[nurşen35]

İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ 2.KONU SORU-CEVAPLARI
1- İslam hukukunun oluşum sürecini anlatınız?
Cevap: Hz. Peygamber, sahabe, tabiun dönemlerinde hazırlık safhasının tamamlandığı; müctehid imamlar döneminde sistemleşmeye başladığı; mezhep merkezli dönemde ise sistemin olgunlaştığı ifade edilebilir.
2- Hz. Peygamber döneminde İslam hukukunun durumu ile ilgili Mekke safhasının özelliklerini anlatınız?
Cevap: Mekke’de geçen hicretten önceki 13 yıl zarfında tebliğ edilen esaslar ağırlıklı olarak Allah’ın birliği, Peygamberlik müessesesi, ahiret hayatı gibi temel inanç ilkelerinin yerleştirilmesine yönelik olmuştur.
3- Medine safhasının özelliklerini anlatınız?
Cevap: Bu dönemde ibadet konuları ile ilgili ayrıntılı hükümlerin yanı sıra evlenme, boşanma, velayet, miras, ticari hayat, akitler ve borç ilişkileri, haksız fiiller, cezalar, muhakeme usulü, savaş ve barışla ilgili kurallar vb. sosyal hayatın hemen her alanını düzenleyen kurallar vaz edilmiştir.
4- Hz. Peygamber döneminde İslam hukukunun temel kaynakları neydi?
Cevap: Vahiydir. İslam hukukunun ilk kaynağını Kuran (fıkıh terminolojisindeki adı Kitab) diğerini ise Peygamberin sünneti oluşturmaktadır
5- Sünnetin kapsamını yazınız?
Cevap: Sünnet, Hz. Peygamberin ahkam ayetlerinin anlaşılması ve uygulanması ile ilgili söz, eylem ve onaylamalarını içerdiği gibi, Kuran’da temas edilmeyen konuları hükme bağlayan tasarruflarını da kapsamaktadır.
6- Nas ne demektir?
Cevap: İslam hukuku terminolojisinde, Kitap ve Sünnetin her ikisini de ifade etmek için kullanılır.
7- İslam hukukunun kaynaklarını ifade etmek için kullanılan diğer terim?
Cevap: İctihad.
8- Hz. Peygamberin ictihadında söz konusu olan iki ihtimali yazınız?
Cevap: Eğer ulaşılan çözüm ilahi iradeye uygun değilse, vahiy aracılığıyla meselenin hükmü belirtilmekte ve konu açıklığa kavuşturulmaktadır. (zıhar olayındaki gibi). Eğer ulaşılan çözüm ilahi iradeye uygunsa herhangi bir müdahale olmamakta ve zımni bir olay şeklinde değerlendirilmektedir.
9- Hz. Peygamber döneminde sahabenin yaptığı ictihadın geçerli olması için ne gerekiyordu?
Cevap: Peygamber efendimizin onayından geçtiği takdirde geçerli sayılıyordu.
10- Hz. Peygamber döneminde İslam hukuku oluşum sürecinde dikkat çeken temel özellikler nelerdir?
Cevap: Tedrice riayet, kolaylık ilkesi ve toplumun maslahatının gözetilmesi.
11- Tedrice riayet hakkında bilgi veriniz?
Cevap: Bu dönemde hükümlerin vaz edilişi sırasında, mükellefiyetlerin aşama aşama belirli bir hazırlık ve alıştırma süreciyle yürürlük kazanmasıdır. Örneğin namazın önce sabah ve akşam olmak üzere iki vakitle başlaması daha sonra beş vakte çıkarılması yada içki ve kumarın yasaklanmasının birkaç aşamada gerçekleşmesi.
12- Kolaylık ilkesi hakkında bilgi veriniz?
Cevap: İlahi iradenin mükelleflerin zorluk ve sıkıntı içinde değil bilakis kolaylaştırmayı hedeflediği bizzat Kuran’da açıklanmıştır. Peygamberimizde günah söz konusu olmadığı müddetçe her iki alternatifin en kolayını tercih ettiği nakledilmektedir. Örneğin ikrah, hastalık, yolculuk, hata, unutma vb. hususlarda kolaylıklar…
13- Toplumun maslahatının gözetilmesi hakkında bilgi veriniz?
Cevap: Bazı hukuki düzenlemelerin toplumun maslahatı doğrultusunda değişime tabi tutulduğu görülmektedir. Örneğin vefat eden bir erkeğin eşinin bekleme süresi bir yılken daha sonra dört ay on gün olarak tespit edilmiştir.
14- Nesh kavramını açıklayınız?
Cevap: Toplumun maslahatı gözetilirken değişen hükümler ve yasaklar İslam hukuku terminolojisinde nesh kavramı kapsamında değerlendirilmiştir. Örneğin Medine’de kıtlık yaşandığı bir dönemde kurban etlerinin üç günden fazla evde tutulmasını yasaklayan Hz. Peygamber, bir yıl sonra kıtlık ortadan kalktığı için ilgili yasağı kaldırmıştır.
15- İslam hukuku oluşum sürecinde sahabe dönemi hakkında bilgi?
Cevap: Sahabe döneminden bahsettiğimizde, dört halife dönemi ve kısmen Emevi idaresini kapsayan zaman dilimi söz konusudur. Özellikle ilk iki halife dönemindeki uygulamalar İslam hukuk düşüncesinin gelişimi açısından ayrı bir önem taşımaktadır.
16- Mekke, Medine ve Kufe’de gerek fetva hususunda gerekse fıkhi birikimin aktarılmasında önemli rol oynayan fakihler kimlerdir?
Cevap: Mekke’de İbn Abbas
Medine’de Zeyd b. Sabit ve İbn. Ömer
Kufe’de Abdullah b. Mesud
17- Sahabe döneminde İslam hukuk kaynakları nelerdir?
Cevap: Kitap, Sünnet ve İctihad
18- Şura ne demektir?
Cevap: Önde gelen sahabelerin bir araya toplanarak atılacak adımlar ve alınacak kararlar konusunda onların görüşlerinin alınması “şura”dır. İctihaddan farklı olarak danışma esasına dayanır.
19- Sahabenin icmaı hakkında bilgi?
Cevap: Eğer fakih sahabelerin hepsi toplanmışsa ve şura kararı açıklandıktan sonra bir muhalefet söz konusu olmamışsa, bu şekilde ulaşılan sonuçlar, daha sonraki döneme sahabenin icmaı şeklinde yansımıştır.
20- Sahabe dönemindeki İctihad faaliyetinin özellikleri nelerdir?
Cevap: *İctihad geniş bir şekilde uygulanmış ve tavsiye edilmiştir. Bu dönemde görülen İctihad faaliyetleri somut meseleleri çözmeye yöneliktir. Farazi fıkıh olgusuna rastlanmamaktadır.
* Sahabe İctihad sonucu ulaşılan hükümleri, nassların açık hükümleriyle bağlayıcılı açısından aynı derecede tutmamış, bu hususu ısrarla vurgulamıştır.
* Belli illet ve hikmetlere dayandığı düşünülen nasların, zamanın ve şartların etkisi sonucu illetlerinde bir değişme yaşandığı kanısıyla, amaçsal yorma tabi tutuldukları görülmektedir.
*Sahabe dönemi hukukçuları nas bulunmayan konularda çözüme ulaşmak için ictihad etmişlerdir. Bu hususta kendilerine rehberlik eden ana unsur, Hz. Peygamberle bir arada olmanın, onun hukuki konulardaki yaklaşım tarzına tanık olmanın kazandırdığı meleke olmuştur.
21- Rey ne demektir?
Cevap: Sahabeler, hakkında nas bulunmayan konularda bazen Hz. Peygamber dönemindeki bir olayla benzerlik kurmuşlar bazen de fayda ve maslahat açısından konuya yaklaşarak uygun gördükleri çözümü benimsemişlerdir. Yaptıkları ictihad faaliyeti genel olarak rey adı altında ifade edilmiştir.
22- Sahabeler arasındaki görüş ayrılıklarının sebepleri nelerdir?
Cevap: *Kuran ve Sünnet nasları delalet açısından, her zaman aynı kesinliğe sahip değildir.
*Sahabelerin sünnet konusundaki birikimleri aynı seviyede değildi.
*Her sahabenin zihin yapısının ve hukuki melekesinin farklı olması.
* Sosyal çevre farkı.
23- Sahabe döneminin temel özellikleri nelerdir?
Cevap: Öncelikli olarak bu dönemde Kuran ve Sünnet nasları hukuki açıdan yorumlanmış, sonraki dönemlere intikal edecek bir birikim meydana getirmiştir. Nasların hukuki yorumunun yanında sahabe fetvaları da tespit edilerek sonraki dönemlere kaynak teşkil etmiştir. Dönemin diğer önemli özelliği de siyasi gruplaşmanın hukuki anlayış üzerindeki tezahürleridir. (hariciler, şia, ehlisünnet ve-l cemaat)
24- Tabiun dönemi hakkında bilgi veriniz?
Cevap: Sahabeden sonraki nesli ifade etmektedir. Bu dönemin önemli bir bölümü Emeviler ‘in iktidarı zamanına denk geldiği için “emeviler dönemi” olarak da adlandırılmaktadır. Tabiun dönemi fıkıh hareketleri içersinde “mevali” adı verilen, Arap kökenli olmayan alimler önemli rol oynamışlardır.
25- Tabiun döneminde ilk akla gelen hukukçular kimlerdir?
Cevap: Medine’de Said b. Müseyyib
Mekke’de Ata ve İkrime
Kufe’de Alkame b. Kays, İbrahim en-Nehai ve Said b. Cübeyr
26- Tabiun dönemi hukukun kaynakları nelerdir?
Cevap: Kitap, Sünnet, Sahabenin icmaı, İctihad (rey)
27- Tabiun dönemi temel özellikleri nelerdir?
Cevap: Tabiun döneminde İslam hukukunun gelişimi açısından dikkat çeken en önemli özellik, hukuk alanında ekolleşmelerin ortaya çıkmasıdır. Hicaz ve Irak ekolleri…
28- İki ekol arasında bilgi?
Cevap: Hicaz müctehidlerinin çoğunu hadis ehli, Irak müctehidlerinin çoğunu rey ehli oluşturur.
29- İki ekol arasındaki benzerlikler ve farklar nelerdir?
Cevap: Her iki grupta hadisin bağlayıcı bir hukuk kaynağı olduğu, ictihad ve reyin de nas bulunmayan konularda kullanıldığında anlaşmaktadırlar. Ancak rey ehli fıkıhçılar, nasların akılla anlaşılabilir illetlere dayandığını ve insanların maslahatını gerçekleştirmeyi hedeflediğini düşünmektedir. Naslara bu bakış açısıyla yaklaştıklarından nas bulunmayan yerde rey lerini kullanarak ictihad etmekten kaçınmazlardı. Buna karşın hadis ehli , bütün çabalarını hadislerin ve sahabe fetvalarının ezberlenip anlaşılmasında yoğunlaştırmışlardır.
30- İki ekol arasındaki zihniyet farkını bir örnekle anlatınız?
Cevap: Hz. Peygamber’in hadislerinde 40 koyunda 1 koyunun zekat olarak verilmesi, fıtır sadakası olarakta bir ölçek hurma yada arpa verilmesini istemektedir. Bu hadislerin akılla anlaşılabilir illetlere dayandığını düşünen rey ehli fıkıhçılar bunları ayni olarak vermesini şart koşmayıp aynı değerde kıymetlerinin ödenmesiyle nassın amacının gerçekleştirmekte olduğunu düşünürken; hadis ehli fıkıhçılar ayni olarak verilmesini şart görmüştür.
31- Hicaz bölgesinde hadisin, Irak bölgesinde rey in yoğunlaşmasının sebebi nedir?
Cevap: *Hicaz bölgesinde hadisler ve sahabe fetvalarından oluşan fazla miktarda nakle dayalı fıkıh materyali bulunuyordu. Irak bölgesinde ise bu yoğunlukta rivayet malzemesi yoktu.
*Siyasal kamplaşma sonucu ortaya çıkan kamplaşmanın Irak’ta yoğun bir etkisi vardı. Kimi gruplar kendi ideolojisi doğrultusunda hadis uydurmaktan çekinmiyordu. Bu durum Iraklı hukukçuları rivayetlerin kabulü konusunda titiz davranmaya yönlendiriyordu.
*Irak bölgesindeki gündelik yaşam ve sosyal çevre, Hicazda rastlanmadığı ölçüde karmaşık bir yapı arz ediyordu. Dolayısıyla çözülmesi gereken çok sayıda mesele ortaya çıkıyordu.
32- Müctehid imamlar dönemi hangi zaman dilimini kapsar?
Cevap: Hicri ikinci asrın başlarından itibaren dördüncü asrın ortalarına kadar uzanan zamandır.
33- Müctehid imamlar döneminin diğer adları nelerdir?
Cevap: İslam hukukunun oluşum sürecinde oldukça önemli merhalelere sahne olan bu zaman için “fıkıhın altın çağı” ve “tedvin dönemi” gibi nitelemeler de kullanılır.
34- Müctehid imamlar döneminde fıkıh çalışmalarının yoğunluğunun ve itibarının artmasının nedenleri nelerdir?
Cevap: *Abbasiler, toplum üzerinde meşruiyet kazanmak ve etkinliklerini artırmak amacıyla dini konulara ve ilim adamlarına ilgi göstermiş ve bu alanda çalışmaları teşvik etmiştir.
*İslam ülkesinin sınırlarının yayılmasıyla, İslam’a yeni giren, farklı gelenek ve kültürlere sahip insanların ameli konularla ilgili birçok hükmü öğrenme ihtiyacı hissetmesi.
*Kuran ve Sünnetin hukuki yorumlarının yapılmış olması, sahabe ve tabiun fukahasının fetva ve ictihadlarında oluşan birikimlerin, onlara İslam hukukunun tedvini ve sistemleştirilmesi konusunda zemin hazırlamıştır.
*Bu dönemde hukuki konularda üstün yeteneklere sahip kabiliyetli hukukçular yetişmiş ve bunların etrafında “mezhep” adıyla anılan hukuki yapılanmalar gerçekleşmiştir.
34- Müctehid imamlar döneminde hukukun kaynakları nelerdir?
Cevap: Kitab ve Sünnet, sahabe icmaı, sahabenin bireysel ictihadları, rey.
35- Müctehid imamlar döneminin temel özellikleri nelerdir?
Cevap: Bir önceki dönemde ekolleşmeler yaşanmışken bu döneme o ekollerin içersinden şahıs merkezli yeni bir hukuki yapılanma doğmuştur. (mezhep). Fıkıhın tedvin edilmesi bu dönemin diğer bir özelliğidir. Fıkıh usulünün tedvinine de bu dönemde başlanmıştır.
36- Günümüze ulaşan ilk fıkıh usulü örneği?
Cevap: Şafii’nin Er-Risale adlı eseri.
37- Mezhep merkezli dönem hangi zamandadır ve diğer adı nedir?
Cevap: Hicri dördüncü asrın ortalarından itibaren başlayıp, kanunlaştırma hareketleri ve yenileşme arayışlarının yaşandığı 19.yy sonlarına kadar sürmüştür. “taklid dönemi”
38- Usül terminolojisinde taklidin açıklamasını yapınız?
Cevap: Delilini bilmeksizin bir başkasının görüşüyle amel etmek.
39- Bu dönemin İslam hukuku tarihi açısından en önemli vasfı?
Cevap: Hukuki faaliyetlerin artık mezhep yapılanmalı çerçevesinde sürdürüleceğinin tüm toplum tarafından benimsemiş olmasıdır.
40- Müctehid imamlar döneminin akabinde mezhep yapılanmasının yaygınlaşmasını ve yerleşmesini sağlayan faktörler nelerdir?
Cevap: *Hukukta istikrar ihtiyacı önemli ölçüde kendini hissettiriyordu.
*Kurucu hukukçuların öğrencilerinin, hocalarının görüşlerini sistemleştirme ve yaymadaki gayretleri de ekolleşmeyi hızlandırmıştır.
* Müctehidlerin İslam hukukunun tüm konuları ile ilgili görüşlerinin yazılı kaynaklarda bir araya getirilmesi, hem hukuk öğrenimini kolaylaştırmış hem de mezhep yapılanmasına katkı sağlamıştır.
41-Mezhep merkezli dönemin temel özellikleri nelerdir?
Cevap: *Bu dönemde mezhep kurucuların ictihad ve yorumları sistemleştirilmiş, bunlardan bir takım genel kurallar çıkarılmış, bu kurallar ışığında da bir çok yeni mesele hükme bağlanmıştır.
(tahric)
*Bu dönemde, karşı karşıya kalınan somut meselelerle ilgili üretilen çözümleri bir araya getiren “fetava, nevazil ve vakıat” türü eseler önemli bie yekun tutmaktadır.
*Dönemin bir diğer özelliği hukuki alanda kendini gösteren örfi hukuk ve kanunname geleneğidir.
42- Kanunlaştırma hareketleri ve yenileşme arayışlarının ortaya çıkış sebebi nedir?
Cevap: İslam dünyasının modernleşme sürecine girmesiyle, bir çok alanda olduğu gibi hukuki alanda da tartışmalar ve arayışlar kendini göstermiştir. Bu aşama ile de kanunlaştırma hareketi ortaya çıkmıştır.
43- Mecelle hakkında bilgi veriniz?
Cevap: Asıl adı Mecelle-i Ahkam-ı Adliye 1869-1876 yılları arasında hazırlanmış 1852 maddelik bir kanundur. Esas itibariyle eşya, borçlar ve yargılama hukukuyla ilgili kısımları kapsamaktadır. İslam hukukunda kanunlaştırma hareketinin ilk örneğidir. Hanefi mezhebine bağlı olarak hazırlanmıştır. Kaynakları ve muhtevası itibariyle İslam hukukuna dayanan Mecelle, form itibariyle Batı kanunlarını örnek almıştır.
44- Mecellenin akabinde İslam hukukuna dayalı ikinci kanun? Ve Mecelleden farkı?
Cevap: 1917 tarihinde yürürlüğe giren “Hukuk-i Aile Karnamesi”. Hazırlanışı esnasında Hanefi mezhebi dışındaki diğer mezheplerin hatta mezhepleşememiş Müctehidlerin ictihadlarından da yararlanılmıştır.