Amr ve Utbe b. Rabia’dır.

2) Cem’i halinde bulunup da, onladan bazılarının isimleri bilinenler.

a) “Sana yeni doğan ayları sorarlar.” (Bakara: 2/189) Yeni doğan ayları soranlardan yalnız Muaz b. Cebel ve Salebe b. Ganem zikredilir.

b) “Kitap’tan kendilerine bir nasib verilmiş olanları görmedin mi?” (Al-i İmran: 3/2) Bunlar arasında Nu’man b. Amr ve Haris b. Zeyd zikredilir.

c) “Zayıf bırakılmış erkekler, kadınlar ve çocuklar.” (Nisa: 4/75) Onlardan İbn Abbas, annesi Ummu’l-Fadl, Ayyaş b. Ebi Rabia ve Seleme b. Hişam zikredilir.

d) “De ki: “Ey kâfirler!” (Kâfirun: 109/1) Bu ayet Velid b. Mugire, Esved b. Muttalib ve Ümeyye b. Halef hakkında nazil olmuştur. Ama bu ayetin şumulü içerisinde, İslama karşı olan Kureyşin diğer ileri gelenleri de olabilir.[403]

[Yitiksevda]

1) Müphem olan husus Kur’an’ın başka bir yerinde tekrar zikredilerek onun aydınlatılmasıyla bir zenginlik elde etmek için. Mesela: “Kendilerine nimet verilenler” (Fatiha: 1/7) den kasıt nedir? İşte bu ayet “Kim Allah’a ve Rasulüne itaat ederse kendilerine nimet verilen nebi, sıddık, şehid ve salihlerle beraberdir.” (Nisa: 4/69) bu ayetle beyan olunmaktadır.