Ahzab Suresi İniş(Nüzul) Sebebi Rivayetleri

[MERVE DEMİR]

Ahzab Suresi İniş(Nüzul) Sebebi Rivayetleri

Ahzâb Süresi Nüzul Sebebi

Ahzâb Sûresi Medine-i Münevvere'de Alu İmrân Sûresinden sonra nazil olmuştur. Râzî bu konuda ıcmâ olduğunu zikreder.[1] İbnu'l-Esîr'in Tarihi el-Kâmil'de zikrettiğine göre Hicretin beşinci sene*si nazil olmuştur. Hz. Peygamber (sa)'in Zeyneb ile evliliği de (Bu evlilikle ilgi*li âyet-i kerimeler de bu Sûrededir ve inşaallah yerinde gelecektir) bu sene vukubulmuştur.[2]
Âyetlerinin adedi, yetmiş üçtür. [3]

1. "Ey peygamber. Allah'tan sakın, inkarcılara ve iki yüzlülere uyma, Allah şüphesiz bilendir, Hakim'dir."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Bu âyet Ebû Süfyan, İkrime b. Ebî Cehil ve Ebu'1-Aver (Amr b. Süfyan) es-Sülemî hakkında indi. Bir savaştan sonra Medine'ye geldiler. Abdullah b. Ubeyy'in evine indiler. Kendisiyle konuşabilmeleri için Rasulullah (s.a.v.) onlara müsaade etti. Onlarla beraber Abdullah b. Sa'd b. Ebî Şerh ve Tu'metu'bnu Ubeyrik de Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler ve O'na -Ömer b. Hattab da yanındayken- dediler ki:
"İlahlarımız olan Lat, Menat ve Uzza'yı zemmetmeyi terket ve de ki:
"Onların şefaati vardır ve onların kendi*lerine ibadet edenlerine de menfaati vardır. Biz de senin Rabbin'e ibadet ederiz." Onların bu sözleri Rasulullah (s.a.v.)'a güç geldi. Bunun üzerine Ömer b. Hattab:
"Onların öldürülmeleri hususunda bize izin ver" dedi. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ben onlara emân verdim." Ömer dedi ki;
"Allah'ın laneti ve ğazabıyla buradan çıkınız." Bunun üzerine Rasulullah (s.a.v.) Ömer'e:
"Onların Medine'den çıkarılmaları" emrini verdi. Bunun üzerine Aziz ve Celil olan Allah bu âyeti indirdi.[4]
2- Zemahşerî'nin zikrettiği bir haberde de bunların Medine-i Münevvere'ye ınüslümanlarla Mekke müşrikleri arasında yapılan barış döneminde, yani Hudeybiye'den sonra geldikleri, onlara münafıklardan Cedd ibn Kays'ın da ka*tıldığı belirtilmektedir.[5]
3- Cüveybir'in Dahhâk'ten, onun da İbn Abbâs'tan rivayetlerine göre içle*rinde el-Velîd ibnu'l-Muğîra ve Şeybe ibn Rabîa'nın da bulunduğu bir grup mekkeli Hz. Peygamber (sa)'e:
"Bu davandan vazgeçersen sana mallarımızın yarısını veririz." demişler; Şeybe ibn Rabîa da kzını Hz. Peygamber (sa)'le ev*lendirme va'dinde bulunmuştu. İşte bunun üzerine bu âyet-i kerime nazil oldu. [6]
4- Yine İbn Abbâs'tan gelen başka bir rivayete göre de Medine-i Münevvere'de Yahudiler ve münafıklar Hz. Peygamber (sa)'i davasından dönmezse öldürmek*le korkutmuşlar da bunun üzerine bu âyet-i kerime nazil olmuş.[7]
5- Hz. Peygamber (sa), Medine-i Münevvere'ye hicretten sonra Yahudilerin; Kurayza, Nadîr ve Kaynukâ' oğulları yahudilerinin müslüman olmalarını arzu*lardı. Nitekim onlardan bazıları da sırf münafıklık yapmak için Hz. Peygamber (sa)'e tabi olmuş görünmüşlerdi. Hz. Peygamber (sa) onları İslâm'a ısındırmak için yumuşak davranır, küçüklerine, büyüklerine ikramda bulunur, yaptıkları küçük hataları görmezden gelir, onların konuşmalarına kulak verir, onları din*lerdi. İşte bu âyet-i kerime bunun üzerine nazil oldu.[8]
6- Sakîflilerden bir grup hakkında nazil olduğu da söylenmiştir. Bunlar Hz. Peygamber (sa)'e gelerek: "Ey Muhammed, bir sene Lât ve Uzzâ'ya tapınma*mıza müsaade et ki Kureyşliler bizim senin yanındaki derecemizi anlasınlar." diyerek kendilerine putperest olarak bir yıl daha kalmaları için izin istemişlerdi. İşte bu âyet-i kerime bunun üzerine nazil olmuştur.[9]
Aslında bu âyet-i kerimenin nüzul sebebi ister Kureyş'ten, ister Sakîf'ten müşrikler olsun netice birdir; Allah dışında tapındıklarına tapınmaya devam için müsamaha ve izin istemekte; bunu pazarlık konusu yapmaktadırlar ki tevhidin her türlü pazarlığın ve her mülâhazanın üstünde olduğu ve böyle bir taleple ge*lecek herkes hakkında âyetin hükmünün umumu olduğu da açıktır.[10]

4. "Allah insanın içine iki kalp koymamıştır..."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- İbni Ebi Hatim'in Süddî'den naklettiğine göre bu âyet Cemil (veya Cümeyl) b. Ma'mer el-Fihrî hakkında indi. O, her işittiğini hafızasına alan bir kimseydi. Kureyş onun için diyordu ki:
"Bu kadar şeyi nasıl ezberliyor? Ancak onun iki kalbi bulunması lazım." O da diyordu ki:
"Benim iki kalbim var. Onların her biriyle aklediyorum. Onlar Muhammed'in aklından daha faziletlidir."
Bedir Savaşı'nda müşrikler hezimete uğradılar. Onlar arasında Cemil b. Ma'mer de vardı. Ebû Süfyan'la karşılaştı. Cemil b. Ma'mer'in pabucunun biri bir eline bağlı diğeri de ayağında idi. Ebû Süfyan dedi ki:
"Ey Ma'mer bu insanların hali nedir?" O da dedi ki:
"Hezimete uğradılar." Ebû Süfyan dedi ki:
"Senin halin nedir böyle? Pabucunun biri bir elinde diğeri de ayağında." O da dedi ki:
"Neden? Sen anlamadın mı o pabuçların ikisinin de iki ayağımda olduğunu?" O gün anladılar ki, eğer onun iki kalbi olsaydı, pabucunun birini bir elinde unutmazdı.[11]
2- Kabûs ibn Ebî Zabyân'ın babasından rivayetinde o şöyle demiş: İbn Abbâs'a:
"Allah, bir kişi içinde iki kalb yaratmadı." âyet-i kerimesi ile ne kastediliyor?"diye sorduk.
"Allah'ın Rasûlü (sa) bir gün namaz kıldırmaya kalktı, o esnada aklına başka bir şey geldi de onunla birlikte namaza kalkan münafıklar:
"Görmüyor musunuz; Muhammed'in iki kalbi var; birisi sizinle, diğeri de onlarla birlikte." dediler de Allah Tealâ:
"Allah, bir kişi içinde iki kalb yaratmadı." âyet-i kerimesini indirdi.[12]
3- İbnu Ebî Hatim, Husayf tarikından Saîd İbni Cübeyr, Mücâhid ve Ikrime'den anlattı. Onlar:
“İki kalbli diye isimlendirilen biri vardı, âyet onun hakkında indirildi.” dediler. [13]
4- Katâde ise Hasen'in şöyle dediğini naklediyor: Bir adam varmış, "Benim iki nefsim var; birisi emrediyor, diğeri nehyediyor." demiş de âyet-i kerime bu*nun üzerine nazil olmuş.[14]
Burada benim iki nefsim var..." diyen kişinin adı anılmamakla birlikte Cemil ibn Ma'mer'in söylediğini andırmakta*dır,
Taberî, bu iki rivayetten ikincisini yani Cemîl ibn Ma'mer hakkında nazil olduğunu ifade eden rivayeti daha sahih görerek tercihe şayan kabul etmiştir.[15]
5- Mücâhid’den (r.a.) Îbnu Ebî Nüceyh tarikından anlattı.:
“Bu ayet, Benî Fihir'den biri hakkında indirildi. O:
“Benim içimde iki kalb var. Ben onlardan her biri ile Muhamnıed'in aklından daha çok akıllıyım.” derdi. [16]
6- îbnu Ebî Hatim Süddî'den anlattı:
“Âyet, Kureyş’ten Benî Cumah'tan (el-Cumahi) biri hakkında indirildi. Ona Cemîl İbni Ma’mer denilirdi.”. [17]
7- Bu âyet-i Kerimenin Abdullah ibn Hatal hakkında nazil olduğu da söy*lenmiştir.[18]

4. "... evlatlıklarınızı da öz oğullarınız gibi saymanızı meşru kılmamıştır..."

Bu âyet Zeyd b. Harise hakkında indi. O, Rasulullah (s.a.v.)'ın kölesi idi. Onu âzâd etmiş ve evlat edinmişti. Rasulullah (s.a.v.) Zeyneb bint-i Cahş ile evlenince -Zeyneb daha önce Zeyd'in nikâhı altında idi- yahudi ve münafıklar dediler ki:
"Muhammed herkesi men ettiği halde, kendisi oğlunun hanımı ile evlendi," Bunun üzerine Allah Teala da bu âyeti indirdi.[19]

5. Onları bahalarına nisbet ederek çağırın. Allah katında en doğru olanı budur. Eğer babalarım bilmezseniz onlar sizin dinde kardeşleriniz ve dostlarınızdır. Kalbinizden kastederek yaptıklarınız dışında hatalarınızda size bir vebal yoktur. Allah Ğafûr, Rahîm olandır.

Sa'd b. Muhammed b. Ahmed b. Nuaym el-İşkabî, Hasan b. Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Mahled'den, o Muhammed b. İshak es-Sakafi'den, o Kuteybe b. Said'den, o Yakub b. Abdirrahman'dan, o Musa b. Ukbe'den, o Salim'den, o da Abdullah b. Ömer'den bize şunu rivayet etti:
"Biz, onu Zeyd b. Harise değil de Zeyd b. Muhammed diye çağırırdık ve şu âyet ininceye kadar bu böyle devam etti: "O çocukları, babalarına nisbet ederek çağırmayın. Bu, Allah katında daha doğrudur." (Ahzab 33/5)[20]
Bu hadisi Buhari, Mualla b. Esed'den, o Abdu'1-Aziz b. el-Muhtar'dan, o da Musa b. Ukbe'den rivayet etmiştir.[21]

6. Peygamber, mü'minlere kendi canlarından da*ha kıymetlidir. Eşleri de onların analarıdır. Akraba olanlar, Allah'ın Kitabına göre, birbirlerine diğer mü'minlerden ve muhacirlerden daha yakındırlar; ancak, dostlarınıza uygun bir vasiyet yapmanız müstesnadır. Bu Kitap'ta yazılı bulunmaktadır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Rivayete göre, Peygamber (s.a.v.) Tebûk savaşına çıkmak iste*diğinde, müslümanlara hazırlanıp savaşa çıkmalarını emretti. Bazıları:
"Anne ve babamızdan izin alalım" dediler. Bunun üzerine Yüce Allah: "Peygamber mü'minlere, kendi canlarından üstündür. Eşleri de onların ana*larıdır..." âyetini indirdi.[22]
2- Daha önce (Nisa Sûresi, âyet: 33'ün nüzul sebebinde de geçtiği üzere İbn Abbâs'tan
"Yeminlerinizin bağladığı kimselere paylarını verin..." (Nisa, 4/33) âyet-i kerimesi hakkında İbn Abbâs'tan gelen bir rivayette o şöyle diyor:
"Cahiliye devrinde insanlar "Hangimiz önce ölürse arkada kalan ona mirasçı ola*cak." diye birbirleriyle antlaşma yaparlardı. Allah Tealâ bunun hakkında
"Ak*rabalar Allah'ın kitabında birbirlerine diğer mü'minlerden ve muhacirlerden daha yakındırlar. Şu kadar var ki dostlarınız için herhangi bir iyilikte bulunma*nız müstesnadır. Bu, kitabda yazılıdır." âyetini indirdi.[23]

9. Ey iman edenler, Allah'ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın. Hani size ordular gelmişti de Biz, onların üzerine rüzgâr ve sizin görmediğiniz ordular göndermiştik. Allah yaptıklarınıza Basîr'dir.
10. Hani onlar size hem üstünüzden, hem de altınızdan gelmişlerdi ve hani korkudan gözler kaymış, yürekler ağızlara gelmişti ve siz, Allah hakkında çeşitli zanlarda bulunuyordunuz.
11. İşte orada mü'minler imtihan edilmiş ve şiddetli bir sarsıntıyla sarsıl*mışlardı.

Bu âyet-i kerimeler Ahzâb, yani Hendek Muharebesi hakkında nazil olan âyet-i kerimelerdendir. Şöyle ki:
Beyhakî'nin Delâil'de Huzeyfe'den rivayetinde o şöyle anlatıyor:
Ahzâb (Hendek Gazvesi) günü olan halimizi sanki şimdi görür gibiyim: Biz oturarak saf tutmuştuk. Karşımızda Ebu Süfyan ve beraberindekiler üstümüzde, Kurayza oğullan da altımızda idiler. Kökümüzü keseceklerinden korkuyorduk. O gece kadar karanlık ve o geceki rüzgâr kadar şiddetli bir rüzgâr görmedik. Safları*mızdan evleri açık ve tehlikede olmadığı halde
"Evlerimiz düşman baskınına açık." deyip Hz. Peygamber (sa)'den izin istiyerek ayrılanlar yanında aradan sessizce sıvışanlar da vardı. Birer birer Hz. Peygamber (sa)'in karşısına geçtik. Sonunda sıra bana geldi ve Allah'ın Rasûlü (sa) bana:
"Kavmin (düşman ordu*sunun) haberini, ne halde oldukları bilgisini bana getir." buyurdu. Ben de düş*man ordugâhına gittim. Bir de baktım ki ordugâhlarında şiddetli bir rüzgâr herşeyi altüst etmiş, göçlerinin ve örtülerinin üzerinde taşların sesleri geliyor, kimse yerinden bir karış bile kımıldıyamıyor, rüzgâr hepsini vurmuş ve herkes birbirine:
"Göç, göç!" diye bağrışıyorlar. Geri döndüm ve bu perişan hallerini Hz. Peygamber (sa)'e haber verdim ve işte bunun üzerine Allah Tealâ bu "Ey iman edenler, Allah'ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın. Hani size ordular gelmişti de Biz, onların üzerine rüzgâr ve sizin görmediğiniz ordular göndermiş*tik...." âyet-i kerimesini indirdi.[24]

12. Hatırla o zamanı ki münafıklar ve kalblerinde bir hastalık bulunanlar "Allah ve Rasûlü'nün bize vazettikleri boş bir aldatmadan başka bir şey değilmiş." diyorlardı.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Alu İmran (3/26) âyetinin nüzul sebebi olarak yerinde anlatmış olduğumuz şu hâdisenin aynı zamanda bu âyet-i kerimenin de nüzul sebebi olduğu rivayet edilmektedir. Şöyle ki:
Taberî'nin tefsirinde İbn Beşşâr kanalıyla Amr ibnu'1-Avf el-Muzenî'den rivayetinde o şöyle anlatıyor:
Allah'ın Rasûlü (sa) Ahzâb Gazvesi (Hendek Sa*vaşı) senesi hendeği çizdi: Harise oğulları tarafından Ecmu'ş-Şeyhayn'den Mezâz'a kadar hendek kazılacaktı. Sonra her on kişiye 40 kulaç olmak üzere kazma işini taksim etti. Selman el-Fârisî'nin hangi grupta olacağında Muhacirin ve ensar ihtilâf ettiler. Selmân güçlü kuvvetli birisiydi ve Muhacirin
"Selman bizdendir." diyor, Ensar:
"Selman bizdendir." diyorlardı. Hz. Peygamber (sa):
"Selman bizden, ehl-i beyttendir." buyurdu.
Amr ibn Avf der ki:
Ben, Selman, Huzeyfe ibnu'l-Yemân, Nu'mân ibn Mukrin el-Muzenî ve ensar'dan dört kişi birlikte bir kırk kulacı kazıyorduk. Üç katın altında kazmaya devam ederken Allah hendeğin içinden karşımıza beyaz, çakmaktaşından bir kaya çıkardı. Külünklerimizi kırdı, biz onu kıramadık.
"Ey Selman, Allah'ın Rasûlü (sa)'ne çık, bu kayanın durumunu ona haber ver. Hendeğin yolunu mu değiştirelim, yoksa ne yapmamızı emreder? Biz, hendeğin çizgisini değiştirmek istemiyoruz." dedik. Selman, Hz. Peygamber (sa)'e çıktı, Efendimiz üzerine bir gölgelik kurmakla meşgul imiş.
"Ey Allah'ın elçisi, babamız anamız sana feda olsun, hendeğin içinden beyaz çakmaktaşından bir kaya çıktı, külünklerimizi kırdı, biz onu kı*ramadık. Küçük veya büyük bir parça bile koparamadık. Bize o konuda emrin nedir? Doğrusu biz hendek için çizmiş olduğun çizgiden çıkmak istemedik." dedi. Allah'ın Rasûlü, Selman'la birlikte hendeğe indi, biz dokuz kişi hendeğin ucunda onlara bakıyorduk. Efendimiz (sa) Selman'dan kazmayı aldılar ve kaya*ya öyle bir vurdular ki ondan bir şimşek çaktı sanki karanlık bir evin ortasındaki bir lâmba gibi Medine vadisini aydınlattı. Allah'ın Rasûlü (sa) bir fetih tekbiri getirdi, müslümanlar da peşinden tekbir getirdiler. Sonra Rasûlullah (sa) kayaya ikinci kere vurdu. Kazmanın kayaya çarpmasıyla yine bir şimşek çaktı ki sanki karanlık bir evdeki lâmba gibi Medine vadisini aydınlattı. Rasûlullah (sa) bir fetih tekbiri getirdi, müslümanlar da peşinden tekbir getirdiler. Sonra Allah'ın Rasûlü (sa) üçüncü kez kayaya vurdu ve onu kırdı, ondan yine bir şimşek çakıp Medine vadisini aydınlattı, sanki karanlık bir evin ortasındaki bir lâmba gibi. Allah'ın Rasûlü (sa) yine bir fetih tekbiri getirdi. Sonra Selman'ın elinden tuta*rak hendekten çıktı. Selman:
"Ey Allah'ın elçisi, anam babam sana feda olsun, şimdiye kadar hiç görmediğim bir şey gördüm." dedi. Allah'ın Rasûlü (sa) kavme döndü ve:
"Selman'ın söylediğini siz de gördünüz mü?" diye sordu,
"Anamız babamız sana feda olsun ey Allah'ın elçisi, gördük ki kayaya vurdun, ondan dalga gibi bir şimşek çaktı, senin tekbir getirdiğini görünce biz de tekbir getirdik, bundan başka bir şey de görmedik." dediler. Allah'ın Rasûlü (sa):
"Doğru söylediniz. îlk vuruşumda gördüğünüz şimşek çaktı ve bana Hîre saraylarını ve Kisrâ'nın Medâin'ini aydınlattı. Onlar sanki köpek dişleri gibiydiler. Cibrîl bana haber verdi ki ümmetim onlara galip gelecek. Sonra ikinci vuruşumda gördüğünüz şimşek çaktı ve bana Rum ülkesindeki kırmızı sarayları aydınlattı. Köpek dişleri gibiydiler. Cibrîl bana haber verdi ki ümmetim onlara galip gelecek ve onları ele geçirecek. Sonra üçüncü vuruşumda gördüğünüz şimşek çaktı ve bana San'â saraylarını aydınlattı. Sanki köpek dişleri gibiydiler. Cibrîl bana haber verdi ki ümmetim onları ele geçirecek. "Müjdeler olsun, Allah onları zafere ulaştıracak, müjdeler olsun, Allah onları zafere ulaştıracak." dedi, buyurdu. Müslümanlar bu müjdeye sevindiler ve:
"'Dosdoğru, gerçek bir va'd ile bize va'dde bulunan, bu kuşatmadan sonra bize zaferi va'deden Allah'a hamdolsun." dediler. Medine'yi kuşatan ahzâb bozulup gidince müslümanlar:
"Bu, Allah'ın ve Rasûlü'nün va'dettiğidir..." dediler. Münafıklar da:
"Hiç şaş*mıyor musunuz? Size hikâye anlatıyor, sizi olmıyacak umutlara sevkediyor, size bâtıl va'dlerde bulunuyor. Size Yesrib'den Hîre saraylarını, Kisrâ'nın şehirlerini gördüğünü ve siz korkudan hendek kazar, yüzyüze savaşmaya güç yetiremezken sizin bunları fethedeceğinizi haber veriyor." dediler de "Hatırla o zamanı ki münafıklar ve kalblerinde hastalık olanlar: Allah ve Rasûlü'nün bize va'dettikleri boş bir aldatmadan ibaretmiş, diyorlardı." ve "De ki: Ey hükümranlığın sahibi olan Allahım..." (Alu İmrân, 3/26) âyetleri nazil oldu.[25]
2- İbni Ebî Hatim ve Beyhakî Delâil'de Amr el-Müzenî'den naklediyor:
Rasulullah (s.a.) Ahzab yılında hendek kazdırmıştı. Allah bu hendeğin içinden yuvarlak beyaz bir kaya çıkarmıştı. Rasulullah (s.a.) kazmayı eline alıp bu kayaya bir defa vurup kayayı sarstı. Kayadan Medine'nin iki tarafını aydınlatan bir kıvılcım parladı. Bunun üzerine Peygamberimiz (s.a.) tekbir getirdi. Müslümanlar da tekbir getir*diler. Sonra ikinci bir defa vurdu. Yine kayayı sarstı. Kayadan yine Medine'nin iki tarafını aydınlatan bir kıvılcım parladı. Bunun üzerine Pey*gamberimiz (s.a.) tekbir getirdi. Müslümanlar da tekbir getirdiler. Daha sonra üçünoü defa vurdu. Kayayı parçaladı. Yine kayadan Medine'nin iki tarafını aydınlatan bir kıvılcım parladı. Bunun üzerine Efindimiz (s.a.) tekbir getirdi. Müslümanlar da tekbir getirdiler. Peygamberimiz (s.a.)'e bu durum sorulunca şöyle buyurdu:
“Birinci darbeyi vurdum, bana Kisra'nm Medain sarayı ile Hîre sarayı gösterildi. Cebrail bana, ümmetimin oralara hakim olacağını bildirdi. Son*ra ikinci defa vurdum. Bunun üzerine Rum diyarının kırmızı sarayları bana gösterildi. Cebrail bana, ümmetimin oralara da hakim olacağın bil*dirdi. Sonra üçüncü vuruşumda bana San'a sarayları gösterildi. Cebrail bana, ümmetimin oraya da hakim olacağını bildirdi.”
Bunu duyan münafıklar:
“Hayret etmiyor musunuz? Size neler anlatıyor, size kuruntular veri*yor? Boş vaadlerde bulunuyor. Size Yesrib'den Kisra'nın Medain saraylanyla Hîre saraylarını gördüğünü, oraların sizin tarafınızdan fethedileceği*ni söylüyor. Halbuki siz korkudan hendek kazıyorsunuz. Ortaya çıkamıyorsunuz.” dediler.
Bunun üzerine ayet indi: "O zaman, münafıklarla kalplerinde hastalık bulunanlar Allah ve Rasulü bize bir aldatıştan başka bir şey vaad etmemiş, diyorlardı." (Ahzab, 33/12).[26]
3- Cüveybir'in İbn Abbâs'tan rivayetine göre "Allah ve Rasûlü'nün size va'dettikleri bir aldatmadan ibaret." diyen münafık Muattib ibn Kuşeyr'dir. [27]
4- İbn İshak ve Beyhakî'nin Urve ibnu'z-Zübeyr ve Muhammed ibn Ka'b el-Kurazî ve başkalarından rivayetlerine göre Muattib ibn Kuşeyr:
"Bizden birisi tuvalete bile gitmeye korkar haldeyken Muhammed, Kisrâ ve Kayser'in hazinelerini yiyeceğini zannediyor." demiştir.[28]
5- Kurtubî, bu sözleri söyleyenlerin Muattib ibn Kuşeyr, Tu'me ibn Übeyrık ve onlarla birlik olan 70 kadar kişi olduğunu söyler.[29]

13- Hani onlardan bir grup demişti ki: "Ey Medine halkı, sizin için tutunacak bir yer yok. Artık geri dönün." İçlerinden bir grup da Peygamber'den izin istiyerek diyorlardı ki: "Evlerimiz düşmana açıktır." Halbuki evleri açık değildi. Onlar sadece kaçmak istiyorlardı.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Yezîd ibn Rûmân'dan rivayete göre
"Ey Medine halkı, sizin için tutunacak bir yer yok. Artık geri dönün." diyen Evs ibn Kayzî ve kavminden onun görüşünde olanlardır. [30]
2- "Peygamber'den izin istiyerek: "Evlerimiz düşmana açıktır." diyenler ise İbn Abbâs'tan rivayete göre Harise oğullarıdır.[31]
3- Suyûtî ise "Evlerimiz düşmana açıktır." diyenlerin Evs ibn Kayzî ve kavminden bir grup olduğunu söyler.[32]

15. Andolsun ki onlar, daha önceden "Sırt çevirip kaçmıyacaklarına " dair Allah'a söz vermişlerdi. Ve Allah'a verilen ahid elbette mutlaka sorulacaktır.

Yine Yezîd ibn Rûmân'dan rivayete göre bunlar da Harise oğullarıdır. Uhud günü Seleme oğulları bozulduğunda Harise oğulları da onlarla birlikte bozulmuşlar; daha sonra da: "Bir daha asla böyle bir duruma düşmeyeceklerine" dair Allah'a söz vermişlerdi. İşte bu âyet-i kerimede Allah Tealâ, o verdikleri sözü onlara hatırlatmaktadır.[33]

18. Doğrusu Allah, içinizden sizi alıkoyanları ve kardeşlerine: "Bize ge*lin. " diyenleri bilir. Bunlar savaşa pek az iştirak ediyorlardı.

İbn Zeyd'den rivayette o şöyle anlatıyor: Hendek savaşı günlerinden birin*de ashabdan birisi Rasûlullah (sa)'ın yanından ayrılıp evine geldiğinde kardeşini, önünde kızarmış et, ekmek ve şıra olduğu halde karnını doyurur halde bulmuş*tu. Ona:
"Sen bu halde kızarmış et, ekmek, şıra ilesin; Allah'ın Rasulü ise mız*raklar, kılıçlar arasında. Utanmıyor musun?" demiş. O kardeşi de:
"Sen de bi*zim yanımıza gel. Sen ve arkadaşının başına gelenler gelmiş. Artık yapacağınız bir şey yok. Allah'a yemin olsun ki Muhammed bu işin hakkından gelemiyecek!" demiş. Rasûlullah'ın yanından dönen sahabi de:
"Allah'a yemin olsun ki yalan söyledin." demiş. O evde oturan kişi onun ana baba bir kardeşi imiş.
"Vallahi şimdi gidip Rasûlullah (sa)'a şu söylediklerini haber vereceğim." demiş ve onun yanından ayrılıp Rasûlullah (sa)'ın yanına gelmiş. Bir de bakmış ki Cibrîl ondan önce gelmiş, onun haberini ve bu
"Doğrusu Allah, içinizden sizi alıkoyanları ve kardeşlerine: "Bize gelin." diyenleri bilir. Bunlar savaşa pek az iştirak ediyorlardı." âyet-i kerimesini getirmiş.[34]

23. "İnananlardan, Allah'a verdiği ahdi yerine getiren adamlar vardır..."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Ebû Muhammed Ahmed b. Muhammed b. İbrahim, Abdullah b. Hamid'den, o Mekkî b. Abdan'dan, o Abdullah b. Haşim'den, o Behz b. Esed'den, o Süleyman b. el-Muğire'den, o Sabit'ten, o da Enes'ten bize şunu dediğini haber verdi:
"Amcam Enes b. en-Nadr.-ki ben ona Enes derdim- Bedir Savaşı'nda kayboldu. Onun bu savaşta bulunmaması kendisine çok ağır geldi ve dedi ki:
"Ben, Rasulullah (s.a.v.)'ın hazır bulunduğu ilk savaşta bulunmadım. Allah'a yemin ederim ki, eğer Allah Subhaneh beni bir savaşta hazır bulundurursa neler yapacağımı muhakkak görür."
Uhud Günü müslümanlar hezimete uğradılar. Enes b. Nadr dedi ki:
"Allah'ım şu müşriklerin yaptığından sana sığınırım ve müslümanların yaptığından dolayı da özür dilerim." Sonra kılıcıyla yürüdü ve Sa'd b. Muaz'a rastladı. Ona dedi ki:
"Ey Sa'd, nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, Uhud'un arkasından Cennet'in koku*sunu duyuyorum." Sonra şehit oluncaya kadar savaştı. Enes b. Malik diyor ki:
"Biz, onu ölüler arasında bulduk. Vücudunda seksen küsur kılıç, ok, mızrak yarası vardı. Müşrikler ona müsle[35] yapmışlardı. Biz onu tanıyamamıştık. Kızkardeşi parmaklarından tanımıştı. Bu âyet de onun hakkında indi.
Enes diyor ki:
"Biz, şöyle derdik: "Bu âyet, onun ve onun arkadaşları hakkında inmiştir."[36]
Bu hadisi Müslim, Muhammed b. Hatim'den, o da Behz b. Esed'den rivayet etmiştir.[37]
2- Said b. Ahmed b, Cafer el-Müezzin, Ebû Ali b. Ebî Bekr el-Fakih'ten, o İbrahim b. Abdillah ez-Zebibî'den, o Bündâr'dan, o Muhammed b. Abdillah el-Ensari'den, o ba*basından, o Sümame'den, o Enes b. Malik'ten bize şunu rivayet ederek dedi ki:
"Bu âyet, Enes b. Nadr hakkında inmiştir."[38]
Buhari bu hadisi Bündâr'dan rivayet etmiştir.[39]
3- Ebu Davud et-Tayâlisî'nin kendi senediyle Enes ibn Mâlik'ten rivayetinde o şöyle anlatıyor:
Dayım Enes ibnu'n-Nadr geldi. -Bana onun adını koymuşlar.-Allah'ın Rasûlü (sa) ile Bedr'e katılamamıştı ve "Rasûlullâh'ın bulunduğu ilk gazvede bulunamadım. Ama Allah'a yemin olsun, bundan sonra Allah bana bir gazve gösterirse muhakkak Allah o gazvede neler yapacağımı görecek!" derdi. Bir sonraki sene Uhud gazvesi olunca o gazvede bulundu ve müslümanlar bo*zulduğunda Sa'd ibn Muâz'ın geri çekildiğini gördü de ona:
"Ey Ebu Amr, ne*reye? Vay o cennetin kokusuna! Onu Uhud önünde buluyorum." deyip vuruş*maya daldı ve şehid edilinceye kadar vuruştu. Ölüler arasında bulunduğunda üzerinde seksenden fazla kılıç, mızrak, ok yarası vardı. Kız kardeşi Nadr kızı Rubeyyi':
"Onu ancak parmak uçlarından tanıyabildim. O kadar güzel parmak uçları vardı ki." demiştir. "Mü'minler içinde Allah'a verdiği sözde sadâkat gös*teren nice erler var. İşte onlardan kimi adağını ödedi..." âyeti nazil olmuş da. Enes demiştir ki: Biz bu âyeti onun hakkında indi olarak biliyoruz.[40]
4- Taberî'nin de Enes ibn Mâlik'ten rivayetinde bu Enes ibnu'n-Nadr'in bo*zulanlar içindeki Sa'd ibn Muâz ile konuştuğunda:
"Ey Allahım, Bu müşriklerin yaptıklarından beri olduğum gibi şunların da (bozulan müslümanları kastediyor) yaptıklarından sana özür diliyorum." deyip savaşa daldığı ayrıntısına yer veril*miştir.[41]
5- Haberi küçük farklarla Tirmizî de Enes ibn Mâlik'ten rivayetle tahric eder*ken.[42]
6- Vâhidî'nin Ebu İshak Ahmed ibn Muhammed kanalıyla Enes ibn Mâlik'ten rivayetinde bu amcasının ismi Enes ibnu'n-Nadîr olarak verilmiş, yine onun başka bir rivayetinde de Enes ibn Mudar denilmiştir.[43]
7- Buhârî de yine Enes ibn Mâlik'ten rivayetle, hadiseyi anlatmaksızın sadece âyet-i kerimenin Enes ibnu'n-Nadr hakkında nazil olduğunu belirtmekle yetin*miştir.[44]
8- Uhud'da şehid edilen Mus'ab ibn Umeyr ve arkadaşları hakkında nazil ol*duğu da söylenir.[45]
9- Keşşaf’ta ise daha farklı bir nüzul sebebi zikredilir:
Sahabeden bazıları: "Rasûlullah (sa) ile beraber bir harbde bulunacak olurlarsa mutlaka sebat etmeyi ve şehid oluncaya kadar savaşmayı adamışlardı. Bunlar Hz. Osman ibn Affân, Talha ibn Ubeydullah, Saîd ibn Zeyd ibn Amr ibn Nüfeyl, Hz. Hamza, Mus'ab ibn Umeyr ve başkalarıdır. İşte bu âyet-i kerime onların bu adakları üzerine na*zil olmuştur.[46]

23. "... Kimi, bu uğurda canını vermiş, kimi de beklemektedir. Ahidlerini hiç değiştirmemişlerdir."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Bu âyet Talha b. Ubeydullah hakkında inmiştir. Uhud Günü Rasulullah (s.a.v.) ile beraberdi. Elinden yaralanıncaya kadar savaştı. Rasulullah (s.a.v.) da onun için buyurdu ki:
"Allah'ım, Talha için Cennet’i vacib kıl."[47]
2- Ahmed b. Muhammed b. Abdillah et-Temimî, Ebu'ş -Şeyh el-Hafız'dan, o Ahmed b. Cafer b. Nasru'r-Razî'den, o Abbas b. İsmail er-Rakkî'den, o İsmail b. Yahya el-Bağdadî’den, o Ebû Sinan'dan, o Dahhak'tan, o en-Nezzar b. Sabre'den, o Ali’den o da Talha'dan bize şu haberi verdi:
"Bu öyle bir adamdır ki, hakkında Allah Teala'nın bir âyet indirdiği kişidir. Talha adağını yerine getirenlerdendir. Gelecekte ona hesap yoktur.[48]
3- Abdurrahman b. Hamdan, Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasından, o Veki'den, o Talha b. Yahya'dan, o da İsa b. Talha'dan bize şunu rivayet ederek dedi ki: "Peygamber (s.a.v.), Talha'ya uğrayıp buyurdu ki:
"Bu, ada*ğını yerine getirenlerdendir."[49]

28. Ey Peygamber, hanımlarına söyle: "Eğer dünya hayatını ve süslerini is*tiyorsanız gelin size bağışta bulunayım ve güzellikle salıvereyim.
29. Yok eğer Allah'ı, Rasûlü'nü ve âhiret yurdunu istiyorsanız, muhakkak ki Allah, içinizden ihsan sahibi olan kadınlara büyük mükâfat hazırlamıştır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Bu âyet-i kerimenin nüzulüne sebep olan hadise Sîret-i Nebeviyyede İlâ Hadisesi olarak meşhur olmuştur. Meşhur rivayetlere göre Kurayza ve Nadîr oğullan gazvelerinden sonra Hz. Peygamber hanımlarının (veya bazılarının) bazı dünyalık isteklerinden (veya birbirlerini kıskanmalarından) bunalarak on*lardan ayrılmış, bir ay (veya 29 gün) onlara varmıyacağına yemin etmişti. İşte bu sürenin sonunda bu âyet-i kerime nazil olmuştur.
İbn Sa'd'ın anlattığına göre Hz. Peygamber'in hanımları özellikle Kurayza ve Nadîr yahudilerinden ele geçirilen ganimetleri görünce ve Kisrâ ve Kayserle*rin hanımları, kızları ve çevrelerinin yaşantıları hakkında bilgi sahibi olduktan sonra Hz. Peygamber'in çevresine oturup:
"Ey Allah'ın elçisi, Kisrâ ve Kayser*lerin kızları süsler, takılar, cariyeler ve hizmetçiler arasında refah içinde yaşıyorlar. Biz ise gördüğün yoksulluk ve sıkıntı içinde yaşıyoruz." gibi sözler edip daha çok dünya geçimliği isteyip kendilerine, kralların hanımlarına ve kızlarına yaptığı muamele ile muaşerette bulunması imasında bulunarak onun kalbine elem verdiler.[50] Hicretin dokuzuncu senesi meydana gelen bu hadise, siyer, tarih, tefsir kitaplarında ve hadis mecmualarında geniş olarak yer almaktadır. Şöyle ki:
2- Buhârî'nin kendi senediyle İbn Abbâs'tan rivayetle tahricinde o şöyle anlatıyor:
Hz. Ömer'e, Allah Tealâ'nın haklarında "Eğer ikiniz Allah'a tevbe ederseniz (ne alâ, elbette iyi olur). Çünkü kalbleriniz sapmıştı." (Tahrîm, 66/4) buyurduğu eşlerinin kim olduğunu sormayı çok istiyordum. Bir senesi onunla birlikte hacca gitmiştim. Defi hacet için yoldan saptı, ben de elimde bir matara ile onu takip ettim. Biraz ilerde ihtiyacını görüp döndü, ben elimdeki mataradan su döktüm, abdest aldı. Ben bu fırsatı değerlendirmek üzere:
"Ey Mü'minlerin emiri, Allah Tealâ'nın, Hz. Peygamber (sa)'in, haklarında "Eğer ikiniz Allah'a tevbe ederseniz (ne alâ, elbette iyi olur). Çünkü kalbleriniz sapmıştı." buyurduğu iki hanımı kimlerdi?" diye sordum.
"Sana şaştım doğrusu ey İbn Abbâs; onlar Aişe ve Hafsa idiler." deyip hadiseyi anlatmaya başladı ve dedi ki:
"Medine yakınlarındaki Ümeyye ibn Zeyd oğullarından bir komşumla Hz. Peygamber (sa)'in meclisinde nöbetleşe bulunurduk. Bir gün ben Hz. Peygamber (sa)'in meclisinde bulunur; o gün olanları komşuma analatırdım, bir gün de o bulunur ve o gün olanları bana anlatırdı.
Biz Kureyşliler kadınlara hâkim insanlardık. Medine'ye geldiğimizde gördük ki ensar kadınları erkeklerine hakimdiler. Bunu gören bizim kadınlarımız da onları örnek alarak bize diklenmeye ve bizden olmıyacak şeyler istemeye başladılar. Bir gün eşime bağırmıştım. Baktım bana cevap veriyor. Bana cevap vermesi hoşuma gitmedi ve bunu belli ettim de:
"Sana böyle cevap vermemi neden garip karşılıyorsun Allah'a yemin olsun ki Peygamber'in hanımları da O'na cevap veriyorlar. Hattâ bundan daha ileri gidip birisi geceye kadar ondan ayrılıyor, onu yalnız bırakıyor" dedi. Doğrusu bu beni ürküttü ve:
"Onlardan her kim bunu yapmışsa en büyük kayıpla kaybetmiş, büyük bir günah işlemiştir." dedim, sonra elbisemi toplayıp (hemen toparlanıp) kızım Hafsa'nın yanına girdim ve ona:
"Sizden biri Hz. Peygamber (sa)'in kızmasına karşılık verip bütün gün geceye kadar onu terkediyor mu?" dedim. O:
"Evet." dedi. Ben:
"O halde kaybetmiş, hüsrana uğramıştır. Allah'ın, Rasûlü'nü öfkelendirdiğinden dolayı ona gazab etmesinden ve bu gazabla helak olmaktan nasıl emin olur? Bundan korkmaz mı? Sakın sen Rasûlullah'a çok söz söyleme, ondan çok şey isteme, ona hiçbir şekilde karşılık verme ve onu terketme. Eğer bir ihtiyacın olursa gel, benden iste. Komşunun (Hz. Aişe'yi kastediyor- senden daha güzel ve Rasûlullah'a daha sevgili olması da seni aldatmasın." dedim.
O günlerde Gassânîlerin bizimle savaşa hazırlandıklarını haber almıştık. Bir gün komşum Mescid-i Nebevî'ye indi. O gün onun nöbetiydi. Akşam dön*düğünde kapımı şiddetle vurup:
"Uykuda mısın?" diye seslenince korktum ve yanına çıktım.
"Büyük bir şey oldu." dedi. Ben:
"Ne ola ki? Gassânîler mi gel*diler?" diye sordum.
"Hayır, ondan daha büyük, daha uzun bir şey oldu. Al*lah'ın Rasûlü hanımlarını boşadı." dedi. Ben:
"Öyleyse Hafsa bütün bütüne kaybetti, hüsrana uğradı." dedim. Zannettim ki Hz. Peygamber (sa) hanımlarını neredeyse boşadı boşıyacak. Hemen toparlandım, sabahleyin de sabah namazına Mescid-i Nebevî'ye gittim ve sabah namazını Rasûl-i Ekremle birlikte kıldım. O, odasına girdi, yalnız başına oturdu. Ben de kızım Hafsa'nın yanına girdim ve gördüm ki ağlıyor.
"Seni ağlatan nedir? Ben seni uyarmamış mıydım? Allah'ın Rasûlü sizleri boşadı mı?" dedim.
"Bilmiyorum, işte şuradaki odasında yalnız başına oturuyor." dedi. Hafsa'nın odasından çıktım, minberin yanına geldim. Baktım orada bir grup oturuyor, bazısı da ağlıyor, yanlarında biraz oturdum, sonra dayanamayıp kalktım ve Rasûlullah'ın yalnız başına oturduğu odaya gel*dim. Kapıdaki siyah hizmetçisine:
"Ömer'in girmesi için Rasûlullah'tan izin iste." dedim. Odaya girdi, Rasûlullah ile konuştu, sonra çıktı ve:
"Rasûlullah'a seni söyledim, girmek için izin istediğini söyledim, sustu, cevap vermedi." dedi. Mescid'e minberin yanında oturan grubun yanına döndüm, biraz daha onlarla oturdum, sonra dayanamayıp yine kalktım, hizmetçiye geldim ve:
"Ömer’in ya*nına girmesi için O'ndan izin iste." dedim. Yine birinci seferdeki gibi oldu. döndüm minberin yanındaki grubun yanına gittim, onların yanında bir süre oturdum ama yine merakım galebe çaldı ve hizmetçiye geldim:
"Ömer için izin iste." dedim, yine bir önceki gibi oldu, dönüp giderken bir de baktım hizmetçi beni çağırıyor.
"Allah'ın Rasûlü girmen için izin verdi." dedi. Rasûl-i Ekrem'in yanına girdim ve baktım ki bir hasırın kumlan üzerine hafifçe uzanmış, hasırın üzerinde yatak yok ve kumlar mübarek bedeninde iz yapmış, içine lif doldurulmuş deriden bir yastığa dayanmış halde duruyor. Ben selâm verdim, ayakta du*rarak:
"Ey Allah'ın elçisi, hanımlarını boşadın mı?" diye sordum, gözlerini bana çevirdi ve
"Hayır." diye cevap verdi. Ben halâ ayakta duruyordum. Biraz senin*le oturabilir miyim ey Allah'ın elçisi?" dedim ve konuşmaya devam ettim:
"Be*ni bir görseydin, biz Kureyşliler kadınlara hakim kimselerdik. Biz öyle bir kav*min bulunduğu yere geldik ki kadınlar erkeklerine hakim olmuşlar." dedim. Rasûl-i Ekrem tebessüm ettiler. Sonra ben şöyle devam ettim:
"Beni bir görsey*din, Hafsa'nın yanına girdim ve ona, Aişe'yi kastederek:
"Komşunun senden daha güzel olması, Peygamber'e senden daha sevgili olması seni aldatmasın." dedim. Rasûlullah tekrar tebessüm ettiler. Ondaki bu tebessümleri görünce yanına otur*dum, sonra bulunduğu odaya şöyle bir göz gezdirdim. Odada üç deri parçasın*dan başka hiçbir şey yoktu.
"Allah'a dua et de ümmetinin rızkını genişletsin. Allah'a kulluk etmemelerine rağmen Allah Rumlara ve İranlılara bol bol rızık vermiş." dedim. Dayanır halde iken doğruldu ve:
"Bir şüphen mi var ey Hattab'ın oğlu? Onlar, hasenatı dünya hayatında kendilerine çabucak verilmiş (âhirete bir şey kalmamış) olab bir kavimdir." buyurdular. Ben yaptığım hatayı farkedip:
"Ey Allah'ın elçisi, benim için istiğfarda bulun." dedim.
Allah'ın Rasûlü, eşi Hafsa'nın, Hz. Aişe'ye o söylemiş olduğu bir sözü ifşa etmesi üzerine kadınlarından ayrılmış ve kızgınlığının şiddetinden:
"Onların yanına bir ay süreyle girmeyeceğim." demişti. Allah Tealâ bu yüzden ona itâbda bulunduğu zaman 29 gün geçmişti ki Aişe'nin yanına girdi ve Allah ve Rasûlü ile dünyalık arasında muhayyer olduklarını bildirmeye onunla başladı. Aişe der ki:
"Bizim yanımıza bir ay girmeyeceğine yemin etmiştin. Biz sabahladığımızda .ben teker teker saydım 29 gece geçti." dedim. Rasûl-i Ekrem:
"Ay 29'dur." buyurdu. Gerçekten de o ay 29 çekmişti.. Hz. Aişe anlatmaya şöyle devam eder:
İşte bunun üzerine "Muhayyerlik âyeti" nazil oldu da Allah'ın Rasûlü ilk olarak benimle başladı:
"Sana bir durumu zikredeceğim. Anne ve babanla istişare et*meden bana hemen cevap vermen gerekmez." buyurdu. Hz. Aişe der ki:
"Anne*min ve babamın ondan ayrılmamamı emretmiyeceğini çok iyi biliyordu. " Sonra şöyle dedi:
"Allah Tealâ buyurdu ki: "Ey Peygamber, hanımlarına söyle: "Eğer dünya hayatını ve süslerini istiyorsanız gelin size bağışta bulunayım ve güzel*likle salıvereyim. Yok eğer Allah'ı, Rasûlü'nü ve âhiret yurdunu istiyorsanız, muhakkak ki Allah, içinizden ihsan sahibi olan kadınlara büyük mükâfat hazır*lamıştır" Ben:
"Bunun için mi annem ve babamla istişare edeceğim? Ben Al*lah'ı, Rasûlü'nü ve âhiret yurdunu istiyorum." dedim. Sonra diğer hanımlarına muhayyer olduklarını bildirdi, onlar da Aişe'nin söylediği gibi söylediler.[51]
3- Yine Buhârî'nin Enes'den rivayetle tahric ettiği başka bir rivayette Hz. Peygamber (sa)'in hanımlarından îlâ yaptığı, Hz. Ömer'in:
"Ey Allah'ın elçisi, hanımlarını boşadın mı?" sorusuna:
"Hayır, boşamadım, fakat bir ay onlardan îlâ yaptım (Yanlarına bir ay süreyle girmeyeceğime yemin ettim." buyurdukları ayrıntısına yer verilmiştir.[52]
4- Hz. Peygamber (sa) hanımlarından îlâ yapıp ayrıldığında Hz. Ömer mescid-i nebevîye girmiş ve insanların
"Allah'ın Rasûlü hanımlarını boşadı." dediklerini duymuş. Hemen Hz. Peygamber (sa)'in yanına girmiş ve ona:
"Hanımlarını boşadın mı?" diye sormuş, O'nun:
"Hayır." cevabı üzerine dışarı çıkmış ve:
"Uyanık olun, gözünüzü açın! Allah'ın Rasûlü kadınlarını boşamadı!." diye nida etmiş ve bunun üzerine "Kendilerine güven ve korkuya dair bir haber geldiğinde onu yayarlar. Halbuki o haberi O Rasûl'e ve kendilerinden olan ülü'1-emre götürselerdi onlar ondan ne gibi bir netice çıkaracaklarını bilirlerdi." (Nisa, 4/83) âyet-i kerimesi nazil olmuştur.[53]
5- Hadise, îlâ hadisinde Müslim tarafından Hz. Ömer'den rivayetle tahric olunmakla birlikte orada bu âyetin nüzulüne sebep olduğu kaydı yoktur.[54]
6- İmam Ahmed ibn Hanbel’in Câbir'den rivayetle tahric ettiği hadiste o şöy*le anlatıyor:
Hz. Ebu Bekr, Rasûlullah (sa)'ın yanına girmek için izin istedi. Halk, Hz. Peygamber (sa)'in kapısı önünde oturmuşlardı. Hz. Peygamber (sa) de içerde oturuyordu. Ebu Bekr'e girmesi için izin verilmedi. Sonra Hz. Ömer geldi ve Efendimiz (sa)'in yanına girmek için izin istedi, ona da izin verilmedi. Biraz sonra ikisine izin verildi de Hz. Peygamber (sa)'in yanına girdiler. Al*lah'ın Rasûlü (sa), çevresinde eşleri olmak üzere oturuyordu ve susmuştu, ko*nuşmuyorlardı. Ömer der ki: Kendi kendime:
"Bir söz etsem de Peygamber'i güldürsem." dedim. Sonra:
"Ey Allah'ın elçisi, görüyor musun, Zeyd'in kızı -hanımını kastediyor- biraz önce benden nafaka istedi, ben de onu dövüp kafası*nı yardım." dedim. Bunun üzerine Allah'ın Rasûlü, ön dişleri görünecek kadar güldü ve:
"İşte şunlar da benim etrafımda oturmuşlar, benden nafaka istiyorlar." buyurdu. Hz. Ebu Bekr kalkıp kızı Aişe'yi, Ömer de kalkıp kızı Hafsa'yı döv*mek istediler. İkisi de:
"Peygamber'in sahip olmadığı şeyi ondan istiyorsunuz ha?!" dediler. Rasûlullah (sa) Ebu Bekr ve Ömer'i durdurdu. Hanımları dediler ki:
"Biz, bu meclisten sonra bir daha Allah'ın Rasûlü'nden, yanında bulunmıyan hiçbir şeyi istemiyeceğiz."
Câbir der ki: İşte bunun üzerine Allah Tealâ, muhayyerlik âyetini indirdi ve Hz. Peygamber (sa), Hz. Aişe'den başlıyarak dedi ki:
"Ben, sana bir durumu hatırlatacağım. Ancak Annen ve babanla istişare etmeden çabucak cevap vermeni istemem." Hz. Aişe:
"Neymiş o?" dedi, Hz. Peygamber (sa):
"Ey Peygamber, eşlerine söyle: Eğer dünya hayatını ve süslerini istiyorsanız gelin size bağışta bulunayım. Yok eğer Allah'ı, Rasûlü'nü ve âhiret yurdunu istiyorsanız muhakkak ki Allah, içinizden ihsan sahibi hanımlara büyük bir mükâfat hazırlamıştır." âyet-i kerimesini okudu.
Hz. Aişe dedi ki:
"Ben, senin için mi anneme ve babama danışacağım? Hayır, ben, Allah'ı ve Rasûlü'nü tercih ediyorum ve senden, hanımlarından hiçbirine benim tercih ettiğim şeyi söylememeni istiyorum." Bunun üzerine Hz. Peygamber (sa):
"Doğrusu Allah Tealâ beni zorlayıcı ve sıkıştırıcı olarak göndermemiştir. Eşlerimden hangisi neyi tercih ettiğini söy*lerse ben de onu kendilerine hemen veririm."[55]
7- Bu hadis Tirmizî tarafından Hz. Aişe'den rivayetle şöyle tahric olunmuştur: Allah'ın Rasûlü eşlerini muhayyer bırakmakla emrolununca benimle başladı ve bana:
"Ey Aişe, sana bir işi hatırlatacağım; annenle ve babanla istişare etmeden hemen çabucak cevap verme." buyurdu. Aişe der ki: Ana babamın, benim kendisinden ayrılmamı emretmiyeceklerini çok iyi biliyordu (onun için annemle ve babamla istişare etmeden cevap verme, dedi). Hz. Aişe anlatmaya şöyle devam eder:
Sonra: "Allah Tealâ buyuruyor ki Ey Peygamber! eşlerine söyle: Eğer dünya hayatı ve süslerini istiyorsanız gelin size bağışta bulunayım ve güzellikle salıvereyim... içinizden ihsan sahibi hanımlar için büyük bir mükâfat hazırlamıştır." buyurdu. Ben:
"Hangi konuda annem ve babamla istişare edeceğim? Muhakkak ki ben, Allah'ı, Rasûlü'nü ve âhiret yurdunu istiyorum." dedim. Hz. Peygamber (sa)'in diğer eşleri de benim yaptığımı yaptılar.
Tirmizî bu hadisin hasen ve sahih olduğunu da ekler.[56]

32. Ey O Peygamber'in hanımları, sizler, kadınlardan herhangi biri gibi değilsiniz. Eğer sakınıyorsanız edalı (işveli) olmayın. Yoksa kalbinde bir hasta*lık bulunanlar (sizden) kötü şeyler umarlar. Ve hep ma'rûf söz söyleyin.
33. Evlerinizde oturun. İlk cahiliye devrinde olduğu gibi açılıp saçılmayın. Namazı kılın, zekâtı verin, Allah'a veRasûlü'ne itaat edin. Ey O Peygamber'in ehl-i beyti, Allah muhakkak ki sizden eksikliği, pisliği gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister.
34. Evinizde okunan Allah 'in âyetlerini ve hikmeti anın, zikredin. Muhakkak ki Allah Latîf, Habîr olandır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Ebû Bekr el-Harisi, Ebû Muhammed b. Hayyan'dan, o Ahmed b. Amr b. Ebî Asım'dan, o Ebu'r-Rabi' ez-Zehranî'den, o Ammar b. Muhammed'den, o es-Sevrî'den, o Süfyan'dan, o Ebu'l-Cahhaf’tan, o Atiyye'den, o da Ebû Said'den bu âyet hakkında şunu dediğini bize haber verdi:
"Bu âyet beş kişi hakkında indi. Nebî (s.a.v.), Ali, Fatıma Hasan ve Hüseyn (r.a.) "[57]
2- Taberi de bu hadisi Ebu Saîd el-Hudrî'den merfü olarak rivayet etmiştir.[58]
3- İbn Cerîr'in İbn Abbâs ve İkrime'den rivayetlerine göre bu âyet-i kerime*ler özellikle Hz. Peygamber (sa)'in hanımları hakkında nazil olmuştur.[59]
4- Said en-Nasrubi, Ahmed b. Cafer el-Katiî'den, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasından, o İbn Numeyr'den, o Abdulmelik'ten, o da Ata b. Ebî Rebah'tan bize şunu rivayet ederek dedi ki:
"Ümm-ü Seleme, Rasulullah (s.a.v.)'tan bahsederken, başkasının kendisine söylediğine göre -ki Nebî (s.a.v.) Ümm-ü Seleme'nin evinde bulunduğu bir sırada- Hz Fatıma, Ümm-ü Seleme'nin evine, içinde etli yemeğin bulunduğu bir çanak getirdi. Rasulullah (s.a.v.), Hz. Fatıma'ya buyurdu ki:
"Bana kocanı ve iki oğlunu çağır." Ümm-ü Seleme dedi ki:
"Ali, Hasan ve Hüseyn geldi*ler. İçeri girip oturdular ve yemekten yediler. O anda Rasulullah (s.a.v.) bir sedir üzerinde idi. Altında da Hayber'den elde edilen bir elbise vardı. Ben odada namaz kılıyordum. Allah Teala Ahzab: 33/33 âyetini indirdi.
Rasulullah (s.a.v.) elbisesinin sarkan kısmını aldı ve üstünü örttü. Sonra iki elini semaya kaldırdı ve şöyle buyurdu:
"Allah'ım, şunlar benim Ehl-i Beytim ve seçkinlerim (himayem altında) dir. Onlardan kötülüğü al götür ve onları tertemiz et." Ümm-ü Seleme dedi ki:
"Başımı evden içeri soktum. Ben de sizinle beraberim ey Allah'ın Rasulü" dedim. Buyurdu ki:
"Sen hayırlısın, sen hayırlısın."[60]
5- Ebu'l-Kasım Abdurrahman b. Muhammed es-Serrac, Muhammed b. Yakub'dan, o Hasan b. Ali b. Affan'dan, o Ebû Yahya el-Hamanî'den, o Salih b. Musa el-Kureşî'den, o Hasif’ten, o Said b. Cübeyr'den, o da İbn Abbas'tan rivayet ederek dedi ki:
"Bu âyet, Nebî (s.a.v.)'nin hanımları hakkında indi."[61]
6- Akil b. Muhammed el-Cürcanî, (lafzen rivayette bulunmak üzere icazet verdi) el-Müâfî b. Zekeriyya el-Kâdî'den, o Muhammed b. Cerir'den, o İbn Hamid'den, o Yahya b. Vadıh'tan, o el-Esbağ'dan, o Alkame'den, o da İkrime'den bize şunu rivayete etti:
"Bu âyetin iniş sebebi sizin zannettiğiniz gibi değildir. Bu âyet Nebî (s.a.v.)'nin hanımları hakkında indi."
İkrime bunu sokakta bu şekilde nida ediyordu.[62]
7- Ebu Saîd el-Hudrî'nin Ümmü'l-Mü'minîn Ümmü Seleme'den rivayetinde o şöyle demiştir:
"Bu âyet-i kerime Rasûlullah benim odamda iken nazil oldu. Ben, odanın kapısı yanında oturuyordum. Bu âyet nazil olduğunda Hz. Pey*gamber (sa)'in yanında Ali, Fâtıma, Hasen ve Hüseyin vardı. Ben:
"Ben, ey Al*lah'ın elçisi, ben senin ehl-i beytinden değil miyim?" diye sordum,
"Elbette sen de hayırdasın ve sen Allah'ın Rasûlü'nün hanımlarındansın." buyurdu.[63]

35. "Doğrusu erkek ve kadın müslümanlar, erkek ve kadın mü*minler, boyun eğen erkekler ve kadınlar; doğru sözlü erkekler ve kadınlar, sabırlı erkekler ve kadınlar, gönülden bağlanan erkekler ve kadınlar, sadaka veren erkekler ve kadınlar, oruç tutan erkekler ve kadınlar, iffet*lerini koruyan erkekler ve kadınlar, Allah'ı çok anan erkekler ve kadın*lar, işte Allah bunların hepsine mağfiret ve büyük ecir hazırlamıştır."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Mukatil b. Hayyan dedi ki:
"Bana ulaşan habere göre, Esma bint-i Umeys, ko*cası Cafer b. Ebî Talib'le Habeşistan'dan dönünce, Peygamber hanımlarına uğradı ve onlara sordu ki:
"Hakkımızda Kur'an'dan birşey indi mi?" Onlar da:
"Hayır" dediler. O da Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve dedi ki:
"Ey Allah'ın Rasulü, hanımlar ziyanda ve hüsrandalar." O da buyurdu ki:
"Neden?" Esma dedi ki:
"Çünkü onlar erkeklerin zikrettiği hayır*ları zikretmiyorlar." Bunun üzerine Allah Teala bu âyeti indirdi.[64]
2- İbn Sa’d Katade’den şöyle dedi: "Allah Teala, Nebi (s.a.v.)'nin zevcelerini zikredince, müslüman kadınlardan bir grup, onlara uğradı ve dediler ki:
"Sizin isminiz Allah Teala tarfından zikredildi, bizimki zikredilmedi. Eğer bizde bir hayır bulunsaydı, bizim de ismimiz zikredilirdi." Bunun üzerine Allah Teala bu âyeti indirdi.[65]
3- İkrime'nin Ümmü İmâra el-Ensâriyye'den rivayetine göre o, Hz. Pey*gamber (sa)'e gelmiş ve:
"Ey Allah'ın elçisi, herşeyin erkekler için olduğunu görüyorum. Kadınların herhangi bir şey için zikredildiklerini ise görmüyorum." demiş ve işte bunun üzerine bu "Müslüman erkeklerle müslüman kadınlar, mü'min erkeklerle mü'min kadınlar..." âyet-i kerimesi nazil olmuştur.[66]
4- Taberânî, kendisinde beis olmayan bir senetle İbnu Abbas'tan (r.a.) anlattı. İbnu Abbas (r.a.) dedi ki:
“Kadınlar:
“Ya Rasûlallah, durum nedir? Erkekler zikrediliyor kadınlar zikredilmiyor.” dediler. Ahzab: 33/35 âyeti indirildi. [67]
5- Hâkim, Tirmizî ve Beyhakî'nin Ümmü Seleme'den rivayetle tahriclerine göre o:
"Ey Allah'ın elçisi, erkekler gazveye çıkıyor, gaza ediyorlar, şehid olu*yorlar; biz bunları yapmıyoruz, bize erkeklerin mirasının yarısı veriliyor. Keşke biz de erkek olsaydık." dedi de Allah Tealâ bu "Müslüman erkeklerle müslüman kadınlar, mü'min erkeklerle mü'min kadınlar... işte bunlar için Allah mağfiret ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır." âyet-i kerimesini indirdi.[68]
6- İmam Ahmed, Neseî ve İbni Cerir, Abdurrahman b. Şeybe'den nakle*diyorlar: Peygamberimiz (s.a.)'in hanımı Ümmü Seleme (r.a.)'ın şöyle dedi*ğini işittim:
“Peygamberimiz (s.a.)'e dedim ki:
“Niçin erkeklerin zikredildikleri gibi biz de Kur'an'da zikredilmiyoruz?” Ümmü Seleme (r.a.) anlatmaya devam etti: Peygamberimiz (s.a.)'in minberdeki o günkü hutbesi kadar onun hiçbir sözü hiçbir gün bana heybetli gelmemişti. O sırada saçlarımı tarıyordum. Saçlarımı topladım. Sonra evimin odasına çıktım. Kulağımı pencereye ver*dim. Bir de ne göreyim, Efendimiz (s.a.) minberde şöyle diyordu:
“Ey insanlar! Allah Teala şöyle buyuruyor: "Müslüman erkeklerle müslüman kadınlar, mümin erkeklerle mümin kadınlar..." ayetini sonuna kadar okudu. [69]
7- Başka bir rivayette bunun üzerine Allah Tealâ'nın "Allah'ın sizi birbiri*nizden üstün kıldığı şeyleri temenni etmeyin." (Nisa, 4/32) âyet-i kerimesini[70] indirdiği belirtilmektedir.[71]
8- Tirmizî'deki riva*yette Ümmü Seleme’nin bu sözleri söylemesi üzerine bir de Ali İmrân, 195 âye*tinin[72] nazil olduğu da kaydedilmektedir.[73]

36. Allah ve Rasûlü bir şeye hükmettiği zaman ne mü'min erkekler için, ne de mü'min kadınlar için artık işlerinde bir seçme hakkı olamaz. Kim de Allah'a ve Rasûlü'ne isyan ederse şüphesiz ki apaçık bir şekilde dalâlete düşmüş olur.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- İbn Abbâs'tan rivayete göre Rasûlullah (sa), halasının kızı olan Zeyneb bint Cahş el-Esediyye'yi evlâtlığı Zeyd ibn Harise için istemeye gitmiş, yanına girip onu istemiş. Zeyneb:
"Hayır, onunla evlenecek değilim." demiş, Rasûlullah (sa) ısrar etmiş, Zeyneb:
"Ey Allah'ın elçisi, durumum hakkında bir istişare edeyim." demiş. O sırada Allah Tealâ, Rasûlü'ne bu "Allah ve Rasûlü bir şeye hükmettiği zaman ne mü'min erkekler için, ne de mü'min kadınlar için artık işlerinde bir seçme hakkı olamaz..." âyet-i kerimesini indirmiş de Zeyneb:
"Ey Allah'ın elçisi, benim için koca olarak ona mı razı oldun?" diye sormuş, Hz. Peygamber (sa)'in "evet" cevabı üzerine de:
"O halde Allah'a ve Rasûlü'ne elbette karşı duracak değilim, onunla evlenmeye razı oldum." demiş.[74]
2- Ibn Abbas şöyle der: Rasulullah (s.a.v) Zeyneb bint Cahş'ı, azatlı kölesi Zeyd b. Harise için istedi. Fakat Zeyneb bunu kabul etmeyip onunla evlenmeye razı olmayınca şu âyet indi: Allah ve Rasulü bir İşe hüküm verdiği zaman, inanmış bir erkek ve kadına, o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı yok*tur..." Bunun üzerine Zeyneb emre uyup Zeyd ile evlendi. Bir rivayete göre, Zeyneb Kureyş soyundan olduğu için, kendisi de, kardeşi Abdullah da bu teklifi kabul etmedi. Fakat âyet inince kardeşi gelerek: "Ey Allah'ın Rasû-lü! Bana dilediğini emret" dedi. Rasulullah (s.a) da: "Zeyneb'i Zeyd ile ev*lendir" diye emretti. Abdullah buna razı olup, onu Zeyd ile evlendirdi.[75]
3- İbn Abbâs'tan gelen başka bir rivayette Zeyneb'in bu evliliğe razı olmama*sının sebebi olarak soyluluğunu gösterdiği "Ben, neseb itibariyle ondan daha hayırlıyım." dediği[76] belirtilmektedir ki Zeyneb, her ne kadar Zeyd ile evlenmeye Hz. Peygamber (sa)'in ısrarı ile razı olmuşsa da onunla evli olduğu sürece bu durumu Zeyd'e karşı kullanmaya ve üstünlük iddiasında bu*lunmaya devam etmiştir.[77]
4- Taberanî'nin "sahih" senedle Katade'den naklettiği bir rivayette de Zeyneb bint Cahş'ın önce Hz. Peygam*ber (sa)'in onu, kendisi için istediğini zannederek kabul ettiği, ancak Zeyd için istediğini anlayınca şiddetle reddettiği, âyet-i kerimenin nüzulü üzerine de mec*buren razı olduğu ayrıntılarına yer verilmiştir.[78]
5- İbn Zeyd'den rivayete göre ise bu âyet-i kerime Ukbe ibn Ebî Muayt'ın kızı Ümmü Gülsüm hakkında nazil olmuştur. Hz. Peygamber'e kendini hibe etmek istemiş, Hz. Peygamber (sa) de onu kendisi için değil evlâtlığı Zeyd ibn Harise ile evlendirmek istemiş.
Hadise hakkında İbn Zeyd şöyle anlatıyor:
Bu âyet-i kerime Ukbe ibn Ebî Muayt'ın kızı Ümmü Gülsüm hakkında nazil oldu. O, kadınlardan Medine-i Münevvere'ye ilk hicret edenlerdendi. Kendisini Rasûlullah (sa)'a hibe etmek istemiş; Rasûlullah (sa) da onu kendisi için kabul etmek yerine evlâtlığı Zeyd ibn Harise için istemişti. Buna hem o, hem de erkek kardeşi karşı çıkarak kızmışlar, "Biz, Rasûlullah'ı kastetmiş, onunla evlenmesi*ni istemiştik; o da tuttu kölesiyle evlendirmek istedi." demişlerdi. İşte bunun üzerine bu âyet-i kerime nazil oldu.[79]

37. Hani sen, Allah 'ın kendisine nimet verdiği ve senin de nimetlendirdiğin kimseye diyordun ki: "Eşini bırakma ve Allah'tan takva üzere ol." Allah 'in açı*ğa vuracağı şeyi de içinde saklıyor, insanlardan korkuyordun. Halbuki en çok Allah'tan korkman gerekirdi. Nihayet Zeyd, onunla bağını kopardıktan sonra onu seninle evlendirdik. Tâ ki evlâtlıklarının kendilerinden ilişkilerini kestikleri zevcelerini almakta mü'minler üzerine bir günah olmasın. Allah'ın emri yerine getirilmiştir.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Buhârî'nin Enes ibn Mâlik'ten rivayetle tahricinde "Allah'ın açığa vura*cağı şeyi de içinde saklıyordun." âyet-i kerimesi Zeyneb bint Cahş ve Zeyd ibn Hârise'nin durumu hakkında nazil olmuştur.[80]
2- Daha önce (Nisa Sûresi 23 âyetinin nüzul sebebinde) geçtiği üzere İbn Cureyc'den rivayette o şöyle demiştir: Atâ'ya "Öz oğullarınızın karıları ile ev*lenmeniz... haramdır." (Nisa, 4/23) âyetini sordum. Dedi ki:
Hz. Peygamber (sa) oğulluğu Zeyd ibn Hârise'nin karısı olup da boşadığı Zeyneb bint Cahş ile evlenince Mekke'de müşrikler Efendimiz aleyhinde ileri geri konuşup dedikodu ettiler de Allah Tealâ bu "Öz oğullarınızın karıları ile evlenmeniz... haramdır." âyet-i kerimesini ve "Evlâtlıklarınızı da öz oğullarınız gibi tanımadı." (Ahzâb, 33/4), "Tâ ki evlâtlıklarının kendilerinden ilişkilerini kestikleri zevcelerini al*makta mü'minler üzerine bir günah olmasın." (Ahzâb, 33/37), "Muhammed adamlarınızdan hiçbirinin babası değildir. Fakat Allah'ın Rasûlü ve peygamber*lerin sonuncusudur." (Ahzâb, 33/40) âyetlerini indirdi.[81]
3- Tirmizî'nin Şa'bî'den, onun da Hz. Aişe'den rivayetinde o şöyle demiştir: Şayet Muhammed, kendisine gelen vahyden herhangi bir şey gizlemiş olsaydı "Allah'ın emri yerine getirilmiştir." e kadar olmak üzere "Hani sen, Allah'ın kendisine nimet verdiği ve senin de nimetlendirdiğin kimseye diyordun ki: "Eşini bırakma ve Allah'tan takva üzere ol." Allah'ın açığa vuracağı şeyi de içinde saklıyor, insanlardan korkuyordun. Halbuki en çok Allah'tan korkman gerekir*di..." âyetini gizlerdi. Allah'ın Rasûlü (sa) onunla (Zeyneb ile) evlenince
"Oğ*lunun eşiyle evlendi." diye kınamaya kalkıştılar da Allah Tealâ:
"Muhammed adamlarınızdan hiçbirinin babası değildir. Fakat Allah'ın Rasûlü ve peygamber*lerin sonuncusudur." (Ahzâb, 33/40) âyet-i kerimesini indirdi. Allah'ın Rasûlü (sa), küçük bir çocukken Zeyd'i evlâtlık edinmiş ve Zeyd büyüyüp adam olun*caya kadar O'nun yanında kalmıştı.
"Onları babalarına nisbet ederek çağırın. Bu Allah katında adalete en yakın olandır. Eğer babalarını bilmiyorsanız onlar sizin din kardeşleriniz ve dostlarınızdır..." (Ahzâb, 33/5) âyet-i kerimesi ininceye ka*dar onu "Zeyd ibn Muhammed" diye çağırırlardı.[82]
4- Tirmizî'nin kendi senediyle Enes'den rivayetinde de "Allah'ın açığa vura*cağı şeyi de içinde saklıyor, insanlardan korkuyordun. Halbuki en çok Allah'tan korkman gerekirdi..." âyet-i kerimesinin Zeyneb bint Cahş hakkında nazil oldu*ğu belirtilmektedir. Buna göre Zeyd, hanımından şikâyet için Hz. Peygamber (sa)'e gelmiş, onu boşamaya kalkmış ve boşaması konusunda Hz. Peygamber (sa)'e danışmış da Hz. Peygamber (sa) ona: "Eşini bırakma ve Allah'tan takva üzere ol." buyurmuştu.[83]
5- Yine Tirmizî'nin konu ile ilgili olarak Enes'den rivayetle tahric ettiği bir habere göre "Nihayet Zeyd, onunla bağını kopardıktan sonra onu seninle evlen*dirdik." âyet-i kerimesinin Zeyneb bint Cahş hakkında indiğine işaret edildikten sonra Zeyneb'in, Hz. Peygamber (sa)'in diğer eşlerine: "Sizi Rasûlullah (sa) ile aileleriniz evlendirdi, halbuki beni yedi kat göğün üstünden Allah evlendirdi." diye övündüğü ayrıntısına da yer verilir.[84]
6- Hakim, Enes'den naklediyor: Zeyd b. Harise Peygamberimiz (s.a.)'e gelerek hanımı Zeyneb bt. Cahş'dan şikâyet etti. Peygamberimiz ona:
“Hanımını tut.” dedi. Bunun üzerine "Allah 'm açığa vuracağı şeyi gön*lünde gizliyorsun." ayeti nazil oldu.[85]
7- Tirmizî'nin tahric ettiği bu hadis, İmam Ahmed'in müsned'inde daha bir ayrıntılı olarak yer almaktadır. Şöyle ki:
İmam Ahmed'in Abdullah kanalıyla Enes'den rivayetinde o şöyle anlatıyor: Zeyneb bint Cahş'in kocası Zeyd'den boşandığında iddeti sona erince Al*lah'ın Rasûlü (sa) Zeyd'e:
"Zeyneb'e git ve onu benim için iste. Benim için senden daha güvenilir emîn birisi yok" buyurdular. Zeyd, Zeyneb'e vardığında hamur yoğurmaktaymış. Zeyd der ki:
"Onu görünce gözümde büyüdü, ona ba*kamadım, arkamı döndüm ve:
"Ey Zeyneb, sana müjdeler olsun, Allah'ın Rasûlü seni, kendisi için zikretmem, kendisi için sana dünürcü olmam için beni gönderdi." dedim. "Rabbıma danışmadan bir şey yapacak değilim." dedi ve evindeki namaz kılma yerine yöneldi. İşte o sırada Allah'ın Rasûlü (sa)'ne
"Ni*hayet Zeyd, onunla bağını kopardıktan sonra onu seninle evlendirdik..." âyet-i kerimesi nazil olmuş. Rasûlullah bizzat kendisi Zeyneb'e geldi ve izin istemeden yanına girdi. Biz de anladık ki Rasûlullah ile Zeyneb'in düğünü olacak ve Allah'ın Rasûlü (sa) bize ekmek ve et yedirecek. Sonra gerçekten Rasûl-i Ek*rem bize düğün yemeği olarak ekmek ve et yedirdi. Yemek yiyenler birer birer çıktılar ama bir takım kimseler yemekten sonra çıkmayıp orada konuşmaya dal*dılar. Allah'ın Rasûlü onların yanından ayrılıp dışarı çıktı, ben de peşinden. Ha*nımlarına uğrayıp birer birer onlara selâm verdi. Hanımları da selâmını alarak:
"Ey Allah'ın elçisi, yeni hanımını nasıl buldun?" diyorlardı. Sonra Hz. Peygam*ber (sa)'in odasında konuşmaya dalanların oradan ayrılıp gittiklerini ben mi ha*ber verdim, yoksa kendisinin mi haberi oldu hatırlamıyorum. Hz. Peygamber yeni eşinin yanına döndü. Ben de peşinden odasına girmek istedim de benimle arasına perdeyi çekti ve o sırada "Hicâb âyeti" nazil oldu da Hz. Peygamber ashabına daha önce yaptığı gibi va'zu nasihat eyledi ve kendisine inen âyet-i kerimeyi okudu:
"Ey O iman edenler, O Peygamber'in evlerine yemeğe çağrılmaksızın ve vakitli vakitsiz girmeyin. Ama davet olunursanız girin ve yemeği yeyince de lâfa dalmadan dağılın. Sizin bu haliniz O Peygamber'i üzüyordu, ama size bir şey söylemekten de utanıyordu. Allah ise hakkı söylemekten utanmaz..."[86]
7- Müslim, Ahmed ve Nesâî anlattı. Zeyneb'in iddeti bitince Rasûlullah Zeyd'e:
“Git ona beni söyle.” buyurdu. Zeyd gitti ve bunu haber verdi. Zeyneb:
“Ben Rabbim emredinceye kadar, bir şey yapıcı değilim.” dedi ve mescidine gitti. Kur'an indi, Rasûlullah geldi, izinsiz olarak onun yanına girdi. Enes dedi ki:
“Rasûlullah onunla gerdeğe girdiğinde, bize ekmek ve et yedirdiğini gördük. İnsanlar çıktı, yemekten sonra bazı kişiler evde kaldılar ve konuşuyorlardı. Rasûlullah çıktı, ben onu takip ettim. Rasûlullah hanımlarının odalarını takip etti. Sonra ona insanların çıktıkları haberini verdim. Yürüdü, eve girdi. Ben de onunla gittim, onunla eve girdim. Benimle arasına sütre çekti. Perdeleri indirdi ve insanlara, “Size izin verilmeden Nebi’nin evine girmeyin” âyetinin vaaz ettiği gibi vaaz etti. [87]

40. Muhammed sizin adamlarınızdan herhangi birisinin babası değildir. O, sadece Allah'ın Rasûlü ve peygamberlerin hâtemidir. Allah herşeye Alîm'dir.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
l. Katâde'den rivayete göre o şöyle demiştir:
“Zeyd hakkında nazil olmuştur ki o, Hz. Peygamber (sa)'in oğlu değildir. Vallahi onun erkek çocukları olmuş*tu. O, Kasım'ın, İbrahim'in, Tayyib'in ve Mutahhir'in babasıdır.” [88]
2. Tirmizî, Hz. Aişe'den naklediyor:
“Hz. Peygamber (sa), Zeyneb bint Cahş ile evlenince bazı kimseler:
"Muhammed oğlunun hanımı ile evlendi." Dediler. Bunun üzerine bu ayet nazil oldu.[89] Ancak iki rivayetin de meali birdir.[90]

43. Sizi karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için rahmetiyle size salât etmek*te olan O'dur..Melekleri de size salât ederler ve O, mü 'minlere Rahîm olandır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Mücâhid'ten (r.a.) Abd İbni Humeyd anlattı. Mücahid (r.a.) demiştir ki:
"Şüphesiz Allah ve Melekleri O Peygamber'e salât eder*ler. Ey iman edenler siz de O'na salât ve selâmda bulunun." (Ahzâb, 33/56) âyet-i kerimesi nazil olunca Hz. Ebu Bekr:
"Ey Allah'ın elçisi, Allah sana ne vermiş, bahşetmişse mutlaka bizi de ona ortak etmiştir." demiş ve işte onun bu sözü üzerine bu "Sizi karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için size rahmetiyle salât etmekte olan O'dur..." âyet-i kerimesi nazil olmuş. [91]
2- İbn Abbâs'tan rivayete göre ise sanki "Şüphesiz Allah ve Melekleri O Peygamber'e salât ederler. Ey iman edenler siz de O'na salât ve selâmda bulu*nun." âyet-i kerimesi nazil olunca ashab-ı kiram serzenişte bulunmuş ve: "Ey Allah'ın elçisi, bu sadece sana mahsus, bize bir şey yok." demişler de bunun üzerine bu âyet-i kerime nazil olmuştur.[92]
3- Aslında birinci rivayet*teki Hz. Ebu Bekr'in sözünde de bir serzeniş ve bir beklenti açık olmasa de se*zilmektedir. Dolayısıyla iki rivayet arasında bir zıtlık veya çelişki söz konusu değildir.[93]

47. Mü 'mirilere, kendileri için Allah 'tan büyük bir lütuf olduğunu müjdele.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- İbn Abbâs'tan rivayet edildiğine göre "Tâ ki Allah senin, geçmiş ve gelecek günahını bağışlasın, sana olan nimetini tamamlasın..." âyet-i kerimesi nazil olunca ashab-ı kiramdan bazı kimseler:
"Bu sana mübarek olsun ey Allah'ın elçisi; Allah'ın sana ne yapacağını, sana neler bahşedeceğini bildik, öğrendik. Peki bize ne yapacak, bize nasıl davranacak?" dediler de bunun üzerine "Tâ ki mü'min erkeklerle mü'min kadınları altlarından ırmaklar akan ve içinde ebediyyen kalacakları cennetlere koysun ve onların kötülüklerini mağfiret buyursun..." (Fetih, 48/5) âyeti ile bu: "Mü'minlere, kendileri için Allah'tan büyük bir lütuf olduğunu müjdele." âyet-i kerimesi nazil oldu.[94]
2- İbnu Cerîr, İkrime ve Hasan-ı Basrî'den anlattı:
“Ne zaman, Fetih: 48/2 âyeti indirildi. Müminlerden bazı erkekler:
“Ya Rasûlallah, sana mübarek olsun. Biz, sana ne yapılacağını öğrendik. Bize ne yapılır?, dediler. Allahü Teâlâ, “Mü’min erkekleri ve mü’min kadınları cennetlere girdirmesi için” âyetini ve Ahzab: 33/47 âyetini indirdi.[95]
3- Rebî İbni Enes'ten Delâili’n-nübüvve isimli kitabında Beyhakî anlattı. Rebî İbni Enes:
“Ne zamanki, “Bana ve size ne yapılacağını bilemem” âyeti indirildi. Ondan sonra, Fetih: 48/2 âyeti indirildi. Müslümanlar:
“Ya Rasûlallah, sana ne yapılacağını öğrendik, bize ne yapılacak” dedi. Bunun üzerine Ahzab: 33/47 ayeti indirildi. Fazlı kebir, Cennettir, dedi. [96]

50. Ey O Peygamber, Biz, mehirlerini verdiğin eşlerini, Allah'ın sana ga*nimet olarak verdiği cariyelerini, seninle birlikte hicret eden amca kızlarını, halalarının kızlarını, dayının kızlarını, teyzelerinin kızlarını ve bir de eğer mü'min bir kadın kendisini Peygamber'e hibe eder de Peygamber de onunla evlenmeyi isterse onu -ki bu mü'minlerden ayrı olarak sadece sana mahsus ol*mak üzere- senin için helâl kıldık. Sana bir zorluk olmasın diye mü'minlerin eşleri ve cariyeleri hakkında ne hükmettiğimizi bildirdik. Allah Gafur, Rahim olandır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Tirmizî'nin Abd ibn Humeyd kanalıyla Ümmü Hâni' bint Abdülmuttalib'den rivayetinde o şöyle demiştir:
Rasûlullah (sa) benimle ev*lenmek istedi, ben de mazeret beyan ederek kabul etmedim ve beni mazur gör*dü. Sonra Allah Tealâ "Ey O Peygamber, Biz, mehirlerini verdiğin eşlerini, Al*lah'ın sana ganimet olarak verdiği cariyelerini, senin

[Emekdar Üye]

53. "Ey inananlar! "Peygamberin evlerine, yemeğe çağrılmaksızm vakitli vakitsiz girmeyin; fakat davet edilirseniz girin ve yemeği yiyince, dağılın. Sohbet etmek için de girip oturmayın. Bu haliniz peygamber'i üzüyor, o da size bir şey söylemeye çekiniyordu. Allah gerçeği söylemek*ten çekinmez. Peygamberin eşlerinden bir şey isteyeceğinizde onu perde arkasından isteyin. Bu sayede sizin gönülleriniz de, onların gönülleri de daha temiz kalır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Bu âyet-i kerime "Hicâb=örtünme âyeti" olarak meşhur olmuştur ve Hz. Ömer'in isteğine muvafık olarak indiği haberi meşhurdur. Hicâb âyetinin nüzu*lüne sebep olan ve Hicretin beşinci yılı meydana gelmiş bulunan olay veya olayların ayrıntıları sahih hadis mecmualarında muhtelif kanallardan rivayetle yer almıştır. Maamafih bu âyet-i kerimenin nüzul sebebinde başka rivayetler de vardır.[114]
2- Müfessirlerin çoğu demiştir ki:
"Nebî (s.a.v.), Zeyneb bint-i Cahş ile gerdeğe gireceği vakit, hurma, kavut ve koyun etinden düğün yemeği verdi. Enes dedi ki:
"Annem benimle Rasulullah (s.a.v.)'a, taştan yapılmış bir çanak içinde hays denilen ye*mek gönderdi, Nebî (s.a.v.) bana Ashabı'nı yemeğe davet etmemi emretti. Ben de onları çağırdım. Ashabı geliyorlar, yiyorlar, sonra gidiyorlardı. Daha sonra diğerleri gelip yi*yorlardı. Ben dedim ki:
"Ey Allah'ın Nebî'si, davet etmediğim kimse kalmadı. Herkes yemeğe geldi. " Buyurdu ki:
"Sofrayı kaldırınız." Sofrayı kaldırdılar, davetliler çıktılar. Üç kişi içeride kaldı. Bunlar söze daldılar ve bir hayli de lafı uzatılar. Onların bu tavrı Rasulullah (s.a.v.)'a eziyet veriyordu. Rasulullah (s.a.v.) son derece edepli bir insandı. Bunları ikaz edemedi. Bunun üzerine bu âyet indi ve Rasulullah (s.a.v.) benimle kendisi arasına bir örtü çekti.[115]
3- Muhammed b. Abdirrahman el-Fakih, Ebû Amr Muhammed b. Ahmed el-Hîrî'den, o İmran b. Musa b. Mecaşî'den, o Abdu'I-A'Ia b. Hammad en-Nersî'den, o Mu'temir b. Süleyman'dan, o babasından, o Ebû Mûcliz'den, o da Enes b. Malik'ten bize şunu rivayet etti:
"Nebî (s.a.v.), Zeyneb bint-i Cahş ile evlendiği vakit, milleti yemeğe çağırdı. Onlar da geldi ve yemek yediler, sonra oturup konuşmaya daldılar. Enes diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) kalkmaya yeltenir gibi yaptı. Fakat oturanlar kalkmadı. Ama Rasulullah (s.a.v.)'in böyle yaptığını görenlerin bir kısmı kalktı gitti. Üç kişi ise oturdu. Nebî (s.a.v.) geldi, içeri girdi. Onlann oturduğunu görünce geri döndü ve onlar da kalkıp çıktılar. Ben de Rasulullah (s.a.v.)'a onların gittiğini haber verdim. Rasulullah (s.a.v.) bu*nun üzerine eve girdi. Ben de içeri girmeye gittim. Benimle kendisi arasına örtü attı. Allah Teala da Ahzab: 33/53 âyetini indirdi:[116]
4- İsmail b. İbrahim el-Vaiz, Ebû Amr b, Necid'den, o Muhammed b. Hasan b. el-Halil'den, o Hişam b. Ammar'dan, o Halil b. Musa'dan, o Abdullah b. Avn'dan, o Amr b. Şuayb'dan, o da Enes. b. Malik'ten bize şunu rivayet ederek dedi ki:
"Ben, Rasulullah (s.a.v.) ile beraberdim. O odalarından bir odaya doğru yürüdü. Orada oturan bir topluluk gördü. Onlar birbirleriyle konuşuyorlardı. Sonra dönüp kendi odasına girdi ve benim ön tarafima doğru bir örtü sarkıttı. Ben, Ebû Talha'ya geldim ve olanları tamamen ona anlat*tım. O da dedi ki:
"Senin bu söylediğin doğru ise, elbette bu hususta Kur'an'dan birşey indirecek." Ve Allah Teala bu âyeti indirdi.[117]
5- Ahmed b. Hasan el-Hıyerî, Hacib b. Ahmed'den, o Abdurrahim b. Münib'den, o Yezid b. Harun'dan, o Hamid'den, o da Enes'ten bize şunu rivayet etti:
"Ömer b. Hattab dedi ki:
"Dedim kî:
"Ey Allah'ın Rasulü, senin yanına iyi kim*selerin yanında, kötü insanlar da çıkıyor. Keşke hanımlarına örtünmeyi emretsen." Bunun üzerine Allah Teaİa hicab âyetini indirdi.[118]
Bu hadisi Buhari, Mesedded'den, o Yahya b. Ebî Zaide'den, o da Humeyd'den rivayet etmiştir.[119]
6- Daha önce (Mü'minûn Sûresinin 14. âyetinin nüzul sebebinde) geçtiği üze*re Enes ibn Mâlik'ten gelen bir rivayette Allah Tealâ, sadece bu âyet-i kerime*nin indirilmesinde değil, bununla birlikte üç konuda da onun isteğine muvafık âyet-i kerimeler indirmiştir. Bu rivayette Hz. Ömer şöyle demiştir: Dört şeyde Rabbıma muvafakat ettim:
"Ey Allah'ın elçisi, (İbrahim'in) makamı arkasında namaz kılsak." dedim. Allah Tealâ: "İbrahim'in makamından bir namazgah edinin." (Bakara, 2/125) âyetini indirdi.
"Ey Allah'ın elçisi, hanımların için bir örtü edinsen (hanımlarını kapatsan); onların yanına iyi insanlar da giriyor, günahkâr insanlar da." dedim. Allah Tealâ: "Bir de O'nun hanımlarından lüzumlu bir şey istediğiniz vakit onlardan perde arkasından isteyin." (Ahzâb, 33/53) âyetini indirdi.
Hz. Peygamber (sa)'in eşlerine: "Ya Allah'ın Rasûlü'nden bu istekleriniz*den vazgeçersiniz, ya da Allah sizlerin yerine O'na sizden daha hayırlı eşler verir ve sizi onlarla değiştirir." demiştim. "Eğer o sizi boşarsa, Rabbının, sizin yerinize ona sizden daha hayırlılarını vermesi umulur." (Tahrîm, 66/5) âyeti nazil oldu.
"Andolsun ki Biz, insanı çamurdan, süzülmüş bir özden yarattık..." âyet-i kerimesi nazil olduğunda ben:
"Yaratanların en güzeli olan Allah'ın şanı ne yü*cedir!" dedim de âyetin sonu bu şekilde nazil oldu.[120]
7- Taberî'nin Ebu Eyyûb en-Nehrânî kanalıyla Hz. Aişe'den rivayet ettiği bir haberde de Hicâb âyetinin nüzulüne Hz. Ömer sebep olmuştur ama anlatılan olay biraz daha farklıdır. Şöyle ki:
Hz. Peygamber (sa)'in hanımları da diğer kadınlar gibi (evlerde tuvalet ol*madığı için) abdest bozmaya geceleri şehir dışında açık araziye çıkarlardı. Hz. Ömer, Hz. Peygamber (sa)'e, (tuvalete çıktıklarında) hanımlarına örtünmelerini emretmesini söylemiş ve fakat Hz. Peygamber (sa) bu hususta bir vahy gelme*diği için onun bu isteğine aldırış etmemişti. Bir gece Hz. Peygamber (sa)'in ha*nımlarından Sevde bint Zem'a tuvalet için Medine dışına çıkmıştı. Sevde, uzun boylu bir hanımdı ve uzaktan o olduğu bilinirdi. Hz. Ömer de arkasından çıktı ve örtünme ile ilgili bir vahy inmesi hususunda hırslı olduğu için onun arkasından seslendi:
"Ey Sevde elbette seni tanıdık." Hz. Aişe der ki:
"İşte bunun üzerine hicâb (örtünme) âyeti olan: "Ey iman edenler, o Peygamber'in evlerine yemeğe çağrılmaksızın ve vakitli vakitsiz girmeyin...." âyet-i kerimesi nazil oldu."[121]
8- Buhârî'nin Hz. Aişe'den rivayetle tahric ettiği bu haberde Hz. Sevde'nin başına gelenler Hicâb âyetinin nüzulünden sonradır.[122]
9- Yukarda, Hz. Peygamber (sa)'in Zeyneb bint Cahş ile evlenmeleri hak*kındaki âyet-i kerimenin nüzul sebebinde de geçtiği üzere Enes'den rivayette o şöyle anlatıyor:
Hz. Peygamber (sa), Zeyneb bint Cahş ile evlendiğinde ekmek ve etle düğün yemeği verildi. Yemeğe insanları davetle ben görevlendirilmiş*tim. Bir grup insan geliyor, yemek yiyor, çıkıyorlar, başka bir grup geliyor, yemeğini yeyip çıkıyordu. Herkesi çağırdım ve nihayet çağıracağım kimse kalma*yınca:
"Ey Allah'ın elçisi, artık çağıracağım kimse kalmadı." dedim.
"Yemekle*ri (sofraları) kaldırın." buyurdular. Yemekten sonra evde üç kişi konuşmaya dalarak kaldılar. Hz. Peygamber (sa) evden çıktılar, Hz. Aişe'nin odasına geldi*ler
"Ey ev halkı selâmun aleyküm ve rahmetullah." diye selâm verdiler. O, se*lâmı alıp
"Aileni (yeni hanımını) nasıl buldun, Allah onu senin için bereketlendirsin." dediler. Bu şekilde Rasûlullah (sa) bütün kadınlarının odalarını dolaştı; hepsine selâm verdi, hepsi de Aişe'nin söylediklerini söyledi. Sonra Allah'ın Rasûlü eve (düğün evine) döndüler ve baktılar ki o üç kişi halâ orada konuşma*ya devam ediyorlar. Rasûlullah çok haya sahibi idi (onlara: "Artık kalkın gidin." demeye utandı), tekrar Hz. Aişe'nin odasına doğru gitmek üzere çıktı. Bilmiyo*rum bu esnada oturup konuşanların çıktığını ben mi haber verdim, yoksa ona haber mi verildi bilmiyorum, geri döndü ve bir ayağını kapının eşiğine koymuş, diğer ayağı kapının dışında idi ki kapıya örtüyü çekti ve hıcâb âyeti nazil oldu.[123]
10- Bu hadis-i şerif Tirmizî tarafından da rivayet edilmiş olup ayrıntılarda bazı farklılıklar vardır. Onun için bu rivayeti de buraya almayı uygun buluyoruz:
Tirmizî'nin Kuteybe kanalıyla Enes ibn Mâlik'ten rivayetinde o şöyle anla*tıyor:
Rasûlullah (Zeyneb) ile evleniyordu. Annem (Ümmü Süleym) bir yemek yaptı (Hays) ve bana:
"Ey Enes, bunu Allah'ın Rasûlü (sa)'ne götür ve: "Annem size selâm ediyor ve diyor ki: "Bu bizden size bir hediyedir. Az bir şey (ama kabul et.) ey Allah'ın elçisi." dedi. Yemeği aldım, Rasûlullah (sa)'a getirdim ve:
"Ey Allah'ın elçisi, annem size selâm ediyor ve diyor ki: Bu bizden size küçük, az bir hediyedir." Allah'ın Rasûlü (sa)
"Onu koy." buyurdular, sonra da:
"Şimdi git, filânı, filânı, filânı ve kime rastlarsan onları (yemeğe) davet et." buyurup bir kısım insanların isimlerini söyledi. Onun ismen davet et dediklerini ve rastladık*larımı davet ettim. Râvî el-Ca'd ibn Osman der ki:
"Enes'e sordum:
"Kaç kişiy*diniz?",
"Üçyüz kişi kadar idik." dedi ve şöyle anlatmaya devam etti: Rasûlullah (sa) bana:
"Ey Enes, yemek kabını getir." buyurdular. Çağırdıklarım gelmeye başladılar ve gelenler girdiler, suffe ve oda dolunca Efendimiz (sa):
"Onar onar halka olup otursunlar ve her bir kişi kendi önünden yesin." buyurdu*lar. Onlar da yediler ve doydular. Yemek yiyenler çıktı, yeni gelenler girdi ve yemek yedi. Ta ki hepsi girip karınlarını doyuruncaya kadar böyle devam etti. Gelenler bitince Allah'ın Rasûlü bana:
"Yemek kabını kaldır ey Enes." buyur*dular, ben de kaldırdım. Fakat bilmiyorum kabın içindeki yemek oraya koydu*ğumda mı daha çoktu, yoksa kaldırdığımda mı?
Yemeğe gelenlerden bir grup Rasûlullah (sa)'ın evinde oturup konuşmaya daldılar. Rasûl-i Ekrem de orada oturuyordu ve yeni eşi de yüzünü duvara doğru dönmüş haldeydi. Onların böyle yemekten sonra oturup konuşmaları Rasûl-i Ekrem'e ağır geldi, ağırlık oldular. Rasûl-i Ekrem bir ara dışarı çıkıp diğer eşlerine selâm verdi, sonra tekrar dönüp geldi. Rasûlullah (sa)'ın dönüp geldiğini görünce yaptıkları kusuru ve Rasûl-i Ekrem'e yük olduklarını anladılar ve hemen kalkıp kapıya yöneldiler, hepsi birden çıkıp gittiler. Rasûlullah geldi, perdeyi çekti ve içeri hanımının yanına girdi. Ben odada oturuyordum. Çok geçmeden Rasûl-i Ekrem benim yanıma çıktı, ona bir takım âyetler inmişti. Rasûlullah (sa) çıktı ve insanlara nazil olan âyetleri, sonuna kadar olmak üzere "Ey iman edenler, o Peygamber'in evlerine yemeğe çağrılmaksizin ve vakitli vakitsiz girmeyin. Ama davet olunduğunuz vakit girin ve yemeği yeyince de lâfa dalmadan dağılın..." âyet-i kerimesini okudu.[124]
11- Enes'den gelen başka bir rivayette Hz. Peygamber (sa)'in düğün yemeği verilen evde konuşmaya dalanların iki kişi oldukları, Hz. Peygamber (sa)’in diğer eşlerinin odalarına doğru çıktığını görünce hemen durumu kavrıyarak yer*lerinden kalkıp evden çıktıkları belirtilmektedir.[125]
12- Tirmizî'nin tahric ettiği Enes hadisinde ise Enes'in bu durumu, yani Hz. Peygamber (sa)'in, gelin odasının kapısı yanında konuşmaya dalanlardan sıkıl*dığını Ebu Talha'ya haber verdiği, onun da:
"Eğer söylediğin gibiyse mutlaka bunun hakkında bir vahy inecektir." dediği ve bunun üzerine "Hicâb âyeti"nin indiği aynntıına yer verilmektedir.[126]
13- Ebû Hakim el-Cürcanî (lafzen rivayetimize icazet vererek), Ebu'l-Ferec el-Kâdî'dan, o Muhammed b. Cerir'den, o Yakub b. İbrahim'den, o Hüşeym'den, o Leys'ten, o da Mücahid'den bize şunu dediğini haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) bazı Ashabı'yla beraber yemek yiyordu. O arada onlarla be*raber olan Aişe (r.a.)'nin eli yemek yiyenlerden birisinin eline değdi. Rasulullah (s.a.v.) bundan hoşlanmadı, rahatsız oldu. Hicab âyeti de bu sebepten dolayı indi.[127]
14- Mücâhid'den rivayete göre Hz. Peygamber (sa) yemek yerken beraberin*de ashabından bazıları da varmış ve onlardan birinin eli Hz. Aişe'nin eline değmiş de Hz. Peygamber (sa) bundan hoşlanmamış ve işte bunun üzerine hicâb âyeti nazil olmuş.[128]
15- Taberanî sahih senedle Hz. Aişe'den naklediyor:
“Ben Peygamberimiz (s.a.)'le birlikte yemek yiyordum. Hz. Ömer geldi. Peygamberimiz (s.a.) onu yemeğe davet etti. Hz. Ömer yemeğe başladı. Yemekte Ömer'in parmağı parmağıma dokundu. Bunun üzerine Hz. Ömer:
“Ah sizin hakkınızda benim sözüm dinlense, siz kadınları hiçbir yabancı göremez.” dedi. Bunun üzerine hicab ayeti nazil oldu.”[129]
16- Ayet-i kerimenin "O Peygamber'in eşlerinden bir eşya istediğinizde onu perde arkasından isteyin. Bu, sizin kalbleriniz için de, onların kalbleri için de en temiz olandır." kısmının nüzul sebebinde Abdullah ibn Mes'ûd'dan rivayete göre bir gün Hz. Ömer, Hz. Peygamber (sa)'in hanımlarına hicabı (örtünmeleri*ni) emretmiş de Zeyneb bint Cahş:
"Ey Hattâb'ın oğlu vahy bizim evlerimizde inip dururken bizi kıskanıyor musun?" demiş ve işte bunun üzerine
"O Pey*gamber'in eşlerinden bir eşya istediğinizde onu perde arkasından isteyin. Bu, sizin kalbleriniz için de, onların kalbleri için de en temiz olandır." âyet-i keri*mesi nazil olmuştur.[130]
17- Ancak Kurtubî bu rivayetin zayıf, hattâ "Vâhî=boş" ve bâtıl olduğunu söylemiştir. Zira biraz önce geçtiği üzere "Hicâb=örtünme âyeti" Hz. Zeyneb'in düğününde nazil olmuştur.[131]
18- İbn Merdûye'nin İbn Abbâs'tan rivayetinde o şöyle anlatıyor:
Bir adam Hz. Peygamber (sa)'in yanına girdi ve uzun süre oturdu. Çıkıp gitmesi için Hz. Peygamber (sa) üç kere odadan çıktı ve fakat adam çıkıp gitmedi. O sırada Hz. Ömer de gelip Hz. Peygamber (sa)'in yanına girdi ve yüzündeki hoşnutsuzluğu görerek adama:
"Herhalde Hz. Peygamber (sa)'e eziyet verdin." dedi. Hz. Pey*gamber (sa):
"Peşimden gelsin ve çıksın diye üç kere yerimden kalkıp çıktım, ama çıkıp gitmedi." buyurdular. .Ömer O'na:
"Ey Allah'ın elçisi, bir örtü edinsen. Çünkü senin hanımların diğer kadınlar gibi değiller. Örtü edinmen onların kalbleri için de en temiz olanıdır." dedi de bu Hicâb âyeti nazil oldu.”[132]
19- Suyûtî Hafız İbnu Hacer’den der ki: Bu olayla Zeyneb Bint Cahş'ın düğün yemeğinin bu âyetin nüzul sebebi olduğuna dair haberin arasını bulmak mümkündür. Herşeyden önce iki hadise birbirine yakındır. Hicâb âyeti bunlardan birisinin akabinde nazil olmuş, zaman itibariyle yakın olduğu için diğeri üzerine indiği de söylenmiş olabilir. Öte yandan bir âyet-i kerimenin birden çok hadise üzerine inmiş olması da caizdir.[133]
20- İbn Sa'd'ın Muhammed ibn Ka'b'den rivayetine göre Hz. Peygamber (sa), Mescid-i Nebevî'den evine gitmek üzere doğrulduğunda bazıları (belki de ashab-ı suffeden bazıları) hemen O'ndan önce davranır ve Efendimiz (sa)'in hane-i saadetlerine gider ve hemen ondan önce sofraya otururlardı. Efendimiz (sa)'in hoşnutsuzluğu yüzünden anlaşılmaz, onlardan olan hayasından dolayı yemeğe elini uzatmazdı. İşte bu davranışlarından dolayı kınanıp azarlandılar ve Allah Tealâ bu: "Ey iman edenler, o Peygamber'in evlerine yemeğe çağrılmaksızın ve vakitli vakitsiz girmeyin..." âyet-i kerimesini indirdi.[134]
21- İbn Abbas şöyle der:
“Mü'minlerden bir gurup, Peygamber (s.a.v.)'in yemek zamanını gözetlerdi. Yemek pişmeden önce eve girer, pişinceye ka*dar otururlardı. Sonra yemeği yerler fakat evden çıkmazlardı. Bunun üzerine bu âyet indi.[135]
22- Beyzavî diyor ki: Ayet Rasulullah (s.a.)'in yemek vaktini gözetleyen, yemeğin gelmesini beklemek üzere içeri girip oturan bir topluluk ve benzerlerine hitap etmektedir. Aksi takdirde hiçbir kimsenin Hz. Peygamber'in evlerine yemek dışında izinle girmesi ve yemekten sonra herhangi bir önemli iş sebebiyle beklemesi caiz olmazdı.[136]
23- Abd b. Humeyd, Hz. Enes'ten naklediyor:
"Onlar vakti gözetiyorlar, sonra Hz. Peygamber (s.a.)'in evine giriyorlar, oturuyorlar ve yemeğe eriş*mek için konuşmaya devam ediyorlardı. Bunun üzerine "Ey iman edenler!" ayeti nazil oldu. [137]
24- Hz Âişe (r.a.)'den rivayet ediliyor: İnsanlara yük olanlar hakkında Al*lah Tealâ'nın onlara tahammül etmemesi ve "Yemeği yiyince hemen dağılın." buyurması sana yeter. [138]
25- İbni Ebî Hatim, Süleyman b. Erkam'ın şöyle buyurduğunu naklediyor: Bu ayet insanlara yük olanlar hakkında nazil oldu. Bundan dolayı buna, yük olanlar ayeti (ayetü's-sükalâ) denildi. [139]
26- Kısaca; bu ayetlerin nüzul sebebi olarak pek çok rivayetler nakledil*miştir.
Ebubekir b. Arabî bu rivayetler hakkında şöyle demiştir:
“ Zikrettiği*miz İmam Ahmed, Buhari, Müslim ve Tirmizî'nin Hz. Enes'ten rivayet ettikleri hadis ile Hz. Ömer'in: "Ya Rasulallah! Senin hanımlarının yanına iyiler de kötüler de giriyor. Onlara perde çekmelerini emretsen..." deyip de hicap ayetinin nazil olduğunu belirten hadis dışındaki, bütün hadisler zayıftır.”
Yemek âdabının nüzul sebebi, Peygamberimiz (s.a.)'in Hz. Zeyneb'le evlendiği zaman verdiği yemek ile Hz. Zeyneb'in evinde oturup kalmaları sebebiyle hicap ayetinin nazil olmasıdır. [140]

53. "... O'nun eşlerini nikahlamanız asla caiz değildir. Doğrusu bu, Allah katında büyük şeydir."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- İbn Abbas Ata'dan yaptığı rivayetle şöyle dedi:
"Kureyş büyüklerinden birisi dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) eğer vefat ederse, Aişe'yi ben nikâhlarım." Bu âyet de bu sebepten dolayı indi ."[141]
2- İbn Ebi Hatim’in Süddi’den rivayetine göre Efendimizin (s.a.v.) vefatından sonra onun hanımlarından biriyle evleneceğini söyleyen kişi Talha ibn Ubeydullah imiş.[142]
3- Ebu Bekir İbni Muhammed İbni Amr İbni Hazm'dan İbnu Sa'd anlattı. Ebu Bekir İbni Muhammed dedi ki:
“Âyet, Talha İbni Ubeydullah hakkında indirildi. Çünkü o,:
“Rasûlullah vefat ettiği zaman, ben Âişe ile evlenirim, dedi.”[143]
4- İbnu Zeyd'den İbnu Ebî Hatim anlattı. İbnu Zeyd dedi ki:
“Peygamberimize, birinin:
“Nebî Aleyhisselâm vefat ederse, falan kadınla evlenirim” dediği haberi ulaştı. Bunun üzedine Ahzab: 33/53 âyeti indirildi.”[144]
5- İbni Zeyd, İbni Abbas'tan naklediyor:
“Bu ayet Peygamberimiz (s.a.)'den sonra onun hanımlarından biriyle evlenme arzusunda olan bir adam hakkında nazil oldu.“
Süfyan diyor ki:
“Bu hanımın Hz. Âişe olduğu ifade edilmektedir.”
6- İbni Zeyd, Süddî'den naklediyor:
Bize ulaşan haberlere göre Talha b. Ubeydillah şöyle demiştir:
"Muhammed bizim hanımlarımızla evleniyor da, bizim amcamızın kızlarıyla evlenmemizi mi engelliyor? Eğer ona bir şey olursa, biz ondan sonra mutlaka onun hanımlarıyla evleneceğiz." Bunun üzerine bu ayet nazil oldu.
7- Cüveybir'in İbn Abbâs'tan rivayetine göre birisi Hz. Peygamber (sa)'in hanımlarından birinin yanına geldi. Yanına geldiği hanımın amcasının oğlu idi. Hz. Peygamber (sa): ona:
"Bu günden sonra bir daha buraya gelme, burada durma." buyurdular.
"Ey Allah'ın elçisi, o benim amcamın kızıdır, ne ben ona kötü bir şey söyledim, ne de o bana." dedi. Hz. Peygamber (sa):
"Bunu biliyo*rum. Fakat hiç kimse Allah'tan daha kıskanç değildir ve hiç kimse de benden daha kıskanç değildir." Buyurdular. Adam bırakıp gitti, giderken de:
"Amcamın kızıyla konuşmamı engelliyorsun ha? O'ndan sonra mutlaka onunla (amcamın kızıyla) evleneceğim." dedi ve işte bunun üzerine Allah Tealâ bu âyet-i kerime*yi indirdi. Bu adam söylediği o kelimeden tevbe olarak bir köle azat etti, Allah yolunda on deve yükledi ve yürüyerek hacca gitti.[145]
Herhalde bu iki rivayette de Hz. Peygamber (sa)'in vefatından sonra Hz. Aişe ile evleneceğini söyleyen kişi aynı yani Talha ibn Ubeydullah olmalıdır. Dolayısıyla rivayetler arasında farklılık veya çelişki yoktur.[146]
8- Rivayet edilir ki Hz. Peygamber (sa), Ebu Seleme'den (vefatından) son*ra Ümmü Seleme ile ve Huneys ibn Huzâfe'den sonra da Hafsa ile evlenince münafıklardan birisi: "Bu adama (Muhammed'e) ne oluyor ki hep bizim kadınla*rımızı nikahlıyor. Allah'a yemin olsun, bir gün ölecek olursa kadınlarını nikah*lamak için biz de kur'a atacağız." demiş ve işte bu âyet-i kerime bunun üzerine nazil olmuştur.[147]
9- Zaten aslında Hz. Peygamber (sa)'e eziyet verecek böyle bir sözün bir müslümandan sâdır olması güçtür; bunu olsa olsa bir münafık söylemiş olabilir. Yukarda verilen Hz. Talha ile ilgili haberin sahih olduğunu ve Talha ibn Ubeydullah'ın belki bir anlık bir öfke ile böyle bir söz söylediğini kabul etsek bile sonradan pişman olduğu ve tevbe ederek tevbesinin kabul edilmesi için ne*ler yaptığı biraz önce geçmişti.[148]

55. (O Peygamber'in) eşlerine, babaları, oğulları, kardeşleri, erkek kardeş*lerinin oğulları, kız kardeşlerinin oğullan, hizmetçi kadınları ve sağ ellerinin mâlik oldukları (câriye ve köleler) hususunda vebal yoktur. Ve Allah'tan takva üzere olun. Muhakkak ki Allah her şeye şâhid olandır.

Hicâb âyeti nazil olunca Hz. Peygamber (sa)'in eşlerinin babaları, oğullan ve akrabaları Rasûlullah (sa)'a: "Biz de mi ey Allah'ın elçisi, biz de onlarla perde arkasından konuşacağız?" diye sordular da bu âyet-i kerime nazil oldu.[149]

56. "Şüphesiz Allah ve melekleri Peygamberi överler; ey inanan*lar! Siz de onu övün, ona salat ve selam getirin."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Ebû Said, İbn Ebî Amr en-Nisâbûrî'den, o Hasan b. Ahmed el-Mahledî'den, o Müemmil b. Hasan b. İsa'dan, o Muhammed b. Yahya'dan, o Ebû Huzeyfe'den, o Süfyan'dan, o Zübeyr b. Adiy'den, o Abdurrahman b. Ebî Leyla'dan, o da Ka'b b. Ucre'den haber vererek dedi ki:
"Nebî (s.a.v.)'ye denildi ki:
" "sana selam" ın ne de*mek olduğunu biliyoruz. Peki "sana salat" nasıl olur?" Bunun üzerine bu âyet indi."[150]
2- Abdurrahman b. Hamdan el-Adl, Ebu'l-Abbas Amed b. İsa el-Vîşâ'dan, o Muhammed b. Yahya es-Sûlî'den, o er -Riyaşî'den, o da el-Esmaî'den bize şunu rivayet etti:
"el-Mehdî'yi, Basra'da, minber üzerinde şöyle derken işittim:
"Allah size birşey emreti ve o işe önce kendi nefsinde başladı. İkinci olarak da Melekleri zikretti ve bu*yurdu ki:
"Allah Teala bu âyette Hz. Muhammed'i diğer Rasuller arasından (salat ve selamı O'na tahsis etmekle) seçmiş oldu ve yine halk arasında da sizi ona seçmiş oldu. Öyleyse Allah'ın nimetini şü*kürle karşılayasınız."[151]
3- Ustaz Ebû Osman el-Hafız'dan işittim, o da İmam Sehl b. Muhammed b. Süleyman'ın şöyle dediğini işitmiş:
"Allah Teala'nın peygamberimiz Muhammed (s.a.v.)'i bu âyetle şereflendirdiği, bu olay şereflendirmenin en yüksek seviyesine ulaştırmıştır. Ve Adem (a.s.)'e meleklerin secde ile emrolunmasından daha üstündür. Çünkü Adem (a.s.)'e emrolunan secde işinde Allah'ın bizzat kendisi yoktur ve caiz de değildir. Bu âyette ise, Allah Teala Nebî (s.a.v.)'ye evvela kendi nefsinden, sonra da meleklerden O'na salat ve selamı haber vermiştir, Kendisinden sadrolan bu şereflendirme, kendisinin içinde bulunmadığı, sadece meleklere mahsus olan şereflendirmeden daha yücedir."
Sehl'in bu sözü, Mehdî'nin sözünden çıkarılmıştır. Muhtemeldir ki onu gördü ve ona baktı, bu sözü ondan aldı ve şerhetti. "Adem (a.s.)'in şereflendirilmesini, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in şereflendirilmesiyle karşılaştırdı. Hz. Muhammed'in şereflendi*rilme olayı, Hz. Adem (a.s.)'in şereflendirilmesinden daha beliğ ve daha üstündür." [152]
Sahih hadiste zikri geçmiştir.[153]
4- Ebû Bekr Muhammed b. İbrahim el-Farisî, Muhammed b. İsa b. Amrveyh'ten, o İbrahim b. Süfyan'dan, o Müslim'den, o Kuteybe ve Ali b. Hacer'den, onlar İsmail b. Cafer ve babasından rivayet eden A'la'dan, o da Ebû Hureyre'den bize şunu rivayet etti:
"Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Kim bana bir defa salat ve selam getirirse, Allah da ona on defa salat ve selamda bulunur."[154]

57. Muhakkak ki Allah'ı ve Rasûlü'nü incitenlere Allah dünya'da ve âhirette la 'net etmiştir. Ve onlar için horlayıcı bir azâb hazırlamıştır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- İbnu Ebî Hatim’in Avfî tarikından İbn Abbâs'tan rivayete göre bu âyet-i kerime Hz. Peygamber (sa)'e, Huyey ibn Ahtab'ın kızı Safıyye ile evlendiği için ta'n edenler hakkında nazil olmuştur.[155]
2- İbnu Abbas'tan (r.a.) Dahhâk, ondan Cüveybir anlattı:
Âyet, Abdullah İbni Übey ve onunla olanlar hakkında indirildi. Onlar Âişe'ye iftira etmişlerdi. Nebî Aleyhisselâm, insanlara konuşma yaptı ve:
“Bana eziyet verenden benim intikamımı kim alır?, bana eziyet vereni evinde kim toplar?” buyurdu. Âyet indirildi.”[156]

58. "İnanan erkek ve kadınları, yapmadıkları bir şeyden ötürü incitenler, şüphesiz iftira etmiş ve apaçık bir günah yüklenmiş olurlar."

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Ata, İbn Abbas'tan rivayet ederek demiştir ki:
"Ömer (r.a.), Ensar'dan süsünü gösteren bir cariye gördü. Onun zînetinin görülmesini hoş karşılamadı ve onu dövdü. Cariye de ehline gitti ve Ömer'i şikâyet etti. Onlar da Ömer'e karşı çıktılar ve ona eziyet ettiler. Allah Teala da bu yüzden bu âyeti indirdi."[157]
2- Mukatil demiştir ki:
"Bu âyet Ali b. Ebî Talib hakkında inmiştir. Münafıklardan bir grup insan ona eziyet ediyorlar ve ona küfür ediyorlardı."[158]
3- Dahhak, Süddî ve Kelbî demişlerdir ki:
"Bu âyet, zinakârlar hakkında inmiştir. Onlar Medine sokaklarında dolaşırlar ve geceleyin ihtiyaçlarını gidermek için dışarı çıkan hanımları takip ederlerdi. Bir kadın gördüklerinde ona yaklaşırlar ve kaş göz işareti yapar*lardı. Eğer kadın sükût ederse, onun peşine takılırlardı. Eğer karşı çıkarsa onu bırakır*lardı. Bunlar ancak kölelere böyle yaparlardı. Fakat o gün köle ve hür ayırımı yapmak güçtü. Hür kadınlar, gömlek ve baş örtülü dışarı çıkarlardı. Hür olan kadınlar, bu sarkıntı*lık durumunu kocalarına şikâyet ettiler. Bu durum Rasulullah (s.a.v.)'a da bildirildi. Bunun üzerine Allah Teala bu âyeti indirdi."[159]
Bu hadisin sıhhatine delil olan şu: "Ey Peygamber, hanımlarına, kızla*rına ve mü'minlerin kadınlarına söyle, örtülerini üstlerine alsınlar." âyeti*dir.[160]
4- Said b. Muhammed el-Müezzin, Ebû Ali el-Fakih'ten, o Ahmed b. Hüseyn b. el-Cüneyd'den, o Ziyad b. Eyyub'dan, o Hüşeym'den, o Hüseyn'den, o da Ebû Malik'ten bize şunu dediğini haber verdi:
"Mü'minler'in hanımları geceleyin ihtiyaç defetmek için dışarı çıkıyorlardı. Münafıklar, onlara hem sarkıntılık yapıyor hem de eziyet ediyorlardı. Bunun üzerine bu âyet indi."[161].
5- Süddî şöyle dedi: "Medine evleri daracıktı. Bundan dolayı kadınlar, geceleyin defi hacet için dışarı çıkıyorlardı. Medine fasıklanndan bazıları da bu zamanlarda dışarı çıkıyorlar, başında örtü bulunan kadın gördüklerinde: "Bu hür bir kadındır" diyorlar ve onu bırakıyorlardı. Başörtüsüz kadın gördüklerinde ise: "Bu köle bir kadındır"deyip on*dan istekte bulunuyorlardı. Bundan dolayı Allah Teala bu âyeti indirdi."[162]
6- O zamanda evlerde tuvaletler olmadığını ve insanla*rın defi hacette bulunmak üzere meskûn mahallerin dışına, kırlara çıktıklarını da unutmamak gerekiyor.[163]

59. Ey O Peygamber, eşlerine, kızlarına ve mü 'minlerin kadınlarına söyle: Üstlerine örtülerini alsınlar. Bu, onların tanınıp ta incitilmemeleri için daha elverişlidir. Allah Ğafûr, Rahim olandır.

Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Dahhâk'ten rivayette o şöyle anlatıyor:
Medine-i münevvere'de bazı müna*fıklar görünüşü ve elbisesi kötü bir kadına rastladılar mı onun hür mü yoksa cariye mi olduğunu ayırdedemez ve onu fahişe zannederek sarkıntılıkta bulunur ve böylece mü'min kadınlara eziyet verirlerdi. İşte bunun üzerine Allah Tealâ bu "Ey O Peygamber, hanımlarına, kızlarına ve mü'min hanımlara söyle..." âyet-i kerimesini indirdi.[164]
2- Süddî bunu biraz daha farklı anlatır: Medine evleri dardı ve içlerinde tuva*let, defi hacet edecek mekânlar yoktu. Dolayısıyla kadınlar defi hacette bu*lunmak üzere geceleri çıkar kırlarda defi hacet eylerlerdi. Medine'de bazı gü*nahkâr (Fâsık) erkekler bunların peşine düşer, onları ta'ciz ederlerdi. Daha zi*yade cariyelerin peşine düşerlerdi. O zamanda hür kadınlar sokağa çıktıkları zaman üzerlerine bir üst elbise alırlar, cariyeler ise buna dikkat etmezlerdi. İşte bu fâsık erkekler sokakta üst elbisesi olan bir kadın gördüler mi "Bu hür bir ka*dın." deyip ona ilişmezler, üst elbisesi olmayan bir kadın gördüler mi ona sar*kıntılık ederlerdi. İşte bu gibi davranışlar üzerine bu âyet-i kerime nazil olmuş*tur.[165]
3- Ebu Salih'ten gelen bir rivayette ise yukardaki "Erkeklerin, kadınların pe*şine düşerek sarkıntılık ettikleri" şeklindeki bilgi yerine kapılarının önünde yani sokakta oturarak ip eğirdikleri ve yoldan geçen ümmehâtü'l-mü'minîn de bun*dan rahatsız oldukları ve bunun üzerine işte bu örtünme emrinin geldiği anlatıl*maktadır.[166]
4- Buhârî Âişe'den (r.a.) anlattı:
“Örtünme âyetleri indirildikten sonra, Sevde ihtiyacı için çıktı. -O cüsseli bir kadındı, kendisini tanıyandan gizlenmezdi- Onu Ömer gördü ve:
“Ey Sevde, vallahi bizden örtünmüyorsun, nasıl çıktığına bak.” dedi. Âişe (r.a.):
“Sevde, sırtını dönerek Ömer'den (r.a.) ayrıldı. Rasûlullah benim evimde idi. Rasûlullah akşam yemeğini yiyordu, elinde etli kemik vardı. Sevde, Rasûlullah'ın yanına girdi ve:
“Ya Rasûlallah, ben bir ihtiyacım için çıkmıştım bana Ömer, şöyle şöyle, söyledi.” dedi.. Âişe (r.a.):
“Allahü Teâlâ vahyini indirdi, Vahîy sırasında olan geçince, üzerinde et olan kemik hala Rasûlullah'in elinde idi, onu yere koymamıştı: Rasulullah:
“Muhakkak ihtiyaçlarınız için çıkmağa size izin verildi.” buyurdu. [167]
5- İbn Sa'd'ın Tabakât'ında Ebu Mâlik'ten rivayetle tahric ettiği bir haberde o şöyle anlatıyor: Hz. Peygamber (sa)'in hanımları geceleyin bazı ihtiyaçları için (herhalde tuvalet ihtiyacı için olsa gerek) dışarı çıkarlardı. Münafıklardan bazı*ları da onların önüne çıkar ve onları rahatsız ederlerdi. Hz. Peygamber (sa)'in hanımları bu durumdan şikâyetçi oldular da o münafıklara bunu yapmamaları söylendiğinde onlar: "Biz bunu sadece cariyelere yapıyoruz." diyerek kendileri*ni müdafaa etmek istediler ve işte bunun üzerine bu "Ey O Peygamber, eşlerine, kızlarına ve mü'minlerin kadınlarına söyle: Üstlerine örtülerini alsınlar. Bu, on*ların tanınıp ta incitilmemeleri için daha elverişlidir...." âyet-i kerimesi nazil oldu.[168]
6- Bunun benzerini, Hasan ve Muhammed İbni Ka'b Kurazî'den anlattı. [169]
7- Bu hadisenin Süddî ve Kelbî tarafından bir önceki âyet-i kerimenin nüzul sebebi olarak anlatıldığını da göz önünde bulundurursak bu iki âyet-i kerimenin aynı sebeple nazil olduğunu anlamak zor olmıyacaktır.[170]



=========================

[1] Râzî. age. xxv,189: Kmtubî. age. XIV,76. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/709.
[2] Alûsî. age. XXII,31. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/709.
[3] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/523.
[4] İsnadı yoktur. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 292. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/709. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/235-236.
[5] Zemahşerî, age. 111,248; Kurtubî, age. XIV,77. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/709.
[6] Zemahşerî, age. 111,248; Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, 11,60. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/709. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/524. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/235.
[7] Zemahşerî, age. 111,248; Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, 11,60. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/710. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/524.
[8] Kurtubî, age. XIV,77. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/710.
[9] Alûsî, age. XXI,143. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/710.
[10] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/710.
[11] İsnadı yoktur. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 292; İbnu'l-Cevzî, Zâdu'l-Mesîr, 6/349; Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/61. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/711. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/240-241.
[12] Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, 33/1, hadis no: 3199; Taberî, age. XXI,74; Ahmed ibn Hanbel, Müsned, 1,267-268. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/710. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/525. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/240.
[13] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/525. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/240.
[14] Taberî, age. XXI,75. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/711.İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/525. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/240.
[15] Taberî, age. XX1,75. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/711.
[16] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/526. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/240.
[17] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/526. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/711.
[18] Kurtubî, age. XIV,78. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/711.
[19] İsnadı yoklur. ed-Dürr: 5/181. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 293. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/711. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/241.
[20] Buhari; Tefsir: 4782, Müslim; Fedailu’s-Sahabe: 62/2425, Tirmizi; Tefsir: 3209, Menakıb: 3814, Nesai; Tefsir: 416, Suyuti; ed-Dürr: 5/181. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/241.
[21] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 293. Vahidî, age. s. 250. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/712. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/526.
[22] Âlusî, Ruhu'l-meânî, 21/151; Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/61. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/712.
[23] Taberî, age. V,34. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/712.
[24] Suyûtî, Lubâbu'n-Nukûil II,.62-63. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/713. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/527-528. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/270.
[25] Taberî, age. XXI.85-86,; Ahmed ibn Hanbel, Musned, IV.303; Vahidî, age s. 71-72. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/714-715. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/529-530.
[26] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/269.
[27] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/715. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/530.
[28] Suyutî, Lübâbu'n-Nukûl, II,65. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/715. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/530.
[29] Bak: el-Câmiu li-Ahkâmi'1-Kur'ân, XIV,97. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/715.
[30] Taberî, age. XXI,86. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/715. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/529.
[31] Taberî, age. XXI,86. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/715. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/530.
[32] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, II,65. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/715.
[33] Taberî, age. XXI,87. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/716.
[34] Taberî, age. XXI,89. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/716.
[35] Burnunu, ağzını ve kulaklanni kesmek.
[36] Buhârî, Cihâd, 12, Müslim; İmare: 148/1903, Tirmizi; Tefsir: 3200, Nesai; Tefsir: 422, İbn Cerir: 21/93, Ahmed; Müsned: 3/194, 201, 253, Suyuti; ed-Dürr: 5/190.
[37] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 293-294. Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/80. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/531. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/717. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/270.
[38] Buharı; Tefsir: 33/3 (4783). İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 294.
[39] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 294.
[40] Ahmed Abdurrahman el-Bennâ. Minhatu'l-Ma'bûd fî Tertibi Musnedi't-Tayâlisî Ebî Dâvûd, 11,22; Buhârî, Cihâd, 12; Müslim, İmâra, 148; Ahmed ibn Hanbel, Müsned. 111,201. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/717.
[41] Taberî, age. XX1,93. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/717.
[42] Tirnıizî. Tel'sîru'l-Kur'ân, 33/2-3, hadis no: 3200, 3201. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/717.
[43] Vahidî, age. s. 250-251. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/717.
[44] Buhârî, Tefsîru'l-Kur'ân, 33/3. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/718.
[45] İbnu'l-Esîr, Usdu'1-Gâbe, Kahire tarihsiz (Dâru'ş-Şa'b), V,182. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/718.
[46] Zemahşerî, age. 111,256. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/718.
[47] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 294.
[48] Ukeyl, İsmail b. Yahya'yı tanımıyor. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 294.
[49] Mürsel hadistir. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 294.
[50] Alûsî, age. XXI,182. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/718.
[51] Buhârî, Mezâlim, 25; Tefsîru'1-Kur'.ân, Tahrîm, 66/2; Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, Tahrîm, 66/1, hadis no: 3318; Ahmed ibn Hanbel, Müsned, 133. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/719-721.
[52] Buhârî, Mezâlim, 25. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/721.
[53] Lbnu’l-Cevzî, Zâdu'l-Mesîr, 11,145. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/721.
[54] Bak: Müslim. Talâk, 30. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/721.
[55] Ahmed ibn Hanbei, Müsned, 111,328. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/722. Muhtasar-ı İbn Kesir, 3/92; Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/79. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/532. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/297-298.
[56] Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, Ahzâb. 33/6, hadis no: 3204. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/722.
[57] İsnadı zayıftır. İbn Cerir: 22/5, Suyuti; ed-Dürr: 5/198. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 295. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/723. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/723.
[58] Taberî, age. XXII,5. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/723.
[59] Taberî, age. XXII,7; İbn Kesir, Tefsîru'1-Kur'âni'l-Azîm, VI.407. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/723.
[60] İsnadı zayıftır. Tirmizi; Tefsir: 3205, Menakıb: 3787, Hakim; Müstedrek: 2/4l6, 3/146. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 295.
[61] Zayıf hadistir. ed-Dürr: 5/198. Bu ayetin Rasulullah (s.a.v.)'ın hanımları için indiği rivayeti de vardır. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 295.
[62] Mürsel hadistir. İbn Cerir: 22/7, ed-Dürr: 5/198. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 295.
[63] Taberî, age. XXII,7. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/723.
[64] Mûrsel hadistir. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 296. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724.
[65] Mürsel hadistir. ed-Dürr 5/200. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 296. Taberî, age. XXII,8. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/534. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/318.
[66] Tirmizî, Tefsînı'l-Kur'ân, Ahzâb, 33/14, hadis no: 3211. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/533.. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/318.
[67] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/533-534. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/318.
[68] Abduifettâh el-Kâdî, Esbâbu'n-Nüzûl, s. 62. Benzer bir rivayet için bak: Ahmed ibn Hanbel, Müsned, VI.305. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724.
[69] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/318.
[70] Vahidî, age. s. 104; İbnu'l-Cevzî, age. 11,69. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724.
[71] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724.
[72] Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, 4/9, hadis no: 3023. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724.
[73] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724.
[74] Taberî, age. XXII,9. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/535.
[75] Kurtubî 14/187; Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/89.
[76] İbn Kesîr, age. VI,417. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/327.
[77] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/724. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/535. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/327.
[78] Taberî, age. XXII,9. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/725.
[79] Taberî, age. XXII,10. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/725. İbn Ebi Hatim; İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/535. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/328.
[80] Buhârî, Tefsîru'l-Kur'ân, 33/6. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/726. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/328.
[81] Abdulfettâh ei-Kâdî, Esbâbu'n-Nüzûl, s. 62. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/726.
[82] Timüzî, Tefsîm'i-Kur'ân, Ahzâb, 33/9, hadis no: 3207. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/726.
[83] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/727. Hakim; İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/536.
[84] Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, Ahzâb, 33/16, hadis no: 3213. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/727.
[85] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/328.
[86] Ahmed ibn Hanbel, Müsned, 111,195-196. Ayrıca bak: Müslim, Nikâh, 89, 93,95. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/727-728.
[87] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/536-537. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/328.
[88] Taberî, age. XXII,12-I3. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/728.
[89] Tirmizi; Kurtubi, el-Câmiu li-Ahkâmi'l-Kurân, XIV,127. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/728. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/538. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/329.
[90] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/728.
[91] Mürsel hadistir. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 300; İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/538-539. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/728. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/341.
[92] Kurtubî, age. XIV,128. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/728.
[93] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/728.
[94] Lübâbu'n-Nukul, II,73; Alûsî, Ruhu'l-Maânî, XXVI,9. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/729.
[95] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/539-540. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/346.
[96] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/540. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/347.
[97] Tirmizî, Tefsîm'i-Kurân, Ahzâb, 33/17, hadis no: 3214. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/729-730. Hakim, İbn Ebi Hatim; İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/541. Tirmizi hasen, Hakim sahih dedi. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/360.
[98] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, 11,75. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/730. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/541. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/360.
[99] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/360-361.
[100] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, 11,75. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/730. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/541-542. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/360-361.
[101] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 296.
[102] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 296.
[103] Yani Rasulullah (s.a.v.)'ın kendisiyle beraber olma sırası.
[104] Buhari; Tefsir: 4789, Müslim; Talak: 23/1476, Ebıı Davud; Nikâh: 2136.
[105] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 297.
[106] İsnadı yoktur. ed-Dürr; 5/210. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 297.
[107] Buhari; Tefsir: 4788, Müslim; er-Rada'; 49/1464, Nesai; Nikâh: 6/54, Hakim; Müstedrek: 2/436.
[108] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 297. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/543.
[109] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/543. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/361.
[110] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/360-361.
[111] Suyûtî, Lubâbu'n-Nukul, II,76. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/731. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/543-544.
[112] Bu konuda daha fazla bilgi ve farklı görüşler için bak: İbn Kesir, Tefsîru'1-Kur'âni'l-Azîm, VI.438-439. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/731.
[113] Bak; el-Câmiu li-Ahkâmi'1-Kur'ân, XIV,142. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/731.
[114] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/732.
[115] Buhari; Tefsir: 4791, el-İsti’zan: 6239, 6271, Müslim; Nikâh: 92/1428, Nesai; Tefsir: 440, Beyhaki; Sünen: 7/87. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 297-298. Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/103.
[116] Buhari; Tefsir: 4791, el-İsti’zan: 6239, 6271, Müslim; Nikâh: 92/1428, Nesai; Tefsir: 440, Beyhaki; Sünen: 7/87. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 298. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/546-547. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/378.
[117] Tirmizi; Tefsir: 3217, İbn Cerir: 22/28. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 298. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/547. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/378.
[118] Buharı; Tefsir: 33/8 (4790). Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/379.
[119] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 298. Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/103.
[120] Vahidî, age. s. 220. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/732-733.
[121] Taberi age. XXII,29. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/733.
[122] Bak: Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, 11,82-83. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/733.
[123] Buhârî, Tefsîru'l-Kur'ân, 33/8; Taberî, age. XXI1,27. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/733-734.
[124] Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, Ahzâb, 33/21, hadis no: 3218; Müslim, Nikâh, 94; Neseî, Nikâh, 84, hadis no: 3385. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/734.
[125] Buhârî, Tefsîru'l-Kur'ân, 33/8. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735.
[126] Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, Ahzâb, 33/20, hadis no: 3217. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735.
[127] Mürsel hadistir. Nesai; Tefsir: 439. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 298.
[128] Taberî, age. XXII,28. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735.
[129] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, II,78. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/379.
[130] Taberî, age. XXII,29. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735.
[131] Kurtubî, age. XIV,144. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735.
[132] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, II.78-79. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/547. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/379.
[133] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, II.78-79. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/735. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/547. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/379.
[134] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûi, 11,79. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/736. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/547-548.
[135] İbn Cüzeyy, Teshil, 3/142 İbn Cüzeyy şöyle der: Enes'ten nakledilen ilk görüş daha meşhurdur. İbn Abbas'in görüşü ise, âyetteki, kendilerine izin verilinceye kadar içeri girrneyi yasaklayan bölüm hakkındadır. Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/103.
[136] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/380.
[137] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/380.
[138] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/380.
[139] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/380.
[140] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/381.
[141] İsnadı yoktur. ed-Dürr: 5/214. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 298. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/548. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/736.
[142] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, 11,80. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/736. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/548.
[143] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/549. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/380.
[144] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/548. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/380.
[145] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukul, II,81. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/736. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/546-549. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/381.
[146] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/736.
[147] Kurtubî, age. XIV,147. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/736.
[148] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/736-737.
[149] Kurtubî, age. XIV,148. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/737.
[150] Ahmed; Müsned: 1/244. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 299. Vahidî, age. s. 255. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/737.
[151] Bakınız Esbâb-ı Nüzul, tahkikli baskı, s. 375. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 299.
[152] Bakınız Esbâb-ı Nüzul, tahkikli baskı, s. 375.
[153] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 299-300.
[154] Müslim; Salat: 70/408, Ebu Davud: Salat: 1530, Nesai; Salat: 3/50. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 300.
[155] Taberî. age. XXH,32. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/737. İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/549. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/391.
[156] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/549. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/391.
[157] İsnadı yoktur. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 300. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/738. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/391.
[158] Mürsel hadistir. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 300. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/738. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/391.
[159] Mürsel hadistir. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 301. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/391.
[160] İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 301. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/738.
[161] Mürsel hadistir. ed-Dürr: 5/221. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 301. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/391.
[162] Mürsel hadistir. ed-Dürr: 5/222. İmam Ebu’l-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbâb-ı Nüzul, İhtar Yayıncılık: 301. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/391.
[163] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/738.
[164] Taberî, Câmiu'l-Beyân, XVIII,127. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/738-739.
[165] Vahidî, age. s. 257. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/739. İbnu'l-Cevzî, Zâdu'l-mesîr, 6/422; Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 5/103.
[166] Taberî, age. XXII,34. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/739.
[167] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/551. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/401.
[168] Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, 11,83-84. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/739. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 11/402.
[169] İmam Celaleddin es-Suyuti, Lubabu’n-Nukul Fi Esbabi’n-Nuzul, Fatih Yayınevi: 2/551.
[170] Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/739.