[limansız]

Din Psikolojisi Kitab Özeti

1. Din psikolojisi bilimi
2. GIRIS

Din, toplumsal kimligin basvuru kaynagi olarak önemini sürdürmeye devam etmektedir. Duygu ve arzularin en kararli baglilik ve taraftarliklarin da kaynagidir. Dini inanc ve degerlerinin güdülemesiyle insanlar iyi ve kötünün, dogru ve yanlisin ölcüsüne sahip olmakta ve bunlari koruma ve gelistirmeye calismaktadirlar.
Din psikolojinin tanimi
Bireylerin kutsal kabul ettikleri varlik/varliklarla iliski cercevesinde ortaya koyduklari her türlü söz, tecrübe ve davranisi tecrübi yöntemle arastiran bir disiplindir. Bireylerin ruhsal yasantilari ve davranislari icerisinde ortaya cikan “dini olgular” temel ilgi alanidir. Bireylerin yasadiklari dini hayati olusum, yapi, gelisim sartlari ve sürecleri, sonuclari ve etkileri acisindan ele alan bir bilim dalidir.
Din psikolojinin konusu
Bireyin ruhsal yasayis ve davranislari icerisinde dini nitelikli olgulari ele alip arastirir. Dinin veya dine karsi olan anlati ve söylemlerin karsisinda bireyin ortaya koydugu olumlu veya olumsuz öznel (subjektif) tutumlari arastirir. Kisinin cesitli duygu ve arzularini, karakter, tutum ve davranislarinin dini inanc ve yasayis üzerindeki etkileri karsilikli olarak arastirir. Bir kisinin dindarlik yasantisi onun bagli oldugu dini gelenek dikkate alinarak anlasilir.
Din psikolojisinin amaci ve önemi
Insan tecrübe ve davranisinda ortaya cikan dini tezahürleri anlamaya calismaktir, dinin insani ve kültürel gerceklik boyutunu aciga cikarmaktir. Dini yalnizca insan hayatindaki etki ve boyutlari acisindan ele alir. Insanlara saygi duymak, tarafsiz ve gözlemci bir tutumla onlari en azindan yasanan etkili bir gercek ve olgu olarak degerlendirmek durumundadir . Din psikolojisi din üzerine degil, dini yasayan insanlar üzerinde bir arastirma alanidir .
Din psikolojisinin diger bilim dallariyla iliskisi
Insan ve toplum bilimleri ile ilahiyat ilimleri ortak noktasinda bulunan ve din bilimleri adi verilen bir grup bilim dali arasinda yer almaktadir .
Insan ve toplum bilimleri
Din psikolojisinin genel psikoloji ile ortak olan pek cok yani vardir . Her ikiside ayni bilimsel ilkele r, yöntem ve tekniklerle calismalarini sürdürür .
Ilahiyat ilimleri
Bir dinin kendine ait kutsallari, inanc ve ögretileri, mezhep ve cemaat farklari, o dinin baglilarinin davranislarini anlamada temel referans noktalaridir.
Din bilimleri
Ilahiyat ilimleri ve insan bilimlerinin kesistikleri bir ortak noktada yer alan bir dizi bilim dalidir. Din psikolojisi ile ayni sinir üzerinde yer alan ve dini olgulari tecrübi yöntemlerle inceleyen bir dizi bilim dali olan Din Bilimleri denilen bu alanlari baslicalari sunlardir ;

• Din Sosyolojisi ; Din-toplum iliski ve etkilesimini ve bu cercevede ortaya cikan olgular, sürecler, kurumlar ve gruplasmalari inceler.
• Din Fenomenolojisi ; Dini olgularin temel manasini olusturan degismez özü , asil yapiyi ortaya cikarmaya calisan bir bilim dalidir.
• Din Antropolojisi ; Belli zaman ve mekanlarda özel bazi dini inanc ve uygulamalarin (özel bir ritüel) tezahürlerini arastiran bir bilim dalidir .
• Din Felsefesi ; Inanilan seyi, inanmanin ne anlama geldigini ve uygulamada inancin ne anlam ifade ettigini anlamak icin arastirir .
• Dinler Tarihi ; Tüm dinleri karsilastirmali olarak inceler. Din psikologlari , bireyin hayatinda gözlemledigi dini olgularin anlamini daha iyi ortaya koyabilmek icin, bunlarin gecmisten gelen köklerini ve gelisim tarzlarini arastirma ihtiyaci duyar .

Din psikolojisinde yöntem
Arastirma yöntem ve tekniklerinin baslicalari sunlardir;

1. Sistemli gözlemler ; Herseyden önce olaylari gözlemleyerek baslar . Olaylar ya uzaktan kendi dogal akisi icersinde (dogal gözlem) ya da arastirmacinin kendisi de olaylarin icinde yer alarak (katilimci gözlem) anlasilmaya calisilir . Psikolojinin asil kendine has yöntemi ic gözlemdir. Bir kimsenin icsel yasantilari ancak onun kendi ifadelerine basvurularak anlasilmaya calisilir.
2. Kisisel dokümanlarin sistemli incelenmesi ; (Biyografi, gibi) . W. James bu bilimin temellerini atmistir.
3. Anketler ; Yazili soru kagitlari bu alanda en cok kullanilan aractir. Bunlarin bir kismi , gecerlik ve güvenirliligi hesaplanmis ve her yerde kullanilabilen standart ölcme araclaridir.
4. Mülakatlar; Sözlü sorularin ve cevaplarinin kayit altina alinmasidir.
5. Tutum ölcekleri; Dinin inanc ve davranislarin yönünü (olumlu-olumsuz) ve siddet derecesini (güclü, zayif, kararsiz) anlamak icin gelistirilen ölcme araclaridir.
6. Kisilik testleri;
7. Davranislarin analizi; Gruplamalar, siniflamalar yapilarak unsurlar arasindaki ortak ve farkli yönler aciga cikarilmaya calisilir.
8. Semantik analiz ölcekleri; Dini kavramlarin bireyler tarafindan nasil anlasildigi ve tasavvur edildigi ölcülerek anla, haritalari olusturulmaya calisilir.
9. Klinik metotta kullanilan derinlikli analiz; Birebir görüsme yoluyla, bireylerin gecmis yasantilari, bilinc disi saplantilari ve kaygilari anlasilmaya calisilir.
10. Istatiksel analizler; Anketleri ve testler yoluyla elde edilen nicel veriler degiskenler arasindaki iliskilerin anlamli olup olmadigini ortaya cikarmak amaciyla cesitli istatistik analizlere basvurulur.
11. Deneyler; Farkli konularda deneyler yapilir.
12. Yorumlama ve degerlendirme; Cesitli teknik ve araclarla elde edilen olgular, psikolojide gecerli olan yorumlama yöntemlerine basvurularak degerlendirmelerde bulunulur.

Din psikolojisinde arastirma konulari
Dindarligin kaynaklari;

• Din ve biyoloji.
• Dinin tabiati ve islevleri, dinin sosyal kaynaklari.
• Dinin sosyal kaynaklari.

Dini ve manevi tecrübe

• Kutsallik algisi.

Dini gelisim

• Dini gelisimi etkileyen faktörler.
• Ergenlik ve genclikte dindarlik ve manevi yasam üzerine etkiler.
• Yetiskinlikte din.
• Din ve cinsiyet.
• Din yaslilik ve ölüm.

Dindarligin tanimi ve ölcülmesi.
Iman, süphe ve inancsizlik.
Dua, ibadet ve dini ritüel

• Duanin tabiati; türleri.
• Ibadetlerin tabiati
• Dini ayin ve psikolojik etkileri.

Din ve ahlaklilik

• Ahlaki yapi ve gelisim.

Tanri tasavvurlari.
Din degistirme.
Dini tutumlar.
Birey ve dini gruplar arasindaki iliskiler.
Din ve ruh sagligi.
Din ve akil bozukluklari.
Ölüm ilgileri ve din.
Mistisizm.
Kisilik ve din.
Din ve manevi yasam.
Erdem psikolojisi.
Mutluluk, hayat tatmini ve dindarlik.

Din psikolojisinin tarihcesi

Islam Dünyasinda Din Psikolojisi
Dini Kaynaklar ; Nefs Kur’anda 300’e yakin yerde gecmektedir. Nefsin kelime anlami bir seyin kendisi ve özü, zat, benlik, kendilik demektir. Kur’anda nefs gene lolarak, ruhsal ve bedensel, bilincli ve bilinc disi tüm fonksiyonlarin bütününden olusan insanin psikolojik yapisi anlaminda kullanilmaktadir. Nefsde bir yanda tabii, beseri diger yandan ise akli ve manevi bir boyut bulunmaktadir. Insanda inanma yetenegi (fitrat) bulunmaktadir. (Rum 30/30). Bu inanma yetenegi kendi yönünde saglikli bir gelisme gösterme imkani bulunursa Allah’a inanc ve baglilikla son bulur. (En’am). Bütün psikolojik islevlerin yeri ve kaynagi kalbdir. Kalb, düsünme ve akil yürütme, hidayet ve itmi’nan, acima ve esirgeme, manevi olarak arinma ve temizlenme, korku ve ürküntü, bunalma; hasret ve hiddet, iman ve takva gibi psikolojik sürecler kalpte yasanir. Kalp Kur’anda sadr, fuad, lübb, nüha gibi kavramlarla dile getirilmistir. Kur’anda en genis sekilde iman ve inkar psikolojisi islenmektedir. Nefsin tabiatinda yer alan dogal güdüler ve egilimlerde islenmistir.

Islam bilginlerinin calismalari; Hicri ücüncü asirdan itibaren Ilmü’n-Nefs, Ilmü’n-Nefs ve’r-Ruh, Kitabu’r-Ruh, Ilmu Ahval-i Ruh gibi basliklar tasiyan kitaplar ve risaleler ortaya cikti. Farkli bilim dallari bünyesinde ele alinan bu konularda öne cikan bazi isimler ve görüsleri sunlardir;
Haris el-Muhasibi; Islam dünyasinda psikolojik bakis acisiyla insanin ic hayatini inceleyen ilk bilgindir. Dini/ahlaki uyumlu bir hayat tarzi icin kisinin öncelikle kendisini ic acidan anlamaya calismasini israrla vurgulamistir. Er-Riaye li hukuk’i-lillah en önemli eseridir.
Kindi; Risale fi mahiyyeti’n-nevm ve’r-ru’ya/Rüyanin ve uykunun mahiyeti adli eseri, Islam dünyasinda rüya psikolojisi hakkinda yazilan ilk telif eserdir.
Farabi; Rüya ve vahiy psikolojisi konusunda sistemli bir teori ilk olarak kendisi tarafindan ortaya konulmustur. Ona göre sadik rüya, ilham ve vahyin kaynagi Faal Akil, insandaki alici organ ise hayal gücüdür.
Ibn Sina; Psikoloji ve din psikolojisinin cesitli konularinda bir cok eser vermistir. Ruhsal hallerin, cesitli duygu ve heyecanlarin davranislar ve bedensel fonksiyonlar üzerine, dolayisiyla saglik ve hastalik üzerine olan etkisini ikna edici tarzda ortaya koymustur. Duyulari dis ve ic olmak üzere ikiye ayirmistir.
Ebu Bekir Razi; et-Tibbu’r-Ruhani isimli eseri kavramsal gerekse ve icerik acisindan ilk ve özgün bir ruh sagligi kitabidir. Kisilik ve karakter bozukluklari ve bunlarin tedavi yollarini ele alan bir calismadir.
Gazzali; En büyük eseri Ihyau Ulumi’d-Din’dir. Psikolojik kavramlastirmalar, tahliller ve tasnifler yönünden oldukca zengindir.
Fahrüddin Razi; Kitabü’n-Nefs ve’r-Ruh ve serhu kuvahuma isimli eseri ahlak psikolojisi alaninda yazilmis, hem felsefi hem de dini görüsleri bir araya getiren en güzel kitaplardan birisidir. Razi’ye göre en temel psikolojik güdüler güc ve bilgi istegidir.
Ibn-i Haldun; Mukaddime eserinde insanin toplumsal egilim ve yeteneklerine özel bir önem atfetmektedir. Ona gore baski, siddet, zor ve cezaya dayali yönetim tarzlari altinda yetisen kimselerde korku ve boyun egme psikolojisi hakim olur.


Modern bati dünyasinda Din Psikolojisi

Din Psikolojisi, psikoloji bilimin bagimsiz bir disiplin olmaya basladigi yillarin hemen sonrasinda gelmistir. En önemli temsilcileri ABD’de yetismistir. W.James (1842-1910) bu bilim dalinin modern zamanlardaki asil kurucusu kabul edilir. The Varieties of Religious Experience (1902) (Dini Tecrübenin Cesitliligi) isimli eseri din psikolojisinin klasigi olarak kabul edilir.
G.Allport (1897-1967) W.James ile ayni cizgiyi benimseyen bir diger önemli isimdir. The Individual and His Religion (1950) Birey ve Dini isimli eserinde din ile kisilik arasindaki iliskiye dikkat ceker.
S.Freud (1856-1939) Psikanaliz ekolünün kurucusudur. Kariyeri boyunca din ile ilgilenmistir. Ona göre; tabiat ve toplum karsisinda yasanan caresizlik dini inanc ve uygulamalarin asil kaynagini olusturmaktadir. Din ve Tanri inanci akilci degil duygusal bir temele dayanmakta, ilkel ve cocuksu arzularin yatistirilmasi ve arzularin tatminine hizmet etmektedir. Sonuc itibariyle din bir yanilsamadan ibarettir. Din, insanlarin katlanilamaz sikintilara tahammülünü kolaylastirmakla birlikte sonucta, insanlari gerceklerden uzaklastirmakta, aklin gelismesini engellemektedir.
Freud’a en güclü elesti bizzat kendi yetistirdigi ögrencilerinden C.G.Jung (1875-1961) gelmistir. Ona göre din hem bireysel hem de tarihi acidan oldukca önemli bir olgudur. Önde gelen kitabi Modern Man Search of a Soul/Modern Insan ruhunu ariyor (1933). Insanin dindar bir tabiata sahip oldugunu, dinin insana özgü ve icten dogma bir olgu oldugunu ortaya koymustur. Jung dinin kökenini, bireye askin bir kaynaga, en eski insan atalarinin psikolojik kalitimlarinda var olan arketiplere dayandirir. Arketipler tüm insanliga has ortak davranis özellikleridir. Kisinin bireysel hayatinda sonradan elde edilen degil, ruhsal yapisinda kalitsal olarak varolan bilincdisi ruhsal iceriklerdir. Arketipler de kollektif bilincdisinda yer alirlar. Ona göre olgun ve anlamli bir hayat ancak din sayesinde mümkündür.
A.Maslow (1908-1970) Calismalariyla dini tecrübede kisisel boyutun önemini savunan gelenege önemli katkilarda bulunmustur. Ona göre gercek dindar, dini tecrübeler yasayan mistik insandir.
E. Fromm (1900-1980) dini olgulari sosyal psikolojik bir yaklasimla ele alir. Dini, yerine getirdigi islevler ve etkiler acisindan degerlendirir. Her insan, kendisini adayabilecegi bir nesnenin ve davranislarina yön verecek düsünsel bir sistemin ihtiyaci icindedir. Her insan olumlu ya da olumsuz herhangi bir dine ihtiyac duyar ve ona baglidir. Din varolussal bir ihtiyac olup, karsilanmamasi ya da yetersiz ve kusurlu olarak karsilanmasi ruhsal bir hastalik sebebidir. Tapinma araciligi ile insan özgürlük ve tatmin kazanabilir. Insanin kendini gerceklestir,esine, mükemmellestirmesine hizmet eden bir din hümaniter bir dindir. Buna karsilik insanlarin kendi dislarindaki görülmez, tutulamaz ve duyulamaz olan bir güce teslim olmalari seklindeki otoriter dinler vardir. Tanri kavramlar, insanin kendi hayatinda gerceklestirmeye calistigi kisisel güclerinin bir sembolü olarak anlasilmalidir.
V.Frankl (1905-1997) Psikoloji-din iliskisini The Unconsious God/Bilincdisi Tanri isimli kitabinda ele almistir. O insanin boyut ile Tanrisal boyutun farkli oldugundan; ulasilmasinin zor olmasindan ve onunla kurulan iliskinin niteliginden yola cikarak Gizli Tanri (Hidden God) kavramini kullanir. Insanoglu tarih boyu farkinda olmadan Tanri’yi icsellestirmis ve ona bilincdisi yoluyla baglanmistir. Dini, nihai anlam arayisi olarak degerlendiren Frankl’a göre, nihai anlam sonucunda nihai varolusa (Tanri’ya) ulasir.


Türkiye’de Din Psikolojisi
Bu ders ilk defa 1949 yilinda acilan Ankara Ilahiyat Fakültesinde okutulmustur. Ülkemizde bu alanda genellikle ilahiyatci arastirmacilar calisir.

Belli basli derslerde okutulmus kitaplardan bir kaci sunlardir;

1. Osman Pazarli, Din Psikolojisi.
2. Hayati Kökelekli, Din Psikolojisine Giris.
3. Hüseyin Peker, Din Psikolojisi.