sakarya ilitam islam felsefesi 14. hafta-özet
İSLAM FELSEFESİ
14. HAFTA DERS ÖZETİ
İBN HALDUN
- HAYATI VE ŞAHSİYETİ
- ESERLERİ
- TARİH
- TOPLUMUN TEMELLENDİRİLİŞİ
- TOPLUM
- DEVLET VE MÜLK
- FELSEFİ AKLİ İLİMLERE DAİR TASVİRİ
1. MANTIK
2. İLAHİYAT
• FELSEFE ELEŞTİRİLERİ
• MANTIK ELEŞTİRİLERİ
• FİZİK ELEŞTİRİLERİ
• METAFİZİK ELEŞTİRİLERİ
• ELEŞTİRİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
• TESİRİ
Hayatı ve Şahsiyeti
Doğumu: 1332; Vefatı: 1406
Usul, kelam, mantık, felsefe ve matematik tahsili
Tunus, Cezayir, Fas, Endülüs, Kahire
Siyasi etkinlikleri
Tarihsel hadiselerin ve toplumsal kurumların değişim ve sürekliliği sorunu üzerinde durmuştur
Tarih Felsefesinin kurucusu sayılır
Eserleri
Şifau’s-sail
Kitabu’l-iber
Mukaddimetu Kitabi’l-iber
Ümran
Ümran ilmi: Toplumu ve topluma tabiatı gereği arız olan halleri, bu hallerin zorunlu sonuçlarından ibaret olan tarihi, tarihin hakikatini konu edinmektedir.
Amacı: Geçmişte olmuş olanlara bakılarak, gelecekte olacak olanların anlaşılması; Tarihi toplumsal varlık alanında neyin kalıcı olduğunu ve neyin kalıcı olmadığını tespit etmek
Ümran ilmi: Toplum metafiziği
Ümran ilminin sahası: Havadis alemi > insana bağlı ve bağımlı alan
Havadis alemini unsurlar aleminden ayıran şey, unsurlar aleminin zorunlu ve mutlak
havadis aleminin insana bağlı olarak değişken olmasıdır
Havadis aleminin unsurları: asabiyet, mülk, güç
Insan > toplumsallık > asabiyet > mülk
Tarih
Klasik rivayetçi ve tasvirci tarih anlayışından kopuş
Tahkike dayalı tarih anlayışı: sebepleri ortaya çıkarma > Hikmet/felsefe ilimleri içerisinde
Bir varlık alanı olarak Tarihin kuruluşu
Tarihi rivayetlerde tahkikin esası: umranın tabiatları
Toplumun Temellendirilişi
Tarih çalışması ve ümran ilmine teorik bir giriş
Toplumun doğuşunu açıklama
İnsan doğası gereği dayanışma ve paylaşmaya açıktır
Çatışmadan korunmak için otoriteye duyulan ihtiyaç ve toplumsal yaşamın zorunluluğu
İnsan toplumsal bir varlıktır > dayanışma >düzen > birbirini gözetme > otorite
Toplum
Toplumsal hayat şekillerinde iki kategori > insanların geçimlerini sağlama tarzındaki farklılık> Bedevilik/Göçebelik ve Hadarilik/Yerleşiklik
Bedevilik: Fiziki şartları dönüştürmeden onunla yetinme
vermeden alma
Hayatta kalma ve düşmanlarla mücadele > dayanışma > asabiyet
Hadarilik: Fiziki şartları dönüştürerek yeni imkanlar yaratma > doğal ihtiyaçların tatminiyle asabiyetin zayıflaması > toplumsal iş bölümü > idarenin belirginleşmesi
Devletin zulmü engelleyici işlevi > modern dönemde merkezi gücün zorbalığı ve İbn Haldun’un teorisi arasındaki ikilem
Asabiyet : Göçebeler arasındaki dayanışma ruhu > dayanışmanın kaynağı: nesep > toplumsallığı ve nesli koruma
Asabiyetle ortaya çıkan gücün tahakküme yönelmesi: MÜLK
Devlet ve Mülk
Asabiyet grupları arasında mücadele: otoritenin ortaya çıkışı > devlet ve mülkün teşekkülü
Mülk zorunlu olarak asabiyetle elde edilir, ancak mülk için bir de bazı ahlaki erdemlere sahiplik gerekir > ahlaki unsur: hılaf
Mülke ulaşmayan asabiyet zamanla yok olur
Siyaset zorunlu olarak hayrın neticesidir, aksi takdirde varlığını muhafaza edemez > hayr: insanların maslahatlarını koruma
Siyaset ve mülk: halka kefalet, ALLAH’a hilafet
Mülkün el değiştirmesi sırasında mağluplar galipleri taklit eder
Devletin gücü asabiyetin gücü ile orantılıdır, asabiyet zayıflayıca devlet de zayıflar
Tavırlar nazariyesi: Mülk tabiatının gerektirdiği şeyleri gerçekleştirdiği zaman zirvesine ulaşır ve zayıflamaya başlar > Döngüsel süreç
Kuruluş
Gücün şahsileşmesi
Istikrar neticesindeki imkanlardan faydalanma
İstikrarın yegane durum haline gelmesi
Iktidarın keyfi kullanımı ve ihtiyarlık aşaması
Felsefi-Akli ilimler tasviri
Felsefi ilimler
Mantık
Fizik
İlm-i ilahi > Meşşai filozofların metafiziğinden farklı, kelamcıların yaklaşımına yakın
Matematik ilimler
Mantık: mahiyetleri ortaya koyan tariflerden (hudûd) ve bunları doğrulamak için ileri sürülen delillerden (hucec), doğru ve geçerli olanlarının (sahîh) yanlış ve bozuk olanlardan (fâsid) ayrılmasını sağlayan kanunlar
Müslüman filozoflar kıyası maddesi açısından değil daha çok sonuçları açısından ele aldılar
Mantık ilmi alet olmaktan çıkıp amaç ve kendi başına bir ilim gibi oldu
İlahiyat ilmi
İlahiyat mutlak varlığı, varlığın ilkelerini ve zati arazlarını inceler
Kelam ve ilahiyatın birbirine karıştırılmasına eleştiri: Kelamın felsefileşmesini tenkid > kelam amacından sapmıştır
Felsefe Eleştirileri
Soyutlama yoluyla tüm varlıklar ilk akla dayandırılır ancak ilk aklın dışındaki varlıklar ihmal edilir
Akılla yetinip kalan filozoflar tabiatçılara benzer
Filozoflar nakli ihmal etmişlerdir
Mantık eleştirileri
Duyulardan alınan ve hayalle oluşturulan birinci makuller ve akılla işlenip duyularda karşılığı olmayan ikinci makuller teorisine eleştiri
Bilimsel bilginin konusu birinci makul müdür yoksa ikinci makul mü? İbn Haldun’a göre birinci makuldür, ikinci makullerin dış dünyada karşılığı olmadığından hata riski yüksektir
Filozofların pratik konularda hata yapmasının sebebi budur
Mantıktaki burhanlar her zaman kesin bilgi vermezler
Fizik Eleştirileri
Fizik ilminde cisimsel varlıklarla ilgili tanımların, bu varlıklara mutabakatı kesin değildir
Fizikteki ilkeler geneldir, oysa dış dünyada fiziksel cisimler tikel olarak bulunur > ikinci makuller üzerinden birinci makuller hakkında hüküm verilemez
Tabiiyyat araştırmaları İbn haldun açısından işlevsel olmayışı nedeniyle değersiz bulunur
Metafizik Eleştirileri
Duyularla bile tam idrak edilemeyen alemi burhan ve akli istidlalle idrak iddiası zayıftır
İnsan zihni maddi idrak engellerinden dolayı ruhani varlıkları idrak etmede zorlanır
Metafizik konulardaki yargılar daha çok zan ifade eder
Mutluluk konusundaki eleştirileri
Bilgi erdemdir önermesini doğru bulmaz
Vahiy olmaksızın akıl tek başına erdemi ve iyiliği belirleyemez
İdrak ve nazar mutluluğu sağlayan araçlar olamaz
Mutluluk yalnızca akli ittisalin kemali olamaz, bu durum gerçek mutluluğun ancak bir kısmıdır
Eleştirilerin Değerlendirilmesi
Bilgi edinme imkanlarının kısıtlılığı eleştirisi > Eşari-Gazali çizgisini takip
Eleştirileri sistem içi eleştiriler değildir
Eleştirilerde kültürel ortam belirleyici olmuştur: Fıkıh merkezli sosyal yapı
Ameli ilimler değerlendirmesi eksiktir > Felsefi ilimleri nazari ilimlerden ibaret görür gibidir
Sebeplilik eleştirisi > Oysa sebepliliği ümran teorisinde kullanır
Din-felsefe ilişkisiyle ilgili filozoflara atfettiği görüşler, esas görüşleri tam yansıtmamaktadır
Felsefe-kelam sentezi eleştirisi > oysa bu durum ümranın tabiatındandır > bu durum ümranın bir hali olarak değerlendirilmelidir
Felsefi kelam ve tasavvuf yozlaşma olarak kabul edildiğinde osmanlı düşüncesi tarihsel olarak nasıl açıklanacaktır?
Fizik bilimlerin tesiriyle oluşan sanayi toplumu kavramı da ümranın hallerinden biridir
Tesiri
İbnu’l-ezrak: mukaddimeyi siyasetneme olarak görür
Makrizi: Tarihçiliği üzerinde durur
Katip Çelebi, Naima, Pirizade > tarih ve devlet görüşlerinin etkisi altında kalmışlardır
Pirizade mukaddimeyi tercüme etmiştir
İbn Haldun Tarih Felsefesi ve Sosyoloji’nin kurucusu olarak da görülmüştür
Batı filozofları arasındaki benzerlikler üzerinde durulmuştur