Hanefi mezhebinde namazın sünnetleri

[MERVE DEMİR]

Hanefi mezhebinde namazın sünnetleri

NAMAZ`IN SÜNNETLERİ

NAMAZIN SÜNNETLERİHer ibâdetin olduğu gibi namazın da sünnetleri vardır Bunlar vâcibleri tamamlar, sevabın artmasına vesile olurlar
Sünnetlere riayet, Resûlüllah'a muhabbet ve sevginin nişânesidir Bununla beraber sünnetleri terketmek, namazın bozulmasını ve iâdesini icabettirmez Ancak tenbellik ve lâkaydlıkla sünnetleri terk etmeyi âdet hâline getirmek, Resûlüllah'ın şefâatinden mahrum kalmayı netice verebilir
Namazın Sünnetleri Nelerdir?
Namazın belli başlı sünnetleri şunlardır:
1 - Beş vakit namaz ile Cuma namazı için ezan ve kamet getirilmesi
Cemaatle kılınacak kaza namazları için de, ezan ve kamet okunması sünnettir
Kendi evlerinde tek başına namaz kılan erkekler için, ezan ve kamet müstehabdır Kadınların ise, ezan ve kamet getirmeleri gerekmez
2 - İftitah tekbîrini alırken elleri yukarıya kaldırmak
Erkekler, ellerini, başparmakları kulak yumuşaklarına değecek kadar, kadınlarsa ellerini parmak uçları omuzlarına kavuşacak şekilde göğüslerinin hizasına kadar kaldırıp o vaziyette Allâhü Ekber derler Bu esnada parmakların normal şekilde açık bulunması ve avuç içlerinin de Kâ'be'ye dönük bulunması gerekir
* Ellerin kaldırılması hususunda, bâzı âlimler, tevhide işarettir demiştir Bâzıları, dünya işlerini arkaya atıp bütün varlığıyla kıbleye ve namaza yönelmek içindir demiştir
İbn-i Ömer (ra)'den rivayet edilir ki: "Namaza başlarken el kaldırmak, namazın zinetidir (süsüdür) Her kaldırışta 10 sevap vardır Her parmağa bir sevab düşer"
3 - İftitah tekbirini alır almaz el bağlamak
Erkekler göbek altına, kadınlarsa göğüs üstüne el bağlarlar
Erkekler sağ elin baş parmağı ile serçe parmağını halka şeklinde bulundurarak, bununla sol bileklerini üstten tutup diğer üç parmaklarını sol kol üzerine uzatırlar Kadınlar ise, halka yapmaz, sağ ellerini tam sol elleri üzerine korlar
4 - Eller bağlandıktan sonra birinci rek'atta Sübhâneke'yi okumak, sonra da Fâtiha'ya başlamadan evvel Eûzü-Besmele çekmek Diğer rek'atların başında da Besmele çekmek sünnettir
5 - Sübhâneke ve Eûzü-Besmele'yi sessizce okumak
Zamm-ı sûreden evvel Besmele çekilmez Yalnız İmam-ı Muhammed, hafî kırâetle kılınan namazlarda Fâtiha'dan sonra okunacak sûre başında Besmele çekilmesini caiz görür
* Sabah ve öğle namazlarında uzun mufassal, ikindi ve yatsı namazında orta mufassal, akşam namazında kısa mufassal okumak da sünnettir Mufassal, Kur'ân-ı Kerîm'in son 7 de 1 kısmıdır Üçe ayrılır Uzun mufassal, Hücürât sûresinden Bürûc sûresine kadar olan kısımdır Orta mufassal, Bürûc sûresinden Beyyine sûresine kadar olan kısımdır Kısa mufassal da, Beyyine sûresinden aşağı olan kısımdır Bu okuyuş, ikâmet ve vaktin genişliği durumunda söz konusudur Yolculukta, vakit darlığında veya herhangi bir zaruret durumunda ne okunursa olur Nitekim Resûl-i Zîşân Efendimiz, bir sabah namazını Muavvizeteyn (Felâk ve Nas sûreleri) ile kıldırmışlar, ashabın "namazı kısalttınız" suâline cevaben: "Bir çocuğun ağlamasını işittim Annesinin telâşlanmasından korktum" buyurmuşlardır Yolculuk sırasında sabah namazını Kâfirûn ve İhlâs sûreleri ile kıldırdıkları da rivayet edilmektedir
* Sabah namazının birinci rek'atını, ikinci rek'atından 2 misli uzatmak da sünnettir
6 - Fâtiha'nın sonunda okuyan ve işiten içinden Âmin demek
"Âmin"in mânası "duâlarımızı kabûl buyur" demektir
7 - Rükû'a eğilirken Allâhü Ekber demek
8 - Rükû'da, üç kere
Sübhâneke rabbîye'l-azîm demek Beş veya yedi kere de denebilir Tesbihi tamamen terk veya eksik söylemek tenzihen mekruhtur
9 - Rükû'dan kalkarken
Semiallahü limen hamideh demek
10 - Bunun ardından
Rabbena leke'l-hamd demek
11 - Kıyamda iken bir özür bulunmadıkça ayakların arasını 4 parmak kadar açık tutmak Şişmanlık, fıtık gibi bir özür hâli varsa, ayakların arası daha fazla açılabilir
12 - Rükû'da parmaklar açık olarak dizleri eller ile tutmak
Kadınlar dizlerini elle tutmazlar, sadece ellerini dizler üzerine koyarlar
13 - Rükû'da dizleri dik tutup bükmemek
14 - Rükû'da arkayı dümdüz tutmak Başla sırtı aynı hizada bulundurmak
Kadınlar rükû'da dizleri bükük ve arkaları biraz yukarıya meyilli dururlar
15 - Secdeye varırken, yere önce dizleri, sonra elleri, sonra yüzü koymak
16 - Secdeden kalkarken evvelâ yüzü, sonra elleri, sonra dizleri _a_birinci rek'atta __İ- 287
yerden kaldırmak
17 - Secdelere varırken secdelerden kalkarken Allâhü Ekber demek
Rükû'a giderken ve rükû'dan kalkarken, secdeye varırken ve secdeden doğrulurken alınan tekbirlere intikal tekbirleri denir Bu tekbirlerin yerinde olmasına çok dikkat edilmelidir Meselâ, rükû'a giderken Allahü Ekber diyerek eğilmeye başlanacak ve rükû'a varışta tekbir de bitmiş olacaktır Rükûa vardıktan sonra tekbir alınması doğru değildir Diğer intikal tekbirleri için de durum aynıdır
18 - Secdelerde yüzünü iki elin arasına almak ve eller yüzden geri ve uzakta bulunmak El ayası yere ve parmaklar da birbirine bitişik olmalıdır
19 - Secdelerde üç kere
Sübhâne rabbiye'l-a'lâ demek
20 - Secdede iken karnını uyluklarından, dirsekleri böğründen ve kollarını yerden uzak tutmak Yani kolunu yere ve böğrüne yapıştırmamak
Kadınlar ise, secdede kol ve dirseklerini yere koydukları gibi böğürlerine de yanaştırırlar Karınlarını da uyluklarına yapıştırırlar
* Kollarını böğründen ayırmak, cemaatın izdihamında, başkalarına eziyyetten sakınmak için terk olunur
21 - İlk ve son oturuşlarda ve secde aralarındaki oturmalarda, elleri kıbleye karşı bir halde, uyluklar üzerine koyarak oturmak
22 - Otururken sol ayağını yere yayıp üstüne oturmak, sağ ayağını ise, parmakları Kâ'be'ye dönük şekilde içe kıvırarak dikmek
Kadınlar ise, ayaklarını sağa doğru yatırarak otururlar
23 - Tehıyyât'ı sessizce içinden okumak
24 - Son oturuşta Tehıyyât'dan sonra Salâvat ve diğer namaz duâlarını okumak
25 - Gayr-i müekkede sünnetlerin (ikindi ile yatsının ilk sünnetleri) ilk oturuşunda Tehıyyât'dan sonra Salâvatları okumak Terâvihin de her oturuşunda Tehıyyât ile beraber Salâvatlar okunur
26 - Selâm verirken yüzünü önce sağa, sonra da sola çevirerek selâm vermek
Yalnız kılan selâm verirken Kirâmen Kâtibîn meleklerini düşünür, cemaatle kılan ise melekleri, cemaati ve imamı düşünür, böylece onlara selâm vermiş olur
27 - Cemaatle namaz kılarken bir veya daha fazla rek'ata yetişememiş kimsenin yetişemediği rek'atları tamamlamak için, imamın sola da selâm vermesini beklemesi
28 - Önü açık bir yerde namaz kılındığında sütre edinilmesi de sünnettir
29 - İlk ve son oturuşlarda Tehıyyât okunurken lâ ilâhe denince sağ elin şehâdet parmağını kaldırıp, illâllah derken de indirilmesi sünnettir
Bunu yaparken de baş parmak ile orta parmak halka edilmeli; diğer iki parmak da içe bükülmelidir Bir çok kimseler bu sünneti yapamazlar Bu yüzden terki daha uygun bulunmuştur
30 - Son oturuşta salâvatlardan sonra ve selâmdan önce dua edilmesi de sünnettir Bu dua, Kur'an'daki duâ âyetlerinden biriyle yapılmalı veya bunlara benzer bir dua olmalıdır Kullardan istenebilecek şeyler hakkında namazda dua edilmesi (meselâ, "Ya rabbi! Bana şu kadar para ver" denilmesi) câiz görülmemektedir Namazların sonunda mu'tâd olan
Rabbenâ âtinâ fi'd-dünyâ haseneten ve fi'l-âhireti haseneten ve kınâ azâbe'n-nâr
Rabbenağfirlî ve li-vâlideyye ve li'l-mü'minîne yevme yekûmü'l-hısâb ayetlerinin okunmasıdır
31 - Namazın sonunda sağa ve sola Esselâmü aleyküm ve rahmetullah diye selâm vermek İmam selâmında, tüm cemaati ve hafaza meleklerini niyet etmelidir Muktedî, selâmında, cemaatle beraber imamı da niyete almalıdır Kendi başına namaz kılan ise, selâmında melekleri niyet etmelidir
* Sübhâneke:
Sübhânekellâhümme ve bihamdik ve tebârekesmük ve teâlâ ceddük (ve celle senâük) ve lâ ilâhe ğayrük
Allahım, seni noksan sıfatlardan tenzih ederim Sana hamd ederim Senin ismin mübârek, saltanat ve azametin yücedir Senden başka ilâh yoktur
* Salâvatlar:
Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed Kemâ salleyte alâ İbrahiyme ve alâ âli İbrâhiym İnneke hamidün mecid
Allahümme bârik alâ Muhammedi ve alâ âli Muhammed Kemâ bârekte alâ brâhime ve alâ âli İbrâhîm inneke hamîdün mecîd
NAMAZDA SÜTRE EDİNMEKSütre, önü açık bir yerde namaz kılan kimsenin gelip geçene siper olmak üzere ön tarafına koyduğu şeydir
Sütre, en az bir arşın (70 cm kadar) bir yükseklikte olmalıdır Namaza durmuşsa, sütre kullanması sünnettir Sütre edinilen şey bir sütun, bir ağaç veya yere dikilmiş bir değnek, sandalye vs gibi yüksekliği olan herhangi bir şey olabilir Hadîs-i şerîf'te bir ok ile de olsa sütre yapılması emredilmiştir
Yer sert olup değneği dikmek mümkün değilse, uzunluğuna bırakılır Sütre olarak kullanacak hiçbir şey bulunamadığı takdirde ise, namaz kılan kimse, önüne, uzunlamasına bir çizgi çizer Hilâl gibi kavisli de çizilebilir Maksad onun arkasında olan şeylere bakıp da kalbini meşgul etmemektir
Yere serilen seccade, yere çizilmiş olan çizgiden daha fazla önünden geçmeğe mâni olduğu için, sütre yerine de geçer İbn-i Âbidîn, önüne elbise veya kitabını koymayı da kâfi görür Sütreyi dikmek, yatık koymaktan; yatık koymak da çizgiden evlâdır
Erkek kısmı önünden geçeni ikaz için okurken sesini yükseltebilir Sadece Sübhânallah da diyebilir
Namaz kılanın önünden geçilmesi, onun namazına zarar vermez Ancak geçen kimse günahkâr olmuş olur
Cemaatle kılınan namazlarda, yalnız imamın önünde sütrenin bulunması kâfidir


Namazların Sünnetleri

Namazların sünnetleri de vardır Bu sünnetler, namazların vaciblerini tamamlar Onlardaki noksanlıkları giderir ve fazla sevab kazanmaya sebeb olur Sünnetlere riayet edip devam etmek Allah'ın peygamberine sevgi alametidir Bununla beraber bu sünnetleri terk etmek, namazın bozulmasını ve tekrar kılınmasını gerektirmez Fakat küçümsemeksizin kasden terk edilmesi bir hata ve bir mahrumiyettir Fakat sünnetin hak görülmemesi, boş ve hikmetten uzak sayılarak küçümsenmesi, -Allah korusun- küfürdür Çünkü Sünnet de şer'î hükümlerden ve esaslardan biridir
Namazlardan önce veya namazların içinde başlıca sünnetler şunlardır:
1) Beş vakit namaz için ve cuma namazı için ezan okumak ve ikamet etmek sünnettir Şöyle ki: Vaktinde cemaatle yerine getirilen her farz namaz için ezan ve ikamet sünnet olduğu gibi, kazaya kalıp da cemaatle kılınacak farz namazlar için de sünnettir Birçok namaz cemaatle kaza edileceği zaman, bunlardan yalnız ilk kılınacak namaz için ezan okunur Sonra gerek bu namaz için ve gerek bunun arkasından kılınacak diğer kaza namazları için birer ikametle yetinilir
Kendi evlerinde yalnız başına namaz kılacak erkekler için ezan ve ikamet müstahabdır Gerek yolcular için, gerek cemaatle namaz kılacaklar için ezan ve ikameti terk etmek mekruhtur
Cuma günü şehirde bulundukları halde, özürlerinden dolayı cuma namazını kılamayanlara, öğle namazını kılarlarken ezan ve ikamet gerekmez Kadınlar için de ezan ve ikamet sünnet değildir Ezan ve ikamet bahsine bakılsın!
2) İftitah (başlangıç) tekbirini alırken elleri yukarıya kaldırmak sünnettir Şöyle ki: Erkekler ellerini, baş parmaklar kulak yumuşaklarına değecek kadar, kadınlar da parmaklarının ucları omuzlarına kavuşacak kadar ellerini göğüslerinin hizasına kaldırıp o vaziyette: "Allahü Ekber" derler Ellerin içleri kıbleye yönelik bulunmalıdır Birbirine karşı da bulunabilir
(Üç İmama göre, erkekler de ellerini ancak omuzlarının hizasına kadar kaldırırlar)
3) Tekbir için eller kaldırılırken parmakların aralarının zorlamaksızın biraz açık bulundurulması sünnettir
4) İmam olan kimsenin, tekbirleri ve rükûdan kıyama kalkarken "Semiallahu limen hamideh" sözünü ve namazın sonunda her iki tarafa vereceği selamı ihtiyaç mikdarı aşikâre yapması sünnet olduğu gibi, cemaatın da rükûdan kalkarken: "Allahumme Rabbena ve lekelhamd" sözü ile tekbirleri ve selamı gizlice yapmaları sünnettir
Yalnız başına namaz kılan rükûdan kalkarken bunların ikisini de söyler (*)
5) İlk tekbirden sonra namazın başında gizlice "Sübhanekâllahümme" okunması, bundan sonra Fatiha'dan önce yine gizlice "Eûzü Besmele" okunması ve diğer rekatlarda da Fatiha'dan önce besmele çekilip Fatiha'ların sonunda amîn denilmesi sünnettir Burada imam ile cemaat ve yalnız başına kılanlar arasında bir fark yoktur Yalnız cemaat Fatiha'yı okumayacakları için "Eûzü Besmele" okumaları gerekmez
"Amîn" sözünün manası, dualarımızı kabul et, demektir
Her rekatta Fatiha'dan önce Besmele'yi okumak, sahih sayılan bir görüşe göre vacibdir Fatiha'dan sonra okunacak surelerin başlarında Besmele okunmaz Yalnız İmam Muhammed'e göre, sessizce kılınacak namazlarda bu surelerin başlarında da besmele okunur (**)
6) Namazda erkeklerin, göbeklerinin altında tutmak üzere sağ ellerini sol elleri üzerine koyup sağ ellerinin baş parmak ve serçe parmağı ile sol bileği kavramaları ve sağ elin diğer üç parmağını sol kol üzerine uzatmaları sünnettir Kadınların da sağ ellerini sol elleri üzerine koyarak halka yapmaksızın göğüsleri üzerinde bulundurmaları sünnettir
7) Namaz aralarında kıyamdan rükûa ve secdelere giderken "Allahü Ekber" denilmesi, rükûdan kıyama kalkarken "Semiallahü limen hamideh" denmesi, secdeden kalkıp yine secdeye giderken "Allahü Ekber" denilmesi sünnettir
8) Rükû ve secde tesbihleri, rükû halinde en az üç kere: "Sübhane Rabbiye'l-azîm" denilmesi, secde halinde de en az üç kere: "Sübhane Rabbiye'l-alâ" denilmesi sünnettir
9) Rükû halinde, erkeklerin ellerinin parmakları açık olacak şekilde elleriyle dizlerini tutmaları sünnettir Kadınlar bu halde parmaklarını açık tutmazlar ve dizlerini kavramazlar, ellerini dizleri üzerine koyarlar
10) Bir özür yoksa, kıyamda iki ayağın arasını dört parmak kadar açık bulundurmak sünnettir
11) Ka'de (Tahiyyata oturuş) ve celse (secdeden doğrulup bekleme) hallerinde erkeklerin sol ayaklarını döşeyerek üzerlerine oturmaları ve sağ ayaklarını güçleri yettiğince kıbleye doğru dikmeleri, kadınların da sol ayaklarını sağ taraflarına yatık bulundurarak yere oturmaları sünnettir Bu oturuşa "Teverrük" denir
12) Rükûda erkeklerin inciklerini dik tutmaları, kadınların da dizlerini bükük bulundurmaları sünnettir Bu halde erkeklerin sırtları düz bulunur Kadınların sırtları ise yukarıya doğru meyilli olur
13) Secdeye varılırken önce dizleri, sonra elleri, sonra yüzü yere koymak ve secdeden kalkarken de önce yüzü, sonra elleri dizlerin üzerine koyduktan sonra dizleri yerden kaldırmak sünnettir Buna güç yetmezse, el ile yere dayanarak kalkılabilir
14) Ka'delerde (Tahiyyatlara oturuşlarda) ve celselerde (secdeler arasındaki bekleyişlerde) ellerin kıbleye yönelik olarak oyluklar üzerine konulup dizlerin tutulması sünnettir
15) Ka'delerdeki Teşehhüdlerde "La İlâhe" denirken, sağ elin şehadet parmağı kaldınhp "İllallah" denirken indirilmesi sünnettir Bunu yaparken baş parmak ile orta parmak halka edilip diğer iki parmak bükülmelidir Birçok kimseler bu sünneti gereği üzere yapamayacaklarından dolayı bunun terk edilmesini uygun görenler vardır
16) Farz namazların, vitir namazının ve müekked sünnetlerin son oturuşlarında, gayr-i müekked sünnetlerle diğer nafilelerin her oturuşunda Tahiyyattan sonra Peygamber Efendimize Salat ve Selam okumak sünnettir (***)
17) Bütün namazların son oturuşlarında Salat ve Selamdan sonra iki tarafa selam vermeden önce dua edilmesi sünnettir Bu dua, Kur'an-ı Kerîm'in mübarek dua ayetlerinden biri ile yapılması veya bunlara benzer bulunmalıdır Kullardan istenebilecek şeyler hakkında olan: "Ya Rabbi! Bana şu kadar para ver", şeklinde namazda dua edilmesi caiz görülmemektedir Namazların sonunda adet edinilen dua: "Rabbenâ âtina fi'd dünya haseneten ve fi'lahireti haseneten ve kınâ azâbe'n-nar" (****)
18) Namazların sonunda selam verirken yüzün önce sağ tarafa, sonra sola çevrilmesi sünnettir
19) Sütre edinilmesi sünnettir Şöyle ki: Sahra ve benzeri açık yerlerde namaz kılan kimse, önünden başkasının geçmesini umuyorsa sağ veya sol kaşının hizasına en az bir arşın boyunda secde yerinin önüne kaim veya ince bir ağaç diker Dikilemiyorsa, ağacı boyunca uzatır veya önüne uzunlamasına böyle bir çizgi çizer Enine yarım daire şeklinde bir çizgi çizilmesi de caizdir Direk ve sandalye gibi şeyler de sütre işini görürler
Cemaatle kılınan namazlarda yalnız imamın önünde sütre bulunması kafidir Namaz kılanın önünden geçilmesi edebe aykırıdır Günahı gerektirdiğinden bundan kaçınılması lazımdır Namaz kılan kimse, önünden geçmek isteyeni engellemek için "Sübhanellah" diyebilir Eli ile, gözü ile yahut başı ile hafifçe işaret edebilir Sütrenin bulunması, namaz kılanın dağınık düşüncelerini kaldırıp ibadet için bir araya toplamaya ve gönlünü bir çerçeve içinde tutmaya yardımcı olur

(Büyük İslam ilmihali Ömer Nasuhi Bilmen)


(*) Birinci sözün anlamı: "Yüce Allah kendisine hamd edenin hamdini işitti" İkincinin anlamı: "Ey Rabbimiz! Hamd da sana mahsustur"
(**) Sübhaneke'den maksad:
"Sübhanekallahümme ve bihamdike ve tebarekesmüke ve Tealâ ceddüke ve la ilahe gayrük", cümlesidir
Anlamı: "Ey Allah'ım! Seni tesbih ve tenzih ederim, sana hamd ve övgüde bulunurum Senin kutsal ismin mübarektir Senin azamet ve celalin pek yüksektir Senden başka hak mabud yoktur"
"Eûzü" den maksad da: "Eûzü Billâhi mineşşeytanirracîm" demektir Anlamı şudur: "Allah tarafından kovulmuş olan Şeytan'ın kötülüğünden Yüce Allah'a sığınırım" Bu sığınmaya "Teavvüz" denir
(***) Bu Salat ve Selâm şu şekilde okunur:
"Allahümme salli alâ seyyidina Muhammedin ve alâ ali seyyidina Muhammed Kema salleyte alâ seyyidina İbrahime ve alâ ali seyyidina İbrahime İnneke hamîdün mecid Ve barik alâ seyyidina Muhammedin ve alâ ali Muhammed Kema barekte alâ seyyidina İbrahime ve alâ ali seyyidina İbrahim İnneke hamîdün mecîd"
Anlamı: "Ey Allah'ım! Efendimiz Muhammed' e ve efendimiz Muhammed'in ailesine rahmet et (onların şerefini yücelt) Efendimiz İbrahime ve onun ailesine rahmet ettiği gibi Şübhesiz bütün hamd ve övgü sanadır, büyüklük ve yücelik sana mahsustur Efendimiz Muhammed'e ve onun ailesine bereket ver Efendimiz İbrahime ve onun ailesine bereket verdiğin gibi Şübhesiz bütün hamd ve övgü sanadır, büyüklük ve yücelik sana mahsustur"
(****) "Ey Rabbimiz! Bize dünyada bir güzellik, ahirette de bir güzellilk (iyilik ve mutluluk) ver ve bizi ateş azabından koru", demektir