[Emekdar Üye]

Hadîs-i Şerîflerde Riya Konusu
Riya-gösteriş konusunun anlatıldığı hadîs-i şerîflerden bir kısmını burada vermeye çalışacağız. Öncelikle riya/gösteriş, bir hadîs-i şerîfte geçen ifade ile "debîbü'n-neml"i andıran, yani geceleyin yürüyen "karıncanın ayak izi" gibidir. (Ahmed b. Hanbel, 4/403) Ayrıca Efendimiz (s.a.s.), riya/gösterişi "küçük şirk" olarak da vasıflandırmaktadır. Bir defasında Nebiyy-i Ekrem (s.a.s.) Efendimiz söyle buyurdular:

- "Sizin hakkınızda en çok korktuğum şey küçük şirktir." Ashab-ı Kiram dediler ki:

- "Ya Resûlallah, küçük şirk nedir?" Resûlullah (s.a.s.):

- "Riyadır. Yani başkalarına gösteriş için ibadet yapmaktır. Allahu Teala, kıyamet günü herkesin amelinin karşılığını verirken, insanlara gösteriş için ibadet yapanlara şöyle der: "Dünyada kendileri için gösteriş yaptığınız kimselere gidin. Bakın bakalım onların yanında size verecekleri bir şey bulabiliyor musunuz?" (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 428)

Şeddad b. Evs, Efendimiz (s.a.s.)'in

- "Ümmetim hakkında iki şeyden korkuyorum: Şirk ve gizli şehvet." uyarısı üzerine:

- "Ey Allah'ın Resulü! Senden sonra ümmetin Allah'a ortak mı koşacak?" demiş, Efendimiz (s.a.s.) de:

- "Evet, ama onlar Güneş'e, Ay'a, taşa ve puta tapmayacaklar. Fakat amelleri ile gösteriş yapacaklar" buyurmuştur. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV/124)

"Riya"nın, Efendimiz (s.a.s.)'in yüksek beyanları içerisinde "küçük şirk" olarak vasıflandırılması, şimdi aktarmaya çalışacağımız kudsî hadîs-i şerîf ile de desteklenmiş olmaktadır. Ebû Hüreyre (r.a) Resûlullah (s.a.s.)'i şöyle buyururken dinlemiştir:

- "Allah Teâlâ buyurdu ki: "Ben, kendisine şirk koşulmasından en uzak olanım. Kim işlediği amelde benden başkasını bana ortak kabul ederse, o kişiyi ortak koştuğu ile baş başa bırakırım." (Müslim, Zühd, 46)

Bilindiği üzere dini açıdan insanların Allâh'a olan yakınlıklarında, onlara Allah tarafından ihsan edilen maddi-manevî lütufların vesilelik planında büyük önemi bulunmaktadır. Mesela şehidler, Efendimiz (s.a.s.) ile beraber haşrolma gibi oldukça kıymetli bir manevi makama aday yüksek şahsiyetlerdir. Keza Müslüman fertler, Allâh'ın kendilerine ihsan etmiş olduğu manevi donanımlarını takva elbisesi ile süsleyip Allâh'ın rızası istikametinde çalışmak durumundadırlar. Aksi durumda olanların, Cennet'in kokusunu bile duyamayacakları konusunda Efendimiz (s.a.s.)'in şiddetli bir uyarısı bulunmaktadır. (Ebu Davud, İlim, 12) Zenginler de kendilerine verilmiş bulunan maddî zenginlikleri Allâh yolu ve rızasında kullanma ile mükellef tutulmuşlardır. İşte bu üç kategorinin yer aldığı ve şimdi aktarmaya çalışacağımız hadîs-i şerîf, bizlere gerçekten de çok önemli ikazlarda bulunmakta, insanlara gösteriş yapmamayı, onların beğenisini esas maksat haline getirmemeyi, aksi bir niyet ve düşüncenin, kişiyi sorgu-sual anında nasıl müflis bir duruma düşürebileceğinin uyarı ışıklarını adeta yakıp söndürmektedir. Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyuruyor:

"Kıyamet günü hesabı ilk görülecek kişi, şehit düşmüş bir kimse olup huzura getirilir. Allah Teâlâ ona verdiği nimetleri hatırlatır, o da hatırlar ve bunlara kavuştuğunu itiraf eder. Cenâb-ı Hak:

- "Peki, bunlara karşılık ne yaptın?" buyurur.

- "Şehid düşünceye kadar senin uğrunda cihad ettim" diye cevap verir.

- "Yalan söylüyorsun. Sen, "Ne babayiğit adam!" desinler diye savaştın, o da denildi" buyurur. Sonra emrolunur da o kişi yüzüstü cehenneme atılır. Bu defa ilim öğrenmiş, öğretmiş ve Kur'an okumuş bir kişi huzura getirilir. Allah ona da verdiği nimetleri hatırlatır. O da hatırlar ve itiraf eder. Ona da:

- "Peki, bu nimetlere karşılık ne yaptın?" diye sorar.

- "İlim öğrendim, öğrettim ve senin rızan için Kur'an okudum" cevabını verir.

- "Yalan söylüyorsun. Sen "âlim" desinler diye ilim öğrendin, "ne güzel okuyor" desinler diye Kur'an okudun. Bunlar da senin hakkında söylendi" buyurur. Sonra emrolunur o da yüzüstü cehenneme atılır. (Daha sonra) Allah'ın kendisine her çeşit mal ve imkân verdiği bir kişi getirilir. Allah verdiği nimetleri ona da hatırlatır. Hatırlar ve itiraf eder.

- "Peki ya sen bu nimetlere karşılık ne yaptın?" buyurur.

- "Verilmesini sevdiğin, razı olduğun hiç bir yerden esirgemedim, sadece senin rızânı kazanmak için verdim, harcadım" der.

- "Yalan söylüyorsun. Hâlbuki sen, bütün yaptıklarını "ne cömert adam" desinler diye yaptın. Bu da senin için zaten söylendi" buyurur. Emrolunur bu da yüzüstü cehenneme atılır. (Müslim, İmâre, 152)
Cömert bir insan hakkında başkalarının "ne cömert adam!" demesi her zaman bir tehlike midir? Yoksa esas tehlike insanın iç dünyası itibarı ile böyle bir övgüyü talep etmesi ve neticede de başkalarının takdirkâr sözlerine ulaşmış olmak mıdır? Burada daha ziyade ikinci kısımda yer almanın tehlikeli olacağı, iç dünyası itibarı ile böyle bir talebi olmadığı halde insanların övgüsüne maruz kalmanın çok büyük bir problem meydana getirmeyebileceği şimdi aktaracağımız hadîs-i şerîften anlaşılmaktadır. Ebû Zer (r.a.)'in naklettiğine göre ashabtan birisi bu konuda aydınlanmak istemiş ve Resûlullah (s.a.s.)'e şöyle bir soru sormuştur:

- Ya Resûlallah! Bir kimse hayır yapar da halk bu sebeple onu överse, buna ne buyurursunuz? Efendimiz (s.a.s.) onun bu sorusuna:

- "Bu, mü'min için bir peşin müjdedir" şeklinde cevap vermiştir. (Müslim, Birr, 166)