Teravih Namazının Rekat Sayısı Hakkındaki Üç Görüş ve İncelemesi...

[NUR]

Teravih Namazının Rekat Sayısı Hakkındaki Üç Görüş ve İncelemesi...

Bu konuda âlimlerin üç görüşü vardır:

Birinci görüşe göre teravih sekiz rekâttır Muhaddislerin ve muhakkiklerin görüşü budur

İkinci görüşe göre teravih yirmi rekâttır Üç imam; Şafiî, Ebü Hanîfe ve Ahmed böyle söylemişlerdir

Üçüncü görüşe göre ise teravih otuz altı rekâttır Bu da İmam Mâlik'in görüşüdür

Şimdi birinci görüşün delillerinden bazılarını verelim:

1) Hz Aişe'nin hadisi: O şöyle diyor: "Rasûlullah ne Ramazan'da ne de Ramazan'dan başka gecelerde onbir rekâttan fazla namaz kılmış değildir Önce dört rekât kılardı ki onların güzelliğini ve uzunluğunu sor*ma Sonra dört rekât daha kılardı Onlarında güzelli*ğini ve uzunluğunu sorma Sonra üç rekât namaz kılardı" [Hadis Muttefekun aleyhtir Buhâri (Fethu'l-Bâri ile birlikte) lll,33; Müslim, 1,509 (MFuâd Abdulbâkî baskısı)]

İbn Huzeyme de Sahih’inde [Sahîhu İbn Huzeyme, III,341] "Hz Peygamber'in Ramazan Gecesinde Kıldığı Namaz Sayısı Babı" başlığını taşıyan bir bölüm açmış ve orada bu hadisi zikretmiştir Nitekim Beyhakî de Süneni’nde [Beyhakî, el-Sunenu’l-Kubrâ, II,495] "Ramazan Ayındaki Gece Namazının Rekâtla*rının Sayısı Hakkında Nakledilenler Babı" başlığını taşıyan bölümde bu hadisi nakletmiştir

Açıkça görülüyor ki bunların hepsi Rasülüllah'ın Ramazan'daki ve Ramazan dışındaki gece namaz*larının rekâtları sayısını bildirmek için bu hadise da*yanmışlardır İmam Buharî de Sahih’inde"Teravih Namazı" bölümünün bitiminde bu hadisi rivayet etmiştir ki Allah'ın izniyle az ilerde buna tekrar dönülecektir

2) Câbir b Abdillah hadisi: O diyor ki; "Hz Pey*gamber bize Ramazan ayında sekiz rekât namaz kıldırdı Sonra da vitir kıldırdı" Bu hadisi Ebû Ya'lâ el-Mu'cemu's-Sağir’indeTaberânî nakletmiştir Heysemi’nin dediği gibi hadisin isnadında İsa b Câriye bulunmaktadır ki onu İbn Hibbân ve başkaları Mutemet kabul ederken İbn Maîn zayıf saymıştır [Mecmau'z-Zevâıd III172] Hafız İbn Hacer Fethu’l-Bâride [Fethu'l-Bâri, II, 12] bu hadisi İbn Hu*zeyme ve İbn Hibbân'ın naklettiğini söylemiş, el-Telhi’ste de [Telhis, 111,21] hadisi yalnız İbn Hibbân'a nisbet etmiş, ama, Mevâridu'z-Za'mân'da da zikredildiği gibi, İbn Hibbân'ın isnadında İsa b Câriye olmasına rağmen, hadisin isnadı hakkında bir şey dememiştir

Şeyh el-Elbânî bu hadisi zikretmiş ve onu İbn Nasr ile Taberânî'ye nisbet ederek "isnadı hasendir" demiş[Salâtu't-Terâvih, s21], fakat o da İsa b Câriye'den söz etmemiş*tir
Taberânî, hadisi el-Mu'cemu's-Sagîr'de [EI-Mu'cemus-Sağîr, 1,190], ken*di isnadıyla şöyle nakletmiştir: "Yâkub b Abdullah el-Kummî'nin İsa b Câriye'den rivayet ettiğine göre Câbir b Abdullah şöyle demiştir: Hz Peygamber bize Ramazan ayında sekiz rekât namaz kıldırdı Sonra da vitir kıldırdı Ertesi gece biz mescitte top*landık ve Rasulullah'ın geleceğini ümid ettik Fakat O mescide inmedi Sabah olunca yanına girdik De*dik ki: "Yâ Rasûlallah, dün gece biz mescitte toplan*dık ve senin bize namaz kıldıracağını ümid ettik?" Buyurdu ki: "Şüphesiz ben size bunun farz olmasın*dan korktum"

Taberânî şöyle devam ediyor: "Hadis Câbir b Abdullah'dan yalnız bu isnadla rivayet edilmiştir İsnad'da Yâkub tek kalmıştır ki O da mutemettir" Fakat Ta*berânî de İsa b Câriye'den bahsetmemiştir

Zehebî bu hadisi naklettikten sonra isnadının va*sat olduğunu söylemiştir [Mizanu'l-Itidal, III, 311]

Ben diyorum ki: İsa b Câriye, el-Ensârî el-Medenî'’dir, Hafız İbn Hacer onun gevşek olduğunu söylemiş, Zehebî ise onun hakkında şöyle demiştir: "O Cerir ve Cabir’den rivayette bulunmuş, kendisinden de Ebû Sahr Humeyd b Ziyâd ve hakkında farklı görüş*ler bulunan Yakub el-Kummî hadis nakletmiştir" İbn Maîn onun hakkında, "münker hadisleri var” demiştir [El'Kâşiî, 11,366] Mîzâri’da da şöyle diyor: Nesâî onun, "hadisi kabul edilmez birisi" (munkeru'l-Hadis) olduğunu söylerken, Ebû Zur'a,"zararı yok" (la be'se bihî) de*miştir Yakub b Abdullah el-Kummî’yi -ki o Ebu'l-Hasen el-Eş'arî’dir- Taberânî’nin mutemet addettiği daha önce zikredildi Nesâî onun hakkında "zararı yok", Darakutnî, "kuvvetli değil" diyor [EI -Hazrecî, et-Hulâsa, III, 182] Zehebî de onun "doğru sözlü sayıldığına" (sadûk) hükmediyor[el'Kâşif, III292]

Bundan anlaşılıyor ki, hadis hasen derecesinden aşağı değildir Bu sebeple Hafız, hadis hakkında susmayı tercih etmiş, el-Elbânî hasen olduğunu söylemiş, Zehebî, "isnadı vasattır" demiştir Malum*dur ki Zehebî iyi araştırıcılardandır(min ehli'l-istıkrâ')

Sonra, İbn Hibbân ve İbn Huzeyme gibi iki yüce İmam Sahihlerinde hadisi rivayet etmişlerdir Üstelik bu, Hz Aişe'nin hadisiyle de uygunluk arzetmektedir
İşte muhakkik hadis ve fıkıh âlimleri bu iki hadisi almışlardır Onlardan hiçbiri Hz Peygamber'in ne Ramazan'da, ne Ramazan dışındaki gecelerde se*kiz rekâttan fazla namaz kıldığını söylememiştir İhti*laf, yalnız bu rekâtların uzunluğu, kıraati, vakti ve ce*maatle kılınıp kılınmayacağı hususunda vuku bul*muştur

Teravih, Kıyam-ı Ramazan, Gece namazı ve Ra*mazan'da Teheccüd namazı hepsi bir tek şeyin anlatımıdır Şeyh Ubeydullah el-Mubârekfûrî şöyle diyor: Bilinmelidir ki, teravih, kıyam-ı Ramazan, gece namazı ve Ramazan'da Teheccüt namazı bir tek şe*yin anlatımıdır ve bir tek namazın adıdır Rama*zan'da teheccüt teravih namazından başka bir şey değildir Çünkü Ramazan gecelerinde Rasûlullah'ın, biri teravih diğeri teheccüt olmak üzere iki çe*şit namaz kıldığına dair sahih veya zayıf hiç bir rivayet sabit olmamıştır Ramazan dışındaki teheccüt, ramazanda teravihtir Nitekim Ebû Zer ve diğerleri*nin hadisi buna delâlet eder Feydu'l-Bâri sahibi olan Hanefî âlimi Şeyh Enver Şah el-Keşmirî’de bu görüştedir [Feydu'l-Bârî II, 420] O şöyle diyor: Bana göre tercih edilen görüş şudur: Teravihin devamlı olmayışı, cemaatle kılın*ması, bir defasında gecenin başlangıcında kılınma*sı, başka bir seferinde gecenin sonuna doğru kılınması, teheccüdün ise gecenin sonunda kılınması, onda cemaat olmaması gibi, sıfatları birbirinden farklı da olsa teravih ve gece namazı aynı şeydir Sı*fatlarının farklı oluşunu, çeşitlerinin de farklı oluşuna delil getirmek bence pek makbul değildir Aksine, bu, bir tek namaz idi Önce kılındığı zaman teravih, geç kılındığında teheccüt olarak isimlendirildi
Vasıfları farklı olduğu zaman o namazı iki isimle adlandırma hususunda hiç bir kural yoktur Çünkü ümmet onun üzerinde ittifak etmişse ismin farklı olmasında hiç bir mahzur yoktur Çeşitlerin farklılığı ancak, hem teheccüdü, hem de teravihi kıldığı şek*linde Hz Peygamber'den sabit olabilir [Mir'âtu'l-Mefâtîh, II,224-225]

Hanefî âlimlerinin ileri gelenlerinden olan Bedreddin el-Aynî de kesin bir şekilde şunu söylüyor: Hz Aişe'nin, "Rasûlullah, Ramazan'ın son on günü*ne ulaşınca diğer zamanlarda görülmeyen bir ibadet gayreti içerisine girerdi" şeklindeki ifadesinde anla*tılmak istenen şey, namaz rekâtlarında bir artırma olmayıp, O'nun son on gündeki namazların rukûlarını, secdelerini, kıyam ve ka'desini uzun yapmasıdır [Umdetu'l-Kari, VII204]

Yine Şeyh el-Aynî, Hz Peygamber'in namazının rekât sayısını isbat için başka sahabîlerden de on rivayet zikrediyor ve bunlardan vitir rekâtlarında dile*diği gibi ilâve ve kısaltma yapmakla beraber, Rasûlullah'ın namazının sekiz rekâttan fazla olmadığı so*nucuna ulaşıyor Hanefî muhakkiklerinden Şeyh İbnu'l-Humam da sekiz rekâtın sünnet, kalanının müstehab olduğu görüşünü benimsemiş, fakat yirmi rekâtın da sünnet olduğunu söyleyen Hanefî âlimleri onun bu görüşünü reddetmişlerdir [Şerhü Fethu'l-Kadîr, 1,334]


devam edecek inşAllah

[NUR]

) Beyhakî diğer yönden Hammad b Şuayb, Ata b es-Sâib isnadıyla Abdurrahman el-Sulemî’nin şöyle söylediğini naklediyor: "Hz Ali Ramazanda gü*zel Kur'an okuyanları çağırdı ve onlardan birine, ce*maate yirmi rekât namaz kıldırması için emir verdi Hz Ali onlara vitir kıldırırdı"

Bu isnadda da Hammad b Şuayb zayıftır İbn Maîn ve başkaları onu zayıf addetmiş [el-Cerh ve:l-Ta’dil, III,142], Buharî "mak*bul olmadığını" (fîhi nazar) söylemiştir [el-Târihu'l-Kebir, III,25]

Konuyla ilgili olarak bu naklettiklerimiz dışında başka haberlerde zikrediliyor, fakat araştırıldığında onların da za'ftan hâlî olmadığı anlaşılıyor Çünkü Ömer b Hattâb'dan nakledilen sağlam haberler, onun Ubey b Kâ'b'a, cemaate sekiz rekât kıldırması*nı emrettiğine delâlet etmektedir ki HzPeygamber'in fiiline uygun olanı da budur Teravihin sekiz re*kâttan fazla olduğunu bildiren haberlerin tamamı ya zayıftır, ya da senedi kopuk olup sağlam değildir

10) Ebû Davud Suneni’nde Hasan'dan şöyle ri*vayet ediyor: Ömer b el-Hattâb cemaati Kâb'ın arkasında topladı Ubey onlara yirmi gece namaz kıldırmış, gecenin ikinci yarısında da kunut yaptırmıştı Son on gün içinde cemaatten geri durdu ve evinde kıldı Bunun üzerine cemaat "Ubey kaçtı" diyorlardı [Ebû Davûd, II, 136, el-Kunuût fi’l-Vitir babı]
Hadisi Ebû Davud tarıkıyla Beyhaki [el-Sunenu'l-Kubrâ, II,498] rivayet et*miş, Zeylâi de Ebû Davuddan "Ubey onlara yirmi ge*ce namaz kıldırdı" şeklinde zikretmiştir [Nasbu'r-Râye, II,126]

Ancak, bazı güvenilir ve dindar olmayan kimseler kasden Ebû Davud'un Sunen'inin Hindistanda bası*lan bazı nüshalarının kenarında "Başka nüshalarda yirmi gece yerine yirmi rekât ibaresinin yer aldığını" not düşmüşlerdir
İlk olarak bu, Deyûbend'deki Dâru'l-Ulûm Üniversitesi'nde Hanefi'lerin imamı olan Şeyh Mahmud Hasan'ın, Ebû Davud'un Süneni üzerine yaptığı ha*şiyede yer almıştır Sonra bir adım daha atıldı ve "yir*mi rekât ibaresini asıl metne koydular, kenarına da "bir başka nüshada yirmi gece lafzıyla zikredilmektedir", şeklinde not düştüler Bu da Fahru'l-Hasan'ın Ebû Davud üzerine yaptığı Şerh'te yer almaktadır

Şu anda önümde Hind baskısından Beyrutta of*set yapılmış Bezlü'l-Mechûd nüshası duruyor Ke*narında, "Bir diğer nüshada 'gece' yerine 'rekât’ ifa*desi yer almıştır" şeklinde not var Şeyh Mevlânâ Muhammed İshak'a okunan nüshada da bu ibare bulunmaktadır [Bezlu'l-Mechûd, fî Halli EbîDâvûd, V,252]

Ayrıca, Ebû Davud'un zikrettiği isnadda kopukluk vardır Çünkü Hasanu'l-Basrî Hz Ömer'e yetişme*miştir O H 21 yılında doğmuş, Ömer ise 23 yılın son*larında veya 24 yılın Muharrem ayı başında vefat et*miştir

11) İmam Mâlik'in, Davud b Husayn'dan yaptığı başka bir rivayet daha var ki, buna göre Davud, el-A'rec'in şöyle dediğini işitmiş: "Ramazanda cemaate ne zaman yetişsem onları kâfirlere lanet eder bul*dum İmam sekiz rekâtta Bakara Sûresini okuyor, on iki rekâtı kıldırırken cemaat imamın hafif tuttuğunu görüyordu"

İbn Abdulberr el-A'rec'in bir gurup Sahabîye ve büyük Tabiilere yetiştiğini söylüyor
Davud b Husayn'a gelince, O Ebû Süleyman el-Medenî olup Emevîlerin azatlısıdır İbn Maîn onu mu*temet kabul ederken Ebû Hatim ‘zayıf addetmiş ve "Eğer Mâlik ondan rivayet etmiş olmasaydı hadisi terkedilirdi" demiştir [el-Cerh ve't-Ta'dil, III409]

Hafız İbn Hacer bu ve bu konudaki başka rivayet*leri zikrettikten sonra şöyle söylüyor: "İbn İshak dedi ki: Bu konuda işittiğimiz rivayetlerin en sağlamı Mu*hammed b Yusuf'un, ceddi olan Sâib b Yezid'den naklettiği, "biz Ömer zamanında Ramazanda on üç rekât namaz kılardık" riveyetidir ki bu, Hz Peygamber'in gece namazı hakkında nakledilen Hz Aişe ha*disine de uygundur" [Fethu 'l-Bâri, IV254]

Bizim tercihimiz de budur Çünkü bu rivayet Hz Peygamber'in fiiline uygunluk arzetmektedir Bu konuda muhayyerlik vardır Nitekim İmam Şafiî şöy*le söylüyor: "Medine'de halkın otuz dokuz rekât kıldı*ğını gördüm Mekke'de yirmi üç rekât kılıyorlardı Bu konuda bir kısıtlama yoktur"
Yine ondan şöyle naklediliyor: "Eğer kıyamı uzatır, secdeleri azaltırlarsa bu güzeldir Secdeleri çoğaltır, kıraati hafif tutarlarsa bu da güzeldir Bana göre bi*rincisi daha iyidir"




Üçüncü Görüş: Bu, İmam Mâlik'in "Teravih na*mazı otuz altı rekâttır" görüşüdür O Medinelileri bu uygulama üzere bulmuştur 38 rekât olduğu da söy*lenir Muhammed b Nasr el-Mervezî, İbn Eymen'den, o da İmam Malik'ten böyle rivayet etmiştir Mâlik, "yüz kusur senedir uygulama bu şekilde ol*muştur" demiş ve şöyle devam etmiştir: Bu konuda bir sınırlama yoktur O kendi durumuna göre uygun sayıyı seçecektir Tirmizî Sunen'inde diyor ki: Tera*vih konusunda söylenen en fazla rekât sayısı vitirle birlikte 41 rekâttır

Fakat İbn Abdulberr Esed b Yezid'in 40 rekât te*ravih, yedi rekâtta vitir kıldığını nakletmektedir

Medînelilerin otuz altıyı tercih etmelerinin sebebi şudur: Mekkeliler her iki terviha arasında Kabe'yi bir defa tavaf ediyorlar, sonra iki rekât namaz kılıyorlar*dı Beşinci tervihadan sonra ise tavaf etmiyorlardı Medineliler onlarla eşitliği sağlamak istediler ve her tavaf yerinde dört rekât koydular Böylece on altı rekâtlık bir artış yaptılar Bu durumda toplam altı rekât oldu Bunu Nevevî [Şerhu'l-Muhezzeb, III527] ve başkaları zikretmektedirler
Hamd, âlemlerin Rabbı olan Allah'adır

Dr Muhammed Ziyaürrahman el-Azamî
Medine el-İslâmiyye Üniversitesi Hadis Fakültesi Öğretim Üyesi