T.B.Teknolojileri-2 Vize Konuları Ozet(2017)

[Medine-web]

T.B.Teknolojileri-2 Vize Konuları Ozet(2017)

TEKNOLOJ İ ÜNİTE-1 BİLGİSAYAR SİSTEM İNİN BİLEŞENLERİ VE İŞLETİM SİSTEM İ

Bilgisayar sistemi genel olarak dört birimden oluşur:
Donanım, Sistem Yazılımları, Uygulama Programları ve Kullanıcılar Bilgisayar donanımı merkezi işlem birimi, bellek ve Giriş/Çıkış birimleri (klavye, fare, tarayıcı, mikrofon, kamera, yazıcı, vb.) gibi bir bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların genel adıdır.

Bilgisayar üzerindeki yazılımları iki temel kategoride ele alabiliriz. Uygulama programları/yazılımları bilgisayarın çalışabilmesi ve istenilen işlemleri yapabilmesi için geliştirilmiş programlardır. Kişisel ve iş yaşamımızda kullandığımız tüm yazılımlar bu sınıfa girer. Bunlar metin işleme yazılımları (Word, Notepad vb.), medya oynatma programları (Windows media player, QuickTime Player, RealPlayer, vb.) internet tarayıcıları (Chrome, Firefox, Internet Explorer, Opera, Safari vb.), çizim programları (Paint, Photoshop), iletişim programları (Outlook, Skype vb.), veri tabanı sistemleri gibi herhangi bir görevi gerçekleştirmek üzere özel olarak geliştirilmiş uygulama programlarıdır. Sistem yazılımlarını, iş- letim sistemi ve yardımcı yazılımlar olmak üzere iki genel kategoriye ayırabiliriz. Hizmet yazılımları olarak da adlandırılan yardımcı yazılımları, işletim sistemiyle ve uygulama yazılımlarıyla karıştırmamak gerekir. Dosya kopyalama, disk formatlama, modemle haberleşme ve veri iletişim etkinlikleri yardımcı yazılımlar sayesinde gerçekleşir. İşletim sistemi en önemli sistem yazılımıdır ve bilgisayar sisteminin genel işlerini kontrol eden ve düzenleyen bir dizi programdır.

İŞLETİM SİSTEM İNİN TEMEL BİLEŞENLERİ VE GÖREVLERİ

İşletim sisteminin üç temel bileşeni bulunur. Bunlar; kullanıcı arabirimi, çekirdek ve dosya yönetim sistemidir. Kullanıcı arabirimi işletim sisteminin görünen yüzüdür. Çekirdek ise işletim sisteminin görünmeyen yüzü ve kalbidir. Dosya yönetim sistemi ise bilgisayar sistemindeki dosyaları düzenleme ve yönetmeden sorumlu bölümdür. İşlem ve Süreç Yönetimi Zaman uyumu veya zaman paylaşımı olarak da adlandırılan bu işletim sistemi fonksiyonu, merkezi işlem birimi ve bellek gibi donanım kaynaklarının, uygulama programları tarafından paylaşımlı olarak kullanımına işaret eder. Bellek (Hafıza) Yönetimi İşletim sistemi, her programa yeterli sistem kaynağını ayırmakla görevlidir. Bilgisayarımızda programların ve aygıtların kullanımı için ayrılmış mekanizmalara sistem kaynağı adı verilir.

Örneğin bilgisayarın belleği bir sistem kaynağıdır. Tüm çalışan programların, kullandıkları veri ve alan bilgileri ana bellekte tutulur. Giriş-Çıkış İşlemleri Yönetimi Giriş/Çıkış birimi bilgisayarı dış dünyaya bağlar. Bilgisayara giriş yapan çevre birimleri klavye, tarayıcı, fare, mikrofon, kamera gibi temel bilgisayar elemanlarıdır. Çıkış birimleri ise monitör, yazıcı ve hoparlör olarak sıralanabilir. Dosya ve Klasör Yönetimi İşletim sistemi dosyaların bir dizin ya da klasör altında toplanarak saklanması, düzenlenmesi (türü, oluşturma tarihi, değiştirme tarihi, boyutu vb.), erişimi, kopyalanması, yerinin değiştirilmesi, adının değiştirilmesi, silinmesi gibi görevleri yerine getirir. Ayrıca dosyaların ikincil bir bellekte (CD/DVD, taşınabilir disk, harici sabit disk, durağan sürücü vb.) saklanmasını görevini de işletim sistemi üstlenmiştir. Hata Bildirimi ve Güvenlik Fonksiyonu İşletim sistemi program ve donanımlarda ortaya çıkacak hata durumlarını tespit eder ve gerekirse kullanıcıyı uyarır.

İŞLETİM SİSTEM İNİN TÜRLERİ

İşletim sistemi türlerini üç açıdan ele alacağız. Bunlardan ilki bilgisayarın tarihsel gelişimine göre, ikincisi kullanım amacına göre ve üçüncüsü de ürün ailesine göre yapılan sınıflandırmaları esas alır. 1-)Tarihsel Gelişimine Göre İşletim Sistemleri @I. Nesil: (1624-1940) yılları arasında çok uzun bir zaman dilimini içine alan mekanik ve elektromekanik bilgisayar dönemidir. Basit hesap makinesi, programlanabilir hesap makinesi, analog bilgisayarlar gibi birçok hesaplama cihazlarının icadına şahitlik eden üç asırlık bir dönemdir. @II.Nesil: İşletim Sistemleri dönemi başlamıştır. 1940-1955 yılları arasına rastlayan bu evre ilk sayısal elektronik bilgisayarın geliştirildiği ve kullanıldığı dönem olarak bilinmektedir. Amerikalı elektrik mühendisi John Presper Erkert, ENIAC (Elektronik Sayısal Doğrulayıcı ve Bilgisayar) adını verdiği genel amaçlı ilk elektronik bilgisayarı 1943’ te geliştirmeye başlamıştır. @III.Nesil: (Transistörlü) Bilgisayarlar (1955-65): Vakumlu tüplerin yerini 1947’ de Amerika’ da Bell laboratuvarlarında geliştirilen transistörler aldı. Bununla birlikte bilgisayarın hacmi küçüldü, hızı arttı, enerji kullanımı azaldı ve dolayısıyla maliyeti düştü. Bu dönemdeki ilk bilgisayarlar, bir önceki döneme benzer şekilde ABD askeri amaçlı üretilmiştir. İlk işletim sistemlerinin ortaya çıkışı da bu döneme rastlar. @IV. Nesil (Entegre Devreli) Bilgisayarlar (1965-80): İlk merkezi işlem birimi bu dönemde yapıldı. Bu dönemdeki en önemli yenilik, çoklu programlama kavramının ortaya atılmasıdır. @V. Nesil (Mikroişlemcili) Bilgisayarlar-Kişisel Bilgisayarlar (1980-90): İşletim sistemi daha hızlı çalışmaya başladı ve daha fazla program ve bilgi depolayabilen disk ve CD’ ler kullanıldı. Bilgisayarlar fiziksel anlamda küçüldü ve taşınabilir boyutlara ulaştı. Aynı zamanda bilgisayarlar arası iletişimi sağlayan ağ sistemleri de bu kuşakta popüler bir kavram olarak ortaya çıktı. @VI. Nesil (Yapay Zekalı) Bilgisayarlar (1990-...): Bilgisayar sisteminde popüler bir araştırma konusu olan yapay ze ka, ideal tanımıyla; insan zekâsına özgü olan, algılama, öğrenme, fikir yürütme, problem çözme, iletişim kurma, çıkarsama yapma ve karar verme gibi üst bilişsel işlevleri veya otonom davranışları sergilemesi beklenen yapay bir işletim sistemidir. 2-)Kullanım Amacına Göre İşletim Sistemleri İşletim sistemleri kullanım amaçlarına göre sunucu, masaüstü, mobil ve diğer işletim sistemleri olmak üzere dört ana başlıkta incelenebilir. A)Sunucu İ şletim Sistemleri: Herhangi bir ağ üzerinde bir programı veya bir bilgiyi aynı anda farklı birçok kullanıcıya, sisteme paylaştıran ve dağıtan donanım veya yazılıma sunucu (İngilizce- Server) adı verilir. B)Masaüstü İ şletim Sistemleri: Masaüstü veya dizüstü bilgisayarlarda kişisel amaçlar için kullanılmak üzere geliştirilmiş işletim sistemleridir. C)Mobil İ şletim Sistemleri: Akıllı telefon, tablet bilgisayar, kişisel dijital yardımcılar (Personal Digital Assistant-PDA) gibi taşınabilir cihazlar için geliştirilmiş işletim sistemleri, mobil işletim sistemleri olarak adlandırılmaktadır. D)Diğer İ şletim Sistemleri: Günlük hayatımızda kullandığımız her elektronik cihazda karmaşık bir işletim sistemi olmayabileceği gibi işletim sistemleri sadece bilgisayarlara da özgü değildir. Örneğin; fotokopi makinesi, hesap makineleri, klima, çamaşır makinesi, televizyon, mikro dalga fırınlar ve DVD oynatıcı/kaydedici, dijital uydu alıcılar gibi birçok elektronik cihazda işletim sistemi yerine gömülü sistem adı verilen özel amaçları yerine getirmek üzere tasarlanmış entegre sistemler bulunur. 3-)Ürün Ailesine Göre İşletim Sistemleri Ticari (Kapalı Kaynak Kodlu) İşletim Sistemleri Window s: İşletim sistemleri içinde bugün pazar payının neredeyse %90-98’ ini elinde tutan Win- dows kişisel bilgisayarlarda en çok tercih edilen işletim sistemidir. Windows ilk olarak 1981 yılında Microsof firması tarafından piyasaya PC uyumlu MS-DOS (Microsof Disk Operating System) (Windows 1.0, 2.0, 2.1x, 3.0, 3.x, vb.) işletim sistemi olarak tanıtıldı. Zamanla MS-DOS yerini yeni nesil Windows işletim sistemine (Windows 95 ve 98, XP, Vista, Windows 7 vb.) bırakmıştır. Masaüstü Bileşenleri *Masaüstü: işletim sisteminin kullanıcı ile etkileşime girdiği görsel bir arabirim ortamıdır. Masa üstünüzü istediğiniz biçimde özelleştirebilir ve düzenleyebilirsiniz. Windows masaüstü ortamı da bilgisayar içindeki programlara (Ofice, internet, vb.) ulaşabildiğiniz kısa yolların bulunduğu, klasör ve dosyalar oluşturabildiğiniz veya bunları düzenleyebileceğiniz menülerden oluşan bir ortam sağlar. *Masaüstü simgeleri: Bu simgeler arasında bilgisayarda yüklü programlar, programlara ait kısayollar, klasör ve dosyalar bulunur. *Görev çubuğu: Masaüstünde ekranın alt tarafı boyunca uzanan bölüm, görev çubuğu olarak adlandırılır. *Pencereler: Windows işletim sisteminde herhangi bir programı, dosyayı veya klasörü açtığınızda isminden de anlaşılacağı gibi ekranda her seferinde bir pencere açılır. # Herhangi bir programın penceresini kapatmanın bir yolu da klavyede Alt ve F4 tuşlarına birlikte basmaktır. *Bildirim alanı: Görev çubuğunun sağ köşesinde bilgisayarı açtığınızda aktif hale gelen yerleşik uygulamalara ait semboller bulunur. *Hızl ı başlat menüsü: Kullanıcıların kendilerine göre özelleştirdikleri bir alandır. *Geri dönüşüm kutusu: Geri dönüşüm kutusu silinen dosya ve/veya klasörlerin geçici olarak depolandığı özel bir klasördür. *Başlat menüsü: Başlat menüsü, bilgisayarda kurulu programlardan birini çalıştırmaya veya bunlarla ilgili farklı seçenekleri görüntülemeye, klasör veya belgeleri aramaya yarayan bölümdür. @Window s Gezgini ve Bilgisayar Penceresi *Windows Gezgini, bilgisayarınızdaki klasörler içinde gezinti yapmanızı ve bu klasörlerlerdeki dosyalara ulaşmanızı sağlayan temel işletim sistemi araçlarından biridir. Gezgini kısa yoldan açmak için Başlat düğmesine sağ tıklayın ve açılan menüden Windows Gezgini’ ni Aç’ ı seçin. C sürücüsü daima bilgisayarınızın sabit diskini temsil eder. *Dosya ve Klasör (Dizin) İşlemleri Bilgisayarda birbiriyle ilgili bilgi veya komutlar kümesine dosya adı verilir. Dosyalara; belge, kütük, kitap gibi isimler de verilmektedir. Daha önce de söz edildiği gibi dosyaya, kullanılan işletim sistemine göre değişen bir isim verilir. Ayrıca her dosyanın, türünü belirleyen bir uzantısı bulunur. İsim ve uzantı nokta (.) karakteriyle birbirinden ayrılır. Örneğin, Word gibi bir kelime işlemcide hazırlanan bir belge (doküman) “belge.docxâ€� şeklinde kaydedilirken, Powerpoint gibi bir sunum programıyla hazırladığınız dosya “su- num.pptxâ€� şeklinde olabilir. “.exeâ€� program dosyalarına ait uzantılardır. *Klasör Oluşturma: Yeni klasör oluşturmak masaüstünde boş bir alana sağ tıkladıktan sonra açılan menüden Yeni daha sonra gelen alt menüden Klasörü seçmeniz gerekir. *Dosya Oluşturma ve Açma: Dosya iki şekilde oluşturulabilir. Daha önce belirttiğimiz gibi çalıştığınız program açık haldeyken dosyayı oluşturabilirsiniz. *Klasör ve Dosyaları Ta şıma ve Düzenleme: Bilgisayarda oluşturduğunuz dosyaları belli klasörler içine depolayabilirsiniz. Bunun için dosyayı bulunduğu yerden silip yeni oluşturduğunuz klasöre kopyalamanız gerekmektedir. Dosyayı iki şekilde taşıyabilirsiniz. Dosyayı taşımak için dosyanın üzerine gelip farenin sol tuşu basılı haldeyken, dosyayı sürükleyerek istediğiniz klasörün içine bırakmanız yeterlidir. Bu taşıma işleminde dosya orijinal konumundan tamamen silinir ve yeni konuma taşınmış olur. İkinci taşıma yönteminde, dosyanın üzerine sağ tıklayıp açılan menüden Kes (kısayol tuşu Ctrl X) seçeneğini seçmeniz gerekir. Kestiğiniz dosyayı istediğiniz klasörün içinde boş bir alana gelip sağ tıklayarak bu kez Yapıştır (kısayol tuşu Ctrl V) seçeneği ile klasöre yerleştirebilirsiniz. *Dosya ve Klasörü Silme: Kullanıcı silmek istediği dosyanın üzerine fareyle sağ tıklayıp açılan menüden Sil seçeneğini tıklamalıdır. *Denetim Masası: Denetim masası, bilgisayarınızın ayarlarını değiştirmek ve işleyişini özelleştirmek için geliştirilmiş bir araçtır. Denetim masasına ulaşmak için Başlat menüsünün sağ sütunundan Denetim Masası seçeneğini tıklayınız. Bu başlıklar, saat, dil ve bölge seçenekleri, ağ ve internet, donanım ve ses (yazıcı, görüntü, vs.), programlar (program ekle/kaldır), kullanıcı hesapları, görünüm ve kişiselleştirme, sistem ve güvenlik ile erişim kolaylığı gibi temel kategoriler bulunur. #Mac OS: Başlangıçta genellikle grafik ve animasyon üzerine yoğunlaşan kullanıcılar tarafından tercih edilen, Macintosh İşletim Sistemi, kısaca Mac OS, ilk olarak 24 Ocak 1984 tarihinde Apple şirketi tarafından piyasaya sürülmüş ticari bir işletim sistemidir. *Masaüstü Bileşenleri : Windows işletim sisteminde gördüğümüz gibi Mac OS işletim sistemi de açıldığında eğer sisteme bir kullanıcı tanıtılmış ise karşınıza gelen ilk ekran kullanıcı parolası girilecek bir açılış ekranıdır. *Apple Menü: Apple logosuna tıklandığınızda açılan Apple menüsü içinde bilgisayarın en temel fonksiyonları yer alır. Bunlar; Yazılım Güncelleme, Sistem Tercihleri, Dock (Uygulamalara Hızlı Erişim Menüsü), Uyut, Yeniden Başlat, Sistemi Kapat gibi seçeneklerdir *Etkin Uygulama Menüsü: Menü çubuğu üzerinde Apple logosunun sağındaki simgeler o anda kullanılan uygulamaya göre değişkenlik gösteren Etkin Uygulama Menüsü olarak adlandırılır. *Bildirim Alanı: Menü çubuğunun sağ tarafı olarak adlandırılan Bildirim Alanı simgeleri ise etkin uygulamalar menüsünün tersine daha az değişken olmakla birlikte, kullanıma göre kalabalıklaşabilen bir alandır. Bu alanda az önce belirtildiği gibi en sağda büyüteç logosu (Spotlight) bilgisayarımızda kapsamlı arama yapmamızı sağlayan bölümdür. *Uygulamalara Hızlı Erişim Menüsü (Dock) : Ekranının alt kısmında görünen Uygulamalara Hızlı Erişim Menüsü (Dock) sıklıkla kullanılan uygulamalara, klasörlere ve dosyalara hızlı erişim sağlayan bir alandır. *Finder (Mac OS Gezgini) : Windows Gezgini gibi Finder (arayıcı), Mac bilgisayarda sürücülere, uygulamalara, dosyalara ve klasörlere erişim ve bunlar arasında gezinmeyi sağlayan ve tüm öğeleri düzenli tutmaya yardımcı olan bir araçtır. Bunların dışında Finder’ ı istediğiniz öğeleri aramak, istemediğiniz dosyaları silmek ve benzeri işler için de kullanabilirsiniz. Finder’ ı açmak için alt menüdeki Finder (gülen mavi surat) simgesine tıklamanız yeterlidir. Finder penceresinin sol sütununda yer alan favori uygulamalara (tüm dosyalarım, air drop, uygulamalar, vb.) üst menüden “Gitâ€� sekmesini tıklayarak da ulaşabilirsiniz. *Pencere Boyutlandırma: açılan bir pencerenin boyutlarını değiştirme ve kapatma düğmeleri Windows’ un aksine pencerenin sol üst köşesinde bulunmaktadır. *Sistem Tercihleri: Sistem Tercihleri, sistem genelindeki donanım ve yazılıma ilişkin ayarların kontrol merkezidir. Bu uygulamaya ekranın sol üst köşesindeki Apple menüsünden veya Dock üzerinde Uygulamalar simgesine tıklayarak erişebilirsiniz. Sistem Tercihleri, Windows’ taki Denetim Masası ile benzer fonksiyonları yerine getirir. @Dosya ve Klasör İşlemleri Bu bölümde Mac OS masaüstünde klasör oluşturma, dosya ve klasörleri taşıma ve silme yöntemlerini açıklayacağız. *Klasör Oluşturma ve Dosya/ Klasör Taşıma: Dosyalarınızı düzenlemek amacıyla klasör oluşturmak için masaüstünde boş bir alana sağ tıklayıp, açılan menüden Yeni Klasör seçeneğini seçerek klasörünüzü oluşturup ardından adlandırabilirsiniz. Windows’ tan farklı olarak Mac işletim sisteminde masaüstüne sağ tıklandığında “Dosya Oluşturâ€� gibi bir seçenek yoktur. Mac OS’ ta ayrıca dosya ve klasör taşımada “Kes/Yapıştırâ€� seçeneği de bulunmaz. Taşınacak öğeler “Kopyala/Yapıştırâ€� kısa yoluyla taşınabilir. Bu durumda dosyayı eski yerine dönerek silmeniz gerekir. *Öğeleri silme: Mac OS’ ta herhangi bir öğeyi silmek için çeşitli yöntemler vardır. Bunlardan ilki silmek istediğiniz öğeyi seçerek, fareye sağ tıklamaktır. Açılan menüden Çöp Sepetine Taşı seçeneğini tıklayarak öğeyi silebilirsiniz (a). Bir diğer silme yöntemi ise sürekle/bırak şeklindedir. Silinmesi istenen öğeyi sol tuşa basılı olarak tutup, Dock’ ta yer alan Çöp Sepeti simgesine kadar taşıyıp bırakmanız gerekir. *Ta şınabilir Disk/ Sürücüleri Bilgisayardan Çıkarma: Mac OS işletim sisteminde yuvaya takılan harici disk/sürücülerin (USB, HDD, CD/DVD vb.) simgeleri masaüstünde belirir. Bu aygıtlarla çalışmanızı tamamladığınızda bilgisayardan çıkartmak istediniz sürücü simgesinin üstüne tıklayıp basılı tutarak sürücüyü Şekildeki gibi Çöp Sepeti’ ne doğru sürüklemelisiniz. *Bilgisayar ı Kapatma: Mac bilgisayarı kapatmak için Apple menüye tıkladığınızda Uyut, Yeniden Başlat, Sistemi Kapat ve Kullanıcı Oturumunu Kapat şeklinde dört seçenekle karşılaşırsınız. Açık Kaynak Kodlu İşletim Sistemleri Kapalı kodlu, ticari işletim sistemlerinin aksine açık kaynak kodlu yazılımlar herkese açık olan yazılımlardır. Yaygın olarak bilinen açık kaynak kodlu yazılımlar; GNU, Linux, Open Ofice’ dir. 1983 yılında kapalı kaynak kodlu ve pazarlanan ürünlere karşı bir hareket olarak ortaya çıkan “Özgür Yazılım Bildirgesiâ€� ve beraberindeki “Özgür Yazılım Birliğiâ€� (Free Sofware Foundation) oluşumu Massachu- setts Teknoloji Enstitüsü’ nden Richard Stallman ve arkadaşları öncülüğünde başlamıştır. #Linux : Linux, 1991 yılında Finli bilgisayar bilimi öğrencisi Linus Torwalds tarafından ortaya atılan ve gönüllü yazılımcıların katkılarıyla geliştirilmiş özgür bir işletim sistemi çekirdeğidir. Linux başlarda IBM/PC uyumlu bilgisayarlar için geliştirilmiş olmasına karşın, bugün Motorola, PowerPC gibi daha pek çok platformda çalışabilen versiyonlara (dağıtım) sahiptir. Bugün kişisel amaçla kullanımı en yaygın olan Linux versiyonu “Ubuntuâ€� işletim sistemidir. Türkiye’ de TÜBİTAK BİLGEM-UEKAE (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu, Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi ve Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü) birimleri tarafından geliştirilen Linux tabanlı Pardus, ilk yerli işletim sistemimizdir. #Pardus : Ulusal düzeyde kamu ve özel kuruluşlarda üretilen belgelerin güvenliğini sağlama ve teknolojide dışa bağımlılığı ortadan kaldırma bağlamında, yerli işletim sistemi geliştirme çalışması 2002 senesinde gündeme gelmiştir. Takip eden yılda, ulusal dağıtım vizyonu çerçevesinde, TÜBİTAK’ ta başlayan hazırlık ve izleyen geliştirme süreçleri ile Linux temelli ilk ulusal işletim sistemi olan Pardus projesi hayata geçirilmiştir. 2005 yılı Aralık ayında yayınlanan ilk sürümünden bu yana Pardus’ un 5 ana sürümü ve 9 ara sürümü geliştirilmiştir. Kurumsal sürümü, yine kamu kurumlarının sunucu olarak kullanabilecekleri Sunucu sürümü ve FATİH Projesi kapsamında kullanmak özellikle akıllı tahta uygulamaları için geliştirilen Fatih sürümü de bulunmaktadır. MOBİL İŞLETİM SİSTEM LERİ Cep telefonları, tablet bilgisayarlar, saat ve PDA’ lar gibi taşınabilir cihazlar günümüzün vazgeçilmez mobil iletişim araçları arasında yer almaktadır. Bugün popüler olarak kullanılan mobil işletim sistemleri arasında; Google’ dan Android, Apple’ dan iOS, RIM’ den BlackBerry OS, Symbian Vakfı’ nın geliştirdiği Symbian, Palm’ ın Web OS’ u, Microsof’ un Windows Mobile’ ı sayılabilir. Bugün akıllı telefonlara tam teşekküllü bir bilgisayarın birçok özelliği eklenmiş durumda. Bunların arasında yüksek hızlı işlemciler, geniş depolama alanı, çoklu görev, yüksek çözünürlüklü ekranlar ve kameralar, çok amaçlı iletişim donanımı gibi birçok özellik sayılabilir. Genel hatlar ıyla bir mobil işletim sisteminin işlevleri; *Çoklu Görev: Bu özellik mobil cihazda aynı anda açılan programların işletim sistemi tarafından aynı zamanda çalıştırılmasını sağlar. *Zaman Uyumlama/ Paylaşımı İşlevi ( İşlem ve Süreç Yönetimi ): İşletim sistemi, uygulama programlarının belirli bir sıra ve sürede çalıştırılmasını planlar. Tıpkı bir zaman çizelgesi gibi programların önceliklerini belirler ve yönetir. *Bellek Ayırma ve Yönetimi: İşletim sistemi, mobil cihazın belleğinin hangi bölümlerinin kullanımda olduğunu ve hangi alanların kullanılmadığını takip etme, süreçlere bellek tahsis etme, tahsis edilen belleği geri alma ve bellek ile sabit disk arasındaki değişim işlemlerini yerine getirmekle sorumludur. *Dosya Sistemi: Dosya daha önce de belirtildiği gibi verilerin toplandığı birimlerdir. *Giriş/ Çıkış Birimleri Yönetimi: İşletim sistemi cihazın giriş ve çıkış birimlerini de yönetir. Mobil cihazlarda ayrıca kamera, dokunmatik ekran gibi hem giriş hem de çıkış birim elemanları mevcuttur. *Koruma ve Güvenlik: Veri kayıplarını önlemek amacıyla işletim sisteminde şifreleme özelliği vardır. *Çoklu Ortam Özellikleri: Mobil cihazlar farklı ses, video ve görüntü formatlarını destekler ve medya kütüphaneleri içerebilir.

[Medine-web]

ÜNİTE-2
BİLİŞİM GÜVENLİĞİ VE TEMEL İLKELERİ

Bilişim güvenliği konusu, genel olarak üç temel ilkeden oluşmaktadır. Bunlar; gizlilik (confidentiality), bütünlük (integrity) ve erişilebilirlik (availability) olarak sıralanabilir. Eğer bu üç ilkeden biri zarar görürse, güvenlik zarar görmüştür denilebilir bu temel ilkeleri ve aralarındaki ilişkiyi göstermektedir. Bazı kaynaklar, güvenlik ile ilgili bir takım başka ögelerin daha altını çizerek, bu temel ilkeleri biraz daha geliştirmişlerdir. Bunlar da; izlenebilirlik veya kayıt tutma (accountability), kimlik sınaması (authenti- cation), güvenilirlik (reliability/consisten) ve inkar edememe (non-repudiation) olarak sıralanabilir. İzleyen bölümlerde bu ilkeler ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. 1. Gizlilik: Gizlilik ilkesi, kullanılan sistemin ve sistemdeki verilerin yetkisiz kişilerin eline geçme- sine, izinsiz erişilmesine ve kullanılmasına karşı korunmasıdır. Gizlilik ilkesi iki başlık altında incelenebilir: A)Veri gizliliği; özel ve gizli kalması gereken bilgilerin ve verinin yetkilendirilmemiş kimselerin eline geçmesinin ve bilginin izinsiz ifşa edilmesinin önlenmesi ile ilgilidir. B) Kullanıcı gizliliği; kullanıcıların sistemde hangi bilginin veya verinin kullanılıp, saklanacağına ve daha sonra kimler tarafından görülüp erişilebileceğine kendilerinin karar verebilmesi ve süreci kont- rol edebilmesi ile ilgilidir. 2. Bütünlük: Bütünlük ilkesi, sistemi ve sistemde bulunan veriyi olması gerektiği şekilde muhafaza etmektir. Bütünlük ilkesi; veri bütünlüğü ve sistem bütünlüğü olmak üzere ikiye ayrılır. A)Veri bütünlüğü; bilginin ve sistem programlarının önceden belirlenen ve yetkilendirilmiş kişiler tarafından değiştirilebilmesi ile ilgilidir. B)Sistem bütünlüğü ise; sistemin genel olarak, dışarıdan bir müdahale olmaksızın, yetkili kullanıcının istediği şekilde, sorunsuz çalışması ile ilgilidir. 3. Erişilebilirlik: Erişilebilirlik ilkesi, bilginin her an ulaşılabilir ve kullanılabilir olmasını gerektirmektedir. Bilişim sistemlerinin erişilebilirliği sadece kurum içi veya dışından gelecek saldırılar sonucu etkilenmez. Bilinçsiz, yanlış ve dikkatsiz kullanımlar sonucu yazılımlar çökebilir, donanım zarar görebilir veya yangın, yıldırım veya deprem gibi çeşitli etkenler de erişilebilirliğe zarar verebilir. 4. İzlenebilirlik: İzlenebilirlik ilkesi, sistemde geli şen tüm olayların, daha sonra incelenebilecek şekilde kayıt altında olması ile ilgilidir. 5. Kimlik Sınaması: Kimlik sınaması ilkesi, sistemi kullanmak üzere yetkilendirilen kişinin, sistem veya her- hangi bir program sorguladığında, aynı kişi olduğunu belgelemesi ile ilgilidir. 6. Güvenilirlik: Güvenilirlik ilkesi, sistemin öngörülen ve kendisinden beklenen performansı ile ortaya çıkan sonuçların tutarlılığı ile ilgilidir. 7. İnkar Edememe: İnkar edememe ilkesi, bilgilerin ve verinin paylaşıldığı kullanıcılar arasında doğabilecek anlaşmazlıkların, güvenli bir şekilde nasıl çözüldüğü ile ilgilidir. Bu güvenlik durumu, özellikle internet üzerinden ticaret ve bankacılık işlemlerinde oldukça önemli bir konudur.




BİLGİSAYAR SİSTEM VE AĞ GÜVENLİĞİNİ TEHDİT EDEN KÖTÜ AMAÇLI YAZI LIMLAR

Kötü Amaçlı Yazılımlar (Malw are) Bilgisayar sistemlerine zarar vermek, bilgi çalmak, kötü amaçla kullanmak, kullanıcıları rahatsız etmek ve benzeri nedenlerle hazırlanmış yazılımlara genel olarak kötü amaçlı yazılımlar denir. 1. Virüsler: Kötü amaçlı yazılımların en sık rastlanılan ve bilinen türü olan virüsler, kullanıcının izni veya bilgisi olmaksızın sistemin işleyişini değiştiren ve kendisini diğer program veya dosyaların içinde gizleyen programlardır. Virüslerin temelde, iki işlevi bulunur: Kendilerini çoğaltmak ve belirli bir zamanda kendilerini çalıştırmak (harekete geçmek). Buna göre başlıca virüs türleri; dosya sistemi virüsleri, ön yükleme (boot sector) bölümü virüsleri, makro yazılım virüsleri, web komut dosyası (web scripting) virüsleridir. Bu ünitede bunların yanında ağ virüsleri ve yazılım bombaları da ele alınmaktadır. A) Dosya Sistemi Virüsleri: Bu tür virüsler en sık rastlanılan virüslerdendir ve çalıştırılabilir (executable) dosyalara bulaşırlar. Bu dosyaların uzantıları genellikle “.exe” veya “.com”dur.Bu tür virüslerin sisteme yayılarak sistemdeki sabit diskleri yeniden biçimlendirdiği, dolayısıyla tüm bilgi ve verileri sildiği de görülmüştür. Virüs, sisteme verdiği zararı, bulunduğu programın kodlarını virüsü içerecek ve bir dahaki sefere program çalıştığında virüsü etkinleştirecek şekilde değiştirir. 2011 ve 2012 yıllarında en çok rastlanan 10 dosya virüsü arasında Win32/Sality başta gelenler arasındaydı. Bilinen diğer dosya virüsleri arasında; MrKlunky, Randex, Meve gibi virüsleri saymak mümkündür. B)Ön Yükleme (Boot Sector) Virüsleri: Bu tür virüsler, bilgisayar sistemindeki sabit diskin ilk sektörü olan ve hangi bilginin nerede olduğuna dair verileri içeren “Master Boot Record” (MBR) bölümünü etkiler. ön yükleme virüsleri bulaştığında, artık buradaki küçük program içinde bulunan komutlar yerine, virüsün kendi içinde bulunan ve zarar vermek üzere programlanmış komutlar devreye girer ve sistem zarar görmeye başlar. Ancak, CD-ROM ve DVD teknolojisiyle bu virüs türü, diğerlerine göre daha az görülmeye başladı. Bilinen ön yükleme virüs türleri arasında Polyboot.B ve AntiEXE örnek olarak gösterilebilir. C)Makro Yazılım Virüsleri: Bu tür virüsler makrolar içeren (Microsof Ofice’in Word, Excel, PowerPoint uygulamaları gibi) çeşitli program ve uygulamalarca oluşturulan dosyalara bulaşırlar. Bu tür virüsler genellikle eposta veya diğer elektronik paylaşımlardaki eklentiler, modemler ve ağlar üzerinden yayılırlar. Bilgisayar ağları üzerinde yayılma özellikleri, makro virüslerini oldukça yaygın ve tehlikeli kılmaktadır. Bilinen makro virüsler arasında Relax, Melissa. A ve Bablas örnek olarak sayılabilir. DİKKAT: Bilinenen ünlü ve zarar verici makro virüsü, 1999 yılında David Smith tarafından geliştirilen virüstür. Smith,virüse Melissa ismini vermiştir. Bazı kayıtlara göre, bu isim Miami’deki bir dansçının adıdır. Eklenti olan word belgesi sisteme indirildikten sonra, kendini kullanıcının e-posta hesabında çoğaltarak listedeki ilk 50 kişiye otomatik olarak posta göndermek üzere programlanmıştır. Böylece, virüslü eklentiyi e-posta yoluyla alan herkesin listesindeki ilk 50 kişiye postalanarak yayılmaya devam etmiştir. Smith daha sonra yakalanarak 10 yıl hapse mahkum olmuş, hapiste 20 ay kaldıktan sonra kalan süre 5000 dolar para cezasına çevrilmiştir. Bu makro virüsün sebep olduğu hasar toplam 80 milyon dolar olarak rapor edilmiş ve 1 milyondan fazla bilgisayar sistemine bulaştığı ifade edilmiştir. D)Web Komut Dosyası Virüsleri: Web üzerinde gezinti yapan hemen herkesin karşılaşma ihtimali çok yüksek olan bu virüs türü, genellikle web sayfalarında bulunan reklam ve benzeri paylaşımlardan bulaşır ve bu yüzden oldukça yaygındır. Web komut dosyası virüsleri, sosyal ağlar, kullanıcı görüş ve yorumları, e-posta gibi yoğun katılımcı sayısı olan sitelerde daha yaygın görülür. Script” ön adlı olurlar (Script.Redlof gibi) ve Javasc- ript gibi ileri programlama dilleri ile yazılırlar. Virüs, yığın (çöp) posta göndermek, sistem dosyalarına zarar vermek ve kullanıcıları farklı şekillerde yanıltarak verilerin izinsiz kullanımı ve paylaşılmasına neden olmak gibi bir çok zarar ve soruna neden olabilir. E)Ağ Virüsleri: Ağ virüsleri, diğer yollarla bilgisayar sistemlerine bulaşan virüslerden farklıdır. Bu virüsler, yerel ağlarda veya İnternet üzerinde, bilgisayar sistemleri arasında paylaşılan kaynaklar ya da klasörler üzerinden yayılarak, ağdaki diğer sistemlere de bulaşan virüs türleridir. Ağ virüsleri, diğer virüs türlerinin verdiği benzer zararlar yanında, banka hesapları, elektronik posta, sosyal ağ hesapları ve diğer kişisel bilgi ve verileri de bulup, diğer şahıslarla paylaşabilir. F)Yazılım Bombaları: Yazılım bombaları, gerekli şartlar oluşana dek atıl durumda kalan ve özel bir kodu devreye sokan yazılımlardır. Etkinleşen bu zararlı programlar, genellikle kullanıcıya mesajlar gönderirler veya sistemdeki dosyaların silinmesini sağlarlar. Bu tehlikeli yazılımların en bilinen türü saatli bombalardır. Bu virüsler, yazılım bombalarının bir alt kümesi olarak değerlen- dirilebilir. Saatli bomba virüslerine örnek olarak ünlü “Friday the 13th” virüsü verilebilir. 2. Solucanlar: Solucanlar, virüsler gibi bilgisayar sistemlerini olumsuz yönde etkileyen ve zarar veren diğer bir kötü amaçlı yazılım türüdür. solucanlar, daha çok e-posta ile gönderilen ekler, çeşitli web siteleri ve ağ üzerinden paylaşılan dosyalar aracılığıyla yayılırlar. Solucanlar için en büyük sistem zafiyeti, işletim sistemlerinin hata veya açıklarıdır. Bunu önlemenin en güvenli yolu, işletim sistemlerinin en güncel sürümlerini kurmak ve güncelleştirmeleri sürekli takip etmek olacaktır. Bunun yanında sisteme kişisel bir güvenlik duvarı (firewall) kurmak da solucanlar ve diğer kötü amaçlı yazılımlardan mümkün olduğunca uzak durulmasını sağlayacaktır. 3. Truva Atlar ı: Bir başka kötü amaçlı yazılım türü olan Truva atları, solucan ve virüslerden biraz daha farklı çalışırlar. Truva atı, kullanıcılara kendisini faydalı bir yazılım olarak göstererek, başka bir sistemden yüklenilmesini sağlar. Truva atları, virüs veya solucanlardan farklı olarak doğrudan kişisel ve önemli belgelere erişmek, çalmak veya silmek amaçlı olduğundan biraz daha tehlikeli olarak değerlendirilebilir. 4. Casus Yazılımlar (Spyw are)Çoğu zaman “adware” olarak da isimlendirilen casus yazılımlar, bilgisayar sistemlerine farklı bir çok yöntemle bulaşabilen zararlı programlardır. Casus yazılımlar, sistemde bulunan şifre, kullanıcı belge ve dosyaları, banka ve kredi kart numaraları, e-posta adresleri, diğer kişilerle paylaşılan belgeler, web gezinti geçmişi gibi pek çok kişisel bilginin çalınmasına ve istenmeyen kimselerle paylaşılmasına neden olabilirler. 5. Çöp e-Posta (Spam) : Spam veya yığın mesaj olarak da adlandırılan çöp e-postalar, kullanıcıların isteği olmadan kendilerine gönderilen ve genellikle reklam içerikli olan elektronik postalardır.

Çöp e-postaların bir diğer yayılma türü de virüslerdir.

KÖTÜ AMAÇLI YAZI LIMLARA KARŞI KORUNMA

Antivirüs ve Casus Önleyici (Antispyw are) Yazılımlar Bilgisayar sistemlerini virüslere karşı koruyan programlara antivirüs, casus yazılımlara karşı koruyan programlara da casus önleyici (antispyware) yazılımlar denir. Antivirüs ve casus önleyici yazılımların genellikle kullanıcılara sağladığı yararlar şöyle sıralanabilir: *Bilgisayar sistemlerini kötü amaçlı yazılımlara karşı belirli aralıklarla veya kullanıcının istediği bir zamanda tarar. *Bilgisayar sistemine bulaşan kötü amaçlı yazılımları bulur, siler veya etkisiz duruma getirir. *Kullanıcıların sistemdeki kişisel verilerini korur. *İnternet sitelerinden kullanıcıların sistemlerine bulaşmak isteyen virus, solucan, truva atı, casus yazılım gibi kötü amaçlı yazılımların sisteme sızmalarını engeller. *Kullanıcının bilgisayarındaki işletim sisteminin düzgün ve güvenilir çalışmasına yardım eder. *Kullanıcının sistemdeki e-posta hesabından gelebilecek kötü amaçlı yazılımlara karşı sistemi korur. *Kullanıcının dosya ve belge alış-verişleri için sisteme taktığı harici belleklerden (taşınabilir disk, hafıza kartları vb.) sisteme sızabilecek kötü amaçlı yazılımları engeller. Bu tür yazılımlara örnek olarak; - Bitdefender, -Antivirus, -Kaspersky Antivirus, -Nor- ton Antivirus, -F-Secure Antivirus, -avg Antivirus, -BullGuard Antivirus, -G Data Antivirus, -Panda Antivirus, -Avast! Pro Antivirus, -McAfee Antivirus programları sayılabilir. Kötü Amaçlı Yazılımlardan Korunmak İçin Al ınabilecek Önlemler Bunlar şöyle sıralanabilir: *Bilgisayar sisteminize güvenilir (lisanslı) bir antivirüs programı kurun ve virüs tanım ve listelerinin güncel olduğundan emin olun. *Eğer antivirüs programınız kişisel güvenlik duvarı programını içermiyorsa, antivürüs programının yanında, sisteminize kişisel bir güvenlik duvarı kurun ve çalıştırın. *Antivirüs ve casus önleyici türünden programların sisteminizde gerçek zamanlı çalışmalarını ve olası tehdit ve atakları sistem genelinde gerçekleştirmeleri için yapılması gereken ayarları sağlayın. *Yazılım ve işletim sistemi açıklarını kullanarak sisteminize bulaşması mümkün olan kötü amaçlı yazılımlara karşı, gerek işletim sisteminizi, gerekse diğer yazılımlarınıza ait güncellemeleri ve program yamalarını zamanında ve eksiksiz yaptığınızdan emin olun. *Gerekirse virüslere karşı günlük sistem taraması yaptırın. *Eğer otomatik olarak ayarlanmadıysa, gerek sisteminizde kullandığınız taşınabilir bellekleri gerekse internetten indirdiğiniz dosya ve belgeleri virüs taramasından geçirin. *Zararlı bir yazılımın bulaştığını belirlediğiniz bilgisayardaki tüm etkinlikleri ve yaptığınız işleri sonlandırarak, antivirüs programının yönlendirmelerine uyun. *Herhangi bir yazılımı veya programı sisteminize kurmadan veya kopyalamadan önce, bir antivirüs programı yardımıyla kötü amaçlı yazılım içerip içermediğine yönelik taratın ve sistem bütünlüklerini kontrol edin. *Sistemdeki program, bilgi ve verilerinizi düzenli bir şekilde yedekleyin. *İnternet üzerinde işlenen suçlar ve dolandırıcılıklar ile ilgili bilgi edinin ve uyanık olun. *Sabit diskinizde ani bir kapasite sorunu veya değişimi, internet erişimizdeki aşırı yavaşlama gibi olağan üstü durumları görmezden gelmeyin. *Uygulama ve programlarınızın güvenlik ayarlarını etkinleştirin. *Hiçbir şart ve koşulda güvenilirliğinden emin olmadığınız yazılımı sisteminize kurup çalıştırmayın. *Size farklı açılardan cazip gelse bile, bilmediğiniz web sitelerinde gezinmeyin ve bu adreslerden herhangi bir bağlantıyı çalıştırmayın veya dosya/program indirmeyin. *Arkada şınızdan geliyor gözükse de, ne olduğundan veya işlevinden emin olmadığınız bir e-posta ekini veya anlık mesajla paylaşılan bir bağlantıyı kesinlikle açmayın. *Çok gerekmedikçe, herkese açık ağlarda veya bilmediğiniz bilgisayar sistemlerinde banka, e-posta veya sosyal medya hesaplarınıza ait şifrelerinizi veya diğer kişisel bilgilerinizi girip kullanmayı tercih etmeyin. Kişisel Güvenlik Duvarı (Firew all): Kişisel güvenlik duvarı, İnternet üzerinden gelen verileri denetleyerek, kullanıcının oluşturduğu ayarlar çerçevesinde ağ yoluyla bilgisayar sistemlerine sızıp yayılmaya çalışan kötü amaçlı yazılımları engelleyen, kullanıcının izin verdiği verilerin de geçmesine olanak tanıyan yazılımlardır. sistemleridir. Bu yazılımlar, farklı filtreleme özellikleri ile, ağlar yolu ile bilgisayar sistemine gelen ve giden paketler şeklinde İnternet trafiğini gözetim altında tutarlar. Bu farklı filtreleme özelliklerinden bazıları; IP filtreleme, port filtreleme, web filtreleme ve içerik filtreleme olarak sıralanabilir. Güvenlik duvarı belirli bir bilgisayar sistemini denetlemek için o bilgisayar üzerine (host-based) kurulabileceği gibi, o bilgisayar sisteminin ait olduğu bir bilgisayar ağını denetlemek için de kurulabilir. İnternette Güvenilir Bilgiye Ulaşma Dikkat etmemiz gereken bazı önemli noktalar; *Kaynağı belirtiliyor mu? Kaynak veya kaynaklar güvenilir bir kurum veya kişi mi? *Farklı kaynaklar ulaşılan bilgiyi doğruluyor mu? *Yazarı/aktaran kim? Güvenilir mi? Başka bilgi veya çalışmalarına ulaşılabiliyor mu? *Yeterince güncel mi? İçerik bilimsel mi yoksa popülerlik veya reklam amaçlı mı? *İçerikte yer alan bilgiler güvenilir referanslar içeriyor mu? *Erişilen site adresi “edu”, “gov” gibi uzantılara sahip mi? İçerikte bu tür sitelere yönelik bağlantılar var mı? *İçeriği denetleyen ve onaylayan hakem kurulu veya editör var mı? *Site belirli aralıklarla yenilenen, güncellenen ve sürekliliği olan bir adres mi? *Farklı kaynaklar da, ulaşılan bu bilgiyi referans olarak gösteriyor mu? E-Ticaret (Elektronik Ticaret) Güvenliğini Sağlama: E-ticaret (e-commerce), her türlü mal ve hizmetin bilgisayar teknolojisi, elektronik iletişim kanalları ve ilgili teknolojiler aracılığı ile satın alınmasını ve satılmasını içeren bir kavramdır. Başka bir yaklaşımla e- ticaret, ödeme ve bedelin alınma işlemlerinin internet üzerinde gerçekleştiği alış-verişleri ifade eder. E-ticaretteki en önemli güvenlik sorunu, alıcı ve satıcının diğer ticaret şekillerinde olduğu gibi yüz yüze olmamalarıdır. E-ticaret yapan kurumlar, kredi kartı bilgilerinin ve kişisel bilgilerin güvenliği ve gizliliğini sağlamak için yaygın olarak SSL ve SET gibi güvenlik standartlarını kullanmaktadırlar. SSL (Secure Sockets Layer) teknolojisi, hem istemci (bilgi alan) hem de sunucu (bilgi gönderen) bilgisayarda bir kimlik sınama/doğrulama (authentication) sürecini olanaklı kılar. SET (Secure Electronic Transaction) teknolojisi ise, özellikle çevrimiçi (online) kredi kartı bilgilerinin paylaşımı için geliştirilmiş bir standarttır. Sosyal Ağlarda Güvenliği Sa ğlama: Sosyal ağları kullanırken bazı önemli noktaları göz ardı etmememiz gerekir:
*Sosyal ağlara üye olurken kişisel bilgilerinizin tümünü paylaşmamaya özen gösterin.
*Çok gerekmedikçe, özel fotoğraflarınızı paylaşmayın, paylaştığınız durumda da bu fotoğrafa kimlerin ulaşabileceği ile ilgili ayarları mutlaka denetleyin.
*Sosyal ağlarda kullanılan uygulama ve içerikleri sisteminize indirirken sisteminize kötü amaçlı yazılımların bulaşma riskini göz ardı etmeyin. *Ödül veya cazip teklifler içeren mesaj ve payla şımlara itibar etmeyin.
*Paylaşımlarınızda, başkalarına ait e-posta adresi, telefon numarası veya şifre gibi kişisel bilgileri, onların izni olmadan paylaşmayın.
*Sosyal ağlardaki bazı uygulamaların kimlik bilgileri çalma veya virüs yayma işlevi olabileceğini unutmayın.
*Çalıştığınız kurumdaki diğer kişileri, yöneticileri veya kurum politikalarını bu ortamlarda hakarete varacak şekilde eleştirmemeye, kişiliklerine ve özel hayatlarına müdahale etmemeye, onları küçük düşürecek paylaşımlardan uzak durmaya özen gösterin.
*Sosyal ağlarda yaptığınız yorumların kişisel ve kurumsal itibarınızı zedeleyebileceğini unutmayın.
*Paylaştığınız mesaj veya bilgilerin, kişi veya kurumların telif haklarını ihlal edebileceğini aklınızdan çıkarmayın.
*Paylaşımda bulunduğunuz diğerlerine karşı tavrınızın ve paylaşımlarınızın sert ve saldırgan olmamasına özen gösterin.
*Özel hayatınıza ait fotoğraflarınızı veya düşüncelerinizi, genel paylaşıma açmak yerine, ağlarda kendi iradeniz ile oluşturacağınız daha sınırlı gruplarda paylaşmayı tercih edin.
*Çok sinirli ve üzgün hallerinizde, mümkünse paylaşımda bulunmamaya, yorum yapmamaya özen gösterin. *Siyaset, spor, din, terör, cinsellik gibi konularda yorum yaparken veya mesajlar paylaşırken iki kez düşünün.

[Medine-web]

ÜNİTE-3
Bilişim Etiği En genel haliyle etik;
insanların eylemlerini oluşturan ahlak öğretilerinin tümüdür. Ünlü Fransız asker ve devlet adamı Napolyon Bonapart’ın değimiyle de ‘ahlakın ve ahlak öğretilerinin olmadığı bir yerde hukuk hiçbir şey yapamaz’. Bundan dolayı bireylerin etik ilke ve değerlerle ilgili bilgili olması ve toplum yaşamında bunlara uyum göstermesi toplumların refahı ve geleceği için son derece önemlidir.
TEMEL KAVRA MLAR Bilişim:
Bilişim kavramı, iletişim çağı ve bilgi toplumunda teknoloji ve enformasyonun birlikte kullanılarak üretilen düzenli sonuçlar olarak tanımlanabilir. TDK’nin Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğüne göre (2015) yapılan tanımlama ise şöyledir: “İnsanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilimin dayanağı olan bilginin, özellikle elektronik makineler aracılığıyla, düzenli ve ussal biçimde işlenmesi bilimi. Bundan başka her türlü endüstri üretiminin öz devimli olarak düzenlenmesine ilişkin teknikleri kapsayan özdevin alanına giren birçok konu da, geniş anlamda, bilişimin kapsamı içerisinde yer alır”. Etik: Etik, ahlak öğretisi ve bilgisidir. Etimolojik açıdan etik kelimesi eski Yunanca ethos “ahlaka ilişkin” kelimesine ve Fransızca ethique “ahlaki” anlamına gelen kelimeye dayanmaktadır. Foucault’a göre ise etik; insanın kendi kendisiyle ilişkisinin incelenmesidir. Etik ahlak ile eş anlamlı değildir ancak normatif (kuralcı) ahlakı içerir. Ahlak: İnsana ve hayata dair ne varsa ahlak ve etik kapsamına girmektedir. Çoğu zaman ahlak ve etik kelimeleri birbirinin yerine kullanılmaktadır. TDK’nin Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğüne göre (2015) “belli bir dönemde belli insan topluluklarınca benimsenmiş olan, bireylerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen törel davranış kurallarının, yasalarının, ilkelerinin toplamı” olarak ifade edilmiştir. Hukuk: Tüm insanları ve kurumları bağlayan bir olgu olan hukuk, insan ve kurum eylemlerini yasalara uygunluk açısından inceler. Hukuk düzeni; hak, özgürlük, adalet ve eşitlik gibi ahlaki normlara dayanmaktadır.
ETİK YAKLAŞI MLARI :
Felsefi açıdan etik üç kategoriye ayrılır: Meta-etik, Normatif etik ve Uygulamalı etik. Meta-etik: Meta-etik, genelde eleştirel etik olarak da adlandırılmaktadır. Meta-etik, etiğin doğasını ve etiğe neden ihtiyaç duyduğumuzu araştırır. Meta-etik alanında tipik sorular şöyledir: “Etik açıdan doğru nedir?”, “Etiğin doğasında doğru veya yanlış olmak mı vardır? Normatif Etik: Bir başka yaklaşım ise normatif etiktir ya da bir diğer ismiyle kuralcı etiktir. “Doğru olması gereken şeyler nelerdir?” gibi temel bir soru normatif etiğin araştırma alanına girmektedir. Uygulamalı Etik: Üçüncü yaklaşım uygulamalı etiktir ve bir diğer ismi ise betimleyici etiktir. Çoğu zaman kamuya ilişkin meseleleri inceleyen uygulamalı etiğin farklı uzmanlıklardaki etik sorunları inceleyen iş etiği, bilişim etiği, mühendislik etiği ve tıp etiği gibi bazı alt dalları vardır. “ Neyin doğru olduğuna inanılır?” veya “Bir eylem gerçekleştirirken doğru yol nedir?” gibi sorular uygulamalı etiğin cevap aradığı sorulardır.
ETİK İLE İLGİLİ KURAMLAR:
Etik kuramlar teolojik (sonuçsalcı) ve deontolojik (sonuçsalcı olmayan) olarak ikiye ayrılmıştır. Teolojik Kuramlar: Teolojik kuramlar, etik kuramları içerisinde en geniş bakış açısına sahip kuramlardır. Teoloji kuramlar sonuçsalcılık kuramları olarak da adlandırılmaktadır. Yunanca’da ‘hedef, sonuç’ anlamına gelen telos kelimesinden gelmektedir. Teolojik kuramlar, olaylara ilişkin sonuçların araçları meşrulaştırdığını öne sürer. Teolojik kuramlar arasında en çok bilinen kuram faydacılıktır. Deontolojik Kuramlar: Etik kuramlar arasında geniş bir bakış açısına sahip olan başka kuramlar ise sonuçsalcı olmayan kuramlardır. Yunanca ‘görev, sorumluluk’ anlamlarına gelen deon kelimesinden türemiştir. Deontoloji genelde mesleklerle ilgili bilinmesi ve uyulması gereken ahlaki değerler ve etik kuralları üzerinde durmaktadır. Deontolojide “Sana nasıl davranmasını istiyorsan sen de öyle davran” önemli bir kuraldır. Deontoji kuramları arasında en çok bilinen kuram Kantçılık'tır.
BİLİŞİM ETİĞİ:
Bilişim etiği bilgisayar dünyasında insanların davranışlarını, eylemlerini inceleyen ve uyulması gereken kuralları tanımlayan felsefe dalıdır. Bilgisayar Etik Enstitüsü (Computer Ethics Institute) tarafından geliştirilen ve bilgisayar kullanım konusunda etik ilkelerinin temelini oluşturan 10 ilke aşağıda verilmiştir.
1. Bilgisayar başka insanlara zarar vermek için kullanılamaz.
2. Başka insanların bilgisayar çalışmaları karıştırılamaz.
3. Bilgisayar ortamında başka insanların dosyaları karıştırılamaz.
4. Bilgisayar hırsızlık yapmak için kullanılamaz.
5. Bilgisayar yalan bilgiyi yaymak için kullanılamaz.
6. Bedeli ödenmeyen yazılım kopyalanamaz ve kullanılamaz.
7. Başka insanların bilgisayar kaynakları izin almadan kullanılamaz.
8. Başka insanların entelektüel bilgileri başkasına mal edilemez.
9. Kişi yazdığı programın sosyal hayata etkilerini dikkate almalıdır.
10. Kişi, bilgisayarı, diğer insanları dikkate alarak ve saygı göstererek kullanmalıdır.

BİLİŞİM HUKUKU:
Bilişim teknolojileri ile ilgili hukuki sorunlara çözüm bulmaya çalışan bilim dalı Bilişim Hukuku’dur. İnternet Hukuku: İnternetin kullanılması ile ilgili ortaya çıkan hukuki sorunları inceleyen bilim dalına denilmektedir. BİLİŞİM SUÇLARI : Teknolojinin yardımıyla genellikle sanal bir ortamda kişi veya kurumlara maddi veya manevi zarar verilmesine bilişim suçu denir. Bilişim alanındaki suçlarla ilgili olarak Avrupa birliği uyum yasaları çerçevesinde hazırlanan 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu, 1 Haziran 2005 tarihi itibari ile yürürlüğe girmişti.
İNTERNET ETİĞİ:
İnternet etiği olarak bilinen ve sanal ortamlarda ve sosyal ağlarda davranış ve öğretileri tanımlayan teknik kelime ise ‘Netiket’ tir. Fransızca görgü kuralları anlamına gelen etiquette ve internet kelimelerinin bir araya getirilmesiyle türetilmiştir. Başkalarına Karşı Saygı *Toplum karşısında kendinize yakıştırdığınız tavrı İnternet’in sanal ortamda da sürdürünüz. *Başkalarına karşı saygılı olunuz. *Düşüncelerinizi dile getirirken nazik bir ifade kullanmanın sağduyunun gereği olduğunu hatırlayınız. *Tartışmaların özelleşmesine ve kişiselleşmesine yol açmayınız. *İnsanları duygusal yönden zedeleyici ve rahatsız edici iletilerin yayılmasına olanak vermeyiniz. *İstenmeden yapılan yanlışları hoşgörü ile karşılayıp, anlayışla yardımcı olmaya çalışınız. *Kişilerin istemleri dışında iletiler alarak rahatsız olmalarını elinizden geldiğince önleyiniz *Size gelen bir iletiyi, başkasına aktarmak istediğinizde, bu iletiyi size gönderenin bunu isteyip istemediğinden emin olunuz. Altyapı ve Zamanı Verimli Kullanma *İletişim kurarken anlamsız sayılacak gereksiz iletiler göndermeyiniz. *Hiç kimsenin zamanının küçük bir bölümünü bile boş yere almamaya özen gösteriniz. *Ulaşmadığı kaygısı ile olsa bile aynı iletileri ardı ardına göndermeyiniz. *Bir web sitesinde yer alan uzunca bir metin ya da belgeyi e-posta ekinde göndermeyiniz *İleti trafiğini yoğunlaştıran gönderimlerde bulunanları uyarınız Biçimsel Özen *Açık kimliğinizi geçerli bir gerekçeniz olmadıkça gizlemeyiniz. *Görüş ve düşüncelerinizi kötüye kullanmadan özenli yapınız. *Konu kısmı yeterince açık olan, dili anlaşılır, özlü kısa iletiler ile iletişim kurmaya ve etkileşmeye özen gösteriniz. *Her zaman yanıtladığınız iletinin konu başlığını koruyarak yanıt veriniz. İçerik ile İlgili Özen *Ne demek istiyorsanız ona karşılık olan, yanlış anlaşılmalara yol açmayacak düz ve yalın deyişlerle düşüncelerinizi aktarmaya çalışınız. *İletilerinizin yalnızca eleştirici olmasından kaçınarak her zaman yapıcı ve ufuk açıcı olmasını gözetiniz. *İletileri yanıtlamadan önce bir kere daha özenle okuyunuz *Gereksiz yere büyük harfler ile yazışmaktan, sık sık özel simgeler kullanmaktan, esprili ya da alaycı anlatımlardan kaçınınız. *Gereksiz yere büyük harfler ile yazışmaktan, sık sık özel simgeler kullanmaktan, esprili ya da alaycı anlatımlardan kaçınınız *Virüslü iletiler ile karşılaştığınızda en kısa zamanda kaynağını ve gecikmeden etkileneceğini umduğunuz kişileri uyarınız. Öteki Konular *İyelik haklarını zedelememeye özen gösteriniz *Başkalarının kişilik haklarına ve özel yaşamına saygılı olarak kişilerle ilgili karalayıcı yorumlarda bulunmayınız. *Kötü amaçlı kullanımına yol açmayınız ve göz yummayınız. *Uygunsuz davranışlar sergilemekte ısrarlı olanları ölçülü bir tepki içinde elbirliği ile uyarmaya çalışınız. *Size gelen bir iletiyi başkalarına aktarırken ileti üzerindeki e-posta adres bilgilerinin gerekmiyorsa aktardığınız kişinin eline geçmemesine özen gösteriniz. *Ürün ve hizmetlerin reklamını yapmayınız. *Güvenlik zedeleyici ve bozucu girişimlere karşı alınması gereken önlemlere uymaya özen gösteriniz *İnternet üzerinde denetim ve düzenleme yetkisi olanların konumlarını kötüye kullanmalarına karşı duyarlı olunuz.
SANAL ORTAM LARDA VE SOSYAL AĞLARDA ETİK e-Posta kullanırken bilmeniz gerekenler;
*Sadece yazacağınız konuya odaklanın. *Her zaman yazılı iletişim kurduğunuzu unutmadan, tüm noktalama işaretlerini ve imla kurallarını kullanın. *Size sorulan soruları mutlaka cevaplandırın. *Gelen e-postaları mümkün olduğunca en kısa zamanda cevaplandırın *Gereksiz dosyaları eklemeyin. *Uzun cümlelerden, acil ifadesinden, BCC yapmadan toplu mesaj gönderimi yapmaktan her zaman kaçının. Facebook kullanırken bilmeniz gerekenler; *Sizi siz gibi gösteren bir profil resmi mutlaka olsun. *Profil bilgilerinizde kendinizi çok abartmayın ve yanlış bilgiler yazmayın *Çoklu mesaj gönderimlerine cevap verirken sadece mesajı gönderen kişiye cevap verin. *Duvar yazılarınızla haberleşerek program yapmayın, tüm arkadaşlarınızı davet etmiş oluyorsunuz. *Çok az arkada şınızın anlayabileceği şakalar yapmayın, duvar yazınıza mesajlar atmayın. *Facebook’un kendi gerçek yaşamımızın bir uzantısı olduğunu unutmayın ve her zaman kibar ve saygılı bir tonda yazışın. *Bir kimsenin haberi olmadan kişinin resmini etiketlemeyin. *Profil sayfasına gereksiz link (bağlantı) atmayın. *Sohbet ederken mutlaka zamanı olup olmadığını sorun ve kimseyi gerekmedikçe sohbet için rahatsız etmeyin. *İyi tanımadığınız birisini “arkadaş” olarak eklemeyin, *Karşı cinsten tanımadığınız insanları rahatsız etmekten kaçının. Tw itter kullanırken bilmeniz gerekenler; *Çok kişiyi izliyorsanız ve çok az izleyiciniz varsa siz bir spamcısınız (yığın mesajcı), kimse sizi istemeyecektir. *Çok sık twit yazarsanız insanlar sizden bıkar. *Küçük ve özel diyalogları gizli tutun, başkaları okumasın. *Herkes özel günlerinizi ve kutlamalarınıza davetli olmadığı için bunları gizli tutun. *Size doğrudan gelen mesajları cevaplamak zorunda değilsiniz. *Bir soru sorduysanız mutlaka cevaplandırın. *Twitter’da kaba olan, gerçek yaşamda da kabadır. Blog kullanırken; *Bir blog yazısını ve diğer yorumları tam okumadan yorum yapmayın. *Hiç bir blog yazısında yazarı ve yazılanları aşağılamayın. *Birisi sizin bloğunuzu ziyaret ettiyse ve yorum yazdıysa en kısa zamanda siz de onunkini ziyaret edin. *Birisi sizin bloğunuza olumsuz bir yorum yazdıysa onu silmekte tereddüt etmeyin. İNTERNETTE İNTİHAL İntihal (aşırma, çalıntı) başkalarının ürünlerini (yazı, resim, video vb.) kaynak göstermeden kendisininmiş gibi göstermektir. Kaynak göstermeden yapılan intihaller şunlard ır: Hayalet Yazar: Bir başka kaynaktan kelimesi kelimesine tüm bilgiyi almak. Mevcut Yazı: kendine ait gibi göstermek. Yetersiz Gizleme: Anahtar kelimeleri değiştirerek gizlemek. Kendinden Aşırma: Kendisine ait önceki bir çalışmadan aynen almak. Fotokopi: Belli bir kaynaktan hiçbir değişiklik yapmadan bir bölümü almak. Emek Tembelliği: Orijinal çalışma için çaba sarf etmek yerine alıntılarla doldurmak. Kaynak göstererek yapılan intihaller ise şunlardır: Unutulan Dipnot: Yazar adını vererek fakat tam künyeyi vermeyerek kaynağın orijinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak. Yanlış Bilgilendirme: Yanlış künye vererek kaynağın orijinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak. Fazla Mükemmel Alıntı: Yazarın bire bir alıntı yaptığı kaynağa atıf yapması fakat tırnak işareti koymamak Becerikli Atıf Yapma: Yazarın tüm kaynaklara atıf yapması, tırnak işareti kullanması fakat araştırmanın hiçbir orijinal fikir içermemesi. Mükemmel Suç: Yazarın bazı yerlerde kaynaklara atıf yapması fakat yazının kalan kısımlarındaki analizlerin kendine ait olduğu fikrini yaratma düşüncesiyle bazı kaynaklara atıf vermemesi. İnternet Üzerinden İntihal Denetleme Yazılımları *Anti -plagiarism*****Copy Scape*****Dupli checker*****Glatt Plagiarism Sevices *İthenticate*****Plag Scan*****Plagiarisma*****Plagium*****TurnItIn***** Viper AÇIK EĞİTSEL KAYNAKLAR Açık eğitsel kaynak alanındaki çalışmalar ilk olarak 2000 yılında Massachusetts Insti- tute of Technology’de (MlT) Açık Ders Malzemeleri Projesi adı altında başlatılmıştır. Ülkemizde, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), MlT’nin 2000 yılından beri yürütülmekte olan Açık Ders Malzemeleri Projesi’nin Türkiye’de de uygulanması için 2007 yılın- da harekete geçmiştir. Ulusal Açık Ders Malzemeleri (UADM) adıyla başlatılan projede birçok üniversite ders malzemeleri üretmiş ve 100’e yakın ders kullanıcılara açılmıştır. Bu site altında yer alan tüm açık ders malzemeleri “Creative Commons” (CC) lisansı kapsamında kullanıma açıktır. Bu lisans koşulları altında TÜBA Açık Ders Malzemeleri ticari amaçla kullanılamaz. Creative Commons (CC) Lisansı ABD merkezli kar amacı gütmeyen Creative Commons (CC) kuruluşu 2001 yılında kurulmuştur. Creative Commons lisansı, telif hakkı bulunan bir eserin veya çalışmanın ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlayan bir çeşit kamu lisansıdır. Lisansların kullanımı Creative Commons tarafından ilk olarak 2002 yılında yayımlanmıştır. O tarihten bu yana kullanımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. 2013 yılı Kasım ayı itibariyle yayımlanan 4.0 lisans sürümü uygulamadadır. ( BY. ) Eserin ilk sahibinin belirtilmesi gerekir. (BY. ND. ) Eserin ilk sahibinin belirtilmesi ve Özgün halinin korunması gerekir. (BY. NC. SA. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek. Ticari amaçla kullanılamayacak ve İlk lisans modeli korunacaktır. (BY. SA. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek ve İlk lisans modeli korunacaktır. (BY. NC. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek ve Ticari amaçla kullanılamayacaktır. (BY. NC. ND. ) Eserin ilk sahibi belirtilecek Ticari amaçla kullanılamayacak ve Özgün hali korunacaktır. ( Ø P UBLIC DOMAI N) Kamu malı adama (CC0) ( P UBLIC DOMAI N) Kamu malı işareti *Günümüzde, Google, Wikipedia, Flickr gibi sitelerde CC ile etiketlenerek dağıtılan milyonlarca resim, yayın, video ve eğitsel içerik bulunmaktadır. Telif Hakkı: Telif hakkı, herhangi bir bilginin veya ürününün kullanılması ve yayılması ile ilgili hakların, yasalarla belirli kişilere ait olduğunu bildirir. Sembolü çember içinde bir “©” harfidir, © harfi üzerinde bulunduğu ürünü yapanın telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce “copyright” kelimesini ifade eder. Telif Serbestisi: Telif serbestisi, telif hakkı alınmış tüm ürünlerin (yazı, resim, video vb.) üzerindeki hakların ve sınırlamaların kaldırıldığını ifade eder. Sembolü çember içinde bir “F” harfidir ve İngilizce “copyfree” kelimesini ifade eder. Özgür Telif: Telif hakkı teriminin zıt anlamlısıdır. Telif haklarının belirli bölümlerinden yazarı tarafından belirtilen koşullar altında feragat edilmiş çalışmadır. Sembolü çember içinde bir “ters c” harfidir.

[Medine-web]

ÜNİTE-4 GİRİŞ:

Türk Dil Kurumu (TDK) iletişim kavramını “duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması” şeklinde tanımlamaktadır. Elektronik cihazlar yardımıyla karşılıklı bilgi alışverişinde bulunmamızı sağlayan iletişim türüne uzaktan iletişim (tele communication) adını veriyoruz. İLETİŞİM SÜRECİ: Bu sürecin temel unsurları, kaynak, mesaj ya da ileti, alıcı, kanal, geribildirim ve iletişim engelleridir. İletişim süreci alıcının tepkisinin kaynağa iletilmesiyle son bulmaz, aslında döngüsel bir süreçtir. *Kaynak belirli bir kişi olabileceği gibi kitap, gazete, dergi radyo gibi araçlar da olabilir. Kaynağın temel işlevi karşıya aktarılmak istenen iletilerin kolayca alınmasını ve anlaşılmasını sağlayacak biçimde kodlanarak kanal aracılığıyla gönderilmesidir. *Kanal genel olarak iletim yöntem ve ortamını (medya) içerir. *Mesaj ya da ileti kaynaktan belirli bir kanal üzerinden gelen ve karşıya iletilmesi amaçlanan fikri anlatan yazı, ses, obje, resim ya da çizim olabilir. *Geribildirim ise kaynaktan alıcıya ulaşan mesaja alıcı tarafından verilen tepkidir. *İleti şim engelleri, iletişim sürecinin sağlıklı biçimde işlemesini güçleştiren her tür engeldir.
EŞZAMA NLI İLETİŞİM: Eşzamanlı iletişim, kaynak ve alıcının aynı zaman diliminde iletişim sürecinde yer aldığı bir süreçtir. Bu tür iletişime en güzel örnek yüz yüze konuşmadır. Uzaktan eşzamanlı iletişime senkron iletişim olarak da adlandırılmaktadır. örnek olarak cep telefonları, Skype, Google Hangout, Messanger gibi Web konferans sistemleri aracılığıyla gerçekleştirilen iletişim süreçleri verilebilir. Eşzamansız iletişimde ise kaynak ve alıcı aynı zaman diliminde iletişim süreci içinde yer almazlar. Eşzamansız iletişime en güzel örnek mektupla mesajlaşmaktır. Eşzamansız iletişime asenkron iletişim olarak da adlandırılmaktadır- elektronik posta ya da kısaca e-posta (e-mail) ve Web günlükleri (Blog) araçlarını kullanarak gerçekleştirilen iletişim örnek olarak verilebilir.
EŞZAMANLI ÜSTÜNLÜKLER *Alıcının aynı zamanda kaynakla bir arada olması gerçek, yüz yüze iletişim ortamı hissiyatı yaratır. *Anlaşılmayan mesajlar anlık olarak kaynağa geribildirimle iletilebilir. *Alıcı davranışlarına göre içeriğe müdahale edilebilir ve anlık olarak düzenlenebilir. *Etkileşimli anlık grup tartışmaları yapılabilir
EŞZAMANLI SI NIRLILIKLAR *Alıcının tartışmalara tekrar katılma fırsatı yoktur. *Bireysel farklılıklara göre kişiye özel yaklaşımın sergilenmesi oldukça güçtür. *Alıcıda yalnızlık hissiyatı oluşturabilir. *Alıcı sayısının artması eşzamanlı iletişim yönetimini güçleştirir. *Alıcının gelen mesajı anlamlandırmada yaşadığı eksikliklerinin anlık olarak fark edilmesi gerekir. *Hızlı şekilde iletişim kurmakta zorlanan alıcılar iletişim sürecinde sorunlar yaşayabilir.
EŞZAMANSIZ ÜSTÜNLÜKLER *Alıcı mesajla aynı ortamda olmak zorunda değildir. Herhangi bir zaman diliminde teknoloji aracılığıyla iletişim sürecine dahil olabilirler. *Alıcının kaynaktan gelen mesajı algılaması ve geribildirimde bulunması için geniş bir zamanı vardır. *Uzun süreli uğraşlar ve kapsamlı içeriklerin sunulması için kullanılabilir. *Kaynaktan gelen mesaj istenildiği kadar incelenebilir. *Alıcı sayısı eşzamansız iletişim sürecinde engel oluşturmaz.
EŞZAMANSIZ SI NIRLILIKLAR *Anlık geribildirim ihtiyacı karşılanamaz. İçeriğin işlenmesi sürecinde alıcıda oluşan yanlış algılar anlık olarak düzeltilemez. *Mesajı işleme süreci alıcının elinde olduğundan, alıcı öz yönelimi ve denetimi yüksek bir birey olmak durumundadır. Aksi durumda gönderilmesi amaçlanan mesaj işlevini tam olarak yerine getiremeyebilir.
EŞZAMANLI İLETİŞİM ARAÇLARI Telefon: Telefon bireylerin anında sözlü, yazılı ya da görsel-işitsel iletişim kurmasını sağlayan bir cihazdır. Uzun yıllar telefonun mucidi olarak Graham Bell tanıtılmıştır. Antonio Meucci tarafından geliştirildiği ama başta maddi olmak üzere farklı nedenlerle patentini alamadığı anlaşılmıştır. Geleneksel telefon, basit anlamda mikrofon (verici), kulaklık (alıcı) ve üreteçten oluşur.*Ticari anlamda ilk cep telefonu, 1973 yılında MOTOROLA firmasında mühendis olarak çalışan Martin Cooper tarafından geliştirilmiştir. Bu ilk cihazlar tam olarak istenen verimi sağlamadan uzak ve pahalı oldukları için yaygınlaşamamıştır. Asıl yaygın kullanım icadından 20 yıl sonra 1990’ların başından itibaren başlamıştır. Bir başka taşınabilir teknoloji, Kişisel Dijital Yardımcı (Personal Digital Assitant, PDA) ya da daha yaygın adıyla avuç-içi bilgisayarlardır. Ancak, ilk olarak 1994 yılında IBM tarafından geliştirilen akıllı telefon (smartphone) 2000’li yıllarda PDA ve cep telefonu özelliklerini bir araya getirerek daha yaygın bir kullanım alanına erişmişlerdir.*Akıllı telefonlarda mobil işletim sistemleri kullanılmaktadır. Bu işletim sistemleri arasında Android, IOS ve Windows en sık kullanılanlardır.*İlk olarak 2000’li yılların sonunda ortaya çıkan mobil uygulamalar bugün akıllı telefonlardan tabletlere en sık kullanılan yazılımlar haline gelmiştir. Bu yazılımlar genellikle belirli alanlardan erişilebilmektedir. Bu alanlar arasında en yoğun kullanılanlar olarak şunlar gösterilebilir: Apple Store, Google Play, Amazon Appstore, Windows Phone Store ve BlackBerry World. Statista.com adresindeki verilere göre Mayıs 2015 tarihinde Google Play alanında 1.5 milyon ve Apple Store alanında 1.4 milyon uygulama kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır.*Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) verilerine 2014 yılı ilk çeyreği verilerine göre faturalı ve ön ödemeli hatların toplamı 70 milyonu geçmiştir. Türkiye nüfusunun, Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 76 milyon 667 bin olduğu dikkate alındığında telefon ile eşzamanlı iletişim konusunda gelinen son durumun oldukça ilgi çekici olduğu ileri sürülebilir. Telefonlara eklenen ses sistemleri aracılığıyla bir kişiden bir gruba ya da kitleye veya bir gruptan bir başka gruba iletişim sağlanabilmektedir. Örne ğin, • telefon konferansı ile firmalar yönetim kurulu üyeleri arasında ya da müşterileriyle toplantılar yapabilmek, • iki ya da daha fazla öğrenci grubu bir araya getirilerek aynı anda öğretim elemanını dinleyerek, sorular sorarak ders işleyebilmek, • kişisel olarak haberleşmek istediğimiz yakınlarımızla anında iletişim kurabilmek, • sınav günleri, e-seminer saatleri, büroların yeri vb. konularda bilgi alabilmek, • uçak ya da otobüs bileti satın alabilmek vb. birçok amaç için telefondan yararlanıyoruz. Anl ık Sohbet: Anlık sohbet (Instant Messaging, IM) ve sohbet odaları (chat rooms) sık karıştırılan iletişim araçlarıdır. Anlık sohbeti gerçekleştirebilmek için öncelikle anlık sohbet istemcisini (client) seçmeliyiz. Farklı türde anlık sohbet istemcisi bulunmaktadır: tekli-protokol, çoklu-protokol, web- tabanlı, kurumsal, mobil uygulama. Tekliprotokol istemcileri en popülerdendir.*MSN Messenger, Yahoo Messenger ve AIM bir dönem yoğun biçimde kullanılan anlık sohbet araçlarıydı. Günümüzde, özellikle Türkiye’de en yaygın kullanılan anlık sohbet araçları arasında ‘Facebook Messenger’, ‘Skype’ ve ‘Google Hangout’ sıralanabilir. Skype, anlık görsel-işitsel ya da metin tabanlı iletişim kurmamıza izin veren bir eşzamanlı iletişim aracıdır. Türkiye’ de Mayıs 2013 tarihinde Skype kullanıcıların sayısı 8 milyondu. Web Konferans Sistemleri: Eşzamanlı iletişimin bir başka boyutu ise web konferans sistemleridir. Web konferans sistemleri sohbet, toplantı, eğitim ve sunum gibi amaçlar için kullanılmaktadır. Özellikle iş yaşamında çok yaygın biçimde kullanılmaktadır. Frost & Sullivan firması tarafında gerçekleştirilen bir çalışma sonucunda;
• üst düzey firmaların %55’inin Web konferans sistemleri kullandığını,
•bir firmanın performansının %36’sının o firmanın işbirliği yeteneği ile ilişkilendirildiğini,
• Web konferans sistemlerinin; -kar üzerinde %28 -büyüme üzerinde %26 -satışlar üzerinde %27 olumlu etkisi olduğu saptanmıştır. İnternet tarayıcılar üzerinden çalıştırılan web konferans sistemleri genellikle Adobe Flash veya Java eklentileri üzerinden çalışır. e-seminer’ler aslında Web konferans sistemlerinin kullanımına güzel bir örnektir. Her hangi bir amaçla bir web konferansı düzenlemek istediğinizi varsayal ım. Şimdi yukarıdaki listede de yer alan Zoom web konferans sistemini kullanarak bunu nasıl başarabileceğinizden kısaca bahsetmeye çalışacağız. *Zoom,ücretsiz 40 dakikaya kadar web konferansları düzenlemenize olanak sağlamaktadır. *Öncelikle [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] adresini internet tarayıcınızı (İnternet Explorer, Firefox vb.) kullanarak açınız. *Karşınıza Zoom w eb konferans hizmetini alacağımız web sitesi gelecek. *Sign Up Free (Ücretsiz kaydol) yazan alanın solundaki boşluğa e-posta adresini girip turuncu kutuyu (Sign Up Free) tıklayınız. *Alana e-posta adresinizi yazıp tıkladığınızda belirttiğiniz e-posta ile kayıt olmaktan emin olup olmadığınız soran bir uyarı gelecektir. *Eğer Sign Up’ı (Kaydol) tıklarsanız size bir onay e-postası gelecektir. *Size ulaşacak aktivasyon e-postasında “Click here to activate your account“ (Hesabınızı aktive etmek için tıklayın) yazan bağlantıyı tıklayarak hesabınızı aktif hale getirebilirsiniz. *Ekranın sağ üst kısmında yer alan HOST A MEETI NG (Bir toplantı düzenleyin) bağlantısını tıklayarak bir web konferansı başlatabilirsiniz. *Eğer başlamazsa dow nload here bağlantısını tıklayarak programı bilgisayarınıza indiriniz ve kurunuz. *Yeni bir Web Konferansını bilgisayarınıza kurulan Zoom.us programını kullanarak başlatabilirsiniz. *Video olmadan bir web konferans başlatmak için Start w ithout video, video olan bir konferans için Start w ith video’yu tıklayabilirsiniz. *Planlama yapmak için Schedule ve bir web konferansa katılmak için Join’i kullanabilirsiniz. *Join Audio’yu tıklayarak Web Konferansa katılabilirsiniz. Web konferansı Share Screen ile ekranınız paylaşabilir, I nvite Others ile başka katılımcıları davet edebilirsiniz. *Web konferansın başlamasıyla ekranın en altına, üzerine geldiğinizde açılan bir komut çubuğu göreceksiniz. *Aud ıo düğmesi ile sesi açıp kapatabilir, *Kamera ile kamera görüntüsünü açıp kapatabilirsiniz. *I nvite ile konferasa katılımcı davet edebilir, katılımcılara ilişkin eylemler için Manage Participants’ı kullanabilirsiniz. *Chat ile yazarak sohbet edebilir Record ile Web konferansını kaydedebilirsiniz. *End Meeting ise konferansı sonlandıracaktır.

EŞZAMA NLI İLETİŞİM ARAÇLARI NI N GÜVENLİ VE ETİK KULLANI MI
Telefon, anlık sohbet ve Web konferans sistemleri hem günlük hayatımızda hem de iş ve eğitim hayatımızda önemli katkılar sağlayan araçlardır. Emniyet Genel Müdürlüğü farklı mecralarla dolandırıcılıklardan kaçınmak i çin uyarmakta ve aşağıda sıralanan konularda dikkat etmemizi önermektedir: *Savcı, Polis veya Jandarma hiçbir şekilde vatandaştan para talep etmez. *“hediye kazandınız”, “ hesabınızda bloke var” ve “sigorta veya vergi borcunuz var” gibi beyanlara vatandaşlarımız asla itibar etmemelidir. *Hiç kimseye banka kartı veya kimlik bilgilerini vermemelidirler. *Sigorta şirketlerinin adını kullanarak, sağlık sigortasını yeniletmek amacı ile para talebinde bulunan şahıslara inanmamalıdırlar. *Aramalarda telsiz sesi duysalar bile itibar etmemelidirler. *Vatandaşlarımızın bu şekilde yaklaşım içerisinde bulunanlar hakkında Polis veya *Jandarmaya bilgi vermeleri gerekmektedir. Telefonda etik ve etkili iletişim kurabilmek için bazı kurallara dikkat etmeliyiz. Milli Eğitim Bakanlığı (2011) bu kuralları şu şekilde sıralamıştır: *Telefonu açınca “günaydın”, “iyi günler” şeklinde bir ifadeden sonra kurumun veya servisin ismi söylenmeli, sonra da konuşan kişi kendisini tanıtmalıdır. *Telefon ağza yaklaştırılarak konuşulmalı, ahize dudaklara en fazla 2,5- 3 cm mesafede tutulmalıdır. Nazik bir ses, düzgün bir ifade şarttır. *Uzun konuşmalardan kaçınılmalıdır. *Konuşan (arayan) herhangi bir nedenle bekletilecekse, bunun nedenleri ve süresinin, uygun bir ifade ile söylenmesi gerekir. *Genelde telefonu, arayan önce kapatır ancak, yönetici veya diğer üstlerle konuşuluyorsa bu kurala aykırı olarak onların kapatması beklenir. *Telefonda, doğruluğundan emin olunmayan bilgiler verilmemelidir. *Telefon konuşmalarında gizli bilgiler çok gerekmedikçe verilmemelidir. *Aradığımız telefon dördüncü çalıştan sonra açılmıyorsa aramaktan vazgeçmeliyiz. Bunlara ek olarak, özel olarak cep ya da akıllı telefonlarla konuşurken de şunlara dikkat etmeliyiz *Özellikle halka açık yerlerde başkalarını rahatsız edecek biçimde yüksek sesle konuşmamalıyız. *Aradığımız kişiye öncelikle konuşabileceği rahat bir yerde olup olmadığını sormalıyız. *Gerekmedikçe çok geç ya da erken saatlerde aramamalıyız *Telefonumuzu kolay ulaşabileceğimiz bir yerde taşımalıyız. *Gösteri, sunum, toplantı ve benzeri alanlarda telefonumuzu kapatmalıyız. *İzin almadan hiç kimsenin cep telefonu numarasını başkalarına vermemeliyiz. *Araç kullanırken cep telefonu ile konuşmak yasaktır. Temel güvenli sohbet kuralları aşağıda sıralanmıştır:
*Kimseyle kullanıcı kodu ve şifremizi paylaşmamalıyız.
*Tanımadığımız kişiler başta olmak üzere kimseye ev adresimizi, telefon numaramızı, çocuklarımızın, eşimizin adını, okul ya da iş adresleri gibi kişisel bilgilerimizi vermemeliyiz.
*Kişi eklemeye yönelik gelen her mesajı hemen kabul etmemeliyiz.
*Emin olmadığımız kişilere fotoğraf ya da video gibi görüntüleri göndermemeliyiz, Web konferans ı katılımcıları; *Oturum öncesinde, amacı, katılımcıları, işleyiş biçimi konusunda bilgi sahibi olunmalıdır.
*Aktif dinleyici rolü üstlenmeli; soru sormak ya da yorumda bulunmak için parmak kaldırma ya da benzeri düğmeleri kullanarak oturum yöneticisini haberdar etmelidir.
*Kendilerine söz verildiğinde mümkünse video ve mikrofonlarını açarak görsel- işitsel iletişim kurmalıdır.
*Metin tabanlı sohbette art arda birçok kısa mesaj yerine uzun mesajlar yazmalıdır.
*Metin tabanlı sohbette, her katılımcı aynı hızda yazmayabilir. Bu nedenle hızlı yazanlar diğer katılımcıların da yazmasına izin vermelidir.
*Aynı yüz yüze iletişim kuruluyormuş gibi karşılıklı saygı ve empati çerçevesinde iletişim kurmalıdır.