Haram kazançtan yapılan ikram / hediye kabul edilebilir mi?

[KuM TaNeSi]

Haram kazançtan yapılan ikram / hediye kabul edilebilir mi?

Kazancı haram olan kimsenin hediyesini bilmeden almanız sizi mes'ul etmez Ancak bu konuda araştırma yapmalısınız

Büyük günahları apaçık işleyen ve yaptıklarından bir pişmanlık duymayan fâsık kimselerin davetine icabet etmemek lâzımdır Kazancının çoğu haramdan meydana gelen, faiz, rüşvet gibi gayr-i meşru yollardan kazanan kimsenin ikram ve davetine gitmek, hediyesini kabul etmek, haram yemek olacağından, kabul etmekten kaçınmak gerekir

Eğer hazırlanan yemek, helâl bir mirastan ve borçtan alınarak hazırlanmışsa, bu takdirde yenilmesinde bir mahzur görülmemektedir Bu meselede davet sahibinin kazancının helâl ve haram olması ekseriyete göredir Yani maişetinin çoğunluğu haram yoldan temin edilmişse haram hükmündedir Eğer helâl galipse o zaman helâl hükmüne geçer, helâl kısmından istifade edilmiş olunur

[KuM TaNeSi]

Otel ve radyo gibi yerlerden alınan kazancın tamamı haram değildir Nitekim otelde içki yanında helal olan diğer mamüllerde satılmaktadır Ayrıca radyoda yapılan tüm işlerin hepsi de haram sınıfına girmemektedir Bu bakımdan bu akrabalarınızın tüm kazancı için haramdır denilemez

İkram edenin helal olan kazancı varsa, helal kazancı niyet ederek yapılan ikramlar yenilebilir

Meşru ve helâl dairede rızkını temin etmek herkesin tabiî bir hakkı ve vazifesidir Dinimiz, kendi geçimi ve çoluk çocuğunun maişeti için geçen çalışma zamanını ibâdet saymıştır Bu vesileyle kazanç yollarından meşru olanları belirlediği ve teşvik ettiği gibi, gayr-i meşru ve haksız kazancı da yasaklamıştır

Bilindiği gibi, sanat, ticaret, ziraat gibi geçim yolları akla gelen ilk kazanç vesileleridir Faiz, rüşvet, karaborsacılık gibi yollar ise gayr-i meşrudur ve haramdır

Helâlle haram arasındaki mesafenin daraldığı, istikametli bir hayatın güçleştiği zamanımızda, mü’minin çok dikkatli ve titiz hareket etmesi lâzımdır İlâhî bir emanet olan midesine haram ve şüpheli lokmanın girmemesine âzamî ölçüde dikkat gösterilmesi gerekmektedir İnsanı harama çağıranların çok ve çeşitli olması, helâle ve kanaate davet edenlerin de o nisbette az olması zamanımızın bir fitnesidir

Çevrenin tesirinde kalarak veya hırs aldatmacasıyla tadılan haram lokma bir sefere bağlı kalmamaktadır Bazan düşülen hatâya bahane uydurulup, teviller yapılabilmektedir Zamanla haramla iç içe kalınabilmektedir

Mü’minleri dikkate sevk eden, onların imânlı hayatlarının devamını isteyen şu hadis-i şerif mânidardır:
Cennetle müjdelenen Sa’d bin Ebi Vakkas’ın, “Ya Resulallah, dualarımın kabul olması için bana dua et” demesine mukabil Resul-i Ekrem (asm) Efendimiz şöyle buyururlar:
“Yediklerin helâlden olsun Helâl yiyenin duası makbuldür Allah’a yemin ederim ki, kişinin haram lokma yediğinde kırk gün duası kabul olmaz Eti, haksız yoldan ve faizden meydana gelen kimseye ateş daha lâyıktır”1

Hal böyle olunca, dünya ve âhiret saadetimizi gölgeleyen gayr-i meşru vasıtalara tevessül etmemek, dualarımızda da Allah’tan daima helâl rızık talep etmek durumundayız İnsanın kendi şahsında gösterdiği bu dikkat, hiç şüphesiz, çevresine de tesir edecektir İstikametli yaşayışı örnek alınacaktır Diğer taraftan, bu dikkat neticesinde mü’min, dost ve yakınlarıyla olan münasebetlerinde zor duruma düşmeyecektir Tutum ve davranışları yadırganmayıp, aksine takdir de edilecektir

Kendi aile hayatımızda riayet ettiğimiz esaslara, herhangi bir şekilde meydana gelen ziyafet, davet ve dost meclislerinde de medenî münasebetler içinde uymamız bizi rahatlatacak ve huzurumuzu kaçırmayacaktır

Harama teşvik eden, tatlı gösteren vesileler çoktur Başta şeytan ve nefsimiz bizi o yola sürüklemeye çalışır Bazan geçim sıkıntısı ve ailevî sebepler harama bulaşmaya sebep olabilir Bazı durumlarda da harama kendimiz girmediğimiz ve çekindiğimiz halde, bir yakınımız vasıtasıyla harama bulaşmamız söz konusu olabilir Bu, bir davete icabet etme şeklinde olabildiği gibi, hediye ve miras halinde de olabilir

Bir yakınımız ve dostumuz tarafından yapılan davete icabet etmek sünnet, bazı hallerde de vaciptir Aynı şekilde, takdim edilen hediye ve ikramları da reddetmemek dinî ve insanî bir vazifedir Ancak bu gibi hallerde, veren kimsenin kazancının helâl ve haram olması cihetini göz önünde bulundurmak gerekmektedir Hiç bir şekilde araştırmaran, incelemeden kabul edilmesi halinde, veren kadar alana da sorumlu duruma düşer

Bu bakımdan büyük günahları apaçık işleyen ve yaptıklarından bir pişmanlık duymayan fâsık kimselerin davetine icabet etmemek lâzımdır Kazancının çoğu haramdan meydana gelen, faiz, rüşvet gibi gayr-i meşru yollardan kazanan kimsenin ikram ve davetine gitmek, hediyesini kabul etmek, haram yemek olacağından, kabul etmekten kaçınmak gerekir

Eğer hazırlanan yemek, helâl bir mirastan ve borçtan alınarak hazırlanmışsa, bu takdirde yenilmesinde bir mahzur görülmemektedir Bu meselede davet sahibinin kazancının helâl ve haram olması ekseriyete göredir Yani maişetinin çoğunluğu haram yoldan temin edilmişse haram hükmündedir Eğer helâl galipse o zaman helâl hükmüne geçer, helâl kısmından istifade edilmiş olunur

Fakat Hanbelî mezhebine göre, kazancında hem helâl, hem de haram bulunan kimsenin davetine icabet mekruh görülmektedir Ravda isimli fıkıh kitabında yer verilen bir rivayete göre, “fâsıkın davetine icabet edilir” denilmektedir

Fakat bütün bunlarla birlikte, mezhep imamlarının ve müçtehidlerin ittifakı, ekserîsi haram olan bir kazançtan istifade edilmeyeceği noktasında toplanmaktadır2

Miras hususunda da durum değişik değildir Miras bırakan kimse, o malı haramdan kazanmış, faiz, rüşvet, gasp ve karaborsacılık gibi yollardan temin etmişse, mirasçısı o malı yiyemez Eğer o mal gaypedilmiş, haksız yere bazılarından alınmışsa, sahiplerine iade edilmesi gerekir Eğer bilmiyorsa, bir hayır kurumuna hibe edilir Eğer mirasçıya düşen malın haramdan geldiği söyleniyor, fakat nereden ve ne şekilde olduğu kesin delilleriyle bilinmiyorsa, bu durumda mirasçı onu yiyebilir Fakat takvaya en uygun olanı, o malı sahibi niyetine sadaka olarak vermektir3

Haram yoldan kazanç temin eden bir kimseden gelen hediyeyi geri göndermek ve iade etmek mümkün olmuyorsa, bu gibi halde de onu kendi istifademiz dışında bir hayır kuruluşuna vermemiz gerekir

Bu dinî hükümleri tatbik ederken veya icra safhasına koyarken medenî ve insanî münasebetleri de bütün bütün kesmemeye, muhatabı rencide etmemeye dikkat gösterilmelidir Gayr-i meşru kazanç sahibi kimsenin davetini ve ikramını kabul etmemekte esas nokta, o kişiyi öyle bir kazançtan vazgeçirmek olmalıdır

1 Muhtasar İbni Kesir, 1: 149
2 Fetâvâ-yı Hindiyye, 5: 343
3 Reddü’l-Muhtar, 4: 130

SİE