Namaz kılarken Hem Kazaya Hem de Nafileye Niyet Olur mu?

[MERVE DEMİR]

Namaz kılarken Hem Kazaya Hem de Nafileye Niyet Olur mu?

Soru
benim kaza borçlarım var bazı kimseler mesela ögle namazı sünntiyle birlikte kazaya kalmış namazın kazasıda kılınabilir yani niyet ederken hem sünnete hemde kazayaniyet edilebilir deniliyor dogrumu

Cevabımız

Değerli Kardeşimiz;

Bazı kimselerden şu fetvayı mütamadiyen duymaktayız Şöyle ki: "Kaza namazları olan kişiler, nafile namaz kılamazlar Hâtta nafile namaz kılmaları haramdır Bu durumda olan bir kişi meselâ öğle namazının ilk dört rekât sünnetini kılacağı zaman, üzerinde kazaya kalmış öğle namazına niyet ederse, bu namazla kaza namazını kılmış olduğu gibi öğle namazının sünnetini de yerine getirmiş olur; yani bu namaz o sünnetin yerini de tutar" deniliyor

Namaz borçları olan bizler, hem kaza namazlarımızı hem de farz namazların evvelinde ve sonrasında olan sünnet namazları ve diğer bazı nafile namazları kılıyorduk Bu fetvayı duyduktan sonra tereddütte kaldık Ne yapmalıyız Kaza namazlarımız bitene kadar sadece kaza namazlarımızı mı kılalım? Yoksa daha önceden yaptığımız gibi sünnet ve nafile namazlarla beraber kaza namazlarımıza da devam mı edelim? Bu konuda bizi bilgilendirirseniz memnun olurum

Sorunuzu üç ana başlıkta cevaplayalım:

1 Eda, iade ve kaza namazı ne demektir? Kaza namazı olan kişi ne yapmalıdır?
2 Kaza namazı olan kişi farz namazların evvelinde ve sonrasında olan sünnet namazları ve başka nafile namazlar kılabilir mi?
3 Nafile namaz, farz namaz yerine veya farz namaz kişinin üzerindeki farz sorumluluğu düşürdüğü gibi, nafile namaz yerine geçer mi?

Şimdi bu ana başlıkları tek tek inceleyip sorunuzun cevabını zikredelim

1 Eda: Bir Vacib'i (yapılması zorunlu olan; namaz, oruç gibi şer'i bir vazifeyi) vaktinde yerine getirmektir Şüphe yok ki, her müslümanın vazifesi ibadetlerini vaktinde en güzel şekilde yerine getirmektir Vaktinden sonraya asla bırakmamaktır
İade: Bir vacibin mislini fesadı gerektirmeyen bir engelden dolayı vaktinde veya vaktinden sonra yerine getirmektir

Mesela; Öğle namazını vaktinde kılan bir kimseye namazın vaciblerinden bir vacibi terketmesi veya tahrimen mekruh olan bir fiilde bulunmasıyla, bu namazı öğle namazı vakti içerisinde iade etmesinin vacip, vakit çıktıktan sonra iade etmesinin mendup olması

İbni Humam; "Namazın iade edilmesi durumunda namaz sorumluluğu birincisiyle düşer İkincisi birincisindeki fesadı gerektirmeyen noksanlığı telafi eder Zira farz tekrarlanmaz" demiştir (1)

Kaza: Zamanında yerine getirilmeyen (namaz, oruç gibi) bir vacibi vaktinden sonra yerine getirmektir
Üzerinde kaza namazı olan kişilerin bu namazların kazalarını acele olarak yapmaları vaciptir Çoluk çocuğun ihtiyaçlarını karşılamak gibi özürler sebebiyle kaza namazlarının tehir edilmesi caizdir Yani; çoluk çocuğun nafakasını temin ettikten sonra kalan vakitleri kaza namazlarını kılmaya ayırmalı ve bu sorumluluktan biran önce kurtulmalıdır Hiçbir özür olmadan namazı kazaya bırakmak büyük günahtır Kişi namazı kılmamakla onu terketmiş olur Kaza etmesiyle terketmenin günahını kaldırır Sonraya bırakmanın günahı kalkmaz O, ancak tevbe etmekle kalkar (2)

2 Üzerinde kaza namazları olan kişilerin namazların evvelinde ve sonrasında olan sünnet namazları ve başka nafile namazları kılmasının caiz olup olmaması meselesine gelince; Öncelikle bu konu hakkında Hanefilerin muteber eserlerindeki görüşleri nakledelim

a) Üzerinde kaza namazları olan kişilerin nafile namazları kılması meselesine gelince; Müzmerat kitabında şöyle denilmiştir: "Kaza namazlarıyla meşgûl olmak, nafile namazlarla meşgûl olmaktan daha önemlidir Ancak; farz namazların öncesi ve sonrasındaki sünnetler, kuşluk namazı, tesbih namazı ve haklarında haberler gelen "tahiyyetü'lmescid" (mescidi selâmlama) namazı, ikindi namazından önceki dört rekât namaz, akşam namazının farzı ve sünnetinden sonra ikişer ikişer kılınan altı rekât "evvabin" namazı gibi namazlar bu hükmün dışındadır" Yani bu namazlar kaza namazlarım var, onları kılıyorum diyerekten terkedilmezler (3)

b) Üzerinde kaza namazları olan kişilerin kaza namazlarıyla meşgûl olmaları, nafile namazlarla meşgûl olmalarından daha önemlidir Ancak bilinen sünnetler (yani müekked sünnetler), kuşluk namazı, tesbih namazı ve hakkında haberler gelen namazlar bu hükmün dışındadır
Bu namazlar nafile namaz niyetiyle kılınır (Yani bu namazlar kılınırken kaza namazlarına değil, bunlara niyet edilir) Bunların dışında kılacağı namazlarda kaza namazlarına niyet edilir
Muzmerat kitabında Zahiriryye ve Fetave'l Hucce kitaplarından naklen böyle zikredilmiştir (4)

c) Hucce kitabında şöyle söylendi: Üzerinde kaza namazı olan kişilerin vaktinde kılmadıkları namazların kazalarıyla meşgûl olmaları nafile namazlarla meşgûl olmalarından daha önemlidir Ancak bilinen sünnetler, (yani namazların öncesi ve sonrasındaki sünnetler) kuşluk namazı, tesbih namazı ve haberlerde rivayet edilen namazlar bu hükmün dışındadır Bu namazlar nafile niyetiyle kılınır Bunların dışındakiler kaza niyetiyle kılınır Yani bu namazların dışında bir namaz kılacak olursa, ona kaza namazı olarak niyet eder (5)
Görüldüğü gibi Hanefi mezhebinin muteber fıkıh kitapları kaza namazları olan kişilerin sünnet namazları, hâtta hakkında haberler gelen diğer nafile namazları kılabileceklerini açıkça, hiçbir tereddüte mahâl bırakmadan, anlaşılır bir lisanla beyan etmişlerdir

3 İkinci bölümde beyan ettiğimiz gibi üzerinde kaza namazları olan kişiler, beyan edilen nafile namazları kılabilirler Bu belli Ancak burada uygulanan başka bir şey daha var Şöyle ki; Kılınan nafile namazlara, nafile namaz diye niyet edilir Bunların dışında kılacağı namazlara ise kaza namazı diye niyet eder Bu da bize şu neticeyi verir
Kaza namazı borcu olanlar nafile namazlara, nafile namaz diye niyet eder ve bu namazlar farz olan kaza namazlarının yerine geçmezler Farz olan kaza namazlarına ise, kaza namazı diye niyet edilir Bunlarda nafile namaz yerine geçmez Çünkü farz olan kaza namazları kılınırken, kaza namazı diye niyet edilip, hem kaza namazı hem de nafile namazı yerini tutsaydı, nafile namazlara nafile namaz diye niyet edilmemesi gerekirdi Bilâkis "kazaya kalan farz namaz" diye niyet edilmesi gerekirdi Yaptığımız bütün nakiller nafile namazlara nafile diye niyet edileceğini açıkça beyan etmiştir

DİPNOTLAR
1 İbni Abidin Reddü'l Muhtar Ale'd Dürri'l Muhtar cilt:2 shf: 64
2 İbni Abidin Reddü'l Muhtar Ale'd Dürri'l Muhtar cilt:2 shf: 62
3 İbni Abidin Reddü'l Muhtar Ale'd Dürri'l Muhtar cilt:2 shf: 74
4 Ahmed bMuhammed bİsmail et TahtaviHaşiye ala Merakı'l Felah Şerh'i Nuru'l İzah shf: 364
5 Şeyh Nizamuddin ve heyet el Fetavai Hindiyye cild:2 shf:135
6 İbni Abidin Reddü'l Muhtar Ale'd Dürri'l Muhtar cilt:2 shf: 373374
7 İbni Abidin Reddü'l Muhtar Ale'd Dürri'l Muhtar cilt:2 shf:394
Tahtavi ala Merakı'l Felah shf: 543549

Kaza namazları nasıl kılınr:

Farz bir namazı vaktinde kılmaya eda, vakti geçtikten sonra kılmaya kaza, bozulan bir namazı tekrar kılmaya da iade denir

Bir namaz ya bile bile kasden kılınmayıp kazaya bırakılır veya bir özürden dolayı kazaya kalır Bir vakit namazı kasdî olarak kılmayıp kazaya bırakmak büyük bir günahtır Böyle bir hareketten uzak durmalıdır Bu çeşit bir hatanın işlenmesi durumunda bir an önce kaza edilmeli, borçtan kurtulmalıdır Çünkü ölümün ne zaman gelip çatacağı belli olmaz Ölüm gelip de hazırlıksız yakalarsa âhirete borçlu olarak gidilmiş olur
Bu şekilde kılınmayan bir namaz her ne kadar kaza edilmekle borçtan kurtulunmuş olunsa da, işlenen günah için ayrıca tevbe istiğfar edip, Allah'tan af dikmek lâzımdır Bunun için hem kaza, hem de tevbe edilmelidir

Unutmak, uyku veya meşru bir mazeretten dolayı vaktinde kılınamayan namazlar da hatırlandığı veya meşru özür geçtikten sonra fazla vakit geçirmeden kaza edilmelidir
Bazı özürler vardır ki, bu hallerde kılınmayan namazlar daha sonra kaza edilmezler Kadınların âdet ve lohusalık hali, beş vakit devam eden sar'a veya cinnet hali bu çeşit özürlerdendir Zaten âdet gören ve lohusa olan kadının namaz kılması caiz olmayıp haramdır

Vakti içinde kılınmayan beş vakit namazın kazası farz, vitir namazının kazası vacip, sünnetin kazası da sünnettir Kazası farz olan sünnet yalnız sabah namazının sünnetidir Günün sabah namazı kazaya kalmış ise öğleye kadar kılınınca farzıyla birlikte sünneti de kaza edilir Öğleden sonraya kalınca sünnet kılınmaz, sadece farz kaza edilir

Zamanında kılınamayan bazı vakit sünnetleri de daha sonra kılınarak kaza edilir Meselâ, cemaate yetişmek için öğle namazının ilk sünneti kılınamadığı takdirde, farzı kılıp iki rekât sünnetten sonra ayrıca kılınır Cuma namazının ilk sünneti hutbeden önce kılınamadığı zaman, yine Cumanın iki rekât farzından sonra kaza edilerek kılınır, îki rekât kılınarak yarıda bırakılan öğlenin ve cumanın ilk sünnetleri aynen bu şekilde dört rekât olarak kaza edilir Bu sünnetlerin dışındaki diğer vakit namazlarının sünnetleri kılınmadıkları zamanlar kaza edilmezler Meselâ ikindi ve yatsı namazının sünnetleri farzdan önce kılınmadıkları zaman daha sonra kılınmazlar

Kaza namazları, ne şekilde kazaya kalmış ise aynı şekilde kılınacaktır
Sabah 2, öğle 4, ikindi 4, akşam 3, yatsı 4 ve vitir 3 rekat olarak kaza edilir
Her namaz için belirli bir zaman veya mekan tayin edilmez Yani ikindi namazının kazası ikindi vaktinde kılınır diye bir sınır yoktur İstediğiniz zamanda kılınabilir
Fakat kerahet dediğimiz zamanlarda kılınmamasına dikkat edilir Bu vakitler de güneş doğduktan 45 dk sonraya, Güneş batmadan 45 dk Önceye kadar ve Güneş tam tepede olduğu zaman (öğleye 30 dk Kala) namaz kılınması hoş görülmemiştir Bunların dışındaki bütün zamanlarda kaza nazmı kılnabilir

Vaktinde kılamayıp kazaya kalan namazları altı vakti bulan veya daha çok olan bir kimse kaza namazları arasında bir sıra gözetmediği gibi, kaza namazları ile vakit namazları arasında da bir sıra takibi yapmaz Namaz kılmanın mekruh olduğu üç kerahet vaktinin dışında istediği ve müsait olduğu her zaman kılabilir Çünkü kaza namazları için belli bir vakit yoktur Meselâ, vaktinde kılınamamış olan bir ikindi namazı yatsıdan sonra, bir yatsı namazı da öğleden sonra kılınabilir

Kaza namazlarını kılarken vakti belirlemeye gerek yoktur Bu çok zor olacağından kolay olanı yapmak daha uygundur Bir kaza namazı şöyle niyet edilerek kılınır:
Meselâ: "Vaktine yetişip de kılamadığım ilk öğle namazını" yahut "son öğle namazım Allah rızası için kılmaya niyet ettim" Böylece kazaya kalmış olan namazlar, ya ilk kazaya kalmış olanından başlanmış olur veya en son kazaya kalmış olanından başlanmış olur ki, her iki halde de belli bir düzene göre geçmiş namazlar kılınarak azalmış olur

Daha kolay olması bakımından "Üzerimde olan bir öğle veya ikindi namazını kaza ediyorum" şeklinde niyet etmek de yeterlidir
Bir vaktin namazı kaza edileceği zaman önce bir ezan okunur, sonra ikamet getirilerek kılınır Birden fazla kaza namazı kılınacağı zaman da hepsi için bir ezan kâfi gelirken, her farz namazı için ayrı ayrı ikamet getirmek sünnettir
Kazaya kalmış olan namazların kaç vakit olduğunu kesin olarak bilemeyen kimse, galip tahminine göre hareket eder Sayı bakımından tam bir tahmin yapamıyorsa, üzerinde kaza namazı kalmadığı kanaatine varıncaya kadar kılar
Aynı namazları kazaya kalmış olanlar bu namazı cemaatle kılabilirler Fakat farklı farklı namazları kılmaya kalkanlar tek bir cemaat olamazlar; ayrı ayrı kılmaları gerekir
Kaza namazlarını, mümkünse evde kılmayı tercih etmelidir Şayet bu namazlar mazeretsiz olarak kazaya bırakılmışsa bir günah sayılacağından bunu teşhir etmek uygun olmaz

Kaynak:Mehmed Paksu, Açıklamalı İslam İlmihali, Nesil Yayınları, 2002, s 342 ve 344

SÜNNETLERİN YERİNE KAZA NAMAZI KILINABİLİR Mİ?

Meşrû bir mazeretin dışında namazı kazâya bırakan kimse, bir hatâ işlemiş ve günaha girmiş olur Bu uitibarla kazâya kalan namazın, en kısa zamanda kılınması gerekir Çünkü beş vakit namazın edâsı farz olduğu gibi, kazası da farzdır Kazâya kalan namazın kılınmasıyla sadece borç ödenmiş olur Günahın affedilmesi için de ayrıca tevbe istiğfar etmek lâzımdır

Namaz borcundan bir an evvel kurtulmak için, hakkında Peygamberimizin hadisi bulunmayan nâfile namazların yerine kaza kılmak daha isabetli olur Ancak, Hanefî mezhebine göre, hakkında hadis bulunan nafile namazların yerine kaza kılmak uygun değildir Bu hususta Hanefî fıkıh kitaplarında şu hüküm yer alır:

“Kazaya kalmış namazları kılmak, nafile namaz kılmaktançok daha ehemmiyetli ve çok daha uygundur Fakat beş vakit namazın sünnetleri, kuşluk, tesbih, tahiyyetü’l-mescid ve evvabin namazı bundan müstesnadır [Yani bu sünnet ve nafileler kaza namazları için terk edilmezler>”1

Herşeyden evvel, namazlardan önce ve sonra kılınan sünnetler bir yerde farz namazların tamamlayıcısı hükmündedir ve Peygamberimizin (asm) şefaatine vesiledir Bunun için,namazını kazaya bırakan kimse bir yandan namazlarını kaza etmekle borçtan kurtulurken, diğer taraftan da sünnetleri kılarak Peygamberimize olan bağlılığını göstermiş olur

Mesele Hanefî mezhebine göre böyle iken, diğer üç mezhebe göre, kaza namazı olan bir kimsenin nafile namazları ile meşgul olması, sünnet kılması caiz değil, haramdır
Mâlikî mezhebine göre, üzerinde kaza namazı bulunan bir kimsein nafile namazı kılması haramdır
Ancak beş vakit namazların sünnetleri ile tahiyyetü’l-mescidin kılınabileceğine dair ruhsat vardır Bunların dışında meselâ teravih namazı ile meşgul olunduğu takdirde sevap alınsa da, kaza namazı geriye bırakıldığı için günah işlenmiş olur

Şâfiî mezhebine göre de, üzerinde kaza namazı borcu olan bir insanın, bu namazları kılıp borcundan kurtuluncaya kadar gerek beş vakit namazların sünnetlerini, gerekse diğer nafileleri kılması mekruhtur Çünkü bir an önce kazaların kılınıp bitirilmesi gerekir
Hanbelî mezhebine göre ise üzerinde kaza namazı olan bir kimsenin nafile ile meşgul olması haramdır Ancak vitir ile beş vakit namazın sünnetlerini kılması caizdir Fakat, kazaları çoksa bunları da kılmayarak kaza namazlarıyla meşgul olması daha iyidir Yalnız sabah namazının sünneti bundan hariçtir, onu kılmak gerekir2

Netice olarak; kaza namazları fazla olan Hanefîlerin sünetleri terk ederek kaza namazı kılmalarında bir mes’uliyet olduğu söylenemez Gerek vakit namazlarının, gerekse diğer nafilelerin yerine kaza namazının kılınmasının uygun veya evlâ olmaması demek, “Sünnetyerine kaza kılmak caiz değildir” mânâsına gelmez

Ancak bununla beraber kaza namazları fazla olmayan kimseler ise her farzdan sonra bir vakit kazâ namazı kılmayı alışkanlık haline getirirlerse güzel bir âdeti devam ettirmiş olurlar Ayrıca Cenab-ı Hakkın mahşer günü eksik gelen farz namazları sünnetlerle tamamlamayacağı hususunda rivayetler bulunduğunu da hatırdan çıkarmamak gerekir

1 Mevlânâ eş-Şeyh Nızâm el-Fetâvâl-Hindiyye (Bulak: Matbaa-i Emiriyye, 1310), 1:125; İbni Âbidin 1493; el-Mezahibü’l-Erbaa, 1:492; Halebî-i Sağîr, s349
2 el-Mezahibü’l-Erbaa, 1:492
Mehmed Paksu İbadet Hayatımız
Selam ve dua ile
Sorularla İslamiyet Editör