Muhkem Ve Müteşabih

[NUR]

Muhkem Ve Müteşabih

MUHKEM VE MÜTEŞABİH


Muhkem: Lügat manası sağlam, manası açık, yorum götürmez, şüphe kabul etmez anlamında if’al vezninde, arapça ismi mef’ul bir kelimedir. Muhkem ayetler, manası açık olan, manasında ihtilaf edilmeyen, manalarının anlaşılması için açıklamaya ihtiyaç duyulmayan, manası herkes tarafından anlaşılabilen ayetlerdir.

Müteşabih: Birden fazla manaya gelen, manası açık olmayıp manasında kapalılık bulunan, açıklamaya ihtiyaç duyulan veya muhkem ayetlere ters gibi görünen ayetlerdir.

Muhkem ve müteşabih kelimeleri Kur’an’da değişik anlamlarda kullanılmıştır. Buna göre:

1) Kur’an’ın tamamı muhkemdir.

“Bu kitap öyle bir kitap ki, onun ayetleri muhkem kılınmıştır.” (Hud: 11/1)

Bu ayete göre Kur’an’ın bütün ayetleri muhkemdir. Bundan kasıt; onun hak kitap olduğunu, onda bir eksiklik bulunmadığını, lafızlarının fasih, manalarının sahih, bütün ayetlerinin ise hikmetle dolu olduğunu bildirmektir.

2) Kur’an’ın tamamı müteşabihtir.

“Allah en güzel sözü indirmiştir. O müteşabih bir kitaptır.” (Zümer: 39/23)

Bu ayete göre Kur’an’ın hepsi müteşabihtir. Müteşabih kelimesi birbirine benzer manasındadır. Buna göre bu ayetteki müteşabihten kasıt; Kur’an’ın bütün ayetleri güzellik, doğruluk ve hidayeti gösterme bakımından birbirine benziyor demektir. Her ayetin bir manası vardır. Fakat bu manalar hiç bir zaman birbirine zıt değildir.

3) Kur’an’ın bir kısmı muhkem, bir kısmı ise müteşabihtir.

“O sana kitab'ı indirendir. Ondaki ayetlerin bir kısmı muhkemdir ki onlar kitabın anasıdır. Diğerleri de müteşabihtirler. Kalplerinde eğrilik bulunanlar, fitne çıkarmak ve onun tevlini aramak için müteşabih olanlarına tabi olurlar. Onun tevilini Allah'tan başka kimse bilmez. İlimde derinleşmiş olanlar da derler ki: "Biz, ona iman ettik; hepsi Rabbimizin katındandır. Akıl sahiplerinden başkası düşünmez." (Al-i İmran: 3/7)

Yani Ey Muhammed! Kur’an’ı sana Allah indirdi. Hiçkimsenin bu konuda şüphesi olmasın. Bu kitabın içerisinde birbirine zıt hiçbir hüküm yoktur. Ayetleri birbirleriyle çelişkili değildir. Kur’an’daki ayetlerin bir kısmı muhkemdir ki onlar kitabın temeli ve esasıdır. Bunlar manası ve tefsiri bilinen, tek mana ifade eden, başka mana verilemeyen, manası tahrif edilip saptırılamayan, başka delillere ve açıklamalara ihtiyaç duyulmadan anlaşılan, haramı, helali, emirleri, nehiyleri, vaadi, tehdidi, cezaları, ögütleri ve ibretleri belirten, nesheden, kendisiyle amel edilen ayetlerdir. Kur’an’ın çok az bir kısmı da müteşabihtir. Bunlar gerçek manasını Allah’tan başka kimsenin bilmediği, birkaç manaya gelen, manası tahrif edilmeye, değişik manalar verilmeye müsait olan, anlaşılması için başka delillere ve açıklamalara ihtiyaç duyulan, Kur’an’ın yeminlerini ve misallerini anlatan, neshedilen ve kendisiyle pratik hayatta amel edilmeyen ayetlerdir. Kalplerinde şüphe hastalığı bulunan, hakkı istemeyen kimseler, müslümanlar arasında fitne çıkarmak için müteşabih ayetleri heva ve heveslerine göre te’vil ederler. Halbuki müteşabih ayetlerin gerçek tevilini Allah'tan başka kimse bilemez. İlimde derinleşmiş olan kimseler ancak Allah’ın dilediği oranda cüz’i bilgiye sahip olurlar. Onlar şöyle derler: "Biz, muhkemiyle müteşabihiyle Kur’an ayetlerinin tamamına iman ettik; hepsi Rabbimizin katındandır. Aralarında hiçbir çelişki yoktur. Akıl sahiplerinden başkası böyle düşünmez."



Müteşabihin Kısımları:


Er-Ragıb el-İsfehani (502/1108) müteşabih ayetlerin manasına vukuf yönünden üç kısımda incelenebileceğini ifade eder. Birincisi, bilinmesi mümkün olmayan müteşabihlerdir ki, bunu ancak Allah bilir. Kıyametin vakti gibi. İnsonoğlu sebeplere tevessül ederek onun manasını bilebilir. Mesela garib kelimeler, muğlak hükümler gibi. Üçüncüsü, yukarıda zikrettiğimiz iki madde arasında olanlardır ki, bu da ilimde rusuh sahibi olan bazı zevata tahsis edilmiş, diğerlerinden ise gizlenmiştir. Mesela Rasulullah İbn Abbas için “Allah’ım onu dinde fakih kıl. Ona tevili öğret.” şeklindeki duası gibi.

Genel olarak usul uleması müteşabihatı iki kısıma ayırmışlardır:

1) Muhkemle mukayese edildiğinde manası bilinebilen ayetler.

2) Hakikatını bilmeye imkan bulunmayan ayetler.[347] Mücahid bunları şöyle tarif eder: “Muhkem ayetler helal ve harama dair olan ayetlerdir. Müteşabihler ise, bazısı bazısını tasdik ve tefsir eden ayetlerdir.”[348] İbn Ebi Hatim de Ali b. Ebi Talha tarikiyle İbn Abbas’dan şöyle rivayet etmektedir: “Muhkemler nasih, helal, haram, hudud, feraiz, iman edip amel edilen hususlardır. Müteşabihler ise , mensuh, mukaddem, muahhar, emsal, yeminler ve iman edilip salih amel edilmeyen hususlardır.[349]