[enderhafızım]

İslam Mezhepleri Tarihi Soru-Cevap Ders Özetleri Ünite 2 (Dokuz Eylül)

Soru-Cevap Ders Özetleri Ünite 2 (Dokuz Eylül)

ÜNİTE 2 HÂRİCİLİK-İBÂDİLİK


Soru-1: İlk devirde Müslümanlar arasında cereyan eden mücadeleler neticesinde islam topluluğu kaç bölüğe ayrılmıştır?
Cevap-1: Üç bölüğe ayrılmışlardır.1) Medine başta olmak üzere Şam dışındaki bütün İslam Eyaletlerinin meşru halifesi olan Hz. Ali’ye bağlı müslümanların cumhuru;2) Hakem olayı sonunda halifeliği hile ile ele geçiren ve böylece, daha o tarihte (38/659) azınlığın çoğunluğa tahakküm faaliyetinin başlangıcını temsil eden muaviye ve ona bağlı olan Şamlılar;3) Hakem olayını kabul edişinden dolayı Hz. Ali’den ayrılarak ayrı bir zümreleşme hareketini başlatan Hariciler.

Soru-2: İbadilik’in içinden çıktığı Haricilik’in doğuşunun bir defada hemen vücud bulduğu söylenilebilir mi?
Cevap-2: Tahkimden önce Müslümanların zihinlerini meşgul eden diğer fikirler ve ya ortaya çıkan gruplar göz önünde tutulursa, bu fırkanın bir defada ve hemen vucud buluvermiş bir fırka olduğunu söyleyemeyiz.

Soru-3: Haricilik hareketinin en önemli sebepleri nelerdir?
Cevap-3: a) Abdullah B. Mesud ekolüne mensup Iraklı yani, kûfeli kurrâ, Kur’an hükümlerine sıkı sıkıya bağlı idiler. Bunlar Osman B. Affan devrinde ortaya çıkan istikrarsızlığı, önceki dönemlerle kıyaslayarak kesinlikle hoş karşılamıyorlardı. Özellikle yeni fethedilen memleketlerde görülen genel içtimai karışıklıklar ile ekonomik ve sosyal adaletsizlikler karşısında, kendilerine mahsus bir tavır almayı takvalarının tabii bir icabı olarak gördüler. İlk devirdeki İsam kardeşliği ve dürüstlüğünün gerçekleşeceği bir cemiyet anlayışına otoriter ve adil bir düzen fikrinin takipçileri oldular. Bu işin hilafetle yani siyasetle ilgili olduğu görüşünde karar kılarak halifenin kimliğine büyük önem verdiler.b) Peygamberin vefatından sonra çıkan Ridde (dinden dönme) savaşları, kabile asabiyetinin tamamen bitmemiş olduğunu ortaya koymuştur. Hz. Osman’ın hilafetinin son dönemlerinde Arap asabiyeleri yeniden korkunç bir şekilde baş kaldırmıştır. Bunda Haşim oğulları ve Ümeyye oğullarının tesiri büyüktür. Bu iki köklü sülalenin başlattığı intikam arzuları ve liderlik çekişmeleri,Haricilerin aralarından çıktıkları”Rebialılar” ile cahiliye devrinde sürekli kavgalar ettikleri “Mudar” kabileleri arasında yeni sürtüşmelerin başlamasına da sebep olmuştur.

Soru-4: Haricilerin bir araya toplanmasını sağlayan anlayış nedir?
Cevap-4: Kur’an ın zahirine bağlı sade bir hayat anlayışı.

Soru-5: Haricilik hareketi önce siyasi bir hareket olarak başlamışken daha sonra nasıl bir kimlik kazanmıştır?
Cevap-5: Siyasi bir hizip olarak teşekkül etmiş daha sonraki olaylar sonucunda dini bir hüviyet kazanmıştır.

Soru-6: Arapların yaşadıkları bölgenin coğrafya konumu hakkında bilgi veriniz?
Cevap-6: Arap Yarımadası ya da tarihteki adıyla “El-Cezire”, Asya’nın Güney batısındadır. Kuzeyde, Batılıların , genel olarak “fertile crescent” dedikleri mümbit hilal adıyla meşhur Mezopotamya, Suriye, Filistin ve bunlara bitişik çöllerle Doğu ve Güneyde Basra körfezi ve Hint Okyanusu, Batıda ise Kızıl Denizle çevrilidir.

Soru-7: Yağmur mevsimini takiben çölün yeşillenmesinin Araplar için önemi nedir?Cevap-7: Yağmur mevsimi takiben çölün en çok 3 ay süren otluğa dönüşmesi,göçebe Arap için bolluk ve zenginlik demektetir. Kuraklık başlayınca, göç de başlar.

Soru-8: Göçebe hayatı yaşayan bedevilerin en değerli varlığı nedir?
Cevap-8: Göçebe Arapın en değerli iki varlığı atı ve devesidir. At, çöldeki bakımının güçlüğü göz önüne alınırsa, bedevi için büyük bir servet sahipliği ile eşdeğerdir. Yağmaların başarısı için zaruri bir vasıtadır. Deve ise, onun için her şeyidir.

Soru-9: İslam öncesinde bölge sakinleri kaç bölümdür?
Cevap-9: İki ana bölümdür.1) Yerleşik halk.2) Bedevi kabileler.

Soru-10: Haram aylarda kurulan panayırların Arap toplumundaki yeri ve önemi nedir?Cevap-10: Kabileler arasındaki yağmalar ve savaşlar için Ûkaz, Zû’l- Mecaz, Micenne ve Hubâşe panayırları, sadece ticaretin yapıldığı ve el işlerinin sergilendiği mekanlar değil aynı zamanda şiir ve edebiyat yarışmalarının yapıldığı kültür merkezleridir.

Soru-11: Arap toplumundaki şehirlerde sosyal yapı nasıldır?
Cevap-11: Bedevi toplumundaki sosyal yapı çok bozuktur. Öyle ki bir tarafta zengin ve güçlü kabileler, diğer tarafta her türlü haktan mahrum esirler ve işçiler tam bir sosyal eşitsizlik örneği idi.

Soru-12: Bedevi toplumundaki kabile anlayışı neyi ifade eder? Bedevi cemiyetinin temeli neye dayanır?
Cevap-12: Bedevi toplumunda da birim fert değil cemaattir; mensup olunan kabiledir. Bedevi mensup olduğu kabilenin bir üyesi sıfatıyla hak ve yetkilere sahiptir. Eğer bir arap şerefli bir iş yapmışsa bu onun şerefli bir soydan, yani şerefli bir kabileden gelişi yüzündendir ve onun bu işi kabilesinin şan ve şerefini arttırmıştır.

Soru-13: Kabileyi oluşturan öğeler nelerdir?
Cevap-13: Bedevi cemiyetinin temeli Sop’a (kavim) dayanır. Her çadır bir aileyi; çadırlar topluluğu (Hayy) ise, Sop’u meydana getirir.

Soru-14: Bedevilerde doğal kaynakların kullanımı nasıldır?
Cevap-14: Kabile çoğu zaman özel toprak mülkiyeti tanımaz ve otlaklar, su kaynakları ve benzeri şeyler, müşterek mülkiyet altında bulunurdu. Sonuçta onun hayatı bu idi.

Soru-15: Kur’an da Bedevilerden ne şekilde bahsedilmiştir?
Cevap-15: Kur’a- Kerim’de Bedeviler küfür ve nifak bakımından hem daha beter hem de ALLAH’ın Resulüne indirdiği hükümleri tanımamaya daha yatkındır.

Soru-16: Bedevilerde kabile hayatını ne düzenledi?
Cevap-16: Kabile hayatını ecdattan kalan örfler adetler, davranışlar ve ataların tuttuğu, gittiği yol, yani sünnet düzenlerdi.

Soru-17: Hz. Peygamberin hicretten sonraki hedefi neydi?
Cevap-17: Hz. Peygamberin hicretten sonraki siyasi hedefi cahiliye devrindeki bedevi kabile teşkilatına son vermek onun yerine inananlarda oluşan bir şehir toplumu kurmaktı.

Soru-18: Bedevilerde bir diğer kavim için bakış açısı neydi?
Cevap-18: Kendi kabilesinin dışındaki her kabile ve kavim kendisinin tabii ve hatta meşru bir avıdır. Dolayısıyla yağmalanmaya ve katledilmeye müstehaktır. Yani yabancı ile düşman ınun gözünde eş anlamlıdır.

Soru-19: Azhab 33/20’de bedeviler hangi konuda uyarılmıştır.
Cevap-19: Hendek savaşında müslümanlara karşı Kurayş ile birleşen Bedevilerin çok defa savaşa katılmamayı düşündüklerini ortaya koynuştur.

Soru-20: Kur’an da Bediviler hangi kelimeyle ifade edilmektedirler?
Cevap-20: El-A’râbu

Soru-21: Haricilerin hareketlerinin temelindeki temel prensip nedir?
Cevap-21: “el-Emru bi’l-Mâ’ruf ve’n-Nehyu ‘ani’l-Munker” (iyiliği emretme ve kötülükten sakındırma) prensibini hareketlerinin temeli kılarlar.

Soru-22: Hariciler kaç kısma ayrıldı?
Cevap-22: Eskariyye, Necdiyye, Sufriyye ve İbadiye olmak üzere 4 ana fırkaya bölnmüştür.

Soru-23: Darun Nedve’nin görevi nedir?
Cevap-23: Darun Nedve sünnetin dış sembolü ve tek icra organı olarak görev yapardı.

Soru-24: Fetihler sırasında kendisine tabi olan milletleri mevla hükmüne tabi tutması neyin sonucudur? Neye sebep olmuştur?
Cevap-24: Araplarca asabiyyenin, yani kabile ırkçılığının daima ön planda tutulması, ciddi içtimaî ve sîyasi çıkmazlara, hattâ parçalanmalara sebep olacaktı.

Soru-25: Haricilerin Sıffın ve sonrasındaki takındıkları tavır neyi ifade etmekteydi?
Cevap-25: Mevcut düzene ve yapıya karşı protesto hareketinin mümessilleri olduklarını ifade etmiş oluyorlardı.

Soru-26: Haricilerin kendilerinden olmayan bütün müslümanlara bakış açısı nasıldı?
Cevap-26: Kendilerinden olmayan bütün müslümanları kâfir ve dolayısıyla kanı dökülebilecek düşmanlar olarak görüyorlardı.

Soru-27: Haricilerin kısa sürede kendi aralarında bölünme sebebi nedir?
Cevap-27: Kur’an-ı Kerim’i bütün yönleri ve incelikleriyle kavrayabilecek derecede kültürlü ve bilgili olmadıkları için karşılaşılan ve ortaya atılan bir meseleye meşru ve Kur’an-ı Kerim’e göre izahı mümkün olduğu halde hemen karşı çıkıyor ve böylece saplanıp kaldıkları taassup kendi içlerinde bile anarşi doğuruyordu.

Soru-28: Haricilerin Hz. Osman ve Hz. Ali’ye bakış açıları nasıldı?
Cevap-28: ALLAH’ın indirdiği ile hükmetmemişlerdi diyerek kafir sayacak kadar saçma katı, dar ve Kur’an a ters bir anlayışa sürüklenmişlerdir. Sadece bununla da kalmayıp Hariciliğin mensubu ve hatta kurucuları olan Necide B. Amir, Nafi B. el-Ezrak, Abdullah B. es-Saffar, Abdullah B. İbâd ve daha nice Harici resini küfürle itham etmişlerdir.

Soru-29: Hariciliğin fırkasından zamanımıza kadar intikal eden fırka hangisidir?
Cevap-29: İbadiyye.

Soru-30: İbadiyye fırkasının kurucusu kimdir? Kendilerine ne isim vermektedirler?
Cevap-30: Kurucusu olduğu kabul edilen Abdullah B. İbâd el-Murri et-Temimiye nispetle, “İbadiyye” adını alan bu fırka mensupları kendilerine, bu isimle birlikte kendilerini ALLAH’a satanlar anlamında “Şurat” ve özellikle “Ehlu’l-’Adl ve ‘l-İstikame”, “Ehlu’l-Îmân ve’l-İstikame”, “Cemâ’atu’l-Muslimin ve “Ehlu’d-Da’ve” adlarını da verirler.

Soru-31: İbadilik, şuan hangi bölgelerde yaygındır?
Cevap-31: Kuzey Afrika’nın özellikle Berberi kabileleri arasında Libya’da Trablusun Zuvare ve Cebelinefuse bölgelerinde, Tunus’un Cebre mıntıkasında ve Cezayir’in Vercelân (Vargelan) ve Vâdiimizab yaşamışlardır.

Soru-32: İbadiyye’nin itikadi görüşlerindeki temel esaslar nelerdir?
Cevap-32: Kur’an-ı Kerim’in lafzına sımsıkı sarılmak ve onun Hz. Peygamber ile Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer devirlerinin tamamını, Hz. Osman’ın ilk altı yıllık Hz. Ali’nin de tahkim’e kadar ki döneminde tatbik edilen şeklini benimseyerek bunların dışında kalan veya o anlayışa ters düşen bütün tefsirleri ve açıklamaları reddetmektir. İtikâdi esasları değişmez kalıplar içinde ele almışlardır.

Soru-33: İbadiyye’ye göre Kur’an- ı Kerim devlet nizamı olarak kabul edildiğinde görüşleri ne olmuştur?
Cevap-33: 1) Devlet anlayışları yani imamet.2) İtikadî Esaslar

Soru-34: İmameti açıklayınız?
Cevap-34: İbadiler devlet başkanı belirlemenin dini bir görev olduğunu söylerler ve imamın bey’at yoluyla başa geçirilmesi gerektiği inancındadırlar.

Soru-35: İmâmu’difa ve İmâmu’l-bey’a neye denir?
Cevap-35: İmâmu’difa, kitman halinde yaşayanlar tarafından belirlenenlere kendilerine bir saldırı vuku bulduğu veya hakimiyetin elde edilmesi için faaliyet gösterilmesi halinde İmâmu’difa denir.İmâmu’l-bey’a, normal şartlarda ve usulüne uygun olarak belirlenen imama denir.

Soru-36: İbadiyyenin imamet husunda ehli sünnetten ayrıldıkları nokta nedir?
Cevap-36: İmamların Kureyş’ten olmaması.

Soru-37: İbadiye göre imamet vasıfları taşıyanların özellikleri nelerdir?
Cevap-37: İmamet için soy değil mümin vasfını taşımalı. İlim, zühd ve adalet sahibi olmalıdır.

Soru-38: İmamın seçilmesi için gereken şartlar nedir?
Cevap-38: Bey’at. Bey’at 2 kademelidir.

Soru-39: İmamın seçimi için İbadiyyenin temel prensibi nelerdir?
Cevap-39: Cemaatin icmâı yani serbest seçim.

Soru-40: Bey’at ın kademelerini açıklayınız.
Cevap-40: İlk kademede altı kişilik şura tarafından yahutta ibadi meşaiyi tarafından seçilir. İkinci kademede bey’at ettiği adayı halka sunarak halktan onay alır.

Soru-41: İmamın azledilmesi hangi sebeple gerçekleşir?
Cevap-41: ALLAH’ın kitabından ayrılması ya da halka zulmetmesiyle olur.

Soru-42: İmamın azledilmesi hususunda ehl-i sünnetin görüşleri nedir?
Cevap-42: İmam-ı eşari tamamen hak yolu terk ettikleri zaman bile imamlara kılıçla karşı çıkmayı reddeder. İmam-ı Ebu Yusuf da hatalı bile olsa imama itaatın bütün müslümanlar üzerine zaruri olduğunu söyler. Ehl-i Sünnet isyanın fitneye vesile olacağı fitnenin ise Kur’an-ı Kerim’in kaçınılmasını istediği bir karışıklık ve nizamsızlık demek olduğu görüşünden hareket etmiştir.
* İbadi inanışında efdalin bulunması halinde mefdûl’ün imâmetinin caiz görülmüştür.

Soru-43: İbadiyye imamla birlikte çalışacağı bir şurayı (meclisin varlığını) kabul eder mi?
Cevap-43: İmamla birlikte meclisin varlığını reddeder fakat aynı anda müslüman ülkelerinde birden çok imamın bulunmasını kabul eder.

Soru-44: İbadiyye’ye göre imamın en önemli özelliği?
Cevap-44: Kur’an-ı Kerim’in bütün hükümlerini yerine getirmek ve adaleti sağlamaktır.Şeriatı uygularken ALLAH’ın kitabı Peygamberin sünneti ilk iki halifenin davranışlarına uyar ve bu uygulama sırasında kesinlikle tahkime yanaşmaz.

Soru-45: İbadi devleti için en önemli görev nedir?
Cevap-45: İyiliği emretme ve kötülükten sakındırma. Bununla birlikte İbadiyye diğer harici fırkalarına göre daha müsamahalıdır.

Soru-46: ibadiyyenin ehli kıbleye bakış açısı nedir?
Cevap-46: Ehl-i kıble müşrik değil sadece”nimeti inkar edenler “anlamında kafirdir.

Soru-47: İbadiyye’ye göre muhaliflerin ve idarecilerin bulunduğu yere ne ad verilir?
Cevap-47: Muhaliflerin bulunduğu yer iman bölgesi değil tevhid bölgesi; İdarecilerin bulunduğu ordugahlar da zulüm bölgesidir.

Soru-48: İtikadi görüşlerin temelini ne oluşturur?
Cevap:48: İman anlayışı teşkil eder. İman ikrar, amel, niyet, sünnete uymak, inanç konusunda hiçkimse için mazeret tanımamak, sufli arzulara uymamak ve takva yoluna girmekten ibarettir.

Soru-49: İman hangi durumda ortadan kalkar?
Cevap-49: Farzlardan birinin yerine getirilmemesi veya haram olan bir şeyin işlenmesi durumunda ortadan kalkar.

Soru-50: İbadiyye alimlerinin ALLAH’ın isim ve sıfatları konusunda görüşleri nelerdir?
Cevap-50: İbadi alimleri ALLAH’ın isim ve sıfatlarını benimsemekle birlikte onun temel sıfatının kıdem olduğunu söylerler.

Soru-51: İbadiyyelerin Kur’an, kader, şefaat ve Ruyetullah konusundaki görüşleri nelerdir?
Cevap-51: Kur’an ın mahluk olduğunu kabul ederler. Günahkar kimse için şefaatın sözkonusu olamayacağını ve kader konusunda da Eş’ariyye’ye yaklaşırlar. ALLAH’ın görülmesinin dünyada ve ahirette mümkün olmayacağını söylerler.

Soru-52: İbadilere göre ALLAH insanı kaça ayırır?
Cevap-52: ALLAH insanları mü’min ve kâfir olmak üzere 2 sınıfa ayırır. Küfür de nimet küfrü ve şirk küfrü olmak üzere 2’ye ayrılır.

Soru-53: İbadi grupları arasında sahabenin rivayetlerinin geçerliliğini sağlayacak ‘adl sıfatını taşıyıp taşımadığı konusunda farklı görüşler vardır. Bunlar nelerdir?
Cevap-53: Bir kısmına göre Kur’an ın fasık olarak bildirdiği Velid B. ‘Ukbe ve Sa’lebe b. Hâtıb hariç ashab adildir. Bazıları da sahabelerin hepsinin adil olduğu fiten ile ilgili olanlar dışında. Diğerlerine göre sahabelerin öbür insanlar gibi olup adaleti bilinenlerin rivayeti kabul edilir.