Türk İslam Edebiyatı ünite özetleri ve çıkmış sorular

[MERVE DEMİR]

Türk İslam Edebiyatı ünite özetleri ve çıkmış sorular

[Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]

[aslıı]

lman düşünürü Hegel:güzel sanatları; plastik fonetik ve söz sanatı olmak üzere 3 gruba ayrılır.
*Plastik sanatlar: heykel, dekoratif sanatlar: mimari ve resimdir.
fonetik sanat:musiki, söz sanatı ve edebiyattır.
*sanatın ilk örnekleri : ayinlerde ortaya çıkmıştır.
*türk şiiri:şeylan sığır ve yuğ ayinlerde söylenerek gelişmiştir.
*edebiyat sanatının yegane malzemesi sözdür. kelimelerdir.
*fuat köprülü: dinsiz edebiyat, edebiyatsız din olmaz görüşünü benimsemiştir.
*din adamları aynı zamanda ilk sanatkarlardır.
*dini ayini idare eden ŞAMAN bu görevinin yanında şifacı,büyüvü, musikişinas rakkas ve şairdir.
*kam, oyun, bahşi ve ozan isimleriyle anılan şair:
-toplumsal hadiseleri DESTAN şeklinde şiire dönüştürmüştr.
-ölenlerin arkasından sagu
-lirik duyguları ifade eden koşuk
-hikmete ilişkin savlar söylenmiştir.
*dini kaynaktan beslenen edebi eserlerin 2 koldan gelişin gösterdiğini söylemek mümkündür.
-dini metinleri açıklamayı ve öğretmenyi amaçlayan edebi eserler.
-dini duyguyu ve tecrübeyi aktaran edebi eserler.
*din dilinin tecrübeyle hayatla ve zamanla buluşması söz konusudur.buda kendi içinde 2 kategoride kendini gösterir.
-sanatı önceleyen eserler
-sufi şairlerin eserleri.
*sanatı önceleyen eserler: dini duyguyu ve düşünceyi edebi eserde söz ve mana sanatlarıyla yoğuran eserlerdir.
*sufi şair:dini duyguyu yoğun bir şekilde yaşadığından bizzat tecrübe ettiği ve içselleştirdiği konuları sanata dönüştürür.
*dini kaynaklı edebi anlayış tanzimat dönemine kadar devam etmiştir.
*edebi eserin bir hedefi olmalıdır sorusuna 2 görüş belirmiştir.
-sanat sanat içindir
-sanat toplum içindir.
*günümüz edebiyatçıları edebiyat ve din ilişkisinden yalan çıkacak edebi eserleri: dini edebi eserler ve profane(la dini/dünyevi) eserler şeklinde 2 grupta tasnif etmişlerdir.
*sanat:gerçekliği estetik ve zevk uyandıran sembollerle ifade etmektir.
*sosyal değişme:sosyal ve kültürel yapılarda gözlenebilir farklılıkları ifade eden bir kavramdır.
*platon sanatı bir taklit olarak görürken, aristoteles gerçeğin taklidir diye nitelendirir. aristotelese göre sanatın eğlendirme eğitme ve arındırma etkisi vardır.
*edebiyat açısından islamlaşma sanat anlayışının formların malzemenin ve dilin değişmesidir.
*tanzimatla birlikte batı kültürüyle yakın temasa geçilmiştir. bu bakımdan türk edebiyatı tarihi sosyal değişmeye göre 3 aşamada ele alınıp incelenmektedir bunlar:
-islam öncesi türk edebiyatı
-islam kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı
-batı kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı
*sanat anlayışı formları, malzemesi kaynakları ve dili itibariyle birbirinden farklı özellikle sahiptir.
*islam öncesi türk edebiyatı : başlangıçtan islamın kabul edildiği zamana kadar sürer. VII.y.y dan itibaren başlamıştır. milli edebiyat dönemi olarak nitelendirilir.
*islam öncesi türk edebiyatı yazılı ve sözlü olarak gelişmiştir. yazılı edebiyatı 2 önemli kolu vardır.
-köktürk(göktürk) dönemi
-uygur dönemi
*köktürkler yazılı edebiyatı bulunan ilk devlettir. bu dönemden geriye kalan en önemli eser.VIII.y.y ilk yarısından dikilen Orhan abideleridir.Miladi VIII.yy kül tigin bilge kağan ve tonyukuk adına dikilmiştir.
*uygur döneminde çince sanskritçe toharcave tibetçeden çevrilen dini metinlere rastlanmaktadır.
*uygurlar, mani ve buda dinlerine girmişler ve bu kültürlerin etkisiyle eser vermişlerdir.daha çok budizmin etkisiyle dini ahlaki ve hamasi eserler yazılmıştır.
*türklerinde kabul ettikleri en eski din şamanizmdir. doğaya tapma, doğaüstü güçlere inanma temeline dayanan bir inanç sistemidir şaman yahut kam bu dinin rehberidir.
*İslam öncesi türk edebiyatının ilk sözlü edebi türleri şaman yahut kamın söylediği şiirlerdir. bunları destanları sagular koşuklar ve savlardır. destanların çoğu bu dönemde ortaya çıkmışlardır. bunlar yaratılış alp er tunga, oğuz kaan, bozkurt, ergenekon, türeyiş ve göç destalarıdır en önemlisi oğuz kaan destanıdır.
*islam öncesi sözlü edebiyat daha sonraki dönemde aşık edebiyatı veya halk edebiyatının oluşmasına kaynaklık etmiştir.
*şaman şairin söylediği sagu ağıt ve mersiyelere ilham teşkil eder.
*koşuklar ise koşma türkü ve şarkı gibi edebi eserleri öncülleri olarak kabul edilebilir.
*manzim olarak söylenen atasözleri ve hikmetli söz anlamına gelen savlar isei hikmetli söyleyişi mesel ve irsal-i mesel sanatını etkilemiştir.
*kabenin duvarına asılan şiirlere MUALLAKAT denir.
*karahanlı hükümdarı satuk buğra hanım islamı kabulüyle türk illerinde yeni dini kitleler halinde kabuller başlanmıştır.
*türk islam edebiyatının milli karakter ve uslübu ortak islam kültürü ve medeniyetinin karakteri ve üslubuyla mezceden edebi eserleri içerdiği söylenebilir.
*türk-islam edebiyatı: islamlaşma sonrası edebi hayatı ifade eder yusuf has hascibin kutadgu bilig eseriyle başlamıştır bu dönem.
*türk-islam edebiyatı karahanlılar döneminde ilk ürünlerini vermiş, selçuklular döneminde gelişmiş osmanlılar döneminde klasikleşmiştir.
*tanzimat: III.selim döneminden itibaren bir devlet politikası olarak uygulanmaya konan ISLAH HAREKETLERİNİN neticesi olarak hayata geçirilen modernleşme ve yenilenme döneminin adıdır.
*1839'da gülhane hatt-ı şerifin okunmasıyla başlayan bu süreç bir kısım sosyal ve kültürel gelişmeleri içerir.
*batı kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı 2 koldan gelişme gösterir.
-devam eden klasik edebiyat
-yeni edebiyat
*kullanılagelen biçim, form ve zihniyetle eserler telif eden şair ve yazarların var olduğu bir gerçektir.hatta bu şairlerin biraraya gelerek encümen-i şuara adıyla bir topluluk oluşturdukları da bilinmektedir.
*yeni edebiyat: klasik edebiyatın aksine daha çok nesre dayanan, tiyatro makale fıkra hikaye gibi yeni edebi türlerle birlikte dindışı temalara öncelik veren bir sanat anlayışıını ifade eder.
*türk islam edebiyatı içinde yazılan eserler:2 grupta ele almak mümkündür.
-dini-tasavvufi bilgiyi duyguyu düşünceyi öğretmek amacıyla yazılan eserler.
-dini-tasavvufi verilerden yararlanan edebi eserler
*türk-islam edebiyatı kavramının 2 boyutu vardır.
-edebi eserleri
-edebiyat bilimini ifade eder.
*türk-islam edebiyatı içerisindeki edebi eserlerin bilimlerle ilişkileri 2 açıdan izah edilir.
-sanatkar dönemin ilimlerini, edebi form içerisinde manzum ve mensur telif etmiştir.
-sanatkar dönemin ilim ve bilim anlayışından yararlanmış ve bunların kavramlarını estetik değere dönüştürerek kullanmıştır.
*kuran ve hadisler : sanatkarın tercüme iktibas ve telmih gibi sanatkarla münacaat ettiği temel kaynaklar.
*türk-islam edebiyatının eserlerini 4 bölümde ele almak mümkündür. bunlar:
-islam inancının düşüncesinin ve değerlerinin anlaşılmasını ve öğrenilmesini sağlayan eserler
-islam inancını, düşüncesini ve değerlerini yayma(tebliğ) niyetiyle yazılan eserlerdir.
-sadece sanatı önceleyen ancak kullandığı dil sembol ve manzumlarla islam dinine ilginin oluşmasını sağlayan eserler
-herhanbir dini sembol ve mazmundan ya yararlanmayan sadece estetik değerleri öne çıkartan eserler.
*atabetü'l hakayık: ahlak ve değerler kitabı
*dini-tasavvufi edebiyatın ilk temsilcisi olarak görülen hoca ahmet yesevinin hikmet adını verdiği şiirleri dini ve tasavvuf yolunu öğretmyi amaçlayan manzumelerdir.
*hikmet geleneği yunus emrenin sehl-i mümteni uslubuyla söylediği şiirlerle yeni bir tarza bürünmüştür.
*islam ahlak ve değerlerini aktaran eserler:
-dede korkut hikayeleri
-hz.ali cenknameleri
-hamzanameler
-battal-nameler
-fetüvvetnameler
-menakıbnameler
-sohbetnameler
*dini-tasavvufi düşünceyi gekiştiren eserler
-mevlana-mesnevi
-aşık paşanın garibnamesi
-süleyman çelebinin vesiletü'n-necat
-yazıcızade muhammed bicani muhammediye
-eşrefoğlu rumi'nin : müzekki'n nüfus
*sanat ve estetik özellikleri öne çıkan eserler.
-leyla vü mecnun
-mantıkü't-tayr
-gül ü bülbül
-şem ü pervane
-bülbülname
-hüsn-ü aşk
*doğrudan islamı yayma niyetiyle HAKİM SÜLEYMAN ATA yazmıştır.(linkin indirilmiş hali kolaylık olsun diye yayınladım )

[aslıı]

TÜRK İSLAM EDEBİYATI 2.ÜNİTE
*türk islam edebiyatının kaynakları 3 başlık altında ele alınır.
-ilk kısım: bu edebiyata genel özelliklerini ve muhtevasını veren kaynaklar meydana getirmektedir.
-ikincisi:edebi metinlere ulaşmada başvurulacak başlıca kaynaklar olan divan mecmua ve cönk vs. gşbş yazma ve matbu eserlerdir.
-üçüncüsü:edebiyat tanımak öğrenmek ve doğru biçimde günümüze aktarmak için yapılacak araştırma ve çalışmalarda başvurulacak kaynaklardan oluşmaktadır.

*nihat sami banarlı: islam medeniyeti çağlarında türk edebiyatının ilim ve fikir kaynağı başlangıçta tamamıyla kurandır.devrin ilim ve tefekkür hayatında esasen aynı kaynaklar nemalanmıştır:
*agah sırrı levend:ümmet çağı türk edebiyatı islam dinini koyduğu hükümlere dayanır.
*türk edebiyatına şekil ve muhtevasına ait özellikleri kazandıran kaynaklar:
-necla pekolcay = türk islam edebiyatı
*doğrudan dini kaynaklar:
-kuranı kerim -hadis veya sünnetî nebevi -kısası enbiya
-eski kavim bilgileri -tasavvuf

*kuranı kerim:
-belağat anlayışını temellendirmiştir.
-cevdet paşanın belagati osmaniyyeyi kaleme alıp ilk defa klasik islam belağatini tam kadrosuyla ortaya koymuştur.
-kuranın türk nesri üzerindeki etkisi: kutadgu biligin mukaddimesiyle başlayıp rabguzinin kısasü'l enbiyası ile gelişerek anadolu sahasında behçetü'l hadayik merzuban-name, tazarru'at gibi eserlerle geliştirilmiştir.
Manayı en güzel ve kesin bir şekilde anlatmıştır.
*hadis veya sünnet-i nebevi:
-mücmel:kuranın ana hatlarıyla özet olarak verdiği pek çok bilgilerdir.
-tafsil: doğru ve geniş bir şekilde açıklanarak anlaşılması
-siyer-i mevlid türü örnekler:
*yazıcıoğlu mehmed'in XV.yy muhammediyesinde arapça mağaribü-z- zamanın türkçeye nazmen tercümesinden doğmuştur.
*kısas-ı enbiya ve tevarih-i hulefa:en seçkin örneklerinden biri muhiddin ibnül arabinin
fusüsü'l-hikem adlı eseridir.Ahmet bican türkçeye çevirmiştir.
*tasavvuf ve tarikatlerden gelen malzeme: mesneviden ilham alanlar;aydınlı dede ömer rüşeninin miskinlik-name, ney-name ve çoban namedir.hüsnü aşk müellifi şeyh galip..
*mutasavvufların nesirden ziyade manzum söze rağbet etmlerinde birçok sebep yanında ilahilerin maddi manada sözün güzeli nitelemesine daha uygun düşmesi etkili bir vasıta kabul edilmesinin önemi vardır.
*mevlevi, şeyh , derviş ve şairlerin hayatını anlatan eseler;ü
-sakıp dedenin: sefine-i nefise: mevleviyan
-esrar dedenin:tezkire-i şuara-i mevleviyye
*önemli tabakat:
-H.Ulvi mehmet efendinin lemezat-ı hulviyye ez-lemeat-ı ulviyye şairler hakkındaki önemli tabakattir.
*osmanzade hüseyin vasafın sefine-i evliya adlı eseri 17-20 yy yaşamış çoğu osmanlı 2000 kadar mutasavvıfın hayatını eserlerine anlatan önemli bnir eserdir.
*doğrudan dini olmayan kaynaklar:
-İslam öncesi ve sonrası arap kültüründen gelen malzeme..
-islam öncesi ve sonrası arap kültüründen gelem malzeme, ahbar veya ahbarü'l arap, eyyamül arap adlarıyla anılır..
*kssa:çok uzak mazide cereyan etmiş olaylar ve hayali unsurlarla süslenmiş remizli hikayeler tarif edilir.
*atsözler:emsal
*vecizeler:kelamı kibar
*kabile ve aile şecerelerinden(ensab)

*prof.dr.nihad çetin: ahbar olarak değerlendirilmiştir.
*kıssaları anlatmak meslek haline dönüşmüş ve mesleği icra edenlere kass(cemi kussas) veya kasas denirdi.
*arap şairlerinden hatim/hatem et-tai hakkında bilgiler ahbardan intikal etmiştir.
*hatim/hatem et-tainin hayatını ve özelliklerini anlatmak üzere fars şairi hüseyin vaiz-i kaşifi kısasu asar-ı hatimi tai adıyla bir eser yazmıştır. türkçeye hikayeyi hatimi tai diye çevrilmiştir.
*islam öncesi ve sonrası fars kültüründen gelen malzeme :
-türk islam edebiyatına fars kültüründen gelen malzemenin de önemli bir kısmı iranlıların islam öncesi devirlerinden gelen dini (ateş-perest) ve milli rivayetlerinden kaynaklanmaktadır.
-büyük kısım gazneli mahmud adlı türk hükümdarının desteğiyle yazılmıştır. şehnamedede bulunmuştur.
-şehname:iranın, pişdadiler, keyariler, eşkaniler, sasaniler gibi eski devirlerinin tarihini anlatan bir destandır.
-şeyname:iranlılar ve turanlılar arasındaki mücadele destansı biçimde anlatılır. zaman zaman türk kültürüne yer verilmiştir.
-şehnamenin kahramanlarından birinin adı rüstemdir.
*devrin ilimleri:
-dini ilimler:gerçek ilimler ve gerçek olmayan ilimler
*dini ilimler:
-fuzuli matlau'l-itikad adlı bir akaid kitabı yazmuştır.
*gerçek ilimler: gerçek ilimlerin içine felsefe, matematik (riyaziye) musiki astronumi fizik kimya tıp gibi ilimler girmektedir.
-gerçek olmayan ilimler:
astroloji(ilmi tencim) simya, büyü(sihir) vs. gibi havas yahut gizli ilimler denen alanlara ait bilgilerdir.

*havas ilimlerine ait pek çok özelliğe dayanan bu alanda ortaya konan eserlerden bir kısmı imam ali imam cafer (cafer es-sadık= muhiddin arabi gibi islamın önde gelen kişilerine atfedilir.
*tefeül maksadıyla başvurulan eserler:
-hz.mevlananın=mesnevi divanı kebiri
-sadinin : gülistanı
-hafız-ı şirazinin yunus emre ve niyazi-i mısrıinin divanlarıyla ahmediye muhammediye ve envarü'l aşikın gibi eserlerdir.
*yerli malzeme:
-türk milletinin kendine has: yaşama biçimi eğlencedeki mühim gün ve geceleri kutlama şekli sahip olduğu adet ve anananeler gibi hususlar toplanır.
-ilk mevlid kutlamalrı: türk atabeği olan selahattin gökbörü tarafından başlatılmıştır.
*türk edebiyatı metinlerinin kaynakları:
-divan -mesnevi -mecmua -cönk -müntehabat (seçki, antoloji) münşeat gibi eseler

*divan:
-divan şiir kitaplarıdır. Bir şairin hayatı boyunca yazdığı şiirleri toplayan bir kitaptır.
*şairlerin eski ve yeni şiirleri bir araya getirilmiştir. Buna divan tertib etmek denir.
*divanda şiirler nazım şekillerine göre sıralanır. En başta büyük nazım şekilleri yer alır. Kasideler (tevhid, na't münacaat, medhiye) terkib-bend terci- bend ve müsammatlar..
*orta hecimde şiirler sayıalcak gazeller yer alır.
*divanın son kısımda küçükten en küçüğe doğru şu nazım şekilleri yer alır : kıta , nazım, müstakil beyit ve mısralar

*en eski divanalrının başında yunus divanı gelir.
*orta asya sahasında hatırlanacak ilk eser ahmet yesevinin divanı hikmetidir.
*osmanlı edebiyatı sahasının klasik ölçülerine uygun ve aruzla yazılmış şiirleri toplayan divanlarının başında ahmedinin eseri gelmektedir. Ahmed-i dai ve şeyhinin divanalrı bundan sonraki önemli divanlardır.
*mesnevi
-kahramanalrı hep aynı olan aşk maceralarının anlatıldığı uzun manzumelerdir.
-arap edebiyatında mesnevi yoktur. Kökü pehlevi edebiyatına kadar giden bu şekil fars edebiyatının islami devrinde X.asırda rudegi gibi şairlerin eserleri ile ortaya çıkmıştır.
Firdevsi ile büyük bir gelişme gösterdikten sonra araplara geçmiştir.
*Mecmua:
-çeşitli büyüklükteki metinlerin ve risale denilen küçük kitapçıkların derlenip bir araya getirilmesi ile oluşturulan ve bazen derleyicisi belli çoğu kere de derleyeni bilinmeyen eserler olarak tarif edilebilir.
*mecmuaların dini olanları:
-mecmuatül e hadis -mecmua i fetava
-memuati ed'iye gibi isimlerle anılmıştır.

*edebi olan mecmualar ise:
-mecmuai eşar
-mecmuai tevarih
-mecmuai münşeat
-mecmuai ebyat
*CÖNK:
-aşık edebiyatı halk edebiyatı ve folklar ürünlerinin toplandığı anonim mahiyette mecmua türüdür.
*MÜNTEHABAT:
-geniş hacimli eserlerin içinden belirli kısım veya konuların seçilmesi ve düzenlenen eserlere denir.
*mecmua muhtar/muhtarat , muktetaf/muhtekafat
*muhtasar, muhtasarat, mülahhas, telhis ,hulasa, tehzip zübde başlığını taşıyan eserler bir tür müntehabat sayılır.
-müntehabat XIX.yy dan sonra gelişmiştir.türklerde.
*örnek olarak: şinasinin müntehabatı eşarı edirne müftüsü fevzi efendinin müntehabat-ı divani fevzi adlı eserleri örnek verilebilir.
*müntehabatların türk edebiyatında en tanınmış örneği ziya paşaya aittir.en hacim ve önemli örneği :1262 şiir ihtiva eden harabatı türk edebiyatında bütünüyle şiire tahsis edilmiş müntehabatlardır.
*XX yy. Başlarında edebi metinleri derleyen antoloji niteliğindeki kitaplar arasında bulgurluzade rıza beyin müntehabatı bedv-i edebiyyesi önemlidir.
*Türk islam edebiyatı çalışmalarında başvurulacak kaynaklar:
-tabakat
-tezkiretü'ş şuara
*tabakat:
– günümüzdeki ansiklopedik biyografi kitaplarına benzeyen bir telif türüdür.
Tabakatler osmanlı devrinde teracim/teracim-i ahval kitapları adıyla anılmıştır tezkire gibi.
Tabakatle en meşhur eserşerden biri sicill osmanlı veya tezkire-l meşahir-i osmaniyye
*Örnek eserler tabakat'e
-feriüddin attar: farsça: tezkiretül evliya
-molla cami:farsça : nedehatül üns
-ali şir nevai : nesayimül muhabbenin şemaimil fütüvvet
*türk musikisi alanında ilk tabakat şeyhülislam
ebu ishakzade esad efendi tarafından atrabü'l asar fi tezkireti urefai'l edvar adıyla kaleme alınmıştır.
*türk musikisi alanında son ve mühim tabakat ibnül emin mahmut kemal inalın kaleme aldığı hoşsadadır.
osmanlı hattatlaro hakkındaki tabakatın başında gelibolu mustafa alinin menakıb-ı hünervanı gelir.
*osmanlı devlet adamlarıyla ilgili tabakat kitaplarının en önemlileri osman taibin hadikatü-l – vüzerası gelir.
*şeyhülislam hakkında ilk tabakat müstakim zadenin devha-meşayih-i kibardır.
*tezkiretü'ş-şuara:
-ali şir nevai tarafından ilk tezkire mecdisün nefais 455 şairin hayat hikayesini aktarır.
-osmanlı sahasındada ilk eser sehi beyin heşt bihişttir.
*türk-islam edebiyatını tanımak öğrenmek ve doğru biçimde günümüze aktarmak için yapılacak araştırma ve çalışmalarda başvurulacak klasik kaynaklar
-sufi tabakaları
-tezkiretü-ş-şuaralar
-tezkire-i hattatin
-hadikatü'l -vüzera

[aslıı]

TÜRK İSLAM EDEBİYATI 3.KONU
TÜRK İSLAM EDEBİYATINDA NAZIM ŞEKİLLERİ
DİVAN EDEBİYATINDA NAZIM BİRİMİ
Nazım sözlük anlamıyla “sıra, düzen” demektir. Divan edebiyatında nazım dendiğinde şiir anlaşılır. Divan edebiyatında nazım birim genellikle beyittir. Şiirler çeşitli nazım şekilleri içinde kurallarını Arap ve Fars(İran) edebiyatından alan aruz vezniyle yazılmıştır.
MISRA: Türk Edebiyatı kaynakları “ölçülü veya ölçüsüz bir satırlık nazım parçası” tarifinde birleşmiştir. Son dönemlerde dize kelimesiyle karşılanır. Divan Edebiyatında mısra beytin yarısıdır ve manalı en küçük nazım birimidir. Divan edebiyatında kaside, gazel, mesnevi, terkibi bend ve terci bendde nazım birimi beyittir. Bendlerden meydana gelen musammatlarda ise nazım birimi mısradır. Mısraa beyit gibi kısa bir nazım şekli olarak bakmakta mümkündür. Bir manzume içinde yer almayan, bazen diğer mısraları tamamen unutulan ve manaları kendi içlerinde tamamlanan mısraı bercesteler gibi dillerde dolaşan bu tek mısralara “mısraı azade” ya da “azade” denilir.
BEYİT: İki mısradan oluşan nazım parçasıdır. Divan edebiyatında nazım birimi sayılan beyit anlam bütünlüğüne sahiptir. Kafiyeli ik mısradan meydana gelirse “beytil musarra”, bir gazelin en seçme beyti olursa “beytin gazel”, bir kasidenin en güzel beyti olursa “beytül kaside”, içinde şairin adının veya mahlasının (takma ad) bulunduğu beyitse “taç beyit”, bir kasidenin yada gazelin ilk beyti ise “matla” son beyti ise “makta” adını alır. Kafiyesiz olan beyitlere “ferd” ya da “müfred” denir.
BEND: Birbirine vezin ve kafiyeyle bağlanmış ikiden çok mısra topluluğuna denir. 3-10 mısra olabilir.
Bunlara parça anlamında kıta dendiği de olmuştur. Tek bendli nazım şekilleri rubai, tuyuğ ve çoğu zaman kıtadır.
KASİDE: Arap, Fars ve Türk şiirinde en çok kullanılan eski ve uzunca nazım şeklidir. Konu yönünden eski koşuklara benzer. Türk Edebiyatında ilk örnekleri xıv yy.da yazılmaya başlanmıştır. Koşuk geleneğinin bir devamı gibi kabul edilebilir. Türk Edebiyatında kasideler hemen hemen en az otuz en fazla doksan dokuz beyit arasında değişen uzunlukta düzenlenmiştir. İlk beyite “matla” son beyite “makta” denir. Türk şairleri kasidenin altı bölümden oluşmasını benimsemiş ve buna uymuşlardır.
Bunlar; 1- Nesib (teşbib): Kasidenin giriş bölümüdür.
2- Girizgah: Şairin methiyeye geçtiğini birdiren bir ya da iki beyitten oluşup nesible methiye arasında anlam ilişkisi kurulmasını sağlar.
3- Methiye: Kasidenin maksadına uygun olarak övülen kişi veya şeyden bahseden bölümdür.
4- Tegazzül: 5-10 beyitten oluşur. Tegazzül bölümü olmayan kasidelerde vardır.
5- Fahriyye: Şairin kendisi övdüğü ve bazen de dileğini bildirdiği bölümdür.
6- Dua: Övgüsü yapılan kişi veya şey ile şairin kendisi hakkında iyi dilekte bulunduğu son beyitlerdir.
Türk Edebiyatında kasideler üç şekilde adlandırılmıştır. İlki; teşbib veya methiyede ele alınan konuya göre yapılan adlandırmadır. Örneğin tevhid, naat, hicviye gibi daha çok kaside biçimine ele alınan manzumeler. İkincisi; redifine göre yapılan adlandırmadır. Redifi güneş olan methiyeye güneş kasidesi anlamında şemsiyye, gül olana verdiyye vs. Üçüncüsü ise kafiye harfine göre yapılan adlandırmadır. Taiyye, raiyye vs…
Aşık Paşa’nın Garibname’deki naatlarıyla Ahmedi’nin divanındaki kasideler bu şeklin ilk örnekleri sayılır. Türk Edebiyatında kasidecilik Şeyhi ile başlamıştır.
Modern Türk şiiri bu nazım şeklini tamamen terk etmiştir.
GAZEL: Sözlükte “kadınlarla sevgi üzerine konuşmak” anlamına gelir. Arap Edebiyatında gazel bir nazım şekli olmayıp kasidelerin başında aştan, sevgiliden söz eden bölümlere verilen addır ve “nesib” karşılığında kullanılmıştır. Daha sonraları şairin aşk, sevgili, şarap, bahar gibi coşkulu haller karşısındaki duygularını anlatan şiirlere uzun yahut kısa olsun gazel denilmiştir. Gazel tarzının gelişmesinde kasidelerden pek zevk almayan Moğol hükümdarlarının da rolü olmuştur.
Feridüddin Attar ve Mevlana Celaleddini Rumi gazellerinde ilahi güzellik ve ilahi aşk konularını işlediler. Hafız Şirazi ise şiirlerinde rindce hayal kurmaya, felsefi ve ahlaki düşüncelere de yer vererek türün konusunu genişletti.
Gazelin en güzel beytine “şah beyit” veya “beytül gazel” adı verilir. Tahallus denilen makta beytinde mahlas söylenir. Mahlas yerine asıl adını yazan şairlerde vardır. Kadı Burhaneddin ve Kemalpaşazade.
On beş beyitten uzun gazellere “gazeli mutavvel”denir. Şairler bazen mahlas beytinden sonra gzeli bitirmeyip bir ya da birkaç beyit daha eklerler. Buna “müzeyyel gazel” denir. Karışık dilde söylenen gazellere “mülemma gazel” denir. Bütünüyle belirli bir konuyu işleyen gazeller “yek-ahenk”, bütün beyitleri aynı güzellik ve kuvvette olan gazeller “yek-avaz” adını alır.
Gazel söylemeye “tegazzül”, başka bir şairin gazeline aynı vezin ve kafiyeyle benzer bir gazel söyleyeme “tenzir etme veya cevap verme” denir. Bu gazelede “nazire” denir.
MÜSTEZAD: Divan Edebiyatında her mısra veya beytin sonunda aynı veznin bir cüzüyle yazılmış birer kısa mısra bulunan manzumelerdir. Edebiyat terimi olarak uzunlu kısalı mısralar halinde yazılan nazım şeklini ifade eder. Divan edebiyatında en çok gazel tarzında görülür.
Türk Edebiyatında tesbit edilen ilk müstezad örneği xıv.yy şairi Nesimi’ye aittir.
MESNEVİ: Arapça’da ikişerli anlamına gelmekte olup Fars, Türk ve Urdu edebiyatlarında “birbirleriyle kafiyeli beyitlerden oluşan nazım şekli”dir.
Mevlid, miraciyye ve hilye gibi dini türler Türk Edebiyatına ait orijinal mesnevilerdir. Türk Edb. da ilk mesnevi Yusuf Has Hacib’in “Kutadgu Bilig” adlı eseridir. Türk edebiyatında mesnevi hemen her dönemde kaside ve gazelden geride kalmış, hatta sırf mesnevi yazan şairler küçümsenmiştir.
KIT’A: İran ve bilhassa Türk edebiyatında kullanılan nazım şeklidir. Sözlükte “parça, kısım” anlamına gelir. Çok sayıda beyitten oluşan kıtalara “kıtai kebire” denilir.
RUBAİ: Dört mısralı nazım şeklidir. Eski Türk şiirinde nazım biriminin dörtlük olması rubainin Türk şairler tarafından kolayca benimsenmesini sağlamıştır. Hikemi ve felsefi düşüncelerin yer aldığı rubaileriyle Mevlana c. Rumi bu nazım biçiminin Anadolu’da fikir öncüsü olmuş, Divan-ı Kebir’de yer alan rubaileri pek çok Türk şiirini etkilemiştir. Xvıı.yy Türk edebiyatında rubainin altın çağı olarak kabul edilir. Azmizade Haleti Türk edebiyatının en çok ve en güzel rubailerini yazan şairi olmuştur.
Bununla birlikte rubai oldukça zor söylenen bir şiir biçimidir.
KOŞMA: Şekil, konu ve ezgi özellikleri bulunan ve Türk edebiyatında en çok kullanılan nazım şeklidir. Saz eşliğinde okunmak için hece ölçüsüyle yazılmış, konuları sevgi ve tabiat olan halk şiiri türüdür. Türk edebiyatında hece vezniyle yazılmış ilk şiirlerin koşmalar olduğu söylenebilir. Şekil özellikler bakımında koşmalar; düz koşma, yedekli koşma, musammat koşma, ayaklı koşma, zincirbent ayaklı koşma, koşma-şarkı, tecnis (bütün kafiyeleri cinaslı) ve şatranç koşmadır.
Koşmalar genellikle lirik şiirlerdir. Konularına göre koşmalar; ağıt, güzelleme, koçaklama, taşlama.
Koşmalar şekilleri ve konuları yanında müzikle ilgili özelliklerde taşır. Koşma nazım şekli bazı küçük farklarla türkü, semai, varsağı, destan, ilahi ve nefesler için de yaygın olarak kullanılır.
TUYUĞ: Türklerin bulup Divan şiirine kazandırdığı bir nazım şeklidir. Maninin divan edebiyatındaki karşılığı sayılabilir. Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenilir. Xıv.yy Azeri şairi Kadı Burhaneddin bu türün kurucusu sayılır.
MUSAMMAT: Bendlerden kurulu nazım şeklidir. İran edebiyatında ilk defa müseddes şekliyle Menuçihri tarafından kullanılan musammat daha sonra Türk edebiyatına da geçmiş ve divan şairlerinin en çok tercih ettikleri nazım şekli olmuştur.
Musammat başlığı altında tanımlanan nazım şekilleri:
1-Müselles: Her bendi üç mısradan oluşur. İtibar görmemiştir.
2-Murabba: Dört mısralı bendlerden oluşan musammatlar. Bilindiği kadarıyla Türk edebiyatında ilk murabba Nesimi tarafından yazılmıştır.
Terbi: Bir şairin yazdığı gazele ait beyitlerin önüne aynı vezin ve kafiyede iki mısra ilavesiyle meydana gelir. Mehmet Aydi Baba’ nın tanınmış şairlerin gazellerine yaptığı terbiler meşhurdur.
Şarkı, Türk edebiyatında şarkı formuna uyan ilk şiirleri Naili, en güzel şarkıları Nedim ve arkı formunda en çok musammatı Enderunlu Vasıf kaleme almıştır.
3-Muhammes: Beş mısralı bendlerden oluşur. 60 şiirle Edirneli Nazmi en çok muhammes yazan şair.
Tahmis: Bir gazelin her beytinin önüne aynı vezinde üç mısra ilave edilerek yazılır.
Taştir: Beytin mıraları aralarına üç mısa ilavesiyle oluşur. İslam edebiyatında pek çok şair Ka’b B. Zuheyr’in Kasidetül Bürde’sine tahmis ve taştir yazmıştır.
Tardiye: Muhammesin özel bir şeklidir.
4-Müseddes: Altı mısralı bendlerden oluşur. Türk e.da en çok müseddes yazan Şeref Hanım’dır.
Tesdis:Dört mısra ilavesiyle oluşur. Türk şiirinde bu nazım şeklini Fevri meşhur etmiştir.
5-Müsebba: Yedi mısralı bendlerden oluşur.
Tesbi: beş mısra ilavesiyle oluşur. Türk edebiyatında hiç kullanılmamıştır.
6-Müsemmen: Sekiz mısralı bendlerden oluşur.
Tesmin: Altı mısra ilavesiyle oluşur.
7-Mutessa: Dokuz mısralı bendlerden oluşur. Türk edebiyatında ilk örneği Refii Kalayi’ye aittir.
Testi: Yedi mısra ilavesiyle olur.
8-Muaşşer: on mısralı bendlerden oluşur.
Taşir: Sekizer mısra ilavesiyle oluşur.
Terkibi bend ve terci bend.
MANİ: Divan edebiyatında tuyuğun karşılığı olan mani, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür. Dörde ayrılır; Düz mani, Kesik(cinaslı) mani, Yedekli mani, Ayaklı mani.
AĞIT: genellikle bir ölümün ya da acı, üzücü bir olayın ardından söylenen halk türküsüdür. Ağıt’ın halk edebiyatındaki adı anonim, Divan edebiyatındaki adı ise mersiyedir.
VARSAĞI: Güney Anadolu bölgesinde yaşayan Varsak Türkleri’nin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerden gelişmiş bir şekildir. Varsağılar yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenir. Halk edbiyatında en çok varsağı söylemiş şair Karacaoğlan’dır.
SEMAİ: Kendine özgü bir ezgisi vardır ve bu ezgiyle okunur. Semailerde daha çok sevgi, doğa, güzellik gibi konular işlenir.
DESTAN: Dört mısralı bendlerden oluşan, oldukça uzun nazım biçimidir. Destanın son dörtlüğünde şair mahlasını söyler. Kafiye düzeni koşma gibidir.
TÜRKÜ: Türlü ezgilerle söylenen anonim halk şiiri nazım şeklidir. Halk edebiyatının en zengin alanıdır. İki bölümden oluşur bent ve nakarat. Nakarat bölümüne bağlama ya da kavuştak ta denir.
KAFİYE: Şiirlerin mısra sonlarındaki yazılış ve okunuşları aynı olan ses benzerliğine denir. Kafiye, manzumenin dış yapı özelliklerinden olup ahengi temin eden en önemli unsurdur. Bir sesi bir hece veya bir kelimeden meydana gelir. Kafiye usulünü ilk ortaya koyan Araplardır.
Yapı Bakımından Kafiye: Kafiyeyi meydana getiren seslerin azlığı veya çokluğuna göre yarım, tam, zengin veya cinaslı olabilir. Yarım kafiye mısra sonlarındaki bir sessiz harfin benzeşmesiyle olur. (ecel büke belimizi / söyletmeye dilimizi). Tam kafiye iki sesin benzemesiyle olur. (şekil / değil). Zengin kafiye ikiden fazla sesin benzeşmesiyle olur (unutsak / tutsak). Zengin kafiye üçten fazla sesten oluşuyorsa ve bir kelime diğerinin içinde varsa tunç kafiye olur. (indi/ ikindi). Cinaslı kafiye anlamları ayrı yazılış ve söylenişleri aynı kelimelerden olur (gül erken/ gülerken)
Şekil Bakımından Kafiye: Mısra sonlarındaki dizilişlerine göre düz, çapraz, sarma ve karma olabilir.
VEZİN(ÖLÇÜ): Türk Edebiyatında üç çeşit vezin kullanılmıştır. Aruz, Hece vezni ve Serbest vezin.
ARUZ: Arapça bir kelimedir ve “çadırın ortasına dikilen direk) anlamındadır. Edebiyat terimi olarak “hecelerin uzunluk ve kısalık (açık-kapalı) temeline dayanan nazım ölçüsü” demektir. Bu vezin Araplardan İranlılara onlardan da bize geçmiştir.
Aruzda heceler uzun/kapalı ve kısa/açık olarak ikiye ayrılır. Uzun heceler (-) ile kısa heceler (.) ile gösterilir. Açık/kısa heceler seslilerle biten hecelerdir. Ses değerleri yarım kabul edilir. Kapalı /uzun heceler sonu sessizle biter ve ses değeri tamdır. İmale: uzun okuma Zihaf: kısa okuma.
Bu ölçü Türkçenin kelime yapısına pek uygun değildir. Bundan dolayı aruzu ilk kullanan Karahanlılar Türkçenin kelimelerini bozarak kısa heceleri uzun okuma yoluna gitmişlerdir. Bu yeterli olmayınca Arapça ve Farsça kelimeleri eklemeye başlamışlar ve zamanla Türkçeye yabancı kelimelerin girmesine yol açmışlardır. Aruzla yazılan ilk Türk eseri Yusuf Has Hacibin yazdığı Kutadgu Bilig’dir. Türkçe kelimelerle aruz veznindeki başarı Muallim Naci ile başlamıştır.
HECE VEZNİ: Milli şiir ölçümüzdür. Kaşgarlı Mahmut’un Divanı Lügatit Türk eserindeki şiirler hece vezniyle yazılmıştır. Türk dil yapısına en uygun ölçüdür. Hece veznine parmak hesabı da denilir. Hece vezninin “hece sayısı” ve “duraklar” olmak üzere iki temel özelliği vardır.
SERBEST VEZİN: Hece vezni ve aruz gibi herhangi bir ölçüye bağlı kalınmayan vezindir. Hecelerin açık veya kapalı olmasına ya da sayılarına bakmaksızın şairin tamamen kendi üslubuna göre yazmasıdır. Türk şiirinde 1940’lardan sonra Orhan Veli Kanık ile yaygınlaşmaya başlamıştır. Günümüzde yazılan şiirlerin çoğu serbest vezinde yazılmaktadır.

TÜRK İSLAM EDEBİYATI 4.KONU
TÜRK İSLAM EDEBİYATINDA BELAGAT BAŞLIBA EDEBİ SANATLAR
T.İ.E. METİNLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE VAZGEÇİLMEZ ÖLÇÜ
BELAGAT: Sözlükte “sözün fasih ve açık seçik olması” demektir. Edebiyat terimi olarak iki manada kullanılır. Birincisi meleke ve kabiliyettir. Bu tanım klasik belagat kitaplarında “sözün fasih olmak şartıyla mukteza-yı hale mutabık olması” şeklindedir. Bu anlamıyla belagat insanda doğuştan var olan ve ona has melekedir.
İkinci ve klasik belagat kitaplarındaki anlamı ise “Kelamın fasih olmak şartıyla mukteza-yı hale mutabık olmasının usul ve kaidelerini bildiren ilim” dir. Belagatin bu maksadına ulaşması için şu üç konu hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.
Meani: Kelamın mukteza-yı hale uygunluğunu sağlamak için gerekli olanları bilme
Beyan: sözün açık-seçik, kolay ve anlaşılabilmesini temin etme yolları
Bedi’: sözü güzel, süslü ve etkili söyleme usulleri.
Türk belagat literatüründe klasik özellikteki ilk Türkçe eser, örnekleri bakımından zayıf olsa da Ahmet Hamdi’nin Belagati Lisanı Osmanî adlı kitabıdır.
T.İ.E METİNLERİNDE KARILAŞILAN BAŞLICA EDEBİ SANATLAR
1. İNŞA: Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında “resmi yazışmalarda kullanılan nesir dilini ifade eden edebi tür ve dil bilimi” için kullanılmış, zamanla genel olarak her türlü nesir ve düz yazı karşılığında kazanmıştır. Kâtip Çelebi buna “İfadede yerine, konusuna ve amacına yakışan güzel ibareler kullanmaktır” şeklinde bir ilavede bulunur. Genellikle nesir halinde yazılan mektup türünün de inşa içinde özel bir yeri vardır. Kâtip Çelebi mektubu inşanın bir dalı olarak ele almıştır.
İnşa kelimesi dar anlamda daha çok münşeat adıyla anılan her türlü resmi yazışma ile bunların bir parçası sayılabilecek mektup vb. metinlerin kaleme alınmasının yollarını ve bu hususlarla ilgili kuralların bilgisini ifade eder.
2. SECİ: İnşa ile yakın ilgisi bulunan ve daha çok bir nesir sanatı kabul edilen seci, söze güzellik ve süs katan hususlardan biri olarak kabul edilir. Halemiz ve lalemiz kelimelerini içeren bir cümlede her iki kelimenin son hecesi olan “le” seciyi meydana getirir. Kelime gruplarında da rastlanan seciler daha çok atasözleri ve vecizelerde bir ahenk unsuru olarak yer almış ve onların ezberlenmesini kolaylaştırmıştır. “Abdal tekkede hacı Mekke’de bulunur”, “aç koyma hırsız edersiz, çok söyleme arsız edersin” gibi. Seci sanatının en mükemmel örneği Sinan Paşa’nın Tazarruname’sidir.
3. ITNAB: “Bir düşüncenin gereğinden fazla sözle ifade edilmesi” anlamına gelir. Hem olumlu hem de olumsuz olarak ele alınmıştır. Türkçe belagat kitaplarında ıtnab üçe ayrılmıştır.
a) Itnab-ı makbul: manayı açıklığa kavuşturma, pekiştirme, mübalağa ve tasvir amacına yönelik bir fayda elde etmek üzere sözü uzatma ya da tekrarlamadır.
b) Itnab-ı mümil: Gereksiz yere sözü uzatma, ifadeye lüzumsuz kelime veya cümle katma işidir.
c) Itnab-ı manevi: İfadede mananın farklı lafızlarla tekrarıdır. Ör: itaat kıl sözüme olma asi.
4. İKTİBAS: Kuran ve hadisten alınmış bir ibareyi beyte/mısraa/cümleye yerleştirmektir. Genel olarak iki başlık altında toplanır.
İlki; Muhtahsen iktibas. Söz veya yazıda dini ölçülere aykırı düşmeyecek şekilde yapılan nakillerdir.
İkiye ayrılır. a) Ahsen iktibas: İktibas edilen ayet veya hadis arasındaki uygunluğun hoş bir tesir bırakması, muhatapta heyecan uyandırması ve anlamı güçlendirmesinin yanı sıra öğütte vermesidir.
b) Hasen iktibas: Öğüt vermenin dışındaki diğer şartları taşımasıdır.
İkincisi; Müstehcen iktibas. Ayet ve hadislerden dinin ölçülerine aykırı ve İslam adabına uygun düşmeyecek şekilde yapılan aktarmalardır.
Günümüzde edebi veya ilmi her türlü iktibasa “alıntı” denir. Sözlüklerde ayetlerden, hadislerden ve edebi eserlerden örnek aktarmanın adı olan istişhad da bir nevi iktibastır.
5. İSTİŞHAD: Türk edebiyatında bir edebi sanat olarak istişhaddan ziyade ona çok benzeyen “irsal-i mesel”( örnek olarak atasözü veya özlü söz zikretme) veya “iktibas” (hadis veya ayet zikretme) tercih edilmiş ve belagat kitaplarında istişhada yer verilmemiştir. Şair veya yazarın ifadeyi kuvvetlendirmek, anlamı zenginleştirmek, söz daha sanatlı hale getirmek gibi amaçlarla ayet, hadis, atasözü, vecize, mısra ve beyit zikretmesi istişhadı ortaya çıkarır.
6. TEŞBİH: Mecazla birlikte ele alınmış bir sanattır. Teşbihle mecazın esas farkı kelimelerin gerçek anlamıyla kullanılmasıdır. Türkçede teşbih edatı günümüzde kullanılan “gibi” takısıdır. Teşbihin rüknü dörttür. Benzeyen, benzetilen, benzeme yönü ve teşbih edatı. Bir teşbihte ya bütün teşbih unsurları yer alır veya bunlardan en az ikisi bulunur. Dört çeşit teşbih vardır.
a) mufassal teşbih: Tam teşbihte denilir ve bütün unsurlar bu teşbihte zikredilir.
b) mücmel veya muhtasar teşbih: Benzeme yönü zikredilmez. Anlaşılması zordur.
c) müekked teşbih: Diğerlerine göre daha sanatlı ve üstün kabul edilen bu tür teşbih, unsurlarının mümkün olduğunca azaltılmasıyla ifadenin güçleştirildiği bir söyleyiştir.
d) beliğ teşbih: İki ana unsurun yani benzeyen ve benzetilenin kullanıldığı teşbihtir.
7. İSTİARE: Bir kelime veya ibarenin, teşbihi kuvvetlendirmek, onu abartarak muhataba daha güçlü yorum imkânı sağlamak için benzeşme ilgisiyle ve bir karineye dayalı olarak gerçek anlamı dışında kullanılması demektir. Bir kelimeyi asıl anlamı akla getirmeden kullanmanın, manayı güzel ifade etmede en etkili yol kabul edilmesi istiarenin önemini arttırmıştır. Örneğin sersem yerine “kaz, inatçı yerine “keçi”, asık suratlı veya zalim yerine “nemrut”, aşık veya şaşkın yerine “Leyla” birer istiaredir.
Belagat kitaplarında istiare üç ana başlık altında incelenmiştir.
a) Açık istiare: Yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir.
b) Kapalı istiare: Yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir.
c) Mürekkep istiare: Bu sanat istiarede yer alan bir unsurun değişik yönleri ve özelliklerinin benzetme konusu yapılmasıyla gerçekleştirilmiştir. Gizli gizli iş yapan kimse hakkında “saman altından su yürütüyor” denilmesi de bu tür bir istiaredir.
8. MECAZ: Bir ilgi veya ipucu ile gerçek anlamı dışında kullanılan kelime veya terkibi ifade eden bu belagat terimi, kelimelerin manalarına dayalı edebi sanatların en önemli ve yaygın olanıdır.
Kelimelerin anlam bakımından üç farklı özelliği vardır.
a) Manayı hakiki- gerçek anlam: göz kelimesinin görme organı olması.
b) Manayı tali- türeme anlam: terazi kefesi için göz denilmesi.
c) Mecaz anlam: gözü doymaz, aç gözlü deyimlerindeki göz mecazi anlamdadır.
Mecazlar söze güzellik, canlılık ve etkinlik katar, konuşanın ifade etmek istediğinin daha kuvvetle anlaşılmasına imkân tanır. Mecaz denildiğinde mecazı mürselin anlaşılması gerekir.
9. İRSAL-İ MESEL: Manzum veya mensur bir ifadede söze destek sağlamak, onu daha kolay benimsetmek için herkesçe kabul edilmiş bir başka sözü, özellikle atasözünü kullanma sanatıdır.
10. TAZMİN: Başka bir şaire ait olan mısranın bir şiirde kullanılması anlamına gelir. Tazminde alıntılanan şiir parçasının kime ait olduğunu söylemek bir kuraldır.
11. TECAHÜL-İ ARİFANE: Şiir ve nesirde “bilinen bir hususun bir nükteye bağlı olarak bilinmiyormuş gibi ifade edilmesi” sanatıdır. Batı reotiğindeki karşılığı ironidir. Şair bunun için aslında muhatabına cevabını bildiği sorular sorar. Böylece hem maksadı doğrudan söylemenin basitliği kırılmış olur, hem de söze nükte ve zarafet kazandırır.
12. TEŞHİS VE İNTAK: Teşhis “varlıkların kişileştirilerek yeni kimlikler kazanması” şeklinde tanımlanabilir. İntak “konuşma, insan gibi dile gelme” demektir. Teşhis genelde intak ile bütünlük kazandığından her intak sanatına başvurulduğunda orada teşhiste bulunur.
Günümüzde çocuklar ve gençler için yazılan fabllarda bu sanattan bolca yararlanılmaktadır.
13. HÜSN-İ TALİL: Bir olayın gerçek sebebinin göz ardı edilerek heyecan unsurunun ön plana çıkarılması sanatıdır. Hadiselere o andaki ruh halinin yorumunu katmak, hayatı ve dış dünyayı gönlüne aksettiği gibi algılamak isteyen her sanatkâr bu sanata başvurur.
14. TENASÜB: Sözlükte uyum, orantı, yakışma anlamına gelir. Edebiyat terimi olarak “aralarında karşıtlık dışında bir ilgi bulunan iki veya daha çok kelimenin anlam güzelliğini ve bütünlüğünü sağlamak amacıyla aynı sözde bir araya getirilmesi” demektir. Anlamca yakın kelimelerin gelişigüzel veya zorunlu biçimde bir araya getirilmesiyle tenasüb gerçekleşmez. Agehi’nin “Keşti Kasidesi” sırf tenasüb sanatına dayalı yazılan şiirler bir örnektir.
15. LEFFÜ NEŞR: Cümlenin kuruluş ve dizilişiyle ilgili, anlama güzellik katan söz sanatlarından biri olarak tanımlanabilir. Bu sanatta önce iki veya daha fazla unsur ayrı ayrı zikredilir(leff), ardından bunların her biriyle ilgili öğeler anılır(neşr).
16. TELMİH: Arap-Fars-Türk kültür ve edebiyatına ait “bir metinde bu kültürlerin örnek gösterilecek değerlerine sahip bir kişi veya olaylarla ayet, hadis, kelamı kibar, atasözü vb. kalıplaşmış ibarelere gönderme sanatıdır. Telmihin iktibastan ve irsal-i meselden farkı sadece işaret etmesidir.
17. EBCED: Arap alfabesinin “ilk tertibi ve harflerinin taşıdığı sayı değerine dayanan hesap sistemi”.
Mesela İstanbul fetih yılı k.kerimdeki “beldetün tayyibe” kelimesinin ebcedle karşılığı olan 1453 yılına rast gelmekte, bu ise Müslüman topluluklar tarafında ilahi mucize olarak kabul edilmektedir.
18. TARİH DÜŞÜRME: Türkçede tarih manzumesi yazarak vuku bulan hadiselerin tarihlerini zikretmeye “tarih düşürme, tarih yazma” denilir. Başlangıçta öğrenme ve ezberleme kolaylığı için çıktığı tahmin edilen tarih düşürme, daha sonra şairliğin gereklerinden biri sayılarak bir nevi sanat gösterme arcı ve sanatkârın kudretinin göstergelerinden biri sayılmıştır.
Tarihler farklı biçimlerde düzenlenmiştir. a) lafzen tarih: verilecek tarihin rakamla değil sözle zikredilmesidir. b) manen tarih: olayın tarihini ebced hesabına göre harflerin sayı değerinden çıkarılmasıdır. c) lafzen ve manen tarih: ikisinin de kullanılmasıdır.

[mehmet akif2]

TÜRK ıSLAM EDEBıYATI 4.KONU

TÜRK ıSLAM EDEBıYATINDA BELAGAT BAŞLICA EDEBİ SANATLAR


TÜRK-İSLAM EDEBİYATI METıNLERıNıN DEĞERLENDıRıLMESıNDE VAZGEÇıLMEZ ÖLÇÜ

BELAGAT: Sözlükte sözün fasih ve açık seçik olması demektir.

Edebiyat terimi olarak iki manada kullanılır.

Birincisi meleke ve kabiliyet manasını taşır

Bu tanım klasik belagat kitaplarında sözün fasih olmak şartıyla mukteza-yı hale mutabık olması şeklindedir.

Bu anlamıyla belagat insanda doğuştan var olan ve ona has melekedir.

ikinci ve klasik belagat kitaplarındaki anlamı ise Kelamın fasih olmak şartıyla mukteza-yı hale mutabık olmasının usul ve kaidelerini bildiren ilimdir.

Belagatin bu maksadına ulaşması için şu üç konu hakkında bilgi sahibi olmak gerekir:

Meani: Kelamın mukteza-yı hale uygunluğunu sağlamak için gerekli olanları bilme

Beyan: sözün açık-seçik, kolay ve anlaşılabilmesini temin etme yolları

Bedi’: sözü güzel, süslü ve etkili söyleme usulleri.

Türk belagat literatüründe klasik özellikteki ilk Türkçe eser, örnekleri bakımından zayıf olsa da Ahmet Hamdi’nin Belagati Lisanı Osmanî adlı kitabıdır.

T.i.E METıNLERıNDE KARILAŞILAN BAŞLICA EDEBİ SANATLAR

1. inşa: Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında resmi yazışmalarda kullanılan nesir dilini ifade eden edebi tür ve dil bilimi için kullanılmış, zamanla genel olarak her türlü nesir ve düz yazı karşılığında kazanmıştır.

Kâtip Çelebi buna “ifadede yerine, konusuna ve amacına yakışan güzel ibareler kullanmaktır” şeklinde bir ilavede bulunur.

Genellikle nesir halinde yazılan mektup türünün de inşa içinde özel bir yeri vardır.

Kâtip Çelebi mektubu inşanın bir dalı olarak ele almıştır.

Ziya paşa’nın “şiir ve inşa” adlı makalesinde kelimeyi doğrudan doğruya nesir yerine kullanması dikkat çekmektedir

Ayrıca inşa, kelimelerin cümle içinde söz dizimi(terkib-i kelam) kurallarına göre sıralanmasını da ifade etmektedir


inşa kelimesi dar anlamda daha çok münşeat adıyla anılan her türlü resmi yazışma ile bunların bir parçası sayılabilecek mektup vb. metinlerin kaleme alınmasının yollarını ve bu hususlarla ilgili kuralların bilgisini ifade eder.

2. seci: inşa ile yakın ilgisi bulunan ve daha çok bir nesir sanatı kabul edilen seci, söze güzellik ve süs katan hususlardan biri olarak kabul edilir.

Halemiz ve lalemiz kelimelerini içeren bir cümlede her iki kelimenin son hecesi olan “le“ seciyi meydana getirir.

Kelime gruplarında da rastlanan seciler daha çok atasözleri ve vecizelerde bir ahenk unsuru olarak yer almış ve onların ezberlenmesini kolaylaştırmıştır.

“Abdal tekkede hacı Mekke’de bulunur”, “aç koyma hırsız edersiz, çok söyleme arsız edersin” gibi.

Seci sanatının en mükemmel örneği Sinan Paşa’nın Tazarruname’ sidir.

3. ıtnab: Bir düşüncenin gereğinden fazla sözle ifade edilmesi anlamına gelir.

Hem olumlu hem de olumsuz olarak ele alınmıştır.

Türkçe belagat kitaplarında ıtnab üçe ayrılmıştır.

a) Itnab-ı makbul: manayı açıklığa kavuşturma, pekiştirme, mübalağa ve tasvir amacına yönelik bir fayda elde etmek üzere sözü uzatma ya da tekrarlamadır.

b) Itnab-ı mümil: Gereksiz yere sözü uzatma, ifadeye lüzumsuz kelime veya cümle katma işidir.

“bıktıran usandıran söz “ demektir

c) Itnab-ı manevi: ifadede mananın farklı lafızlarla tekrarıdır. Ör: itaat kıl sözüme olma asi.

Belagat kitaplarında “haşv-i ma’nevi” şeklinde yer alır

4. iktibas: Kuran ve hadisten alınmış bir ibareyi beyte/mısraa/cümleye yerleştirmektir.

Genel olarak iki başlık altında toplanır.

1-müstahsen iktibas: Söz veya yazıda dini ölçülere aykırı düşmeyecek şekilde yapılan nakillerdir.

ikiye ayrılır:

a)Ahsen iktibas: iktibas edilen ayet veya hadis arasındaki uygunluğun hoş bir tesir bırakması, muhatapta heyecan uyandırması ve anlamı güçlendirmesinin yanı sıra öğütte vermesidir.

b) Hasen iktibas: Öğüt vermenin dışındaki diğer şartları taşımasıdır.

2- Müstehcen iktibas: Ayet ve hadislerden dinin ölçülerine aykırı ve islam adabına uygun düşmeyecek şekilde yapılan aktarmalardır.

Bunun dışında iktibas tam ve nakıs olarak ikiye ayrılır

Bu türler, nakledilen ayet ve hadisin bütününün yahut bir kısmının aktarılmasıyla ortaya çıkmıştır


Günümüzde edebi veya ilmi her türlü iktibasa “alıntı” denir.

Sözlüklerde ayetlerden, hadislerden ve edebi eserlerden örnek aktarmanın adı olan istişhad da bir nevi iktibastır.

5. istişhad: Türk edebiyatında bir edebi sanat olarak istişhaddan ziyade ona çok benzeyen “irsal-i mesel”( örnek olarak atasözü veya özlü söz zikretme) veya “iktibas” (hadis veya ayet zikretme) tercih edilmiş ve belagat kitaplarında istişhada yer verilmemiştir.

şair veya yazarın ifadeyi kuvvetlendirmek, anlamı zenginleştirmek, söz daha sanatlı hale getirmek gibi amaçlarla ayet, hadis, atasözü, vecize, mısra ve beyit zikretmesi istişhadı ortaya çıkarır.

*******
6. teşbih: Mecazla birlikte ele alınmış bir sanattır.

Teşbihle mecazın esas farkı kelimelerin gerçek anlamıyla kullanılmasıdır.

Türkçede teşbih edatı günümüzde kullanılan “gibi” takısıdır.


Teşbihin rüknü dörttür.

Benzeyen,

benzetilen,

benzeme yönü ve

teşbih edatı.

Bir teşbihte ya bütün teşbih unsurları yer alır veya bunlardan en az ikisi bulunur.

Dört çeşit teşbih vardır.

a) mufassal teşbih: Tam teşbihte denilir ve bütün unsurlar bu teşbihte zikredilir.

b) mücmel veya muhtasar teşbih: Benzeme yönü zikredilmez. Anlaşılması zordur.

c) müekked teşbih: Diğerlerine göre daha sanatlı ve üstün kabul edilen bu tür teşbih, unsurlarının mümkün olduğunca azaltılmasıyla ifadenin güçleştirildiği bir söyleyiştir.

d) beliğ teşbih: ıki ana unsurun yani benzeyen ve benzetilenin kullanıldığı teşbihtir.


7. istiare: sözlükte ödünç istemek, ödünç almak” anlamına gelir

Belagat terimi olarak, Bir kelime veya ibarenin, teşbihi kuvvetlendirmek, onu abartarak muhataba daha güçlü yorum imkânı sağlamak için benzeşme ilgisiyle ve bir karineye dayalı olarak gerçek anlamı dışında kullanılması demektir.

Bir kelimeyi asıl anlamı akla getirmeden kullanmanın, manayı güzel ifade etmede en etkili yol kabul edilmesi istiarenin önemini arttırmıştır.

Örneğin sersem yerine “kaz”,

inatçı yerine ?keçi?

asık suratlı veya zalim yerine ?nemrut?,

aşık veya şaşkın yerine ?Leyla? birer istiaredir.

Belagat kitaplarında istiare üç ana başlık altında incelenmiştir.

a) Açık istiare: Yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir.

b) Kapalı istiare: Yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir.

Her kapalı istiarede, ona bağlı biçimde hayal gücüne dayanan “istiarei tahyiliyye” adı verilen bir istiare türü ortaya çıkar

c) Mürekkep istiare: Bu sanat istiarede yer alan bir unsurun değişik yönleri ve özelliklerinin benzetme konusu yapılmasıyla gerçekleştirilmiştir.

Gizli gizli iş yapan kimse hakkında ?saman altından su yürütüyor? denilmesi de bu tür bir istiaredir.

8. MECAZ: Bir ilgi veya ipucu ile gerçek anlamı dışında kullanılan kelime veya terkibi ifade eden bu belagat terimi, kelimelerin manalarına dayalı edebi sanatların en önemli ve yaygın olanıdır.

Kelimelerin anlam bakımından üç farklı özelliği vardır.

a) Manayı hakiki- gerçek anlam: göz kelimesinin görme organı olması.

b) Manayı tali- türeme anlam: terazi kefesi için göz denilmesi.

c) Mecaz anlam: gözü doymaz, aç gözlü deyimlerindeki göz mecazi anlamdadır.

Mecazlar söze güzellik, canlılık ve etkinlik katar, konuşanın ifade etmek istediğinin daha kuvvetle anlaşılmasına imkân tanır.

Mecaz denildiğinde mecazı mürselin anlaşılması gerekir.

9. ıRSAL-ı MESEL: Manzum veya mensur bir ifadede söze destek sağlamak, onu daha kolay benimsetmek için herkesçe kabul edilmiş bir başka sözü, özellikle atasözünü kullanma sanatıdır.

10. TAZMıN: Başka bir şaire ait olan mısranın bir şiirde kullanılması anlamına gelir.

Tazminde alıntılanan şiir parçasının kime ait olduğunu söylemek bir kuraldır.

Çok bilinen bir mısra veya beytin iktibas edilmesi halinde şairin adının söylememesi kusur sayılmamaktadır

11. TECAHÜL-ı ARıFANE: şiir ve nesirde bilinen bir hususun bir nükteye bağlı olarak bilinmiyormuş gibi ifade edilmesi sanatıdır.

Batı reotiğindeki karşılığı ironidir.

şair bunun için aslında muhatabına cevabını bildiği sorular sorar.

Böylece hem maksadı doğrudan söylemenin basitliği kırılmış olur, hem de söze nükte ve zarafet kazandırır.

12. TEşHiS VE iNTAK:

Teşhis varlıkların kişileştirilerek yeni kimlikler kazanması şeklinde tanımlanabilir.

intak konuşma, insan gibi dile gelme demektir.

Teşhis genelde intak ile bütünlük kazandığından her intak sanatına başvurulduğunda orada teşhiste bulunur.

Günümüzde çocuklar ve gençler için yazılan fabllarda bu sanattan bolca yararlanılmaktadır.

Teşhis ve intakı “mecazın en etkili türleri” diye tanımlayan recaizade mahmud Ekrem

bunların gerçek sanatkarlar tarafından kullanıldığında söze bir değer katabileceğini,

aksi takdirde anlatımda basitliğe düşeceğini ileri sürer

13. HÜSN-ı TA’LiL:

Türk edebiyatında hüsn-i talil’e, “hüsn-i tevcih” de denir

Bir olayın gerçek sebebinin göz ardı edilerek heyecan unsurunun ön plana çıkarılması sanatıdır.

Hadiselere o andaki ruh halinin yorumunu katmak,

hayatı ve dış dünyayı gönlüne aksettiği gibi algılamak isteyen her sanatkâr bu sanata başvurur.

14. TENASÜB:

Sözlükte uyum, orantı, yakışma anlamına gelir.

Edebiyat terimi olarak aralarında karşıtlık dışında bir ilgi bulunan iki veya daha çok kelimenin anlam güzelliğini ve bütünlüğünü sağlamak amacıyla aynı sözde bir araya getirilmesi demektir.

Anlamca yakın kelimelerin gelişigüzel veya zorunlu biçimde bir araya getirilmesiyle tenasüb gerçekleşmez.

Divan şairleri tenasübü bir nükte oluşturacak biçimde kullanmıştır

Agehi’nin “Keşti Kasidesi” sırf tenasüb sanatına dayalı yazılan şiirler bir örnektir.

Keşti kasidesinde Yalnızca gemici deyim ve terimleri kullanılarak meydana getirilmiştir

15. LEFFÜ NEşR: Cümlenin kuruluş ve dizilişiyle ilgili, anlama güzellik katan söz sanatlarından biri olarak tanımlanabilir.

Bu sanatta önce iki veya daha fazla unsur ayrı ayrı zikredilir(leff),

ardından bunların her biriyle ilgili öğeler anılır(neşr).


Kelimelerin zikrediliş sırasına göre ikiye ayrılır:

Sıraya riayet edilmişse mürettep

Sıraya riayet edilmemişse gayr-i mürettep


16. TELMıH: Arap-Fars-Türk kültür ve edebiyatına ait bir metinde bu kültürlerin örnek gösterilecek değerlerine sahip bir kişi veya olaylarla ayet, hadis, kelamı kibar, atasözü vb. kalıplaşmış ibarelere gönderme sanatıdır.

Telmihin iktibastan ve irsal-i meselden farkı sadece işaret etmesidir.

17. EBCED: Arap alfabesinin ilk tertibi ve harflerinin taşıdığı sayı değerine dayanan hesap sistemi.

Mesela ıstanbul fetih yılı k.kerimdeki “beldetün Tayyibe” kelimesinin ebcedle karşılığı olan 1453 yılına rast gelmekte,

bu ise Müslüman topluluklar tarafında ilahi mucize olarak kabul edilmektedir.

Ebced tasavvufta ayrı bir öneme sahiptir

XVII. yüzyıl mutasavvıflarından İsmail hakkı bursevi, tasavvuf ehli arasında ebced harfleriyle ilgili olarak yapılan izahları “esrarü’l – huruf” adlı eserde toplamıştır

18. TARıH DÜşÜRME: Türkçede tarih manzumesi yazarak vuku bulan hadiselerin tarihlerini zikretmeye tarih düşürme, tarih yazma denilir.

Başlangıçta öğrenme ve ezberleme kolaylığı için çıktığı tahmin edilen tarih düşürme,

daha sonra şairliğin gereklerinden biri sayılarak bir nevi sanat gösterme aracı ve sanatkârın kudretinin göstergelerinden biri sayılmıştır.

Tarihler farklı biçimlerde düzenlenmiştir.

a) lafzen tarih: verilecek tarihin rakamla değil sözle zikredilmesidir.

b) manen tarih: olayın tarihini ebced hesabına göre harflerin sayı değerinden çıkarılmasıdır.

c) lafzen ve manen tarih: ikisinin de kullanılmasıdır.



ALINTIDIR

[mehmet akif2]

TÜRK ıSLAM EDEBıYATI 3.KONU

TÜRK ıSLAM EDEBıYATINDA NAZIM şEKıLLERı

DıVAN EDEBıYATINDA NAZIM BıRıMı

Nazım sözlük anlamıyla sıra, düzen demektir.

Divan edebiyatında nazım dendiğinde şiir anlaşılır.

Divan edebiyatında nazım birim genellikle beyittir.

şiirler çeşitli nazım şekilleri içinde kurallarını Arap ve Fars(ıran) edebiyatından alan aruz vezniyle yazılmıştır.

MISRA: Türk Edebiyatı kaynakları ölçülü veya ölçüsüz bir satırlık nazım parçası tarifinde birleşmiştir.

Son dönemlerde dize kelimesiyle karşılanır.

Divan Edebiyatında mısra beytin yarısıdır ve

manalı en küçük nazım birimidir.

Divan edebiyatında kaside, gazel, mesnevi, terkibi bend ve terci bendde nazım birimi beyittir.

Bendlerden meydana gelen musammatlarda ise nazım birimi mısradır.

Mısra beyit gibi kısa bir nazım şekli olarak bakmakta mümkündür.

Divan edebiyatında bir manayı en kapsamlı şekilde ifade edebilecek, ahengiyle hafızalarda yer alacak kadar dikkat çekici bir ustalık ve güzelliğe sahip mısralar “mısra-ı berceste” (son derece latif ve sağlam) veya “şah mısra”

Bir manzume içinde yer almayan, bazen diğer mısraları tamamen unutulan ve manaları kendi içlerinde tamamlanan mısraı bercesteler gibi dillerde dolaşan bu tek mısralara mısraı azade ya da yalnızca azade denilir.

İkinci mahmudun hekimbaşısı abdülhak mollanın ecza dolabının kapısı üzerine yazdırmıştır

Genellikle divanların son taraflarında “mesairi” (mısralar) adıyla anılan özel bir bölümde yer alır

BEYıT: iki mısradan oluşan nazım parçasıdır.

Divan edebiyatında nazım birimi sayılan beyit anlam bütünlüğüne sahiptir.

Kafiyeli iki mısradan meydana gelirse beytil musarra,


bir gazelin en seçme beyti olursa beytü’l gazel,

bir kasidenin en güzel beyti olursa beytü’l kaside,

içinde şairin adının veya mahlasının (takma ad) bulunduğu beyitse taç beyit,

bir kasidenin ya da gazelin ilk beyti ise matla


son beyti ise makta adını alır.

Kafiyesiz olan beyitlere ferd ya da müfred denir.

BEND: Birbirine vezin ve kafiyeyle bağlanmış ikiden çok mısra topluluğuna denir. 3-10 mısra olabilir.

Bunlara parça anlamında kıta dendiği de olmuştur.

Tek bendli nazım şekilleri rubai, tuyuğ ve çoğu zaman kıtadır.

KASıDE: Arap, Fars ve Türk şiirinde en çok kullanılan eski ve uzunca nazım şeklidir.

Konu yönünden eski koşuklara benzer.

Türk Edebiyatında ilk örnekleri xıv yy.da yazılmaya başlanmıştır.

Koşuk geleneğinin bir devamı gibi kabul edilebilir.

Türk Edebiyatında kasideler hemen hemen en az 30 (otuz) beyit

en fazla 99 (doksan dokuz) beyit arasında değişen uzunlukta düzenlenmiştir.

ılk beyite matla

son beyite makta denir.

Türk şairleri kasidenin altı bölümden oluşmasını benimsemiş ve buna uymuşlardır.

Bunlar;

1-Nesib (teşbib): Kasidenin giriş bölümüdür.

2- Girizgah: şairin methiyeye geçtiğini bildiren bir ya da iki beyitten oluşup nesible methiye arasında anlam ilişkisi kurulmasını sağlar.

3- Methiye: Kasidenin maksadına uygun olarak övülen kişi veya şeyden bahseden bölümdür.

4- Tegazzül: 5-10 beyitten oluşur. Tegazzül bölümü olmayan kasidelerde vardır.

5- Fahriyye: şairin kendisini övdüğü ve bazen de dileğini bildirdiği bölümdür.

6- Dua: Övgüsü yapılan kişi veya şey ile şairin kendisi hakkında iyi dilekte bulunduğu son beyitlerdir.

Türk Edebiyatında kasideler üç şekilde adlandırılmıştır.

ilki; teşbib veya methiyede ele alınan konuya göre yapılan adlandırmadır.

Örneğin tevhid, naat, hicviye gibi daha çok kaside biçimine ele alınan manzumeler.

ikincisi; redifine göre yapılan adlandırmadır.

Redifi güneş olan methiyeye güneş kasidesi anlamında şemsiyye,

gül olana verdiyye vs.

Üçüncüsü ise kafiye harfine göre yapılan adlandırmadır. Taiyye, raiyye vs.

Aşık Paşa’nın Garibname deki naatlarıyla
Ahmedi’nin divanındaki kasideler bu şeklin ilk örnekleri sayılır.

Türk Edebiyatında kasidecilik şeyhi ile başlamıştır.

Modern Türk şiiri bu nazım şeklini tamamen terk etmiştir.

GAZEL:

Sözlükte kadınlarla sevgi üzerine konuşmak anlamına gelir.

Arap Edebiyatında gazel bir nazım şekli olmayıp kasidelerin başında aşktan, sevgiliden söz eden bölümlere verilen addır ve

Nesib karşılığında kullanılmıştır.

Daha sonraları şairin aşk, sevgili, şarap, bahar gibi coşkulu haller karşısındaki duygularını anlatan şiirlere uzun yahut kısa olsun gazel denilmiştir.

Gazel tarzının gelişmesinde kasidelerden pek zevk almayan Moğol hükümdarlarının da rolü olmuştur.

Feridüddin Attar ve Mevlana Celaleddini Rumi gazellerinde ilahi güzellik ve ilahi aşk konularını işlediler.

Hafız şirazi ise şiirlerinde rindce hayal kurmaya, felsefi ve ahlaki düşüncelere de yer vererek türün konusunu genişletti.

Gazelin en güzel beytine şah beyit veya beytül gazel adı verilir.

Tahallus denilen makta beytinde mahlas söylenir.

Mahlas yerine asıl adını yazan şairlerde vardır. Kadı Burhaneddin ve Kemalpaşazade.

On beş beyitten uzun gazellere gazeli mutavvel denir.

Ahmedi ve nesiminin otuz ve elli beyte kadar uzayan gazelleri vardır

Matla mısralarından birinin makta beytinde tekrarlanmasına redd-i matla denir

Öteki mısralardan herhangi birinin tekrarlanmasına redd-i mısra denir

şairler bazen mahlas beytinden sonra gazeli bitirmeyip bir ya da birkaç beyit daha eklerler. Buna müzeyyel gazel denir.

Karışık dilde söylenen gazellere mülemma gazel denir.

Matladan sonra gelen beyitlerin mısra ortalarının baştaki ilk mısra ile kafiyelendiği gazellere musammat gazel denir

Bunların mısra ortalarındaki kafiyelerine iç kafiye denir

Bütünüyle belirli bir konuyu işleyen gazeller yek-ahenk,

bütün beyitleri aynı güzellik ve kuvvette olan gazeller yek-avaz adını alır.

Gazel söylemeye tegazzül,


başka bir şairin gazeline aynı vezin ve kafiyeyle benzer bir gazel söyleyeme tenzir etme veya cevap verme denir. Bu gazele nazire de denir.

MÜSTEZAD: Divan Edebiyatında her mısra veya beytin sonunda aynı veznin bir cüzüyle yazılmış birer kısa mısra bulunan manzumelerdir.

Edebiyat terimi olarak uzunlu kısalı mısralar halinde yazılan nazım şeklini ifade eder.

Divan edebiyatında en çok gazel tarzında görülür.

Türk Edebiyatında tesbit edilen ilk müstezad örneği xıv.yy şairi Nesimi’ye aittir.

MESNEVı: Arapça’da ikişerli anlamına gelmekte olup Fars, Türk ve Urdu edebiyatlarında birbirleriyle kafiyeli beyitlerden oluşan nazım şeklidir.

Mevlid, miraciyye ve hilye gibi dini türler Türk Edebiyatına ait orijinal mesnevilerdir.

Türk Edb. da ilk mesnevi Yusuf Has Hacib’in kutadgu Bilig adlı eseridir.

Türk edebiyatında mesnevi hemen her dönemde kaside ve gazelden geride kalmış, hatta sırf mesnevi yazan şairler küçümsenmiştir.

KIT’A: İran ve bilhassa Türk edebiyatında kullanılan nazım şeklidir.

Sözlükte parça, kısım anlamına gelir.

Çok sayıda beyitten oluşan kıtalara kıtai kebire denilir.

RUBAİ: Dört mısralı nazım şeklidir.

Eski Türk şiirinde nazım biriminin dörtlük olması rubainin Türk şairler tarafından kolayca benimsenmesini sağlamıştır.

Hikemi ve felsefi düşüncelerin yer aldığı rubaileriyle Mevlana c. Rumi bu nazım biçiminin Anadolu da fikir öncüsü olmuş,

Divan-ı Kebir de yer alan rubaileri pek çok Türk şiirini etkilemiştir.

Türk edebiyatında rubai XVI. Yüzyılda olgun örneklerini vermeye başlamış ve yaygınlaşmıştır

Fuzuli ve ruhı-i bağdadi bu yüzyılda eser vermiştir

Xvıı.yy Türk edebiyatında rubainin altın çağı olarak kabul edilir.

Azmizade Haleti 1000 kadar rubaisiyle Türk edebiyatının en çok ve en güzel rubailerini yazan şairi olmuştur.

Daha sonraki dönemlerde cevri
Nabi
Sabit
Sezai-yi gülşeni
Erzurumlu İbrahim hakkı

Rubai modern türk edebiyatı şairleri tarafından kullanılmıştır

Cumhuriyet döneminde rubai yazan şairlerin başında Yahya kemal gelir

Muhtevalarından dolayı rubai adı taşımalarına rağmen vezin yönünden klasik rubaiye benzemeyen dörtlükler yazan şairler arasında

Ümit yaşar Oğuzcan

Recep bulut

Feyyaz sağlam

Yusuf ahıskalı

Mefulü ile başlayan on iki kalıba ahreb

Mefulün ile başlayan on iki kalıba da ahrem denir

Bununla birlikte rubai oldukça zor söylenen bir şiir biçimidir.

KOŞMA: şekil, konu ve ezgi özellikleri bulunan ve Türk edebiyatında en çok kullanılan nazım şeklidir.

Saz eşliğinde okunmak için hece ölçüsüyle yazılmış,

Konuları sevgi ve tabiat olan halk şiiri türüdür.

Türk edebiyatında hece vezniyle yazılmış ilk şiirlerin koşmalar olduğu söylenebilir.

şekil özellikler bakımında koşmalar;

1-düz koşma; aşk edebiyatında en çok rastlanan ve her mısrası 11 (on bir) heceli olan koşmadır

2-yedekli koşma; doğu Anadolu ve Azeri sahasındaki saz şairlerinin kullandığı bir şekildir

İki çeşidi vardır: birincisi koşma-mani karışımı

İkincisi yedekli beşli koşmadır

Hece ölçüsü sekizdir

Her bentte ilki beş, ikincisi ve yedek sayılan kıta dört mısralıdır

Her bendin ikinci kıtasında ikinci ve dördüncü mısralar nakarattır

3-musammat koşma; her mısraı iki bölümden oluşan ve bu bölümleri aynı kafiyeyi taşıyan koşmadır

6+5 durakla yazılan musammat koşmalarda iç kafiye genellikle altıncı hecenin üzerinde olur

4-ayaklı koşma; ilk dörtlüğü oluşturan iki beyitle diğer dörtlüklerin sonuna ziyade adı verilen beş heceli mısraların eklenmesinden oluşur

5-zincirleme koşma; her dörtlüğün son mısraında kafiyenin bulunduğu kelimenin sonraki dörtlüğün ilk mısraın başında tekrar edilmesiyle oluşur

6-zincirbent ayaklı koşma; ayaklı koşmadaki ziyadelerin zincirleme koşmadaki kafiye kelimesi gibi kullanılmasıyla oluşan koşmadır

7-koşma-şarkı; ilk dörtlüğün ikinci ve dördüncü mısralarının her dörtlüğün sonunda tekrarlandığı koşmadır

8- tecnis; bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmadır

9-şatranç; aruz vezninin dört “müfteilün” den oluşan kalıbıyla yazılan ve musammat özelliği taşıyan koşmadır

Koşmalar genellikle lirik şiirlerdir.

Konularına göre koşmalar;

ağıt,

güzelleme,

koçaklama,

taşlama.

Koşmalar şekilleri ve konuları yanında müzikle ilgili özelliklerde taşır.

Koşma nazım şekli bazı küçük farklarla türkü, semai, varsağı, destan, ilahi ve nefesler için de yaygın olarak kullanılır.


TUYUĞ: Türklerin bulup Divan şiirine kazandırdığı bir nazım şeklidir.

Maninin divan edebiyatındaki karşılığı sayılabilir.

Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenilir.

Xıv.yy Azeri şairi Kadı Burhaneddin bu türün kurucusu sayılır.

MUSAMMAT: Bendlerden kurulu nazım şeklidir.

Arap edebiyatında daha çok müveşşah adıyla ele alınan musammat,

Bünyesinde kafiyedaş kelimeler ve söz bölükleri içeren beyitleri tanımlamak için de kullanılmıştır



ıran edebiyatında ilk defa müseddes şekliyle Menuçihri tarafından kullanılan musammat daha sonra Türk edebiyatına da geçmiş ve divan şairlerinin en çok tercih ettikleri nazım şekli olmuştur.

Musammat başlığı altında tanımlanan nazım şekilleri:

1-Müselles: Her bendi üç mısradan oluşur. ıtibar görmemiştir.


2-Murabba: Dört mısralı bendlerden oluşan musammatlar.

Bilindiği kadarıyla Türk edebiyatında ilk murabba Nesimi tarafından yazılmıştır.

Terbi: Bir şairin yazdığı gazele ait beyitlerin önüne aynı vezin ve kafiyede iki mısra ilavesiyle meydana gelir.

Mehmet Aydi Baba’nın tanınmış şairlerin gazellerine yaptığı terbiler meşhurdur.

şarkı, Türk edebiyatında şarkı formuna uyan ilk şiirleri Naili,

en güzel şarkıları Nedim ve

arkı formunda en çok musammatı Enderunlu Vasıf kaleme almıştır.

3-Muhammes: Beş mısralı bendlerden oluşur.

60 şiirle Edirneli Nazmi en çok muhammes yazan şair.

Tahmis: Bir gazelin her beytinin önüne aynı vezinde üç mısra ilave edilerek yazılır.

Taştir: Beytin mısraları aralarına üç mısra ilavesiyle oluşur.

ıslam edebiyatında pek çok şair Ka’b B. Zuheyr’in Kasidetül Bürde’sine tahmis ve taştir yazmıştır.

Tardiye: Muhammesin özel bir şeklidir.

4-Müseddes: Altı mısralı bendlerden oluşur.

Türk e.da en çok müseddes yazan şeref Hanım’dır.

Tesdis: Dört mısra ilavesiyle oluşur.

Türk şiirinde bu nazım şeklini Fevri meşhur etmiştir.

5-Müsebba: Yedi mısralı bendlerden oluşur.

Tesbi: beş mısra ilavesiyle oluşur.

Türk edebiyatında hiç kullanılmamıştır.

6-Müsemmen: Sekiz mısralı bendlerden oluşur.

Tesmin: Altı mısra ilavesiyle oluşur.

7-Mutessa: Dokuz mısralı bendlerden oluşur.

Türk edebiyatında ilk örneği Refii Kalayi’ye aittir.

Testi: Yedi mısra ilavesiyle olur.

8-Muaşşer: on mısralı bendlerden oluşur.

Taşir: Sekizer mısra ilavesiyle oluşur.

Terkibi bend ve terci bend.

MANİ: Divan edebiyatında tuyuğun karşılığı olan mani, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür.
Dörde ayrılır;

1-Düz mani: 7’li hece ölçüsüyle söylenir

Dört mısradan oluşur

aaxa şeklinde kafiyelenir

maninin en yaygın şeklidir


2-Kesik(cinaslı) mani: ilk dizesi cinaslı bir özden oluşur
Kesik manilere, cinaslı mani ve hoyrat da denir

3-Yedekli(artık) mani: düz maninin sonuna anlamı tamamlamak ya da pekiştirmek için iki mısra daha eklemek suretiyle elde edilir

Bunlara artık manide denir

4-Ayaklı mani: kesik manilerin birinci dizesinin doldurularak söylenen şeklidir

Bunlara doldurmalı kesik mani de denir

AĞIT: genellikle bir ölümün ya da acı, üzücü bir olayın ardından söylenen halk türküsüdür.

Ağıtlar yarı anonim folklor ürünleri arasında da sayılabilir

En çok 8 heceli ağıtlar yaygındır

Ağıtın halk edebiyatındaki adı anonim,

Divan edebiyatındaki adı ise mersiyedir.

VARSAĞI: Güney Anadolu bölgesinde yaşayan Varsak Türklerinin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerden gelişmiş bir şekildir.

Dörtlük sayısı ve kafiye düzeni semai gibidir

Varsağılar yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenir.

Halk edebiyatında en çok varsağı söylemiş şair Karacaoğlan’dır.

SEMAİ: Kendine özgü bir ezgisi vardır ve bu ezgiyle okunur.

Hece ölçüsünün sekiz kalıbıyla yazılır

Semailerde daha çok sevgi, doğa, güzellik gibi konular işlenir.

DESTAN: Dört mısralı bendlerden oluşan, oldukça uzun nazım biçimidir.

Destanın son dörtlüğünde şair mahlasını söyler.

Kafiye düzeni koşma gibidir.

TÜRKÜ: Türlü ezgilerle söylenen anonim halk şiiri nazım şeklidir.

Halk edebiyatının en zengin alanıdır.

iki bölümden oluşur bent ve nakarat.

Nakarat bölümüne bağlama ya da kavuştak ta denir.

KAFİYE: şiirlerin mısra sonlarındaki yazılış ve okunuşları aynı olan ses benzerliğine denir.

Kafiye, manzumenin dış yapı özelliklerinden olup ahengi temin eden en önemli unsurdur.

Bir sesi bir hece veya bir kelimeden meydana gelir.

Kafiye usulünü ilk ortaya koyan Araplardır.

Yapı Bakımından Kafiye: Kafiyeyi meydana getiren seslerin azlığı veya çokluğuna göre

yarım,

tam,

zengin veya cinaslı olabilir.

Yarım kafiye mısra sonlarındaki bir sessiz harfin benzeşmesiyle olur. (ecel büke belimizi / söyletmeye dilimizi).

Tam kafiye iki sesin benzemesiyle olur. (şekil / değil).

Zengin kafiye ikiden fazla sesin benzeşmesiyle olur (unutsak / tutsak).

Zengin kafiye üçten fazla sesten oluşuyorsa ve bir kelime diğerinin içinde varsa tunç kafiye olur. (indi/ ikindi).

Cinaslı kafiye anlamları ayrı yazılış ve söylenişleri aynı kelimelerden olur (gül erken/ gülerken)

şekil Bakımından Kafiye: Mısra sonlarındaki dizilişlerine göre düz, çapraz, sarma ve karma olabilir.

VEZİN(ÖLÇÜ): Türk Edebiyatında üç çeşit vezin kullanılmıştır.

Aruz,

Hece vezni ve

Serbest vezin.

ARUZ: Arapça bir kelimedir ve çadırın ortasına dikilen direk anlamındadır.

Edebiyat terimi olarak hecelerin uzunluk ve kısalık (açık-kapalı) temeline dayanan nazım ölçüsü demektir.

Bu vezin ilk olarak Arap edebiyatında kullanılmıştır

daha sonra iran edebiyatına

onlardan da XI. yüzyıldan itibaren türk şairlerince uygulanmıştır



Aruzda heceler uzun/kapalı ve kısa/açık olarak ikiye ayrılır.

Uzun heceler (-) ile

kısa heceler (.) ile gösterilir.

Açık/kısa heceler seslilerle biten hecelerdir.

Ses değerleri yarım kabul edilir.

Kapalı /uzun heceler sonu sessizle biter ve

ses değeri tamdır.

ımale: uzun okuma

Zihaf: kısa okuma.

Bu ölçü Türkçenin kelime yapısına pek uygun değildir.

Bundan dolayı aruzu ilk kullanan Karahanlılar Türkçenin kelimelerini bozarak kısa heceleri uzun okuma yoluna gitmişlerdir.

Bu yeterli olmayınca Arapça ve Farsça kelimeleri eklemeye başlamışlar ve zamanla Türkçeye yabancı kelimelerin girmesine yol açmışlardır.

Aruzla yazılan ilk Türk eseri Yusuf Has Hacibin yazdığı Kutadgu Bilig’dir.

Türkçe kelimelerle aruz veznindeki başarı Muallim Naci ile başlamıştır.

Aruz Mehmet akif, Yahya kemal, Faruk nafiz gibi şairlerimizin elinde ustalıkla kullanılmıştır

HECE VEZNİ: Milli şiir ölçümüzdür.

Kaşgarlı Mahmut’un Divanı Lügatit Türk eserindeki şiirler hece vezniyle yazılmıştır.

Türk dil yapısına en uygun ölçüdür.

Hece veznine parmak hesabı da denilir.

Hece vezninin hece sayısı ve duraklar olmak üzere iki temel özelliği vardır.

SERBEST VEZİN: Hece vezni ve aruz gibi herhangi bir ölçüye bağlı kalınmayan vezindir.

Hecelerin açık veya kapalı olmasına ya da sayılarına bakmaksızın şairin tamamen kendi üslubuna göre yazmasıdır.

Türk şiirinde 1940 lardan sonra Orhan Veli Kanık ile yaygınlaşmaya başlamıştır.

Günümüzde yazılan şiirlerin çoğu serbest vezinde yazılmaktadır.

ALINTIDIR

[mehmet akif2]

ÜNİTE 1 -

*Alman düşünürü Hegel: güzel sanatları; plastik, fonetik ve söz sanatı olmak üzere 3 gruba ayrılır.
*Plastik sanatlar: heykel, dekoratif sanatlar, mimari ve resimdir.

fonetik sanat: musiki,

söz sanatı: edebiyattır.

*sanatın ilk örnekleri : ayinlerde ortaya çıkmıştır.
*türk şiiri:şeylan sığır ve yuğ ayinlerde söylenerek gelişmiştir.
*edebiyat sanatının yegane malzemesi sözdür. kelimelerdir.
*fuat köprülü: dinsiz edebiyat, edebiyatsız din olmaz görüşünü benimsemiştir.
*din adamları aynı zamanda ilk sanatkarlardır.
*dini ayini idare eden ŞAMAN bu görevinin yanında şifacı,büyüvü, musikişinas rakkas ve şairdir.
*kam, oyun, bahşi ve ozan isimleriyle anılan şair:
-toplumsal hadiseleri DESTAN şeklinde şiire dönüştürmüştr.
-ölenlerin arkasından sagu
-lirik duyguları ifade eden koşuk
-hikmete ilişkin savlar söylenmiştir.
*dini kaynaktan beslenen edebi eserlerin 2 koldan gelişin gösterdiğini söylemek mümkündür.
-dini metinleri açıklamayı ve öğretmeyi amaçlayan edebi eserler.
-dini duyguyu ve tecrübeyi aktaran edebi eserler.
*din dilinin tecrübeyle hayatla ve zamanla buluşması söz konusudur. buda kendi içinde 2 kategoride kendini gösterir.
-sanatı önceleyen eserler
-sufi şairlerin eserleri.
*sanatı önceleyen eserler: dini duyguyu ve düşünceyi edebi eserde söz ve mana sanatlarıyla yoğuran eserlerdir.
*sufi şair:dini duyguyu yoğun bir şekilde yaşadığından bizzat tecrübe ettiği ve içselleştirdiği konuları sanata dönüştürür.
*dini kaynaklı edebi anlayış tanzimat dönemine kadar devam etmiştir.
*edebi eserin bir hedefi olmalıdır sorusuna 2 görüş belirmiştir.
-sanat sanat içindir
-sanat toplum içindir.
*günümüz edebiyatçıları edebiyat ve din ilişkisinden yalan çıkacak edebi eserleri: dini edebi eserler ve profane(la dini/dünyevi) eserler şeklinde 2 grupta tasnif etmişlerdir.
*sanat:gerçekliği estetik ve zevk uyandıran sembollerle ifade etmektir.
*sosyal değişme:sosyal ve kültürel yapılarda gözlenebilir farklılıkları ifade eden bir kavramdır.
*platon sanatı bir taklit olarak görürken, aristoteles gerçeğin taklidir diye nitelendirir. aristotelese göre sanatın eğlendirme eğitme ve arındırma etkisi vardır.
*edebiyat açısından islamlaşma sanat anlayışının formların malzemenin ve dilin değişmesidir.
*tanzimatla birlikte batı kültürüyle yakın temasa geçilmiştir. bu bakımdan türk edebiyatı tarihi sosyal değişmeye göre 3 aşamada ele alınıp incelenmektedir bunlar:
-islam öncesi türk edebiyatı
-islam kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı
-batı kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı
*sanat anlayışı formları, malzemesi kaynakları ve dili itibariyle birbirinden farklı özellikle sahiptir.
*islam öncesi türk edebiyatı : başlangıçtan islamın kabul edildiği zamana kadar sürer. VIII.y.y dan itibaren başlamıştır. milli edebiyat dönemi olarak nitelendirilir.
*islam öncesi türk edebiyatı yazılı ve sözlü olarak gelişmiştir. yazılı edebiyatı 2 önemli kolu vardır.
-köktürk(göktürk) dönemi
-uygur dönemi
*köktürkler yazılı edebiyatı bulunan ilk devlettir. bu dönemden geriye kalan en önemli eser.VIII.y.y ilk yarısından dikilen Orhan abideleridir.Miladi VIII.yy kül tigin bilge kağan ve tonyukuk adına dikilmiştir.
*uygur döneminde çince sanskritçe toharcave tibetçeden çevrilen dini metinlere rastlanmaktadır.
*uygurlar, mani ve buda dinlerine girmişler ve bu kültürlerin etkisiyle eser vermişlerdir.daha çok budizmin etkisiyle dini ahlaki ve hamasi eserler yazılmıştır.
*türklerinde kabul ettikleri en eski din şamanizmdir. doğaya tapma, doğaüstü güçlere inanma temeline dayanan bir inanç sistemidir şaman yahut kam bu dinin rehberidir.
*İslam öncesi türk edebiyatının ilk sözlü edebi türleri şaman yahut kamın söylediği şiirlerdir. bunları destanları sagular koşuklar ve savlardır. destanların çoğu bu dönemde ortaya çıkmışlardır. bunlar yaratılış alp er tunga, oğuz kaan, bozkurt, ergenekon, türeyiş ve göç destalarıdır en önemlisi oğuz kaan destanıdır.
*islam öncesi sözlü edebiyat daha sonraki dönemde aşık edebiyatı veya halk edebiyatının oluşmasına kaynaklık etmiştir.
*şaman şairin söylediği sagu ağıt ve mersiyelere ilham teşkil eder.
*koşuklar ise koşma türkü ve şarkı gibi edebi eserleri öncülleri olarak kabul edilebilir.
*manzim olarak söylenen atasözleri ve hikmetli söz anlamına gelen savlar ise hikmetli söyleyişi mesel ve irsal-i mesel sanatını etkilemiştir.
*kabenin duvarına asılan şiirlere MUALLAKAT denir.
*karahanlı hükümdarı satuk buğra hanım islamı kabulüyle türk illerinde yeni dini kitleler halinde kabuller başlanmıştır.
*türk islam edebiyatının milli karakter ve uslübu ortak islam kültürü ve medeniyetinin karakteri ve üslubuyla mezceden edebi eserleri içerdiği söylenebilir.
*türk-islam edebiyatı: islamlaşma sonrası edebi hayatı ifade eder yusuf has hascibin kutadgu bilig eseriyle başlamıştır bu dönem.
*türk-islam edebiyatı karahanlılar döneminde ilk ürünlerini vermiş, selçuklular döneminde gelişmiş osmanlılar döneminde klasikleşmiştir.
*tanzimat: III.selim döneminden itibaren bir devlet politikası olarak uygulanmaya konan ISLAH HAREKETLERİNİN neticesi olarak hayata geçirilen modernleşme ve yenilenme döneminin adıdır.
*1839'da gülhane hatt-ı şerifin okunmasıyla başlayan bu süreç bir kısım sosyal ve kültürel gelişmeleri içerir.
*batı kültürü etkisinde gelişen türk edebiyatı 2 koldan gelişme gösterir.
-devam eden klasik edebiyat
-yeni edebiyat

*kullanılagelen biçim, form ve zihniyetle eserler telif eden şair ve yazarların var olduğu bir gerçektir. hatta bu şairlerin bir araya gelerek encümen-i şuara adıyla bir topluluk oluşturdukları da bilinmektedir.

*Encümen-i Şuara , [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] eski şiir zevkini devam ettirmeyi amaçlamış şairler topluluğudur. Bazı edebiyat araştırmacılarına tarafından Türk edebiyatının ilk edebî grubu kabul edilir

*yeni edebiyat: klasik edebiyatın aksine daha çok nesre dayanan, tiyatro makale fıkra hikaye gibi yeni edebi türlerle birlikte dindışı temalara öncelik veren bir sanat anlayışıını ifade eder.
*türk islam edebiyatı içinde yazılan eserler:2 grupta ele almak mümkündür.
-dini-tasavvufi bilgiyi duyguyu düşünceyi öğretmek amacıyla yazılan eserler.
-dini-tasavvufi verilerden yararlanan edebi eserler
*türk-islam edebiyatı kavramının 2 boyutu vardır.
-edebi eserleri
-edebiyat bilimini ifade eder.

*türk-islam edebiyatı içerisindeki edebi eserlerin bilimlerle ilişkileri 2 açıdan izah edilir.
-sanatkar dönemin ilimlerini, edebi form içerisinde manzum ve mensur telif etmiştir.
-sanatkar dönemin ilim ve bilim anlayışından yararlanmış ve bunların kavramlarını estetik değere dönüştürerek kullanmıştır.
*kuran ve hadisler : sanatkarın tercüme iktibas ve telmih gibi sanatkarla münacaat ettiği temel kaynaklar.
*türk-islam edebiyatının eserlerini 4 bölümde ele almak mümkündür. bunlar:
-islam inancının düşüncesinin ve değerlerinin anlaşılmasını ve öğrenilmesini sağlayan eserler
-islam inancını, düşüncesini ve değerlerini yayma(tebliğ) niyetiyle yazılan eserlerdir.
-sadece sanatı önceleyen ancak kullandığı dil sembol ve manzumlarla islam dinine ilginin oluşmasını sağlayan eserler
-herhangi bir dini sembol ve mazmundan ya yararlanmayan sadece estetik değerleri öne çıkartan eserler.
*atabetü'l hakayık:[Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nin eseridir ahlak ve değerler kitabı
*dini-tasavvufi edebiyatın ilk temsilcisi olarak görülen hoca ahmet yesevinin hikmet adını verdiği şiirleri dini ve tasavvuf yolunu öğretmeyi amaçlayan manzumelerdir.
*hikmet geleneği yunus emrenin sehl-i mümteni uslubuyla söylediği şiirlerle yeni bir tarza bürünmüştür.
*islam ahlak ve değerlerini aktaran eserler:
-dede korkut hikayeleri
-hz.ali cenknameleri
-hamzanameler
-battal-nameler
-fetüvvetnameler
-menakıbnameler
-sohbetnameler
*dini-tasavvufi düşünceyi gekiştiren eserler
-mevlana-mesnevi
-aşık paşanın garibnamesi
-süleyman çelebinin vesiletü'n-necat
-yazıcızade muhammed bicani muhammediye
-eşrefoğlu rumi'nin : müzekki'n nüfus
*sanat ve estetik özellikleri öne çıkan eserler.
-leyla ve mecnun fuzulinin eseri mesnevi türünde eseri
- Mantıku't-Tayr (Kuşların Diliyle veya Kuş Dili) [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] sufi şair [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] tarafından kaleme alınmış bir [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] eserdir
-gül ü bülbül kara fazli’nin eseridir
-şem ü pervane zati’nin eseridir
-bülbülname [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]’dır
-hüsn-ü aşk şeyh galip
* doğrudan islamı yayma niyetiyle hikmetler yazan şair HAKİM SÜLEYMAN ATA’DIR


ALINTIDIR

[mehmet akif2]

TÜRK İSLAM EDEBİYATI 2.ÜNİTE

*türk islam edebiyatının kaynakları 3 başlık altında ele alınır.
-ilk kısım: bu edebiyata genel özelliklerini ve muhtevasını veren kaynaklar meydana getirmektedir.
-ikincisi: edebi metinlere ulaşmada başvurulacak başlıca kaynaklar olan divan mecmua ve cönk vs. gibi yazma ve matbu eserlerdir.
-üçüncüsü: edebiyat tanımak öğrenmek ve doğru biçimde günümüze aktarmak için yapılacak araştırma ve çalışmalarda başvurulacak kaynaklardan oluşmaktadır.


*nihat sami banarlı: islam medeniyeti çağlarında türk edebiyatının ilim ve fikir kaynağı başlangıçta tamamıyla kurandır. devrin ilim ve tefekkür hayatında esasen aynı kaynaklar nemalanmıştır

*agah sırrı levend: ümmet çağı türk edebiyatı islam dinini koyduğu hükümlere dayanır.

*türk edebiyatına şekil ve muhtevasına ait özellikleri kazandıran kaynaklar:
-necla pekolcay = türk islam edebiyatı

*doğrudan dini kaynaklar:

-kuranı kerim -hadis veya sünnetî nebevi -kısası enbiya
-eski kavim bilgileri -tasavvuf


*kuranı kerim:
-belagat anlayışını temellendirmiştir.
-cevdet paşanın belagati osmaniyyeyi kaleme alıp ilk defa klasik islam belagatini tam kadrosuyla ortaya koymuştur.

-kuranın türk nesri üzerindeki etkisi:
*kutadgu biligin mukaddimesiyle başlayıp

*rabguzinin kısasü'l enbiyası ile gelişerek

* anadolu sahasında behçetü'l hadaik merzuban-name, tazarru'at gibi eserlerle geliştirilmiştir.

Manayı en güzel ve kesin bir şekilde anlatmıştır.

*hadis veya sünnet-i nebevi:
-mücmel: kuranın ana hatlarıyla özet olarak verdiği pek çok bilgilerdir
.
-tafsil: doğru ve geniş bir şekilde açıklanarak anlaşılması


*mehmet akif safahatında kuran ile ilgili şiirlere yer verdiği gibi, pek çok beytinde de kuranı anlattığı için kuran şairi olarak tanınmıştır

-siyer-i mevlid türü örnekler:
*yazıcıoğlu mehmed'in XV.yy muhammediyesinde arapça mağaribü-z- zamanın türkçeye nazmen tercümesinden doğmuştur.

*kısas-ı enbiya ve tevarih-i hulefa: en seçkin örneklerinden biri muhiddin ibnül arabinin
fusüsü'l-hikem adlı eseridir. Ahmet bican türkçeye çevirmiştir.

*tasavvuf ve tarikatlerden gelen malzeme: mesneviden ilham alanlar;aydınlı dede ömer rüşeninin miskinlik-name, ney-name ve çoban namedir.hüsnü aşk müellifi şeyh galip..

*mutasavvufların nesirden ziyade manzum söze rağbet etmelerinde birçok sebep yanında ilahilerin maddi manada sözün güzeli nitelemesine daha uygun düşmesi etkili bir vasıta kabul edilmesinin önemi vardır.

*mevlevi, şeyh, derviş ve şairlerin hayatını anlatan eseler; ü
-sakıp dedenin: sefine-i nefise: mevleviyan
-esrar dedenin: tezkire-i şuara-i mevleviyye

*önemli tabakat:
-Hulvi mehmet efendinin lemezat-ı hulviyye ez-lemeat-ı ulviyye şairler hakkındaki önemli tabakattir.

*osmanzade hüseyin vasafın sefine-i evliya adlı eseri 17-20 yy yaşamış çoğu osmanlı 2000 kadar mutasavvıfın hayatını eserlerine anlatan önemli bir eserdir.

*doğrudan dini olmayan kaynaklar:
-İslam öncesi ve sonrası arap kültüründen gelen malzeme..
-islam öncesi ve sonrası arap kültüründen gelen malzeme, ahbar veya ahbarü'l arap, eyyamül arap adlarıyla anılır..

*kıssa: çok uzak mazide cereyan etmiş olaylar ve hayali unsurlarla süslenmiş remizli hikayeler tarif edilir.

*atasözleri: emsal

*vecizeler: kelamı kibar

*kabile ve aile şecerelerinden(ensab)

*prof.dr.nihad çetin: ahbar olarak değerlendirilmiştir.

*kıssaları anlatmak meslek haline dönüşmüş ve mesleği icra edenlere kass(cemi kussas) veya kasas denirdi.

*arap şairlerinden hatim/hatem et-tai hakkında bilgiler ahbardan intikal etmiştir.

*hatim/hatem et-tainin hayatını ve özelliklerini anlatmak üzere fars şairi hüseyin vaiz-i kaşifi kısasu asar-ı hatimi tai adıyla bir eser yazmıştır. türkçeye hikayeyi hatimi tai diye çevrilmiştir.

*islam öncesi ve sonrası fars kültüründen gelen malzeme :

-türk islam edebiyatına fars kültüründen gelen malzemenin de önemli bir kısmı iranlıların islam öncesi devirlerinden gelen dini (ateş-perest) ve milli rivayetlerinden kaynaklanmaktadır.
-büyük kısım gazneli mahmud adlı türk hükümdarının desteğiyle yazılmıştır. şehnamedede bulunmuştur.
-şehnameyi firdevsi yazmıştır
-şehname: iranın, pişdadiler, keyariler, eşkaniler, sasaniler gibi eski devirlerinin tarihini anlatan bir destandır.
-şehname: iranlılar ve turanlılar arasındaki mücadele destansı biçimde anlatılır. zaman zaman türk kültürüne yer verilmiştir.
-şehnamenin kahramanlarından birinin adı rüstemdir.

*devrin ilimleri:

-dini ilimler: gerçek ilimler ve gerçek olmayan ilimler


*dini ilimler:
-fuzuli matlau'l-itikad adlı bir akaid kitabı yazmuştır.

*gerçek ilimler: gerçek ilimlerin içine felsefe, matematik (riyaziye) musiki astronomi fizik kimya tıp gibi ilimler girmektedir.

-gerçek olmayan ilimler: astroloji(ilmi tencim) simya, büyü(sihir) vs. gibi havas yahut gizli ilimler denen alanlara ait bilgilerdir.


*havas ilimlerine ait pek çok özelliğe dayanan bu alanda ortaya konan eserlerden bir kısmı imam ali, imam cafer (cafer es-sadık), muhiddin arabi gibi islamın önde gelen kişilerine atfedilir.

*tefeül maksadıyla başvurulan eserler:
-hz.mevlananın=mesnevi divanı kebiri
-sadinin gülistanı
-hafız-ı şirazinin yunus emre ve niyazi-i mısrıinin divanlarıyla ahmediye muhammediye ve envarü'l aşikın gibi eserlerdir.

*yerli malzeme:
-türk milletinin kendine has: yaşama biçimi eğlencedeki mühim gün ve geceleri kutlama şekli sahip olduğu adet ve anananeler gibi hususlar toplanır.

-ilk mevlid kutlamaları: türk atabeği olan selahattin gökbörü tarafından başlatılmıştır.

*türk edebiyatı metinlerinin kaynakları:
-divan -mesnevi -mecmua -cönk -müntehabat (seçki, antoloji) münşeat gibi eseler


*divan:

-divan şiir kitaplarıdır. Bir şairin hayatı boyunca yazdığı şiirleri toplayan bir kitaptır.

*şairlerin eski ve yeni şiirleri bir araya getirilmiştir. Buna divan tertib etmek denir.

*divanda şiirler nazım şekillerine göre sıralanır. En başta büyük nazım şekilleri yer alır. Kasideler (tevhid, na't münacaat, medhiye) terkib-bend terci- bend ve müsammatlar..

*orta hecimde şiirler sayılacak gazeller yer alır.

*hemen hemen her harfte bir gazel yer almışsa bu divan mürettep kabul edilir

*divanın son kısımda küçükten en küçüğe doğru şu nazım şekilleri yer alır:

rubai
kıta,
nazım,
müstakil beyit
mısralar


*en eski divanlarının başında yunus divanı gelir.

*orta asya sahasında hatırlanacak ilk eser ahmet yesevinin divanı hikmetidir.

*osmanlı edebiyatı sahasının klasik ölçülerine uygun ve aruzla yazılmış şiirleri toplayan divanlarının başında ahmedinin eseri gelmektedir.

Ahmed-i dai ve şeyhinin divanları bundan sonraki önemli divanlardır.

*mesnevi

-kahramanları hep aynı olan aşk maceralarının anlatıldığı uzun manzumelerdir.

-arap edebiyatında mesnevi yoktur.

Kökü pehlevi edebiyatına kadar giden bu şekil fars edebiyatının islami devrinde X.asırda rudegi gibi şairlerin eserleri ile ortaya çıkmıştır.

Firdevsi ile büyük bir gelişme gösterdikten sonra araplara geçmiştir.



*Mecmua:

-çeşitli büyüklükteki metinlerin ve risale denilen küçük kitapçıkların derlenip bir araya getirilmesi ile oluşturulan ve bazen derleyicisi belli çoğu kere de derleyeni bilinmeyen eserler olarak tarif edilebilir.

*mecmuaların dini olanları:

-mecmuatül e hadis
-mecmua-i fetava
-mecmua-i ed'iye gibi isimlerle anılmıştır.


*edebi olan mecmualar ise:

-mecmua-i eşar
-mecmua-i tevarih
-mecmua-i münşeat
-mecmua-i ebyat

*CÖNK:

-aşık edebiyatı halk edebiyatı ve folklar ürünlerinin toplandığı anonim mahiyette mecmua türüdür.

*MÜNTEHABAT:

-sözlükte “seçilmiş, seçilerek bir araya getirilmiş” anlamında olan kelime müntehabtır

-müntehabın çoğulu müntehabattır

-geniş hacimli eserlerin içinden belirli kısım veya konuların seçilmesi ve düzenlenen eserlere denir.

*mecmua, muhtar/
*muhtarat, muktefat/
*muktetafat

*muhtasar/ muhtasarat, mülahhas, telhis, hulasa, tezhip, zübde başlığını taşıyan eserler bir tür müntehabat sayılır.

-müntehabat XIX.yy dan sonra gelişmiştir.türklerde.

* XIX. Yüzyıldan sonra gelişmiş müntehabatlara örnek olarak: şinasinin müntehabatı eşarı

edirne müftüsü fevzi efendinin müntehabat-ı divani fevzi adlı eserleri örnek verilebilir.

*müntehabatların türk edebiyatında en tanınmış örneği ziya paşaya aittir. en hacimli ve önemli örneği:1262 şiir ihtiva eden harabatı türk edebiyatında bütünüyle şiire tahsis edilmiş müntehabatlardır.


*XX. yy. Başlarında edebi metinleri derleyen antoloji niteliğindeki kitaplar arasında bulgurluzade rıza beyin müntehabatı bedv-i edebiyyesi önemlidir.

*Türk islam edebiyatı çalışmalarında başvurulacak kaynaklar:
-tabakat
-tezkiretü'ş şuara

*tabakat:
– günümüzdeki ansiklopedik biyografi kitaplarına benzeyen bir telif türüdür

Tabakatler osmanlı devrinde teracim/teracim-i ahval kitapları adıyla anılmıştır tezkire gibi.

Osmanlı tabakat kitaplarına çok sonradan kaleme alınmış Tabakatle en meşhur eserlerden biri mehmed Süreyya beyin sicill osmanlı veya tezkire-l meşahir-i osmaniyye

Bursalı mehmet Tahir beyin osmanlı müellifleridir

Hacı zihni efendinin meşahiru’n nisası islam öncesinden itibaren arap, fars ve türk dünyasında ilim, edebiyat, tasavvuf ve siyaset alanında meşhur olmuş 1165 kadınla ilgili genel bir eserdir
*Örnek eserler tabakat'e
-feriüddin attar: farsça: tezkiretül evliya(72 mutasavvıfın hayatına dair yazılmış eserdir)
Sinan paşa başta olmak üzere birkaç kere tercüme edilmiş sufi tabakattır

-molla cami: farsça: nedehatül üns
-ali şir nevai: nesayimül muhabbenin şemaimil fütüvvet

*türk musikisi alanında ilk tabakat şeyhülislam ebu ishakzade esad efendi tarafından atrabü'l asar fi tezkireti urefai'l edvar adıyla kaleme alınmıştır.

*türk musikisi alanında son ve mühim tabakat ibnül emin mahmut kemal inalın kaleme aldığı hoşsadadır.

osmanlı hattatları hakkındaki tabakatın başında gelibolu mustafa alinin menakıb-ı hünervanı gelir.

*osmanlı devlet adamlarıyla ilgili tabakat kitaplarının en önemlileri osmanzade taib’in hadikatü-l – vüzerası gelir.

*şeyhülislam hakkında ilk tabakat müstakim zadenin devha-meşayih-i kibardır.

*tezkiretü'ş-şuara:

*türk-islam edebiyatını daha doğrudan ilgilendiren biyografik eserler şuara tezkireleri başlığı altında toplanır

-ali şir nevai tarafından ilk tezkire mecalisü’n- nefais 455 şairin hayat hikayesini aktarır.

-osmanlı sahasındada ilk eser sehi beyin XVI. Asır osmanlı şairlerinden 229’nu anlatan heşt bihişttir.

*türk-islam edebiyatını tanımak öğrenmek ve doğru biçimde günümüze aktarmak için yapılacak araştırma ve çalışmalarda başvurulacak klasik kaynaklar

-sufi tabakaları
-tezkiretü-ş-şuaralar
-tezkire-i hattatin
-hadikatü'l -vüzera

ALINTIDIR

[mehmet akif2]

TÜRK İSLAM EDEBİYATI 1. ÜNİTE DENEME SINAVI


1-alman düşünürü hegel güzel sanatları kaç bölüme ayırmıştır?

a-2
b-3
c-4
d-5


2-mimari ve resim hangi sanatın içerisindedir?

a-dekoratif
b-plastik
c-fonetik
d-şiir


3-fonetik sanatlar nelerdir?

a-musiki
b-plastik-musiki
c-heykel-şiir-edebiyat
d-mimari-resim


4-edebiyat sanatının yegane malzemesi nedir?

a-harf
b-bilgi
c-söz
d-insan


5- dinsiz edebiyat, edebiyatsız din olmaz görüşünü kim benimsemiştir?

a-namık kemal
b-mehmet akif Ersoy
c-nedim
d-fuat köprülü


6-lirik duyguları ifade eden şiirlere ne denir?

a-koşuk
b-sagu
c-lirik
d-sav


7-ölülerin arkasından yazılan şiirlere ne denir?

a-lirik
b-sav
c-sagu
d-destan


8-sanatı taklit olarak gören düşünür kimdir

a-kindi
b-aristoteles
c-platon
d-ibni miskeveyh


9-sanatı geçeğin taklidi olarak gören ve sanatın eğlendirme, eğitme ve arındırma etksi vardır diyen düşünür kimdir

a-ibni sina
b-kindi
c-platon
d-aristoteles


10-islam öncesi türk edebiyatı hangi yüzyıldan itibaren başlamıştır?

a-VI.yüzyıl
b-VIII. yüzyıl
c-X. yüzyıl
d-IX. yüzyıl


11-yazılı edebiyatı bulunan ilk devlet hangisidir?

a-kırgızlar
b-uygurlar
c-karahanlılar
d-göktürkler(Köktürkler)



12- VIII.y.y ilk yarısından dikilen Göktürkler döneminden kalan en önemli eser hangisidir?

a-gök abidesi
b-orhun abideleri
c-kül tigin abidesi
d-göktürk abidesi


13- daha çok budizmin etkisiyle dini ahlaki ve hamasi eserler vermiş olan devlet hangisidir?

a-göktürkler
b-karahanlılar
c-kırgızlar
d-uygurlar


14- İslam öncesi türk edebiyatının ilk sözlü edebi türünden en önemli destanı hangisidir?

a-türeyiş destanı
b-oğuz kaan destanı
c-bozkurt destanı
d-göç destanı


15- şaman şairin söylediği hangi şiir şekli ağıt ve mersiyelere ilham teşkil eder?

a-koşuk
b-sav
c-sagu
d-koşma,


16- koşma türkü ve şarkı gibi edebi eserleri öncülleri olarak kabul edilen şiir türü nedir?

a-koşuk
b-sağu
c-ağıt
d-sav


17-arap toplumunda şiir yarışması düzenlenen panayır hangisidir?

a-hubaşe
b-mecenne
c-ukaz
d-zülmecaz


18-muallakat nedir?

a-kabe duvarına asılan şiir
b-şiir şekli
c-edebi eser
d-şairlere söylenen isim

19- Türk-islam edebiyatı hangi eserle başlamıştır?

a-atabetü’l hakayık
b-müzekkin nüfus
c-mantıku’t tayr
d-kutadgu bilig



20-türk-islam edebiyatı ilk ürünleri hangi dönemde verilmiştir?

a-göktürkler
b-karahanlılar
c-uygurlar
d-kırgızlar



21-türk-islam edebiyatı hangi dönemde gelişmiştir?

a-karahanlılar
b-ilhanlılar
c-selçuklular
d-osmanlılar


22- türk-islam edebiyatı hangi dönemde klasikleşmiştir?

a-osmanlılar
b-kıgızlar
c-selçuklular
d-göktürkler


23-tanzimat dönemi hangi eserle başlamıştır?

a-gülhane hatt-ı şerifi
b-kutadgu bilig
c-divan-ı lugatı türk
d-göç destanı


24-[Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nin ahlak ve değerler kitabı hangisidir?

a-divan-ı lugatı türk
b-kutadgu bilig
c-atabetü’l hakayık
d-hikmet


25- dini-tasavvufi edebiyatın ilk temsilcisi kimdir?

a-yunus emre
b-nedim
c-ahmet yesevi
d-mevlana


26-aşık paşanın dini-tasavvufi düşünceyi pekiştiren eseri hangisidir?

a-mantıku’t tayr
b-hikmet
c-mesnevi
d-garipname



27- dini-tasavvufi düşünceyi pekiştiren eser olan muhammediye kimin eseridir?

a-aşık paşa
b-Süleyman çelebi
c-yazıcızade Muhammed bicani
d-eşrefoğlu rumi


28-eşrefoğlu rumi’nin dini-tasavvufi düşünceyi pekiştiren eseri hangisidir?

a-muhammediye
b-vesiletün necat
c-mesnevi
d-müzekki’n nüfus


29- dede korkut hikayeleri
-hz.ali cenknameleri
-hamzanameler
-battal-nameler
Yukardaki eserler neyi bize veren eserlerdir?

a-islam ahlak ve değerlerini aktaran eserler
b-dini-tasavvufi düşünceyi pekiştiren eserler
c-sanat ve estetik özellikleri öne çıkan eserler
d-hiçbiri


30- fuzulinin mesnevi türünde eseri hangisidir

a-mesnevi
b-garipname
c-hikmet
d-leyla ile mecnun


31- hikmet geleneği sehl-i mümteniuslubuyla söylediği şiirlerle yeni bir tarza bürünmüştür bu üslubu kim gleiştirmiştir

a-yunus emre
b-mevlana
c-ahmet yesevi
d-nedim



32- doğrudan islamı yayma niyetiyle hikmetler yazan şair kimdir?

a-mevlana
b-yunus emre
c-hakim Süleyman ata
d-ahmet yesevi


33-aşağıdaki kitap yazar eşleşmelerinden hangisi yanlıştır?


a-hüsnü aşk-şeyh galip
b-gül-ü bülbül-kara fazli
c-şem-ü pervane-mevlana
d-mantıku't tayr-feridüddin-i attar
e-garibname-aşık paşa


34-Encümen-i Şuara kaçıncı[Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...]da kurulmuş eski şiir zevkini devam ettirmeyi amaçlamış şairler topluluğudur?


a-20.yy
b-19.yy
c-16.yy
d-17.yy


35-......... sanatkarın tercüme iktibas ve telmih gibi sanatkarla münacaat ettiği temel kaynaklardır
boşluğa hangi ilimler gelmelidir?


a-hadis-sünnet
b-kuran-kelam
c-kelam-fıkıh
d-kuran-hadis


36-eşrefoğlu ruminin müzekkini nüfus eseri hangi özellikli eserler arasındadır?


a-dini-tasavvufi duyguları pekiştiren
b-sanat ve estetik özelliğini öne çıkan
c-islam ahlak ve değerlerini ortaya çıkaran
d-doğrudan islamı yayma düşüncesiyle ortaya çıkan


37-bülbülname ve mantıku't -tayr kimin eseridir?

a-şeyh galip
b-yunus emre
c-feridüddin-i attar
d-fuzuli



38-vesiletü'n-necat kimin eseridir?


a-mevlana
b-fuzili
c-ahmet yesevi
d-süleyman çelebi



39-Türklerin İslamla tanışması ve kabulü ne kadar sürmüştür?



a-4 asır
b-5 asır
c-2 asır
d-6 asır



40-hangisi hz. Peygamberin şairlerinden değildir ?



a-Ubey b. Ka'b
b-Hassan b. Sabit
c-Abdullah b. REvaha
d-Ka'b b. Zuheyr





CEVAP ANAHTARI

1-b
2-a
3-a
4-c
5-d
6-a
7-c
8-c
9-d
10-b
11-d
12-b
13-d
14-b
15-c
16-a
17-c
18-a
19-d
20-b
21-c
22-a
23-a
24-c
25-c
26-d
27-c
28-d
29-a
30-d
31-a
32-c
33-c
34-b
35-d
36-a
37-c
38-d
39-a
40-a

[Ravza'm]

TÜRK İSLAM EDEBİYATI 3.ÜNİTE DENEME TESTİ

1-Şairlerin şiirlerini bir araya getirdikleri kitaba ne ad verilir ?
A-Kaside
B-Divan
C-Müstezad
D-Mesnevi

2-Divan edebiyatında manalı en küçük nazım birimi ve nazım şekli hangisidir ?
A-Gazel
B-Mesnevi
C-Mısra
D-Kaside

3-Divan edebiyatında manayı en kapsamlı şekilde ifade edebilecek ahengiyle hafızalarda yer alacak kadar dikkat çekici bir ustalık ve güzelliğe sahip mısralara ne ad verilir ?
A-Mısra-ı berceste
B-Mısra-ı azade
C-Müfred
D-Mesaıri

4-Şairin adının ya da mahlasının geçtiği beyte ne ad verilir ?
A-Beytü’l gazel
B-Ferd
C-Beytü’l musarra
D-Tac beyi

5-Aşağıdakilerden hangisi tek bendli nazım şekillerinden değildir ?
A-Rubai
B-Tuyuğ
C-Kıt’a
D-Murabba

6-Koşuk geleneğinin devamı olarak kabul edilen nazım şekli hangisidir ?
A-Kaside
B-Tuyuğ
C-Mesnevi
D-Gazel

7-Türk edebiyatında kasidenin ilk örnekleri kaçıncı yüzyılda yazılmaya başlanmıştır ?
A-X
B-XV
C-XIV
D-XI

8-Kasidelerde şairin kendini övdüğü beyit hangisidir ?
A-Methiyye
B-Fahriyye
C-Girizgah
D-Teşbib

9-Türk edebiyatında gerçek anlamda kasidecilik hangi şair ile başlamıştır ?
A-Şeyhi
B-Ahmed Paşa
C-Necati Bey
D-Karamanlı Nizami

10-XVI. yüzyılın en önemli kasidecisi kimdir ?
A-Hayali Bey
B-Ruhi-i Bağdadi
C-Nev-i
D-Fuzuli

11-Türk kasideciliğinin en parlak devri olan XVII. Yüzyılın en büyük kaside şairi kimdir ?
A-Sabri
B-Nefi
C-Naili
D-Nabi

12-Aşağıdakilerden hangisi XVIII. Yüzyıl kaside şairlerinden değildir ?
A-Nedim
B-Fuzuli
C-Şeyh Galip
D-Yahya Nazım

13-İlk defa bir soyut kavramı konu edinen ‘’Adem Kasidesi’’ kime aittir ?
A-Akif Paşa
B-Sabit
C-Namık Kemal
D-Sünbülzade Vehbi

14-On beş beyitten uzun gazellere ne ad verilir ?
A-Mülemma Gazel
B-Müzeyyel Gazel
C-Gazel-i Mutavel
D-Musammat Gazel

15-Türk Edebiyatı’nda tesbit edilen ilk müstezad örnekleri hangi şaire aittir ?
A-Şeyhi
B-Leyla Hanım
C-Necati
D-Nesimi

16-Aşağıdaki türlerden hangisi tamamen Türk Edebiyatı’na ait orijinal mesnevilerden değildir ?
A-Hilye
B-Miraciyye
C-Mevlid
D-Menakıbnameler

17-Türk Edebiyatı’nın ilk mesnevisi aşağıdakilerden hangisidir ?
A-Kutadgu Bilig
B-Yusuf u Züleyha
C-Varka ve Gülşah
D-İskendername

18-Yahya Kemal kimin rubailerini Türkçe’ye çevirmiştir ?
A-Fuzuli
B-Ruhi-i Bağdadi
C-Ömer Hayyam
D-Mevlana

19-Aşağıdakilerden hangisi Türklerin Divan şiirine kazandırdığı nazım şeklidir ?
A-Rubai
B-Tuyuğ
C-Koşma
D-Musammat

20-Türk edebiyatında ilk murabba kim tarafından yazılmıştır ?
A-Edirneli Nazmi
B-Nesimi
C-Mehmed Aydi Baba
D-Nedim

21-‘’Şarkı denince akla gelen şair’’ ?
A-Nedim
B-Şeyh Galip
C-Şeref Hanım
D-Leyla Hanım

22-Türk edebiyatında en çok muhammes yazan şair kimdir ?
A-Yahya Kemal
B-Nesimi
C-Nedim
D-Edirneli Nazmi

23-Aşağıdakilerden hangisi 4 mısralı bendlerden oluşan musammatlardan değildir ?
A-Murabba
B-Şarkı
C-Müsebba
D-Terbi

24-Musammatlar içerisinde en çok örneği bulunan nazım şeklidir ?
A-Mütessa
B-Muaşşer
C-Tahmis
D-Tardiye

25-Maninin divan edebiyatındaki karşılığı nedir ?
A-Tuyuğ
B-Mesnevi
C-Rubai
D-Koşma

26-Ağıtın divan edebiyatındaki karşılığı nedir ?
A-Sagu
B-Mersiye
C-Anonim
D-Şarkı

27-Halk edebiyatında en çok varsağı söyleyen şair kimdir ?
A-Yunus Emre
B-Karacaoğlan
C-Nedim
D-Nesimi

28-Kafiye usulünü ortaya koyanlar kimdir ?
A-Farslar
B-Türkler
C-Urdular
D-Araplar

29-Hecelerin uzunluk ve kısalık temeline dayanan nazım ölçüsü aşağıdakilerden hangisidir ?
A-Aruz
B-Hece
C-Redif
D-Kafiye

30-Aruzla yazılan ilk Türk eser hangisidir ?
A-Divanü Lügati-t Türk
B-Yusuf u Züleyha
C-Kutadgu Bilig
D-Garibname

31-Aşağıdakilerden hangisi halk edebiyatı nazım şekillerindendir ?
A-Gazel
B-Kaside
C-Kıt’a
D-Varsağı


32-bir kaside ya da gazelin ilk beytine ne denir?
A-matla
B-makta
C-şah beyit
D-müfred


33-beyit kafiyeli iki mısradan oluşursa bu beyite ne denir?

A-makta
B-müfred
C-beytil musarra
D-beytül gazel


34-kafiyesiz olan beyitlere ne denir?

A-taç beyit
B-makta
C-kıta
D-müfred


35- arap, fars ve türk şiirinde en çok kullanılan eski ve uzunca nazım şekline ne denir?

A-gazel
B-kaside
C-rubai
D-kıt'a


36-türk edebiyatında hemen hemen kasideler en az kaç beyittir?


A-30
B-20
C-35
D-25


37-türk edebiyatında kaside en fazla kaç beyit arasında değişen uzunlukta düzenlenmiştir?


A-60
B-70
C-99
D-90


38-kaside de şairin kendisini övdüğü ve bazen de dileğini bildirdiği bölüme ne denir?

A-girizgah
B-methiyye
C-dua
D-fahriyye


39-İran edebiyatında ilk defa müseddes şekliyle kim tarafından kullanılan musammat daha sonra Türk edebiyatına da geçmiş ve divan şairlerinin en çok tercih ettikleri nazım şekli olmuştur.

A-sadi şirazi
B-menuçihri
C-firdevsi
D-tusi


40-kaside de Övgüsü yapılan kişi veya şey ile şairin kendisi hakkında iyi dilekte bulunduğu son beyitlere ne ad verilir?

A-dua
B-methiyye
C-tegazzül
D-fahriyye


41-Gazel tarzının gelişmesinde kasidelerden pek zevk almayan ..... hükümdarlarının da rolü olmuştur.
boşluğa hangi ülke gelmelidir?

A-hindistan
B-osmanlı
C-moğol
D-iran


42-1-feridüddin attar
2-hafız şirazi
3-mevlana celaleddin rumi
yukarıdakilerden hangileri gazellerinde ilahi güzellik ve ilahi aşk konularını işlediler?

A-1-3
B-2-3
C-hepsi
D-1-2



43-Bütünüyle belirli bir konuyu işleyen gazellere ne denir?

A-yek-avaz
B-yek-ahenk
C-tegazzül
D-redd-i mısra


44-Matladan sonra gelen beyitlerin mısra ortalarının baştaki ilk mısra ile kafiyelendiği gazellere ne denir?

A-mülemma gazel
B-müzeyyel gazel
C-musammat gazel
D-beytü'l gazel


45-şairler bazen mahlas beytinden sonra gazeli bitirmeyip bir ya da birkaç beyit daha eklerler. böyle gazellere ne denir?

A-musammat gazel
B-müzeyyel gazel
C-beytü'l gazel
D-mülemma



46-Divan edebiyatında bir manayı en kapsamlı şekilde ifade edebilecek, ahengiyle hafızalarda yer alacak kadar dikkat çekici bir ustalık ve güzelliğe sahip mısralara ne denir?

A-mısra-ı berceste
B-mısra-ı azade
C-beytü'l musarra
D-beytü'l gazel


47-gazelde ne adı verilen makta beytinde mahlas söylenir?

A-şah
B-iç kafiye
C-tahallus
D-hiçbiri


48-türk edebiyatında kasidecilik kimle başlamıştır?

A-şeyhi
B-şeyh galip
C-nedim
D-fuzuli


49- kim gazelde şiirlerinde rindce hayal kurmaya, felsefi ve ahlaki düşüncelere de yer vererek türün konusunu genişletti?

A-mevlana
B-feridüddini attar
C-edip ahmet yükneki
D-hafız şirazi


50-türk edebiyatında en çok ve en güzel rubaileri yazan şair kimdir?

A-mevlana
B-azmizade haleti
C-yusuf has hacip
D-firdevsi








CEVAP ANAHTARI
1-B
2-C
3-A
4-D
5-D
6-A
7-C
8-B
9-A
10-D
11-B
12-B
13-A
14-C
15-D
16-D
17-A
18-C
19-B
20-B
21-A
22-D
23-C
24-C
25-A
26-B
27-B
28-D
29-A
30-C
31-D
32-A
33-C
34-D
35-B
36-A
37-C
38-D
39-B
40-A
41-C
42-A
43-B
44-C
45-B
46-A
47-C
48-A
49-D
50-B




KOLAY GELSİN

*Bu hizmet [Linkler Ziyaretçilere Kapalıdır.Giriş Yap Veya Üye Olmak için TIKLAYIN...] ailesine mahsustur. Sitenin ismi ve Ravza'm ismi kaldırılmamak şartıyla kopyası, alıntısı, çalıntısı helaldir.*