Kuran eğitimi ve teknik bilgiler

[f_kryln]

Kuran eğitimi ve teknik bilgiler

I- Kur’an Öğretiminin Mahiyeti Ve Önemi
Namazda Kur’an okumak (kıraat) farz olduğuna göre, namazda okuyacak kadar Kur’an öğrenmek, ondan sûre ezberlemek de farz-ı ayn’dır. Tamamını ezberlemek ise farz-kifayedir. Kur’an öğretimi görevi ise Müslümanlar üzerine farz-ı kifayedir.
Yüce Allah, Kur’an kıraatiyle meşgul olanları şöyle övmektedir:
إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ
-“Gerçekten, Allah’ın kitabını okumaya devam edenler, namazı kılanlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan -Allah için- gizli ve açık sarf edenler, asla tükenmez bir kazanç umabilirler.” (35 Fâtır 29)
-“Hakiki müminler o kimselerdir ki, Allah anıldığında kalpleri ürperir. Karşılarında âyetleri okunduğu vakit imanlarını artırır ve yalnız Rablerine tevekkül ederler.”(8 Enfâl 2)
Peygamberimiz kur’an eğitimine çok önem vermiş ve ömrü boyunca kur’anı iyi bilenleri hep önde tutmuş, teşvik etmiş, müjdelemiş, desek olmuş; Müslümanların da bu konuya gereken önemi vermelerini emretmiş ve: “Sizin en hayırlınız Kur’an’ı öğrenen ve öğreteninizdir” (Buhâri, Fedâilü’l-Kur’an, 21) buyurmuştur. Tabiunun büyüklerinden olan ve kırk yıldan fazla Kur’an öğretmenliği yapan Ebu Abdurrahman es-Sülemi (74/693) bu hadise işaret ederek: “Beni, (Kur’an okutmak için) şu bulunduğum yerde oturtan işte budur” demiştir. Bir başka hadisinde ise Hz. Peygamber: “Allah’ın kitabından bir ayet öğrenmek için sabahleyin evinden çıkman, senin için, yüz rekat namaz kılmandan daha hayırlıdır.” (Buhâri, Fedâilü’l-Kur’an) buyurmuşlardır. Bu konudaki diğer ayet ve hadisler sona eklenmiştir.
II. Kur’an Öğretiminin Kısa Tarihçesi
Başta Peygamberimiz ve ashab-ı kirâm olmak üzere İslâm tarihi boyunca Müslümanlar, Kur’an öğrenim ve öğretimine büyük değer vermişlerdir. Bu öğretim Kur’an’ın nüzulü ile başlamıştır.
Hz. Peygamber kendisine vahyedilen ayetleri derhal vahiy katiplerine yazdırır ve diğer Müslümanlara bildirirdi. Onlar da bu ayetleri ezberlemeye çalışırlar ve yazarlardı. Böylece hem yazı hem de ezberleme yoluyla Kur’an talimi gerçekleşiyordu. Hz. Peygamber, daha Mekke’de iken Erkam’ın evinde bizzat Kur’an öğretimine başlamıştır. Aynı şekilde, hicretten iki yıl önce, Birinci Akabe biatından sonra Mus’ab b. Ümeyr’i Kur’an öğretmeni olarak Medine’ye göndermiştir. Mus’ab da Sa’d b. Zürâre’nin evine yerleşmiş ve öğretmenlik vazifesini burada yapmıştır. Ayrıca O, Müslümanlardan muhtelif şahısların evlerini de dolaşarak, onlara kur’an okutmuştur.
Hicretten sonra da Hz. Peygamber’in mescidi “dâru’l-kurrâ” gibi kullanıldı. Zira islamda ilk eğitim kurumu olan Suffa’da, esas itibariyle Kur’an tahsil ediliyordu. Suffenin yetersiz kalması üzerine Zamanla Peygamberimiz, Medine’nin çeşitli mahallelerinde de mektepler açmıştır. Hicri 2. yılda yine Medine’de, Mehremetü’bnü Nevfel’in evini de “Darü’l-Kurra” haline getirmiştir.
Medine’den başka diğer beldelerde de Kur’an öğretimi gerçekleştirilmiştir. Taberi (310/922), hicri 11. yılın olaylarını anlatırken, Peygamberimiz’in Muaz b. Cebel’i mekteplere müfettiş tayin ederek Yemen’e gönderdiğini ve Muaz’ın orada köy köy gezerek mektepler kurduğunu ve onları idare ettiğini kaydetmektedir. Bu çalışmalar İslam’ın gelişmesine paralel olarak devam etmiştir.
Müslümanlar daha sonra fethettikleri bütün bölgelere hâfız muallimler gönderdiler. Muaz b. Cebel ve sonra Abdullah b. Abbas Mekke’de, Abdullah b. Mesud Kufe’de, Ebu Musa el-Eş’ari Basra’da ve Ebu’d-Derda Şam’da Müslümanlara Kur’an dersi vermişlerdir.
Kur’an’ın çeşitli kıraat vecihlerini konu edinen kıraat ilmi ortaya çıkıncaya kadar Kur’an öğretimi, kıraat alimleri ve hâfızlar tarafından ağızdan ağza fasılasız olarak, nesilden nesle nakledilerek gelmiştir. Bu arada Kur’an’ın kıraat farklılıklarından bahseden eserler de yazılmaya başlanmıştır. Bu eserler “Kurra halkaları” daru’l-Kur’an” daru’l-Huffaz” ve daru’l-Kurra” ların müfredatını oluşturmuştur.
Bu öğretme işini ihtisas derecesinde öğreten okullar Eyyübiler zamanında “dârü’l-Kur’an, Anadolu Selçukluları zamanında “dâru’l-huffâz”, Osmanlılar zamanında ise “dârü’l-kurrâ” adını almıştır.
Daru’l-Kurralar tatbikat imkanı vermesi bakımından genellikle camilerde veya çevresinde tesis edilmiştir.
Osmanlıların ilk dâru’l-kurrâ’sının Bursa Ulu Camii’nde İbnü’l-Cezerî (833/1429)’nin de hocalığını yaptığı Yıldırım Bayezid Dâru’l-Kurrâsı olduğu nakledilmektedir.
İstanbul’da da birçok yerde daru’l-Kurralar bulunmaktadır Bunlar: Süleymaniye, Hüsrev Kethüda, Mehmed Paşa, Müftüzade, gibi yerlerdir. Yine İstanbul’da Atik valide, Molla Gürani, Mustafa Ağa, Çırçır ve Hoca Saadettin Efendi daru’l kurraları belli başlı Kur’an mekteplerindendir. Ayrıca diğer şehirlerde birçok yerde de Kur’an mektepleri bulunmaktaydı. Bu müesseseler, medreselerin ilgasına kadar varlıklarını ve faaliyetlerini devam ettirmişlerdir. Kur’an eğitimi bundan sonra da durmamış, bir müddet zor şartlar altında gizlice evlerde, bağ ve bayırlarda devam etmiştir. Bugün ise Anadolu insanının fedakarane gayretleri ile yapılan camiler, mescidler, Kur’an kursları, imam-hatip liseleri ve ilahiyat fakültelerinde Kur’an eğitim ve öğretimi devam ettirilmektedir.
III. Kur’an Öğretiminin Kapsam ve Kategorileri
Kur’an öğretimi denilince, üç farklı alan akla gelmektedir. Bu kategoriler şunlardır:
A) Tilavetinin Öğretimi
Tilavet öğretimi kendi içinde üç grup halinde gerçekleşir:
a) Yüzünden okumayı öğretme / Elif-bayı bitirip Kur’an’ı yüzünden okuyacak şekilde öğretme
b) Kur’an’ı doğru okuma kurallarını öğretme
1) tashih-i huruf/ harflerin mahreçlerini ve sıfatlarını öğretme
2) Tecvidi öğretme
c) Kur’an’ı ezberletmek
1) Belli sûreleri ezberletmek
2) Tümünü ezberletmek
B) Anlamını Öğretme (meal düzeyinde)
C) Tefsir Ve Tevilini Öğretme (ileri düzeyde)
Her üç grup, kendi içinde teknik ve ilkeleri barındırmakta; her birisi müstakil olarak öğretilmekle beraber birbirini tamamlamaktadır. Bununla ilgili ilkeler daha sonra verilecektir.
2. Kur’an Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar
I. Bilgi Yetersizliği
a) Alan bilgisi eksikliği /Kur’an okuma/ tecvid ve tashih-i huruf eksikliği / meal ve anlama eksikliği
b) Teknik ve ilke bilgisi eksikliği/ Yüzünden nasıl okutulur? Tecvid nasıl öğretilir? Harfler nasıl belletilir? Ezber Nasıl yaptırılır?
c) Yan Bilgiler ve ileri bilgiler / Tefsir; itikat, amel, ahlak vb.
II. Hocada Duruş Eksikliği
a) otoriter/ müteşeddid/ katı duruş/ somurtkan- abûsen kamdarira… / velev künte fazzen ğalizal kalbi…
b) vurdumduymaz tutum/ mütesahil tutum/ ciddiyetsizlik/ gevşeklik
c) Çelişkili/istikrarsız duruş/ bir a bir b…
d) İlim-amel birlikteliğinin olmaması
e) Bilinç-şuur eksikliği-Taş gibi bir şahsiyet vs.
III. Talebeyle İlişki
a) Pedagoji eksikliği/ ferdi farklılıkları dikkate almama.
1) Zekâ seviyesini dikkate almama (çok zeki- az zeki)
2) Biyolojik-fizyolojik farklılıklar (zayıf- sağlıklı/yaş farklılığı)
3) Kültürel ve çevresel farklılık (varoş-sosyete-orta direk)
4) Tembel-çalışkan ayrımı
5) Mekanik varlık değil- hisseden, düşünen, üzülen, seven vb. varlık
6) Sosyal-asosyal/ dışa dönük-içe dönük
b) Değer vermeme/ Aşırı değer verme/ orta yolu bulma
c) Sevgisizlik/ muhabbetsizlik
d) Sabırsızlık
1) Karşılaştırma/ mukayese sendromu
2) Zaaflarını ve eksiklerini ön plana çıkarma
e) Ayrımcılık
1) Cinsiyet ayrımı
2) Zeki-zeki olmayan ayrımı
3) Dünya görüşü ayrımı
4) Ceza-mükâfatta ayrımcılık
f) Cezada eşitsizlik:
1) Sürekli ciddiyet ve otorite
2) Sözlü şiddet/ şahsiyet ile oynama
3) Fiili şiddet: Dayak / vurma/ falaka
4) Cezanın suça eşitsizliği/ aşırılık
g) Mükâfatlandırmada dengesizlik
1) Önemsememe
2) Yetersiz Mükâfat
3) Aşırı Mükâfat
4) Ayrımcılık
ğ) Eğitsel etkinliklerin eksikliği
1) Camide Kur’an okumalarını sağlama- aşır okutma/ müezzinlik yaptırma
2) Törenler ve programlar yaptırmak/ Kur’an ziyafetleri
3) Ödül ve sertifika törenleri yaptırmak
4) Otoriter hocaları ve büyükleri ziyaret
5) Yörenin mahir hoca ve kurralarını dinlettirmek
6) Piknik ve geziler yaptırmak
7) Spor etkinliklerine katılımlarını sağlamak
8) Oyun ve eğlence yaptırmak
9) Aileleriyle kamplar düzenlemek
10) Parasal destek sağlayıp eğitsel etkinliklere hız verme
IV. Ders İle İlgili Sorunlar
a) Metodsuzluk
b) Araç gereç eksikliği/ elektronik cihazlardan yararlanmamak
c) İlkesizlik
d) Seviyeyi tespit edememe / indirgeme problemi
e) Kur’an öğretimiyle sınırlı olma (Böyle olmayıp dini ve hayatı da öğretmeye yönelik çalışmalı)
f) Yaş farkına göre bilgilendirmeme
V. Aile İle İlgili Sorunlar
a) Aile desteğinin olmaması
b) Aileleri bilgilendirmeme
c) Aileleri yönlendirmeme/ evde ödevlerin takibinin yapılmaması
d) Aileyi önemsememe
VI. Fiziki Mekan (Cami-Kur’an Kursu) İle İlgili Sorunlar
a) Mekânın boğuculuğu / ferah olmaması
b) Araç gereçten yoksunluğu/ Elektronik görüntü ve ses teçhizatının bulunmaması
c) Dağınıklık- Temizlikten yoksunluk
d) Çocukların oyun ihtiyaçlarını giderecek bölümlerin bulunmaması
VII. Diğer Sorunlar
a) Hissiyat eksikliği: Kur’an’ı okurken herkes aynı duyguları hissetmez. Bazıları onu okumaktan büyük haz alırken, bazıları da onu zorla okurlar. Yine birtakım insanlar okumuş olmak için okurlar. Şüphesiz en güzel olanı da Onu ele alırken ve okumaya başlarken; en yüce duygulara, aşkla şevkle, ‘Allah’ın kitabını okuyorum’ manevi havasıyla okumak gerektiğidir.
b) Manânın anlatılamaması: Burada en büyük iş ders veren hocalara düşmektedir. Ders anında metinle birlikte mananın da verilmesi; özellikle o anda yapılan veya seçilen bölümlerin manalarının verilmesi verimi arttıracaktır.
c) Algılamada seviye farklılığı: Ders alan öğrenciler arasında her halükarda algılamada bir farklılık olacaktır. Ders hocası bu noktada dikkatli olup herkesin seviyesini gözeterek, kiminle nasıl ilgileneceğini ve nasıl ders anlatacağını ayarlayıp, dersini ona göre işlemesi gerekir.
d) Motivasyon eksikliği: Öğrencinin derslere motive olması yine ders hocasına bağlıdır. Hoca ders anlatırken öğrencileri derse bağlayamıyor ve ders bir angarya içinde geçiyor veya ders birkaç kişiyle yapılıyor ya da ders sadece önceden bilenlerle yapılıyorsa bu dersten de bir şeyler beklemek imkânsızdır.
e) Ehemmiyet eksikliği: Ders alan öğrenciler öğrenme noktasında gereken önem ve ehemmiyeti vermezlerse yine dersten istifadeleri söz konusu olamaz. Ele alınan bir işi ifa etmede ne kadar hassasiyet gösteriyor ve ehemmiyet veriyorsa o oranda verim artacaktır. Aksi halde bir kazançtan bahsedilemez.
f) Öğrenci bulamama: Ders için öğrenci bulunamıyorsa; öğreticilerin “Bunun sorumlusu ben miyim?” diyerek bu sorunun cevabını kendilerinde araması gerekmektedir.
3. Kur’an Öğretiminde Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler
I. Bireysellik/Ferdi Farklılıkları Gözetme: Kur’an Arapça bir kitaptır. Arapça bir metnin okunması, temelde harfleri doğru seslendirmeyi zorunlu kılar. Bunun da ötesinde kelimelerin de bir bütün olarak ahenkli bir biçimde akıcı bir üslûpla okunması gerekir. Özellikle Türkçemizde bulunmayan seslerin çıkarılmasında belli bir zorluk vardır. Sesleri doğru çıkarma ve vurguları yerli yerinde yaparak okuma ana dilde de bir eğitim işidir. Bu konuda yetenekli olanlar, bir eğitim sürecinden sonra daha doğru ve daha güzel konuşur ve okurlar. Yabancı dil öğrenilirken kişisel yatkınlık ve yetenek özel önem arz eder. Kur’an’ı okumayı öğrenen öğrencilerin de bu konuda yetenekleri aynı değildir. Bu bakımdan öğrencilerin bunu kendilerinde bir eksiklik gibi görmeleri gerekmez. Uygulamalı bir ders olarak Kur’an-ı kerim dersi, resim ve müzik derslerine benzer.
II. Görsellik: Geleneğimizde bir söz vardır. “Kur’an, fem-i muhsin’den öğrenilir.” Yani Kur’an, onu doğru ve güzel okuyanlardan öğrenilir. Bu söz, Kur’an öğreniminde görselliğin ve işitselliğin önemini gösterir. Öğretmen, okunacak veya ezberlenecek bölümleri ya kendisi okur veya video ve CD’lerdeki kayıtları seyrettirir ve dinletir.
III. İşitsellik: Kur’an’ın doğru okunmasında en önemli ilkelerden biri budur. Çünkü Kur’an’ın okunmasında doğru seslendirme çok önemlidir. Bunun gerçekleşmesi için öğrencinin, kursta ve evde çokça Kur’an dinlemesi gerekir. Bu yüzden kurstaki ders araç ve gereçlerinin yoğun bir biçimde kullanılması yerinde olacaktır. Bu yolla öğrencinin kulağı doğru seslerle dolacağı için bu tür uygulamalar ona ciddî katkılar sağlar. Bu uygulamaların bir diğer yararı da öğrencinin daha kolay ezberlemesini sağlar.
IV. Tekrarlama: Öğrencilerin, güzel okuyanları yalnızca seyretmeleri ve dinlemeleri yeterli değildir. Onlardan öğrendiklerini, kendi sesleriyle icra etmeleri istenir. Okumanın istenilen düzeyde gerçekleşmesi için hem dinlemede hem de okumada tekrar çok önemlidir.
V. Ezberden Önce Doğru Okuma: Öğretmen, öğrencilerin ezberlemeleri gereken bölümleri, önceden doğru okumalarını sağlar. Çünkü yanlış ezberlenen kelimelerin düzeltilmesi sonradan daha zor olacaktır. Öyleyse ezber öncesi aşamada tek tek bütün öğrencilerin ezberlenecek bölümü, öğretmenin karşısında okuması gerekir.
VI. Türkçe’deki Seslilerden Yararlanma: Kur’an okumada güzel Türkçe’mizin bahşettiği imkânlardan yararlanmak etkin bir yoldur. Özellikle bazı harflerin telâffuzunda teorik açıklamalar yerine Türkçe’deki bir heceyi örnek olarak vermek daha etkili olacaktır. Örneğin Felak süresindeki وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثاَتِ ifadesindeki “şerrin” diye çıkacak ses, Türkçe’deki isimlerden Berrin isminin telâffuzuyla öğretilebilir. Yine Tekâsur suresinde المَقاَبِر kelimesindeki son hecenin telâffuzundaki güçlük, öğrenciye Türkçe’deki “bir” sayısını telâffuz ettirerek aşılabilir. Bu hecede r harfinin ince okunması gerekir. Ancak öğrenciler bu harfi ince olarak çıkarmada zorlanabilirler. Bu yolla sonuca daha kolay bir şekilde gidilebilir.
VII. Kur’an’dan Değer Üretmeye Özendirme: Kur’an öğretiminin temel amaçlarından biri de Kur’an’daki âyetler üzerinde bir anlama gayretine girmektir. Özellikle meali okunan ayet gruplarından öğrenci birtakım sonuçlar ve değerler üretebilir. Bu konuda öğrencilerin teşvik edilmesi doğru olur. Meal derslerinde öğretmenin kılavuzluğu önemlidir.
VIII. Kur’an’ın Öğrencinin Ahlâki Olanını Özümsemesine Katkısını Sağlama: Toplumumuzdaki ahlâkî değerleri, aileden, çevreden ve okuldan öğrenme sürecindeki gençlere Kur’an ayetleri de destek olabilir. Zaten toplumumuzun benimsediği ahlâk ilkeleriyle Kur’an’ın önerdiği ahlâk ilkeleri arasında bir çatışma da genelde söz konusu değildir. Bu bakımdan Kur’an’ın kutsal bir kitap oluşu, öğrencinin ahlâkî olanı daha kolay benimsemesine katkı sağlayabilir.
4. Yüzünden Kur’an Okuma Öğretimi Teknikleri
I. Küçük adımlar tekniği: İlk okunmaya başlandığında zorlamadan ilk harflerin tanıtımıyla işe başlanır. Harfler öğreticinin göstermesi ve yönlendirmesiyle tekrar edilerek okunur.
II. Kelime öbekleri tekniği: Bir vakit devam edip ilerleme sağlandığında artık harflerden kelimeleri birleştirerek okumaya geçilir. Öğretici harf harf derslere devam eder.
III. Bir okuyucuyu modelleme: devam eden derslerde ilerleme kaydeden öğrencilere öğretici ister kendisi, ister önde olan bir öğrenciyi örnek model olarak öne çıkarır ve ona dersleri okutarak diğerlerine gösterilir.
IV. Metin gruplarını tekrarlama: Öğrencilerle ilerleyen derslerde okunan yerler bu sefer grup halinde öğreticinin önderliğinde tekrar edilerek okunur.
V. Dönüşümlü günlük çalışmalar: Artık dersleri(Harfleri) iyice tanıyan öğrencilerle verilen dersler gruplar halinde tekrar edilerek, tam intibakları sağlanıncaya kadar dönüşümlü dersler dinlenilmeye başlanır…
VI. Plânlı grup çalışmaları: Her gün ders yapılıyor ve uyum sağlanıyor olduktan sonra daha düzenli ve disiplinli toplu halde derslere geçilerek ilerleme sağlama hedeflenir
VII. Düzey geliştirme çalışmaları: Ciddi anlamda dersini veren öğrencilerin ders seviyesi tedrici olarak genişletilir ve arttırılır. Daha ağır kelime öbekleri okutulmaya, telaffuz ettirilmeye başlanır. Derse devam da önemlidir. Bu sağlandığı zaman başarılı olmamak için başka sebep yoktur.
5. Elif-ba Ve Yüzünden Okuma Öğretim İlkeleri
1. Aynı elif-bayı takip etmek.
2. Yazılı çalışma yapmak
3. Harfleri öğretirken papağan gibi ezberletmek yerine her harfi alfabeden çıkararak yazılı olarak tek tek tanıtarak belletmek. Harf öğretiminde her harfi tam öğreninceye kadar uğraşmak, tek harf gösterimiyle test etmek.
4. Harfleri öğretmek/ mümkünse benzer seslileri kendi kimlikleriyle telaffuz ederek kulak aşinalıklarını sağlamak. Elif-ba aşamasında iken harflerin mahreçleri ve sıfatlarıyla teleffuzunda ısrarcı olun. Ancak usandırıp şevkini kırmamaya da dikkat edin.
5. Harflerin başta, ortada, sonda yazılışlarını üç harekeyle teker teker göstermek.
6. Kelime öğretiminde önce harfleri ayrı yazılanlardan başlayın (درك) gibi. Sonra bitişik olanlara geçin ve önce ayrı ayrı yazarak okuyun, sonra bitiştirerek okuyun. Herbir kelimeyi hecelemeden bir çırpıda adını söyler gibi okuyamadıkça dersini geçirmeyin. İki, üç ve dört kelimeyi bir de birleştirerek okutursanız hecelemeden kur’an okumasını sağlarsınız.
7. Harekeyi ve uzatmaları/medleri belletirken türkçeden yararlanınız. Türkçeden yararlanma iki şekilde olmalıdır.
Birincisi, harekenin türkçede karşıladığı sesle ilişkisi kurularak anlatılmasıdır. Şöyle ki, Üstün (fetha) harekesinin “kısa e/a” sesi; esrenin (kesra) “kısa i/ıi” sesi, ötrenin (damme) “kısa ü/u” sesi anlamına geldiğini belletiniz. Bir başka ifadeyle üstünün geldiği harfe e/a sesi; esrenin i/ıi sesi, ötrenin ise ü/u sesi eklediğini örnekleriyle anlatınız. Medlerde harekesiz vav harfinin “uzun û/u” sesi; harekesiz elifin “uzun e/â” sesi, “harekesiz ye’nin “uzun i/ıî sesi anlamına geldiğini öğretiniz.
İkincisi ise Türkçedeki ünlü harfler ve ünsüz harflerin fonksiyonuyla arapçadaki harf ve harekenin aynı şeyleri karşıladığını örnekleyerek zihinlerine yakınlaştırın.
8. Medleri anlatırken okuma süresini parmak indirip kaldırmayla anlatınız. Hem simgesel hem de görsel olarak kalıcı bir harekettir. Meddin parmağı kaldırıp indirme süresi uzatılacağını anlatınız. Dört elif miktarı uzatmaların ise parmağı dört kere kaldırıp indirecek şekilde uzatılacağını gösteriniz. Bunun zaman içerisinde alışkanlık haline geleceğini anlatınız.
9. Tenvin simgelerinin ise harekeyi anlattığımız teknikle sadece e i ü/a ıi u sesine n sesini ilave ettiğini anlatınız. E’nin en, i’nin in, ü’nün ün sesiyle okuttuğunu söyleyiniz. Bütün harflerle sesli olarak tatbikat yaptırınız.
10. Cezm öğretilirken bütün harfleri harekeli elifle birlikte okutarak öğretiniz (أَبْ اِبْ اُبْ) gibi. Sonra örneklerle tekrar ettirerek olgunlaşmasını sağlayınız.
11. Şedde öğretilirken önce şeddeli olarak bütün harfleri öğretiniz. Yazılı olarak şeddenin aynı iki harften birinci harfin cezimli ikinci harfin ise harekeli olduğunu ayrı ayrı yazarak gösterin, sonra aslını yazarak anlamasını sağlayın. (مَدَّ) kelimesinin aslında (مَدْدَ) olduğunu iki harfi yazmamak için kolaylık olarak şedde simgesinden yararlanıldığını kavratınız.
12. Dik elif (‘) işaretinin uzatma elifi görevi gördüğünü anlatınız ve medli okunuşla örnekli ve yazılı olarak gösteriniz.
13. Uzatma işaretinin (~) kelimenin dört elif miktarı /parmak hesabıyla uzatılacağını örnekleyerek ve tatbik ederek anlatınız.
14. Kelime sonundaki esreli ve ötreli zamirin (ـه) kendisinden önceki harf harekeli ise uzun, (medli), harekesiz ise kısa (medsiz) okunacağını öğretiniz ve örnekleriyle tatbik ettiriniz.
15. (ال)takısı’nın okunmadığı yerlerde idğam-ı şemsiye, okunduğu yerlerde ise ızhar-ı kameriye olduğunu anlatabilirsiniz.
16. Çoğul kelimelerde ve med harfleri olarak geçen harekesiz vav, ye ve elifin okunmayacağını belletiniz. Örneklendiriniz. Tatbikat yaptırınız.
17. Lafzatullahın öncesindeki harfin üstün ve ötre olduğunda kalın, esre olduğunda ince olarak okunduğunu belletiniz. Örneklendiriniz.
18. Harflerin isimlendirilmesinde Mukattaa harflerinin okunuşlarından yararlanın.
19. Her bir aşamayı (harekeleri, cezmi, şeddeyi vb.) öğretirken mutlaka bütün harfler üzerinde tekrar ettiriniz.
20. Koro halinde tekrar yanında mutlaka solo olarak da tekrar yapınız. Koro kulağa hitap edecektir. Solo ise dile hitap edecektir. Yani koroyla zihin aşinalığı kulak aşinalığı sağlanacak, solo ile düzgün yapıp yapmadığı test edilip yanlışsa öğretilme yoluna gidilecektir.
21. Elif-ba öğretiminde bilen öğrencilerden yardım alınız.
22. Her bir aşamada ikili-üçlü gruplar halinde öğrencilerin tatbikat yapmalarını sağlayın. Hem okuyup hem dinlesinler. Bu size zaman kazandıracaktır. Özellikle talebe sayısı fazla olduğu zamanlarda.
23. Elif-bayı bitiren öğrencilerinizin elif-ba içerisindeki fatiha ve öteki sure ve dualardan yüzüne okutma denemelerine başlayınız.
24. Kur’ana başlayan öğrencileri gruplar halinde törenlerde hediyelerle taltif ediniz. Hayatında bu olayı bir daha unutamasın. En güzel hediyenin orta boy bir Kur’an olacağını unutmayınız.
25. Kur’an’a geçtikten sonra yüzüne çalışmalarına başlayınız. Uzun yerler vermeyiniz. Bir-iki ayet ile; bir iki satır ile işe başlayınız. İki ayeti elifbada öğrendiklerini tatbik ederek iyice yerleştirmesi için az ayetle çok tekrar yöntemini uygulayınız. İlk başlarda her bir kelimeyi koro halinde okutunuz; solo olarak dinleyiniz. Sonra kendilerinin çalışmasına imkan veriniz. Bol bol tekrar etmesini isteyiniz.
26. Yüzüne okuma eyleminin acemiliği atılmaya başlandığı anlarda –tecvide geçmeden- at başı olarak harflerin mahreçlerini öğretiniz. Her bir harfin çıkış yerlerini teorik olarak ve tahtada çizimlerle; çocukların ağızlarındaki yerleri göstererek ve tatbikat yaptırarak öğretiniz. Burada hem koro tekniği hem solo tekniğini kullanınız. Seslerin mahreçlerinden tam çıkışını belletinceye kadar tekrar ediniz; tam emin olduktan sonra öteki harflere geçiniz. Harfleri mahreç bölgeleri aynı ve yakın olanlar şeklinde tasnif ederek öğretiniz. Örneğin boğaz harfleri, örneğin dudak harfleri vb. Özellikle yakınmahreçli ve yakınsesli olan harflerin (س ص ث) (هـ ح خ) (ذ ظ ز) ayırt edilmesi için azami çabayı gösterip bol tekrar yaptırınız. Harflerin sıfatları ve benzeri detay konuları daha sonraya bırakın. Mahreçler başlangıç itibariyle yeterli olacaktır düzgün ve sahih okuma için. Harfler tek tek bittikten sonra yüzüne okumalarından önce uzun bir müddet (okuma oturup hızlanıncaya kadar) tüm harfleri mahreçleriyle koro ve solo halinde talim ettiriniz, tekrar ediniz; taki tamamen oturduğuna emin oluncaya kadar. Harflerin mahreçleriyle öğrenilmesinde mutlaka hemzeli elifle beraber ilgili harfi cezimle birleştirerek yapınız. Çünkü cezimli okuyuş sesin en net bir şekilde gösterildiği haldir. Yüzüne okuyuşunda öğrendiği harfleri mahreçleriyle çıkarmasını öneriniz ve tatbik ettiriniz. Metin düzeyinde harflerin mahreçleriyle okunuşunun oturduğunu zaman içerisinde göreceksiniz. Bu konuda sesli ve görüntülü cd ve kayıtlardan faydalanarak (hem kursta hem evde) kulak dolgunluğu sağlayınız.
27. Okuma oturmaya başladığında, tedrici olarak artırın. Bir satırı ikiye, ikiyi üçe çıkarın. Her bir aşamayı belli bir süre devam ettirin. Sürate kanaat getirince satır veya ayet sayısını artırınız. Yığma yapmayınız; yeni başlamış birine yarım sayfa veya bir sayfa vererek gözünü korkutmayınız. Tedrici olarak artırınız; yarım sayfa bir sayfa ders alan çocukların evde mutlaka istediğiniz yeri en güzel şekilde hazırlayarak gelmeleri için ödev veriniz. Velilerini sadece okuma eylemini yaptıklarını takip etmekle yükümlü tutunuz.
28. Yüzüne okumayı geliştirmede mutlaka öğrencilerin birbirlerini dinleme egzersizleri yaptırınız. Başında siz olunuz; birinin ötekinin hatalarını ve yanlışlarını bulmasına fırsat veriniz. Bu öğrenmeyi daha geliştirecektir. Dinleyen öğrenci kendini hoca konumunda hissederek azami dikkat ve hassasiyet gösterecektir.
29. Yüzüne öğretimine geçtikten sonra velilere iyi okuyan tanıdık karilerin kaset ve cdlerini tavsiye ederek onları evde dinlemelerini sağlayınız. Çocuklarda kulak azami derecede önemlidir. Boş teyip gibi zihinleri hemen dinlediklerini kavrarlar. Ehil olmayanların okutmalarına imkan vermeyiniz. Çünkü yaptıklarınızı sekteye uğratma tehlikesi söz konusu olabilir.
30. Yüzünden okumanın hızlandırılması için, çok sayfa okutmak yerine aynı sayfayı çokça okumasını sağlayınız. Aynı yeri çokça tekrar etmek hızlanma sonucunu getirecektir. Okuma aşinalığı daha fazlalaşacaktır. Verdiğiniz sayfayı kursta ve evde en az 15-20 defa okumalarını sağlayınız. Veya alt bir sınır koyunuz, üstü öğrenciye bırakınız. Okuma sayısı için çizelge tutunuz; okuma sayısını artıranları taltif ediniz; övünüz, ödüllendiriniz.
31. Belli bir aşamadan sonra hızlarını artırmak için “dakikalı okuyuş” yarışı başlatınız. Doğru ve güzel bir şekilde az sürede okuyanları günün şampiyonları yapınız. Öğrencilerin okuyuşlarını mümkün mertebe bir çizelge ile takip ediniz. Bu kendi ile yarışmasına imkan verecek; daha hızlandıracaktır. Hatta bu dakikalı okumayı kendilerinin evde yapmasını; bir çizelge ile bunu takip ederek hocaya göstermelerini sağlayınız. Hem şampiyonları hem de süreyi iyi kullananları ödüllendiriniz ki hem kendisine hem ötekilere teşvik olsun.
32. Ödev verdiğiniz sayfayı önce siz okuyunuz; sonra varsa iyi bilen öğrencilere okutunuz; koro halinde en az bir kere okutunuz, mümkünse solo olarak dinleyiniz. İkili gruplar halinde birbirlerine dinletiniz. Ödevi her öğrenciden mutlaka dinleyiniz. Öğrencinin sayısının fazla olduğu ve herkesi dinleme imkanı olmadığı durumlarda daha ileri öğrencilerden yararlanma yolunu tercih ediniz. Ama mutlaka o günkü dersi dinleyiniz.
32. Derse heyecan kazandırmak için kuran öğrenmek, öğretmek, ezberlemekle ilgili hadisleri ara ara paylaşarak hissiyatlarını harekete geçirin. İbadet halinde olduklarını belletin. Her harfinin okumasına sevap aldıklarını öğretin. Hafızların ve islam büyüklerinin Kur’anla ilgili hayat hikayelerinden ve menkibelerinden pasajlarla heyecan kazandırın.
33. Yüzüneyi sağlamlaştıran ve hızlandıran öğrencilerinize cüz dağıtarak hatim okumalarını sağlayın.
6. Tecvit Öğretim Teknikleri ve İlkeleri
1. Tecvid konularını kısa, özlü ve detaya girmeden teorik olarak anlatınız. Anlamayacağı dilden konuşmayınız. Çocukların seviyesine indirgeyerek anlatınız. Çok detay ve ihtisas görenler için olan ayrıntılara girmeyiniz (medd-i lazım’ın çeşitleri, meddi arızın vecihleri gibi).
2. Anlattığınız tecvid konularını tahtada yazarak anlatınız. Bol örneklerle destekleyiniz. Ayrıca her anlattığınız konuyu çok özet bir şekilde ya yazdırarak ya da fotokopi usulüyle dağıtarak kendilerinin çalışmalarına imkân veriniz.
3. Tecvit konularını belli başlıklar halinde tasnif ederek şematik şekillerde bütüncül olarak anlatınız. Bu daha kalıcıdır. Örneğin izhar ihfa, idğam, iklab gibi konuların tümü tenvin ve nun-u sakinin konularıdır. Bunların tümünü birlikte sunarsanız öğrencinin zihninde bütüncül olarak ve mukayese edebileceği şekilde kalıcı olacaktır. Hem de bütün harfler nun-u sakin ve tenvinle ilişkili olarak yerli yerine oturacaktır.
4. Zıtlık ifade eden tecvid kurallarında özellikle (ihfa-izhar gibi) harflerin az olan kısmını belletin; bütün harfleri ezberletmek şeklinde zoru tercih etmeyin. Örneğin izhar harfleri, boğaz harfleridir; altı adettir; idğam harfleri de altıdır. Bir de iklab harfi var, toplam 13 harf eder. Diğerleri de ihfa harfleridir. Az olanın ezberlenmesi ve bellenmesi kolaydır; onları öğretiniz; bu harflerin bulunmadığı yerlerin ihfa olacağını söyleyerek kolaylaştırınız.
5. Teorik anlatımla kalmayınız. Bol örnekler vererek teorik bilgilerin somut olarak uygulamasıyla muhatap kılın. Uygulamalarını sağlayın. İlgili tecvid kuralının geçtiği bir ayeti açarak ayetten tecvidin geçtiği kısmı bulmalarını sağlayın. Ve benzeri tatbikatlarla uygulama yaptırınız.
6. Önemli vakıf işaretlerini ve Kur’an’daki simgeleri (secde, vakıf, hizib, cüz vb.) yavaş yavaş belletiniz.
7. Yüzüne okuduğu yerlerden bölümlerin fotokopisini yaparak belli kısımların tecvid haritasını çıkarmasını sağlayınız. Bunu belli bir müddet uygulayınız. Ödevi kursa getirdikten sonra öğrencilerin birbirlerinin kâğıtlarını kontrol etmesine eksiklerini bulmasına fırsat vererek tatlı bir yarış ve hocalık denemesi yaptırın. Bu, kuralların daha hızlı ve kalıcı bir şekilde öğrenilmesini sağlayacaktır.
8. Yüzüne okumada her öğrendiği kuralı uygulamasını sağlayınız. Okuduğu bölümlerde hangi tecvid kuralının bulunduğunu sorarak test edip kuralların hem teorik hem de pratik düzeyde içselleştirilmesine çaba gösteriniz.
9. Yüzüne okumayı bitiren, tecvidi uygulayan öğrenciler için mutlaka tören düzenleyin. Kursa katılım sertifikası verin. Hediyelerle çocukları uğurlayın ki, kurs hayatı unutulmaz bir hatıra olarak hiç zihinlerinden silinmesin.
7. Kur’an’ı Ezberleme Teknikleri ve İlkeleri
Kur’an-ı Kerimdeki sûre ve ayetleri kolayca ezberlemek, ezberlediğiniz bu sûre ve ayetlerin daha kalıcı olması için gerekli yöntemleri adım adım uygulayınız.
1. Ezber yapacak öğrencilerin yüzüne okumayı hızlandırmış; tecvidi öğrenip hazmetmiş şekilde mükemmel bir Kur’an okumayı öğrenmiş olması ön şarttır.
2. Hıfz yapacak öğrencinin hissiyatını ve Allah’ın kelamını ezberlemenin önemini ortaya koyan hadislerle yüksek bir seviyeye ulaştırın. Bir bilinç oluşturun. Zihnen ve hissen hazır olmasını sağlayın. Abdestli olmasını; kolaylaştırması için Rabbine samimi bir şekilde dua etmesini öğretin.
4. Mümkün olduğu kadar zihninin saf ve duru olduğu anlarda ezber yapmasını sağlayın. Bir de zihnini boş ve lüzumsuz şeylerden arındırdıktan sonra ezbere başlasın. Dolu kap boşalmadan içine bir şey yerleştiremezsiniz. Zihnin saf ve duruluğu için günahlardan da uzak durulmaya çalışılmalıdır.
5. Ezberlerini genellikle sabahın erken vakitlerinde saf ve duru zihinle yapmalarını önerin. Eğer akşam uyumadan önce çalışıp ön hazırlık yaparlarsa uykuda iken hafızalarına kaydedildiğini göreceklerdir.
6. Şunu da unutmayın ki Kur’an-ı Kerim’in başına oturduklarında, şeytan bütün gücüyle onlara vesvese verecek ve ne kadar iş, oyun-eğlence, vb. şey var ise akıllarına getirecek, Kur’an’dan alıkoymaya çalışacaktır. Bunun bir oyun olduğunu, sakın tuzağa düşmemeleri gerektiğini söyleyin. Kararlılığını sağlayın.
7. Rabb’imizin bir hadis-i kudside “Kur’an’la meşgul olup da dua etmeye, bir şeyler istemeye fırsat dahi bulamayanlara, dua edip isteklerde bulunanlardan daha çok vereceğini” bildirdiğini hatırlatınız.
8. Ezberledikleri bölümlerin yazı hattı hep aynı olsun. Çünkü gözleriyle fotoğrafını çekmektedirler. Hafızalarına aynı hatla kaydettiklerinde hatırlamaları daha kolay olur.
9. Ezber yaptıkları mekan sade ve sessiz olsun. Sade bir mekanda gözlerini ve zihnini meşgul edecek şeyler olmaz ve daha çabuk ezberlerine yoğunlaşırlar. Mümkünse ezberlerini hep aynı yerde yapsınlar.
10. Ezber yaparken mutlaka hafif sesli okumalarını tavsiye edin. Sesli çalıştıklarında kulaklarından da yardım alırlar ve daha çabuk ezberlerler.
11. Harflerin mahreçlerinin ve telaffuzlarının düzgün olmasına dikkat edin. Çünkü yanlış ezberlediklerinde düzeltmek çok zor olur. Bunun için sürekli kontrol altında tutun. İmkan varsa ehil hocaların kaset ve CD’lerinden faydalandırın.
12. Bir sayfayı veya sûreyi ezberlemeye başlamadan önce mahreç, telaffuz ve tecvidine dikkat ederek burayı öğrenciye bir kaç kez okuyunuz. Sonra öğrencilerin koro halinde okumalarını sağlayın. Koro halinde okuyuş kulak yardımıyla kalıcılık sağlayacak; ezberlenecek metni ezbere yaklaştıracaktır. Sonra okunan bölümü her bir öğrenciye en az on defa yüzünden okutun. Daha sonra aynı yeri cd veya kaset kaydından bir kaç kez dinlettirin. Bütün bu çalışmalar ezberlenecek yeri hazır hale getirecektir.
13. Öğrencinizin ezberleme tipini ve süresini test etmeye çalışın. Kelime kelime; ibare ibare ezberleyip bunları birbirine katarak cümleyi ezberlemeyi mi iyi beceriyor; yoksa bir bütün olarak ayeti okuyarak ezberlemeyi mi? Her ikisini denettirin. Hangisinden verim alınıyorsa onu tercih edin. Bir sayfayı ne kadar sürede ezberlediğini kontrol edin.
14. Ezber dinleme esnasında hatalı okuduğu yerleri mushafında işaretleyin, düzeltmesini sağlayın. 15. Ders geçme ve yenisini alma konusunda öğrencileri aynı zamana kilitlemeyin. Dersini ezberleyip dinletene yeni ders verin; ötekileri beklemeyin. Bu hem dersini vermeyenleri tetikleyecek, hem de verenin azmini artıracaktır. Aksi taktirde ders verenlerin şevklerini kırma; tembelliğe sevketme tehlikesi ortaya çıkacaktır.
16. Öğrencinin ezberleme şeklini ve vaktini tespit ettikten sonra Ezber verdiğiniz yer için zaman tayin edin. Şu kadar sürede ezberini dinleyeceğim deyin.
17. Parça olarak ezberledikleri kısma yenisini katarak sürekli tekrar etmelerini sağlayın. Birinci ayete ikinciyi; ikinciye üçüncüyü, üçüncüye dördüncüyü kattıklarında her aşamada başından tekrarlamalarını isteyin. Bu, bütün olarak ezberlenen bölümün sağlamlaşmasını sağlayacaktır. Sayfanın veya ezberlenecek yerin tümü bittiğinde artık ezberlendiğine kanaat getirdikten sonra ilgili bölümün tümünü en az on defa tekrar edin.
18. Ezberlemede etkin bir başka metot da şudur: Yukarıdaki şekliyle ilk olarak ezber yapılıp bitirildikten sonra ara verip belli bir zaman sonra veya uyuduktan sonra tekrar ettirilir. Bu arada zihin dinleneceğinden; hele gece ezberleyip sabah zinde bir şekilde kalkıldığında, Allah’ın yardımıyla zihnine nakşedildiğini görecek ve tekrar tekrarla metin taş gibi olacaktır.
19. Kuvvetli bir şekilde ezberlenilen surelerin veya sayfaların peşini bırakmayın. Mutlaka ara ara onları dinleyiniz. Çünkü hafıza çok nankördür; ilgilenmezseniz sizinle ilgisini keser.
20. Ezberlenilen yerleri / sureleri mutlaka namazlarında okumalarını isteyin.
21. Sure ezberlerinde özellikle ezberlenen yerlerin anlamlarını öğrenmelerini sağlayınız. Hafızlar için de bu önerilir. Papağan gibi ezberlemek yerine anlamlarını bilerek ezberlemesi bir kayıt aleti mesabesinden çıkarıp önündeki zamanda anlayıp yaşamasında bir basamak olur.
22. Ezber yapan özellikle hafızlık yapan çocukların mutlaka ama mutlaka oyun, eğlence ve dinlenmelerine fırsat verin. Zor bir iş olan hafızlığı, kolaylaştıracak tüm unsurlara müracaat ediniz. Sabrı kuşanın; hoşgörülü olun; güleryüzlü olun. Hele hele acizliğin resmen ispatı konumundaki şiddete başvurmayınız; hem de hiç bir halde. Hafızlıkta şiddeti mazur gösterecek hiç bir bahane olamaz. Unutmayınız ki zoru yapan hafızdır; siz sadece ucuz bir dinleme olayını yapmaktasınız. Sevdirerek, eğlendirerek, oynatarak, hediyelendirerek, teşvik ederek, öteki çocukların fevkinde çocukluğunu yaşatarak bu işi yapmak mecburiyetinde olduğunuzu hatırınızdan çıkarmayınız. Çünkü akranları gününü gün ederken onlar sırtlarıyla kamyon yükünün altına girmişlerdir. Unutmayınız!
Başkanlığımızca hazırlanan Hafızlık Eğitim Programında öğrencilerin ihtiyaçları, talepleri, nitelikleri ve Kur’an kursu şartlarına göre uygulanmak üzere 2 farklı ezberleme yöntemi tavsiye edilmektedir.
1. Geleneksel Ezberleme Yöntemi
Bu yöntem, hafızlık eğitiminde görülen birtakım yanlış uygulamaların önüne geçmek ve ülke genelinde uygulama birliği sağlamak amacıyla geleneksel hafızlık yönteminin sistematik hale getirilmesinden oluşmaktadır. Hedef kitlesi, hafızlığını standart olarak belirlenen 24 aylık sürede tamamlamak isteyen öğrenciler olan bu yönteme dair aşağıda belirtilen maddeler aynı zamanda ikinci yöntem için de geçerlidir. Bu yöntem için, “Hafızlık Ezberleme Sürecinde Uyulması Gereken Genel Esaslar” ifadesi de kullanılabilir.
Hafızlık eğitiminde;
a. Sayfaların cüz sonundan başlanarak ezberlenmesi sağlanmalıdır.
b. Ezberlenen sayfaların belirli aralıklarla tekrar edilebilmesini sağlamak amacıyla, derslerin bir cüzün baştan sona ezberlenmesini sağlayacak şekilde değil de, sırasıyla 1. cüz, 2. cüz, 3. cüz … olmak üzere her cüzün aynı sayfalarının ezberlenmesi şeklinde planlanması gerekmektedir.
(Örnek: İlk derste 1. cüzün 20. sayfasını ezberleyen öğrencinin, ikinci derste 1. cüzün 19. sayfasını değil 2. cüzün 20. sayfasını ezberlemesi)
c. Sayfanın yukarıdan aşağıya doğru ezberlenmesi önemlidir.
d. Hafızlık sürecinin ham+has şeklinde devam ettirilmesi, bu sürecin herhangi bir aşamasında öğrenciye has sayfaların bıraktırılarak sadece ham sayfaların ders olarak verilmemesi gerekmektedir.
(Örnek: Her cüzün 15 sayfasını ezberleyen öğrenciye yeni dönüşte daha önce ezberlediği bu 15 has sayfanın bıraktırılarak hafızlığını bir an önce tamamlatmak amacıyla 5 ham sayfanın ders olarak verilmesi. Böyle bir uygulama, öğrencinin önceki 15 sayfayı asgari 70 gün tekrar edememesine sebep olacak ve hafızlığın istenilen ölçüde sağlam tamamlanmasına engel olacaktır.)
e. Dersin sadece ham veya has sayfalar olarak ayrı ayrı değil bir bütün halinde öğreticiya bir defada arz edilmesi sağlanmalıdır.
(Örnek: Daha önce her cüzden 10 sayfa ezberi olan öğrencinin yeni dönüşte 2 ham sayfa ders aldığı düşünüldüğünde, öğreticisına dersini sunarken sabah 2 ham sayfayı daha sonra öğle, ikindi veya akşam vaktinde de 10 has sayfayı arz etmesi. Böyle bir uygulama, öğrencinin günlük ders verme kaygısıyla hafızlığın bir bütün olduğu anlayışından uzaklaşmasına ve ham sayfaları ezberleme hususunda gösterdiği özeni has sayfaları tekrar ederken göstermemesine sebep olabilmektedir.)
f. Öğrencilerin hergün ders vermeleri sağlanarak has sayfaların yaklaşık 35 günde bir tekrar edilmesi sağlanmalıdır. Bu sürede dahi daha önce ezberlenen has sayfalar unutulabilmektedir. Gününde ders veremeyen öğrencilerin eski ezberlerini tekrar etme süreleri 40-50 güne kadar uzayabilmekte dolayısıyla bir sonraki dönüşte has sayfaların tekrarı oldukça güçleşmekte ve bunun için harcanan emek ve zaman artmaktadır. Bu durum öğrencilerin motivasyonunu olumsuz etkilemekte ve hafızlık sürecini uzatmaktadır.
g. Öğrenci ezber yapılacak bölümü (sayfa veya sure) öncelikle öğretici veya diğer dinleme cihazlarından dinlemeli, böylece; kelimeleri öğrencinin doğru algılaması sağlanmalıdır.
h. Ezberlenecek sayfada hatalı okunma ihtimali bulunan zor ve özellikli kelimeler özellikle belirtilerek öğrenciye kavratılmalıdır.
i. Sayfada yer alan ve başka yerlerde de geçen benzer (müşabih) kelime ve ayetlere öğrencinin dikkati çekilmelidir.
j. İmkan ölçüsünde ikili yada üçlü öğrenci çalışma grupları oluşturulmalı ve öğrencilerin hocadan önce birbirlerini dinlemeleri sağlanmalıdır.
k. Öğrencinin ezberi (ham + has) akşamdan tamamen hazır etmesi ve yatmadan önce yeterince tekrar etmesi sağlanmalıdır.
l. Ezber yapılan her bir bölümün (ayet, sayfa, sure, cüz) kendinden bir sonrası ile bağlantısı kurulmalıdır. Böylece öğrencinin sayfa ve sure geçişlerini zorlanmadan yapması mümkün olacaktır.
m. Ezber yapma ve hocaya ders sunma hadr usulünde olmalıdır.
n. Sesli okuma ezberi kolaylaştıracağı için öğrencilere bu imkan sağlanmalıdır.
o. Hafızlık yapan her kişiye, kapasitesine göre ezber yükü verilmelidir.
Yöntem birliğini sağlamak ve bir takım yanlış uygulamaların önüne geçmek açısından yukarıda zikredilen hususların dikkatle uygulanması önem arzetmektedir.
2. Tekrarlara Göre Yapılandırılmış Yöntem
Hafızlık eğitiminde yaygın olarak kullanılan geleneksel yöntemlerin yanı sıra, ezberleme ve ezberlenenlerin korunması üzerine günümüzde yapılan araştırmalardan yararlanılarak, hafızlık eğitiminde kullanılabilecek alternatif bir yöntem örneği geliştirilmiştir. Bu yöntem örneği, “ezberleme” ve “ezberi koruma” olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır.
Hafızlığı oldukça kısa sürede tamamlamayı arzu eden ve durumu buna müsait olan öğrenciler ve kurslar için tavsiye edilen bu yöntem örneği, sayfanın en kısa sürede, en kolay bir şekilde ezberlenmesini ve özel olarak belirlenmiş aralıklarla tekrarlanarak hafızada tutulmasını esas almaktadır. Birinci yöntemden temel farkı, hem dersin ezberlenmesi esnasında hem de ezberlendikten sonraki aşamada tekrarların belirli bir sisteme göre yapılandırılmasıdır.
Yukarıda da belirtildiği gibi birinci yöntemde sözü edilen genel esaslar, bu yöntem için de geçerlidir.
A. Ezberleme
Bu yöntemden olumlu sonuçlar alınabilmesi ve sağlıklı bir şekilde uygulanabilmesi için öncelikle sayfa sayısı birbirine yakın öğrencilerden üçer/dörder kişilik gruplar oluşturulur. Bu sayede; sayfa ezberlenirken öngörülen dinletmelerin düzenli bir şekilde yapılması, öğrencilerin birbirini takip etmesi, motive etmesi ve varsa yanlışlarının düzeltilmesi sağlanır.
Ezberlemeyi kolaylaştırmak amacıyla zihnin çalışma sistemi dikkate alınır. Bütüne nazaran parçaların ezberlenmesi daha kolay olacağından ezber yapılırken;
a) Sayfa iki bölüme ayrılır.
b) Her bir bölüm ayet ayet ezberlenir. Uzun ayetler, vakıf işaretleri ve/veya ezberleyenin nefesi dikkate alınarak uygun parçalara bölünerek ezberlenir. Her yeni ezberlenen parça öncekilerle birleştirilerek tekrar edilir.
c) Sayfanın ilk bölümü tamamen ezberlendikten sonra öğreticinin rehberliğinde yeter miktar/en az dört defa ezbere tekrar edilir. Dört kez ezbere tekrar edilen bölüm daha sonra grubundan iki arkadaşa, son olarak ise mutlaka hoca veya görevlendirilen diğer bir öğreticiye birer kez dinletilir.
d) İkinci bölümde de aynı işlemler tekrarlanır.
e) Son olarak sayfa birleştirilerek grubundan iki arkadaşa ve mutlaka hoca veya görevlendirilen diğer bir öğreticiye birer kez dinletilir.
B. Ezberi Koruma
Hafızlık eğitiminde karşılaşılan önemli zorluklardan biri, ezberlenerek hocaya ders olarak verilen ve artık has diye tabir edilen sayfaların, daha sonraki dönüşe kadar tekrarlanmadığı için belli ölçüde unutulmasıdır. Bu sebeple bir sonraki dönüşte öğrenci, neredeyse ham sayfaları ezberlemek için harcadığı emek ve vakit kadar, daha önce ezberlediği has sayfaları yeniden ezberlemeye emek ve vakit harcamaktadır. Bu bakımdan hafızlık sürecinde, ezberlenen sayfaların hafızada tutulmasının ve ezberlerin korunmasının önemi büyüktür.
Bunu sağlamanın en temel ve belki de yegane yolu ise, ezberlenen sayfaların unutma meydana gelmeden belirli aralıklarla tekrar edilmesidir. Bu şekilde, bir sonraki dönüşte has diye tabir edilen sayfalara daha az vakit ayrılarak daha çok ham sayfa alınması ve hafızlığın daha kısa sürede, kalıcı ve sağlam olarak tamamlanması da mümkün olacaktır.
Ancak tekrarların gelişi güzel zamanlarda yapılması da ezberi korumaya yetmeyecektir. Dolayısıyla ezberleme sürecinde olduğu gibi, ezberi koruma sürecinde de zihnin çalışma sistemi dikkate alınarak tekrar zamanları aşağıda belirtilen şekilde düzenlenmelidir.
Ders olarak okunan ezber sayfaların tamamı (ham+has) aşağıda belirtilen tekrar zamanlarında yeniden hocaya arz edilir.
a) Birinci tekrar 1 saat sonra yapılır.
b) İkinci tekrar zamanı 24 saat sonrasıdır.
c) Üçüncü tekrar 48 saat sonra yapılır.
d) Buraya kadarki tekrarların yapılmasında saat önemlidir ve öğrencinin hocaya dersi verdiği ilk zaman başlangıç olarak esas alınır. Bundan sonraki haftalık, iki haftalık ve aylık tekrarlarda ise saat önemli değildir ve gün içinde herhangi bir vakitte ders hocaya okunabilir.
e) Dördüncü tekrar, ezberin hocaya ders olarak verilmesinden 7 gün sonradır.
f) Beşinci tekrar 14 gün sonra yapılır.
g) Son tekrar ise 30 gün sonrasıdır.
8. Kur’an Öğretiminde Teknoloji Kullanımı
Kur’an öğretiminde teknolojinin kullanımı iki alanda kendini yoğun bir şekilde hissettirmektedir.
A) İşitsel ve görsel teknolojik araçların kullanımı:
En alt seviyede kasetçalar teyp gibi elektronik aletler vasıtasıyla bu meyanda hazırlanmış malzemelerden yararlanmak.
Bilgisayar teknolojisinden faydalanmak. Bugün Kur’an’ı öğretmeyle alakalı yapılmış birbirinden farklı onlarca öğretim programları bulunmaktadır. Bunlar incelenerek faydalı olanlardan yararlanma yoluna gidilmelidir.
Bilgisayarlarda PowerPoint vasıtasıyla slayt şeklinde dersler hazırlanarak görselliği ve işitselliği aynı potada tepegözler vasıtasıyla çocuklar için etkin hale getirmek mümkündür.
Bu bağlamda meşhur kurraların kaset cd ve benzeri okumalarından hem bilgisayar hem kasetçalar vasıtasıyla kulaklara ve gözlere hitap ederek öğretimi kolaylaştırıp hızlandırmak mümkün gözükmektedir.
B) Internet Kullanımı
Çağımızın vazgeçilmez gerçeği olan Internet, Kur’an öğretimi alanında bize çok çeşitli imkânlar sunmaktadır. Bu bağlamda,
a) Kur’an muhtevası, tercümesi, mesajı ve tefsiri hakkında Türkçe ve yabancı dillerde hizmet veren bir yığın site bulunmaktadır.
b) Kur’an öğreniyorum paket programları dahil kuran tercümeleri, kuran tefsirleri (Arapça ve Türkçe) sunan onlarca site bulunmaktadır.
c) Kur’an’ın gerek tümü, gerekse surelerinin meşhur kurralar tarafından tilavetiyle ilgili gerek online dinleme, gerekse kaydı indirme imkanı sunan onlarca site bulunmaktadır.
d) Ayrıca yaz kuran kurslarıyla ilgili olarak gerek [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] başta olmak üzere diyanet ve diğer müftülüklere ait bazı Kur’an kurslarının özel sitelerinde hocalara bilgi sunan bir yığın site bulunmaktadır.
e) Arama motorlarından (google vb.) gerekse mevcut sitelerin “faydalı linkler” kısmından Kur’an’la ve öğretimi ile ilgili tüm dünyadaki öteki sitelere ulaşmak mümkündür.
İnternet’te Kutsal Kur’an Kaynakları ([Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]) özel bir konuya hasredilmiş sitelere iyi bir örnek olarak verilebilir. Burada, Kur’an’ın Türkçe dahil 24 dilde tercümesi ile çeşitli dillerde tefsirlerine bağlantılar, Kur’an yazma koleksiyonlarını bulunduran merkezler hakkında bilgiler ve varsa bu merkezlerin web sitelerine bağlantılar, Kur’an hakkında yazılmış makaleler, Kur’an, Tevrat ve İncil karşılaştırmaları; Kuran’ın çeşitli makamlarda online (mp3 veya Real Audio formatında) okunuşu, kelimeye dayalı veya fonetik tarama motoru bulunmaktadır.
Bir başka kayda değer Kur’an sitesi de quran.al-islam.com adresinde bulunmaktadır. Bu sitede, Kur’an’ın altı dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca, Türkçe, Malay dili ve Endonezya dili) tercümesini karşılaştırmalı olarak incelemek ve iki değişik makamda okunuşunu dinlemek mümkündür. Ayrıca, Kur’an’ın içeriğine analitik konu başlıklarından hareketle, veya anahtar kelime araması yoluyla erişilebilmektedir. Bu işlemler yine söz konusu bu altı dilde yapılabilmektedir.
Yukarıdaki ve benzer sitelerde Kur’an’ın öğretilmesi ilk baştan itibaren yani elif cüzünden başlayarak, kuranın hatmedilmesine varıncaya kadar tüm veri ve bilgiler mevcuttur. Kur’an’ı bu teknoloji ile öğrenmek isteyen bir kişi iş yerinde, evinde elinde bilgisayarı ve Internet’e bağlanma imkanı varsa, rahatça Internet’ten Kur’an’ı bulunduğu her ortamda öğrenebilir. Önemli olan bu işin arzu ediliyor olmasıdır.