HALKU’L-KUR’AN

[NUR]

HALKU’L-KUR’AN

HALKU’L-KUR’AN


Kur’an-ı Kerim Allah kelamı olması hasebiyle, mahluk değildir. Bu görüşü ehl-i sünnet alimleri ittifaken kabul etmişlerdir. Zaten İslam’ın ilk asrında, Kur’an mahluk mudur? şeklinde bir mesele mevcut değildi. Kur’an’ın Allah kelamı olduğunu gösteren sarih ayetler[404] varken,onun mahluk mu, yoksa gayr-ı mahluk mu olduğu meselesi ilk devirlerde bahis konusu olamazdı. Ayet ve hadislerde de bu konuya temas edilmemekte idi. Şayet ayet ve hadislerde bu hususta bir delil olsaydı, kitap ve sünnete bağlı kalan ehli sünnet, o hükmü muhakkak yerine getirmekte acele ederdi. Fakat 2. asrın sonlarından itibaren ortaya çıkan ve 3. asrın başlarında İslam aleminde geniş bir fikir mücadelesine yol açan ve bir çok alimin eza ve cefa görmesine, hatta katledilmesine kadar varan halku’l-Kur’an meselesi, Me’mun’un halife olmasıyla (198-218) mesele su yüzüne çıkmış, ilme karşı fazla muhabbeti olan bu zat, Mutezile imamlarının tesirinde kalarak, Kur’an’ın mahluk olduğu görüşünü resmen ilan etmişti. Me’mun bu arada çeşitli muhaddis ve fakihleri, Kur’an’ın mahluk olduğu fikrini ikrara zorlamak için imtahana tabi tutmuş, ikrar etmeyenleri çeşitli işkencelere maruz bırakmış, tanınmış bir çok ilim adamı bu işkenceler altında can vermişti. Bunlara en iyi örneği Ahmed b. Hanbel teşkil eder. Çeşitli ve uzun süren münazaralardan sonra, halku’l-Kur’an meselesinin din ve itikadla ilgili bir mesele olmadığı, Allah ve Rasulünün böyle bir şeyi emretmediği neticesine varmışlardı. Mutezilenin bir hakimiyet prestiji olarak Mu’tasım (218-227) ve Vasık (227-232) devrine kadar devam etmiş, Mütevekkil (232-247) zamanında ise, halku’l-Kur’an meselesi yasaklanmış, tekrar Kur’an’ın mahluk olmadığı ehli sünnet görüşüne dönülmüştür.[405]

Kaynaklar, Kur’an’ın mahluk olduğuna dair olan görüşün tohumlarının daha evvel atılmış olduğuna işaret etmektedirler. Subki bu meselede, Ahmed b. Ebi Davud adındaki bir kadi’nin mühim roller oynadığını zikrederse de bu fikrin Mutezile mezhebi tarafından benimsendiği göz önünde tutulursa, fikrin menşei için daha aşağılara inmek icab edecektir. Zehebi Ca’d b. Dirhem’den bahsederken, Allah İbrahim’i dost edinmedi ve Musa ile konuşmadı şeklinde fikirler ileri sürdüğünü ve bu sebepten Irak’ta katledildiğini zikreder.[406] Bu fikir Mutezile fırkası arasına, Allah Kelamını bir ağaç üzerinde yaratmış ve Musa o ağaçtan gelen sesi dinlemiştir, şeklinde girmiştir.[407] Yukarıda adı geçen Ahmed b. Ebi Davud, halife Mu’tasım ve Vasık’ın baş kadısı olmuş ve alimleri imtihana çekip, onları, Kur’an’ın mahluk olduğu fikrine zoraki davette rolü mühim olmuştur. Kaynaklar bu zatın Cehmiyyeden olduğunu kaydederler. Ahmed b. Hanbel onu Allah’a küfredenlerin büyüğü olarak görür, küfrünün sebebi sorulduğunda, Kur’an Allah’ın ilmidir.Kim ki Allah’ın ilminin mahluk olduğunu düşünürse, Allah’a küfretmiş olur, demektedir.[408]

Mutezile çok serbest bir görüşle, Kur’an’ın mahluk olduğu neticesine varmışlarsa da, bu meselenin çeşitli yönlerinde onlar arasında da görüş ayrılıkları meydana gelmiştir. Mesela Allah’ın kelamı cisim midir, cisim değil midir, harf midir, harf değil midir, baki midir, baki değil midir? gibi daha pek çok hususlarda görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Fakat bizzat Eş’ari, yazılı veya okunan Kur’an’ın cevher itibarıyla gayrı mahluk olduğunu müdafaa etmesiyle Ehli Sünnet akidesinin zaferi temin edilmiş oldu.[409]



Halku’l-Kur’an Kaynakları:


1) Abdulkahir el-Bağdadi (429/1037), Nefyu Halkı’l-Kur’an[410]

2) İbn Kemal Paşa, Ahmedb. Süleyman (940/1533), Risale fi Beyani Mes’eleti Halkı’l-Kur’an, Yazma.

3) Abdulfettah Ebu Ğudde, Mes’eletü Halki’l-Kur’an, Haleb.

[Yitiksevda]

Kur’an’ın Allah kelamı