[Mihrinaz]

2. ÜNİTE KARAHANLILAR

Hanedanın aslı karluklara dayanmaktadır.840 yılında Uygurların zafiyetinden
yararlanarak Balasagun ve Taraz ı işgal edip, Uygurların Kırgızlar tarafından
yıkılmasından sonra bagımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Balasagun merkez
olarak seçildi. Devlet altay sistemine göre 2 ye ayrıldı. Dogu kısmının hakimi
Balasagun da Arslan Hakan dı. Batı kısmında ise Talas başşehir olarak seçildi
ve Bugra Han idaresine verildi.

KARAHANLI devleti 840 yılında Bilge Kül Kadir Han tarafından
kurulmuştur.Bilge Kül Kadir Han dan sonra oglu Arslan Han Bezir ve Oğulçak
hüküm sürdü.Samanilerden İsmail bin Ahmed Talas ı zapt edince buradaki
türk emirler ve dihkanlar müslüman oldu.Bu olaydan sonra Oğulçak başşehri
Kaşgar a taşıdı.Samani topraklarına saldıran Oğulçak kendine sıgınan
şehzadeyi kabul etti. Bu müslüman şehzade ve sofilerle karşılaşan Oğulçak
yeğeni Karahakan Satuk b. Bezir müslüman olarak Abdülkerim adını aldı.
Tahta geçti ve Balasagun a hakim oldu.Türkler arasında islam yayıldı.
Karahanlılar 944-945 yılları arasında islamiyeti kabul etmiş oldular.
SamaniKarahanlı mücadelesi yerini dostluk ve iş birligine bıraktı.955 yılında vefat
eden Satuk Buğra Han ın yerine oğlu Musa geçti.Mektep,medrese,mescit
açarak ulema ya imkanlar sağladı.Kardeşi Arslan Han Baytaş süleyman Musa
nın ardından tahta geçti.Doğu Karahanlı koluna son verdi.Karahanlı
devletine islamı hakim kıldı. Baytaş Süleyman ın yerine geçen oğlu Ebu l
Hasan Ali Arslan Han, Ebu Ali Simcuri ile bersber Samaniler in topraklatını
paylaştı.Horasan Simcurilerin,Maveraünnehir ise Ebu l Hasan Ali Han ın
kardeşi Harun Buğra Han ın hakimiyetine verildi.İslamiyetin yayılmasında
büyük gayretleri olan Ebu l Hasan Ali 998 yılında vefat etti.

Mavraunnehir i fetheden ve adınapara basılan ilk Karahnlı Kılıç Buğra Han
dır.998 yılından sonra Karahanlılar Ali ve Hasan koluna ayrıldılar.İlig Han
Nasr batıda hüküm sürdü ve Samanilerle mücadele etti.İlig Han o tarihte
Abbasi Halifesi Kadir-Billah ı tanıyan ilk Karahanlı hükümdardır.İlig Han
Nasr,Samani topraklarına yürüdü ve başşehir Buhara yı ele geçirdi.Abbasi
halifesi onun hakimiyetini tasdik etti.Bölgeye kendi valilerini atayan İlig Han
Özkent te döndü. Samaniler böylece fiilen sona erdi.1003 yılında
Karahanlılardan kaçmayı başaran Ebu İbrahim İsmail b.Nuh Buhara da tahta
geçti fakat bir süre sonra öldürüldü ve Samani devleti sona erdi.İlig Han
Nasr Belh savaşında Gaznelilere yenildi.1012-1013 yılları arasında İlig Han
Nasr vefat etti ve yerine Arslan İlig Han lakabıyla Mansur b. Ali geçti ve
hanedanın en meşhur hükümdarı oldu. Talas, Şaş,Fergana,Özkent,Hocend,
Buhara yı ele geçirdi. Ebu Nasr Ahmed in ölümünden sonra en güçlü
hükümdar adayı Mansur Karahanlı tahtını Yusuf Kadır Han a bıraktı. Orta
Asya da islam ın yayılması için büyük gayret sarfeden Yusuf Kadır Han
zamnında Karahanlılar Hotenden Ceyhun a kadarki bölgeye hakim
oldular.Yusuf Kadır han ın vefatından sonra Karahanlı devleti doğu ve batı
olmak üzere 2 ye ayrıldı.(1042)

BATI KARAHANLI DEVLETİ
Devletin merkezi Özkent tir. Asıl hakimiyet İbrahim Tomgaç Han a
aittir.İbrahim tomgaç Han dirhem bastırmış,fiyat istikrarı sağlamış dindar
biriydi.İlerleyen zamanlarda devlet Semerkant tan idare edilmiştir.
Doğu Karahanlılar dan,Şaş,İlak,Tünhas,Fergana gibi yerleri
almıştır.Kendisinden sonra tahta Şemsülmülk Nasr b. İbrahim
geçmiştir.Şemsülmülk kendi döneminde en çok imara önem vermiştir.Daha
sonra tahta Ebu Şuca Hızır b. İbrahim geçti.Bu dönemde Batı Karahanlılar
buhran dönemine girdi.Selçuklu sultanı Melikşah,Ahmed’i esir alarak batı
karahanlıları Selçuklululara bağladı.Kısa zaman sonra tahta iade edilen
Ahmed ,Selçuklulara bağlı kaldı fakat ulema ile girdiği ihtilaftan sonra idam
edildi.Daha sonra Selçuklu- Karahnlı ittifakı Karluk-Karahıtay ordusu
karşısında yenilgiye uğradı.Karahıtaylar Maveraünnehir i işğal etti.Batı
Krahanlılar Karahıtay kentine ggirdi.Batı Karahanlıların son hükümdarı
Osman oldu.Harzemşah Muhammed’in Semerkant’ı fethi ile Osman idam
edildi ve Batı Karahanlılar son buldu.

DOĞU KARAHANLILAR
İlk hükümdarı Süleyman Arslan Han b.Yusuf.Onun zamanında 1043 yılında
yaklaşık 10 bin çadırdan oluşan Türk topluluğu müslüman oldu.Taht
kavgaları yüzünden devletin gücü zayıfladı.Doğu Karahanlılar arasında en
meşhuru Tavgaç Buğra Kara Hakan alimleri destekledi.Yusuf Has Hacib
meşhur eseri Kutadgu Bilig i ona ithaf etmiştir.Kaşgarlı Mahmud’un
önemli eseri olan Divan-ı Lügati’t-Türk aynı döeneme aittir.Daha sonra tahta
Ahmed geçti.Karahıtayları yenerek Nuruddevle lakabını almıştır.Daha sonra
II. İbrahim Han geçti.Karahıtaylardan yardım isteyen II.İbrahimKarahıtaylara
kendilerini bağlamış oldu.1210 yılında Doğu Karahanlıla son buldu.

DEVLET TEŞKİLATI
Karanlılarda devlet hanedanın ortak ortak mülkü sayılır.Devletin başı
hakandır.Hanedan üyeleri kendilerine bırakılan yerlerde yarı bağımsız
hareket ederler. Hakan bir baba gibi halkını doyurmakla mükelleftir.Bu
sebeple halka bayramlarda umumi ziyefet verilir.ŞÖLEN veya acemlerin
HAN-I YAĞMA dedikleri gibi yemek yendikten sonra sofradaki bütün kap
kacaklar yağma edilirdi.Hükümdarın başında daima ‘çetr’ denilen şemsiye
tutulur,karşısında eski Türk devletlerinde olduğu gibi kös,davul
çalınırdı.Bürokraside hem Türkçe hem Arapça kullanılmıştır.Hanedan
arasındaki mücadeleler, devlet adamları arasındaki çekişmeler devletin
zayıflamasına neden olmuştur.Bölge Harezm ve Moğollar tarafından yağma
edilmiştir.

İLMİ HAYAT
Karahanlı devri kültür,sanat ve islami ilimler açısından önemlidir.Buhara ve
Semerkant önemli iki merkezdir. Hanefi mezhebi bu bölğede ilerlemiştir.Türkİslam edebiyatınaait ilk örnekler bu dönemde çıkmıştır.
Hakani Türkçesi Türk lehçesi olarak kabul edilmiştir.Kutadgu Bilig , mesnevi tarzında kaleme
alınmış 6645 beyitlik bir siyasetnamedir.Türk devlet teşkilatını anlatan en
önemli kaynaktır.Eser Allah’a hamd , Peygamber’e salatu selam ile
başlar.baharın güzelliklerini tasvir ile hükümdarın medhine geçer.Kitap
bilgi,dil,iyilik konuları üzerinde durur.Eserin ismi ‘Saadet Veren İlim’
anlamına gelir.

Kaşgarlı Mahmud’un eseri Divan-ı Lügati’t Türk ise o devir Türk dil ve
medeniyetini temsil eder.Abbasi halifesi Muktedi Billah a ithaf
edilmiştir.Türkçe den Arapçaya sözlük olarak düzenlenmiştir.
Atabetü’l Hakayık Edip Ahmed tarafından ele alınmış manzum bir ahlak
kitabıdır.Bu eser ‘bir ahlak ve öğüt’ kitabıdır.Karahanlılar döneminden
günümüze ulaşan mimari yapılar;Hazara cami,Muğak Attari cami,Arap Ata
türbesi,Ayşe Bibi türbesi,Baltacı türbesi,Ribatı Melik. Bu binalar tuğla kerpiç
karışımından yapılmıştır.

DEĞERLENDİRME SORULARI
1)Karahanlı ailesinin biline ilk hükümdarı?
cvp)d-Bilge Kül Kadir Han

2)Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig adlı eserini nerede yazmaya başlamış ve
nerede tamamlamıştır? cvp)b- Balasagun-Kaşgar

3)Kaşgarlı Mahmud Divanı Lügati’t Türk adlı eserini hangi tarihte yazmıştır?
cvp)c-1072-1077

4)lak Doğu Karahanlı devleti ‘nin kurucusu kimdir?
cvp)d-Süleyman b. Yusuf

5)Edip Ahmed Yukneki’nin Atabetül Hakayık adlı eserinin içeriği esas olarak
neden müteşekkildir? cvp)e-Ahlak ve öğüt kitabıdır