Kuran'ı Kerim Öğretme Teknikleri

[Emekdar Üye]

Kuran'ı Kerim Öğretme Teknikleri

Değerli Öğretmenler ve Sevgili Öğrenciler,
Şüphesiz bir ders, en verimli bir çizgide o dersin öğretim elemanı tarafından işlenir. Her ilmin ya da branşın bir öğreticiye ihtiyacı vardır. Bununla birlikte sanat yönü ve pratiği olan dersler için öğretmen , “olmazsa olmaz” bir unsurdur. Kur’an-ı Kerim de bu derslerden biridir.
Gerek İmam-Hatip Liseleri’nde, gerekse Kur’an eğitim ve öğretiminin verildiği diğer kurumlarda bu dersi okutacak öğretim elemanı, bilgi ve birikimi dışında artı bir takım meziyetlere sahip olmalıdır. Kur’an-ı Kerim öğretmeni, en başta icracı yani teorik bilgileri bir taraftan öğretirken diğer taraftan onları en doğru ve en güzel bir biçimde seslendirmek suretiyle uygulayıcı konumundadır. Literatürde kur’an öğreticisi içim fem-i Muhsin (güzel icra eden kişi) tabiri kullanılırken, tecvid ya da kıraat bilgilerinin anlatıldığı bahislerin sonunda, “huz min efvah’il- meşayih” (bunların uygulamasını bir uzmanından öğren) ibaresine yer verilir. Bununla Kur’an Öğreticisinin önemine, sahip olması gereken meziyetlere işaret edilir.
Kur’an-ı Kerim derslerinde öğretici olan kişi taklit edilen, öğrenciler de taklit eden konumundadır. Kur’an öğretmeni, ayetleri oluşturan harfleri, kelimeleri ve cümleleri bizzat okuyarak, gerektiğinde takrarlar yaparak Kur’an dersini hem nazari, hem tatbiki bir çerçevede yürüten bir eğiticidir. Bu nedenle iyi bir Kur’an eğitimi için seçilecek hocanın okutuculuğu yanında okuyuculuk özelliği de olmalıdır. Kur’an eğitim ve öğretiminde başarı mevzuat ya da müfredatta değil, Kur’an öğretmeninin ehliyetinde aranmalıdır. Din eğitimi veren okullarda bu dersin ehliyetsiz, sıradan kişiler tarafından verilmesi en başta öğrenciler adına en büyük talihsizliktir. Çünkü uygulamalardaki eksiklik ya da hatalar, o öğrencinin Kur’an okuyuşlarında daha sonra onarılması güç tahribatlara neden olmaktadır.

Öğretim Teknikleri:

1-Harf Ta’limi Yaptırmak:

Bu uygulama, özellikle yüzüne okuma derslerinin ilk on beş dakikalık bölümünde yapılmalıdır. Önce öğretmen ardından da öğrenciler koro halinde bu tatbikata katılmalıdır. Her harf önce sakin, sonra şeddeli (eb, ib, üb, ebbe, ibbe, übbe gibi), daha sonra ise med harfleriyle (bâ,bî, bû gibi) telaffuz edilmelidir. Koro halinde okuyan öğrencileri gerektiği zaman tek tek dinlemekte de fayda vardır. Bu uygulama, doğru kur2an okumanın ve okutmanın, talebeyi derste zihnen bulundurmanın önemli bir safhasıdır.

2- Ezber Yahut Yüzüne Takip Edilecek Ayet ve Sureleri Öğrencilere Okumak:

Bu uygulamada öğretmen ilgili bölümü bir ya da birkaç kez okumalı, ardından Kur’an okuyuş seviyeleri daha üst derecede olan öğrencilerin okumasına fırsat vermelidir. Zamanın kısıtlı, öğrenci sayısının da yoğun olduğu durumlarda her öğrenciden bir miktar dinlenilken; az sayıda öğrenciye geniş zaman diliminde verilecek derslerde ise ilgili Kur’an metinleri bol miktarda okutulmalıdır.

3- Ezber Sûrelerini Her Öğrenciden Dinlemek:

Öğretmen her hafta bir önceki hafta içinde ezber verdiği ayet ya da sureleri her öğrenciden bütünüyle dinleyip gerekli değerlendirmeyi yapmalıdır. Bu uygulama, öğrenciyi derse karşı daha hazırlıklı ve disiplinli kıldığı gibi, öğretmenin de öğrencilerini kontrol etmesini kolaylaştırır. Öğretmen bu uygulamada ilgili surenin tamamını dinlemek durumundadır. Çünkü Kur’an-ı Kerim dersi hüviyeti itibarıyle bütüncül bir durum arzeder. Örneğin; Fatiha Suresinin bir kısmının ihmal edilmesi sağlıklı değildir. Zira öğrencinin nerede hata yapacağını kestirmek kolay olmaz. Özetle, ezber programı az ya da çok olsun baştan sona dinlenmelidir.

4- Öğrencilere Hazırlık Süresi Vermek:

Özellikle yüzüne okuma derslerinin başında ilgili bölümü birkaç dakika hazır hale getirmeleri hususunda öğrencilere bir süre verilmesi de dersin verimi bakımından yararlıdır.

5- Okunacak Sûreleri/Âyetleri Öğrenciye Önceden Bildirmek:

Bu uygulama, öğrencinin okuyacağı yeri bilmesi nedeniyle derse hazır gelmesini gerektirecektir.

6- Öğrencilere Kur’an Okuma Tavrını Benimsetmek:

Müslümanlar asırlardan beri Kur’an’ın kıratına özel bir alaka göstermiş; çocuklarına küçük yaştan itibaren Kur’an eğitim ve öğretimi vermiştir. Bu çerçevede tesis ettikleri eğitim kurumlarında birbirinden kıymetli Kur’an okuyucuları ve hafızlar yetiştirmişlerdir. Kur’an’ı, kendine özgü kuralları içerisinde “Kur’an tavrıyla” okuyup okutmanın, öğrenip öğretmenin gayreti içerisinde olmuşlardır. Öğrencilere bu tavrı öğretmek, seçkin Kur’an okuyucularının ve hafızlarının sesini dinletmek, doğru telaffuz ve tavrı elde etmeleri hususunda yardımcı olmak gerekir.

7- ses Kayıt ve Görüntü Cihazlarından Yararlanmak:

Güzel Kur’an okuyan meşhur hafızların seslerini teyp, CD, VCD, video kasetlerinden dinletmek, çeşitli Kur’an etkinliklerini bu cihazlardan yararlanmak suretiyle öğrenciye seyrettirmek Kur’an dersine olumlu katkılar sağlayacaktır.

8-Kalfa Sistemini Kullanmak:

Kur’an okuyuş seviyesi daha iyi durumda olan öğrencilerin bu hususta zayıf olan arkadaşlarına yardımcı olmaları noktasında onları yönlendirip grup çalışmaları yapmalarına zemin hazırlamakta bu eğitimde önemli bir uygulamadır.

9-Eski Ezberleri Tekrar Ettirmek:

Bir öncek sınıfta ezber yapılan surelerin tekrarından sonra yeni ezberlere geçmek de program bütünlüğü bakımından önemlidir.

10- Öğrencileri Derste Numaralandırmak:

Yüzüne okuma derslerinde bir öğrencinin okuyup diğerlerinin dinlemesi durumunda oluşabilecek monotonluğu ortadan kaldırmak ve her öğrenciyi daha aktif hale getirmek için onları numaralandırmak gerekmektedir. Bu durumda bir öğrenci kendisine ne zaman sıra geleceğini bilmediği için her an teyakkuz halinde olacak, ister okusun ister dinlesin kendisini bütünüyle derse verecektir.

11- Çok Zayıf Öğrencilerin Durumunu Dikkate Almak:

Güzel Kur’an okuma işi bir yetenek olduğundan, bu hususta çok gayret etmesine rağmen istenilen düzeyde okumakta zorlanan öğrencilerin üzerine gitmemek; sınavlarda onlara biraz daha müsamaha ile davranmak da olumlu bir yaklaşımdır.

12- Israrla Koro Halinde Okumayı Sürdürmek:

Bu uygulamanın sağladığı katkı şudur: Her öğrenci okumaya iştirak eder. Katılım nedeniyle öğrencilerdeki okuma heyecanı her geçen gün daha da azalır. Öğrencide kendine güven oluşur. Koro halinde okuyuş esnasında adeta her öğrenci okunan bölümlerine tamamını öğretmenine okumuş ve ondan dinlemiş olur. Öğretmenden gelen doğru sesler telaffuz edile edile öğrencinin hafızasına yerleşir. Toplu okuma öğrencileri hep ders ile meşgul etmiş olur. Kısa zamanda çok öğrenciye bol miktarda okuma ve onlardan dinleme imkanını vermek suretiyle öğretmenin işini kolaylaştırır.

13- Koro Halinde Toplu Okumalar İçin Okul İdaresi Özel Bir Mekan Tahsis Etmelidir:

Koro halindeki okumalardan diğer sınıfların rahatsız olmamaları, Kur’an dersinin yapıldığı sınıflarda ise daha rahat okuma yapılabilmesi için okul idaresinin geniş, aydınlık ve ses yansıtma özelliği olan bir mekanı tahsis etmesi Kur’an eğitimine önemli katkılar sağlayacaktır.

14-Dersleri Kıraat Ağırlıklı Meal Katkılı İşlemek:

Gerek ezber gerekse yüzüne okunacak pasajlardaki mesaj içerikli ayetler üzerinde zaman zaman durup, öğrencilerin duygu ve düşüncelerini öğrenmek, onlarla birlikte düşünmek, bu mesajların günümüz insanının kişisel ve toplumsal hayatına nasıl seslendiğini onlarla birlikte tartışmak ta bir Kur’an dersinde olması gereken aktivitedir.

15- Tecvid Bilgilerini Kısa ve Açık Bir Anlatımla Öğretmek:

Öğretmen, nazari tecvid bilgilerini çok kısa cümlelerle formüle ederek öğrettikten sonra yüzüne okuma derslerinde uygulamaya ağırlık vermelidir. Tecvid ıstılahlarının orjinalitesini bozmadan belletmek, tanımları öğrencinin anlayacağı şekilde vermek esastır.



Yard. Doç.Dr. Fatih ÇOLLAK

[Medine-web]

sayılan maddeler genelde evrenselleşmiş kurallar..tecrübeler elde edildikçe ,zamandan tasaruf,ve daha sağlıklı ve hızlı kıraat ve hafızlık eğitimi elzem bir farize olmuştur.
temel eğitimin zorunluluk yasası(!) dolayısıyla 12-13 yaşına kadar kuranla tanışmamış,tam buluğ dediğimiz kanlıdelilik arefesinde,ve siz ona verilmesi gerekeni,en kısa zamanda,en sağlıklı bi şekilde başarmak zorundasınız...
bir öğrenci size verebileceği 1-2 yılı olmayabiliyor.hatta bazı öğrencilerin size şans olarak verdikleri 3-5 ayı en iyi şekilde değerlendirmek zorundasınız.
kalfa sistemi kolaycılık,yada zamandan tasarruf,yardımcılık,yükü hafifletmek gibi gözüksede,pek başarılı bir yöntem değildir.birbirlerine rakip,arkadaş olan bu çocukların,kalfaya sıcak bakmadıklarını ters teptiklerini ,seyretmekten başka çözüm bulamadığımı belirtmekte fayda var..

[NUR]

burda belirtilen kalfa sistemi zaten aynı yaş gruplarına uygulanırsa bahsettiğiniz sorunlara sebebiyet verebilir.bu yüzden çocukların başına vereceğimiz kişiyi onlardan yaşça büyük olan talebelerden, abla,abi mahiyetinde seçebiliriz.yaşları aynı olan,fakat öğrenme yetenekleri biri diğerinden fazla olan çocuklara da sen ona öğret değilde,siz beraber çalışın,birbirinize yardımcı olun gibi telkinlerde bulunularak bu iş yürütülebilir.öğrencinin fazla olduğu durumlarda bu teknik kullanılmalı bence, çünkü bu sistem gerçekten hocanın yükünü hafifletiyor.

[NUR]

peygamberimizin öğretme metodları
1. Efendimiz, söylediği hakikatleri bizzat yaşayarak hayatıyla göstermiştir.
2. Dinî yükümlülükleri tedrîcî (yavaş yavaş, basamak basamak) bir sistemle öğretmiştir.
3. Öğretmede orta yolda durmaya ve insanları bıktırmaktan uzak durmaya riayet etmiştir.
4. Öğrenenler arasındaki kişisel farklılıkları göz önünde bulundurmuştur.
5. Karşılıklı konuşma ve soru-cevap şeklini kullanmıştır.
6. Yanlış düşünceyi söküp atmak ve gerçek doğru bilgiyi net bir şekilde muhatabın kafasına yerleştirmek için aklî ölçüleri kullanmıştır.
7. Muhataplarına soru yöneltmiş, böylece onların zeka ve bilgi seviyelerini ölçmüştür.
8. Mukayese ve örneklendirme metodunu kullanmıştır.
9. Benzetme ve halk arasında yaygın olarak kullanılan örnekleri kullanmıştır.
10. Anlattığı hususu, elinde herhangi bir şey ile yere ve toprağa çizerek bizzat göstermiştir.
11. Sözle beraber jest ve mimiklerini kullanmış ve el ile işaretlerde bulunmuştur.
12. Önemine binaen, halin mümkün kıldığı bir nesneyi bizzat eline almış, eliyle kaldırmış ve arkasından söyleyeceği hususu söylemiştir.
13. Muhataplarından bir soru gelmeden söze önce kendileri başlamıştır.
14. Muhatabının sorusuna eksik ve fazla olmadan cevap vermiştir.
15. Muhatabının sorusuna, onun ihtiyacına binaen sorduğundan daha fazlasıyla cevap vermiştir.
16. Muhatabını, güzel bir hikmete binaen, sorduğu sorudan daha önemli bir hususa yönlendirdiği de olmuştur.
17. Soru soranın sorduğu soruyu tekrarlamasını istemiştir.
18. Muhatabın aldığı cevabı tekrar etmesini istemiştir. Böylece cevap unutulmayacaktır.
19. Bildiği bir husustan dolayı kişiyi imtihan etmiştir ki bununla doğru cevap vereceği için kişiyi sena etmek, övmek istemiştir.
20. Önünde olan bir olaya karşı susma yolunu tercih etmiştir.
21. Öğretme esnasında meydana gelebilecek imkan ve fırsatları değerlendirmiştir.
22. Latife ve şaka yoluyla öğretmeyi tercih etmiştir.
23. Öğrettiği hususu yeminle tekit etmiş perçinlemiştir.
24. Öğretilen hususun önemine binaen sözü üç kere tekrar etmiştir.
25. Konunun önemini oturuşunu ve duruşunu değiştirerek ve sözü tekrar ederek göstermiştir.
26. Cevabı geciktirerek muhatabın sorusunu tekrar etmesini sağlayarak onu uyarmıştır.
27. Muhatabı intibaha sevk etmek için, onu omuzundan veya elinden tutmuştur.
28. Muhatabı teşvik için veya onu sıkıntıya sokacak bir durumdan dolayı, bazı hususların gizli kalmasını yeğlemiştir.
29. Söyleyeceği hususun hafızalarda daha iyi yer etmesi veya ezberlenmesi için, sözü kısa ve öz bir şekilde ifade etmiş, daha sonra ise ayrıntılarına geçmiştir.
30. Cevabın birkaç madde ile verileceği durumlarda önce cevabın kaç maddeden oluştuğunu bildirmek için sayıyı söylemiş daha sonra saymıştır.
31. Va’z etme, nasihat etme ve öğüt verme metodunu kullanmıştır.
32. İnsanların şevklerini kamçılama veya neticesi elem verici hususlardan şiddetle uzaklaştırma (Terğib ve terhib) metodunu kullanmıştır.
33. Kıssa ve geçmiş ümmetlere ve insanlara dair haberlerle öğretme metodunu uygulamıştır.
34. Sorunun cevabının muhatabı utandırma ihtimali olan hususlarda önce nazik bir hazırlık süreci hazırlamış ve soruyu öyle cevaplandırmıştır.
35. Sorunun cevabının muhatabı utandırma ihtimali olan hususlarda üstü kapalı olarak kinaye yoluyla ve işaret ederek yetinmiştir.
36. Kadınlara öğretmeyi ve nasihat etmeyi de asla ihmal etmemiştir.
37. Halin gerektirdiği durumlarda öğretme hususunda azarlayıp paylamayı (ta nif) ve kızmayı (gadab) da ihmal etmemiştir. Ne var ki onun paylaması ve kızması da merhamet yörüngesinde ve ümmetinin selameti için olmuştur.
38. Talim ve tebliğde, kitabeti (yazma metodunu) da kullanmıştır.
39. Yabancı dilleri (mesela Süryaniceyi) öğrenmesi için bazı sahabileri görevlendirmiştir ki bu husus da günümüzde dünyanın dört bir tarafında İslam’ın güzelliklerini öğrenmek isteyenlere karşı yapılacak vazifenin çok önemli bir basamağını teşkil etmektedir.
40. Bizzat kendi mübarek zatıyla talimde bulunmuştur.

[NUR]

Elif-bâ öğretiminde 17 ÖNERİ



1- Bütün öğrencilere aynı elif-bâ’yı okutmaya çalışın.

2- Elif-bâ dersinde yazılı çalışma yaptırmak iyi olur.

3- Harflerin elif, be, cim, sad gibi isimleri üzerinde fazla yoğunlaşmayıp harekelerle okunuşa (sesli okumaya ve sesi fark ettirmeye) geçin.

4- Harekelerle beraber harflerin başta ortada ve sonda yazılışlarını da verin.

5- Kelime öğretimine önce harfleri ayrı yazılan kelimelerden başlayın, sonra da bitişik kelimelere geçin. Bitişken harflerden oluşan kelimeleri önce ayrı ayrı yazılmış olarak sonra da bitişik yazılmış olarak okutun.

6- Cezm öğretilirken bütün harflerin üstün, esre ve ötre harekeli elif ile cezimli okunuşunu öğretin.(eb, ib, üb, et, it, üt...) Sonra da örneklere geçin.

7- Medlerin öğretiminde önce bütün harfler elif, vav ve yâ medli okutup (ââ, îî, ûû, bââ, bîî bûû, tââ, tîî, tûû...) sonra da örneklere geçin.

8- Şeddelerin öğretiminde aynı sistemi kullanınız. Önce bütün harfleri şeddeli öğretip (ebbe, ibbe, übbe, ette, itte, ütte, … sonra da örneklere geçin.

9- Harekeler, cezm, medler ve şedde ile ilgili alıştırmalarla okumayı iyice kavrattıktan sonra tenvinli okunuşlara geçin.

10- Vav ve yâ şeklinde yazılan elif, zamir, el takısı, okunmayan elif ve elif-lam, uzatma işaretleri (med işaretleri) ve mukattaa harfleriyle elif-bâ öğretimini tamamlayın.

11- Gerek görürseniz namaz dualarını da yüzüne okumaya başlamadan önce elif-bâ’dan okutabilirsiniz.

12- Öğrencilerin Kur’an okumaya geçme heyecanlarını canlı tutmak için namaz surelerini okutmayıp Fatiha ve Bakara Suresi’nin ilk ayetlerinden okutma çalışmalarına başlayın. Her bir kelimeyi koro halinde tekrar ettirin.

13- Elif-bâ okuturken harfleri mahreçleriyle beraber düzgün kavratmaya özen gösterin. Harf talimi yaptırın. Harflerin cezimli, medli ve şeddeli okunuşlarını koro halinde okutun.

14- Elif-bâ öğretiminde Kur’an okumayı bilen öğrencilerden ve gönüllülerden yardım alın.

15- Öğrencilerin ikili ya da üçlü gruplar halinde çalışmaları ve birbirlerini dinlemelerini sağlayarak en kısa sürede Kur’an’a geçmelerini sağlamaya çalışın.

16- Öğrencilerinize Kur’an-ı Kerîm öğrenme, okuma ve öğretmenin faziletiyle ilgili hadisler okuyup kısaca yorumlayın.

17- Harflerin mahrec ve telaffuzlarının düzgün öğretilmesinde CD’lerden yararlanın.

Hazırlayan: Nazif Yılmaz (Kadıköy Anadolu İHL meslek dersleri öğretmeni, (Ensar Vakfı Değerler Eğitimi Merkezi) Kur’an Komisyonu üyesi