Tasavvuf [Ünit 08 Ders Özeti] (Dokuz Eylül)

[enderhafızım]

Tasavvuf [Ünit 08 Ders Özeti] (Dokuz Eylül)

8. ÜNİTE / TASAVVUFÎ KURUMLAR VE SOSYAL FONKSİYONLARI

S1: İSLAMIN YAŞANMASI, YAŞATILMASI VE TEBLIĞINDE ÖNEMLI ROL OYNAYAN MÜESSESELER NELERDIR?
C1: a.Ordu Mücahidleri(Askerler) b. Tarîkat Mensupları (Sûfîler) c. İlmiye Sınıfı (Âlimler)

S2: BU MÜESSELER BUNU NASIL GERÇEKLEŞTIRMIŞLER?
C2: Mücahidler toprakları fethetmişler(fütuhu'l-büldan),sufiler gönülleri İslama açmışlar(fütuhu'l-kulûb).İlmiyye sınıfı da mücahidlerin ve sufilerin eğitimlerini
temin etmişlerdir.

S3: TARIKATLERIN SOSYAL FAALIYETLERI NELERDIR?
C3: a.Fethedilen toprakların İslamlaştırılması ve buradakilerin gönüllerini islam’a ısındırmak. b.Seyyah dervişler vasıtasıyla İslam’ı gayr-i müslim diyarlara yaymak.
c.İslam diyarları işgale uğrayınca veya düşman saldırılarına maruz kalınca yurdu düşmana karşı savunmak. d.İslam mücahidlerinin ulaşamadığı uzak diyarlara
İslam’ı yaymak. e.Tarikat mensuplarının birçok iç savaş ve çekişmelerde halklar arasında arabulucu rolü oynamaları.

S4: TEKKE NE DEMEKTIR?
C4: Dayanma, dayanacak yer demektir. Dervişlerin ve tarikat ehlinin şeyh veya halifesinin yönetimi altında zikir, âyin ve ibadet ettikleri,seyr ü sülük ile meşgul
oldukları,nefis terbiyesi gördükleri,ruhen ve ahlaken eğitilip olgun kişi haline geldikleri yerlerdir.

S5: TEKKELERIN DIĞER ISIMLERI NELERDIR?
C5: Ribât, dergâh, âsitâne, düveyr, savma’a, mescid, mihrab ve zâviye

S6: İLK TEKKE KIM TARAFINDAN,NEREDE KURULMUŞTUR?
C6: Remle'de Ebu Haşim el-Kûfî tarafından kurulmuştur.

S7:TEKKELERIN SOSYAL FONKSIYONLARI NELERDIR?
C7: Mescid ve Câmi, Mektep,Kütüphane,Kervansaray(misafirhane),Darü’l-aceze(hastane),Meşveret mekanı(Alimlerin ve şeyhlerin toplanarak dini ve ilmi
konularda istişare ettikleri yer),İmaret(açların karınlarının doyurulduğu, açıkların giydirildiği yer),İstihbarat merkezi,İltica yeri,Vakıflar,Musiki
Konservatuarı,Edebiyat fakültesi,Beden terbiyesi yeri,Tecrid yeri,Tedavi yeri

S8: TEKKELERDE NE GIBI ESERLER OKUTULMUŞTUR?
C8: Tarikat mensublarının yazdıkları Mesnevî, Kuşeyrî Risâlesi, Avârif, Mektubât-ı Rabbâni, Fütûhatü'l-Mekkiyye gibi eserler okutulmuş ve icazetler verilmiştir.

S9: TEKKELERDE HANGI ESERLER TALIM EDILIRDI?
C9: Tekkelerde âdab-ı sülük, âdab-ı tarikat, ilm-i sülûk gibi isimlerle bilinen, bir nevi dervişlerin el kitapları olan eserler talim edilirdi.

S10:TEKKELERDE YETIŞEN INSANLARA NE AD VERILIR VE VASIFLARI NASILDIR?
C10: Sufi, derviş veya ehl-i tarîk diye isimlendirilirlerdi ve mahviyyet, tevazu, zühd, cömertlik, müsamaha gibi yüksek ahlaki vasıflarla dikkat çekmişlerdir.

S11:TEKKELERDE ICRA EDILEN DINI MUSUKI KAÇA AYRILIRDI?
C11: Dînî mûsikî; cami mûsikisi ve tasavvuf mûsikîsi diye ikiye ayrılır.Tasavvuf mûsikîsi de; Mevlevi mûsikîsi, Bektaşî mûsikî ve diğer tarikatlardaki mûsikî diye üç
gruba ayrılır.

S12: TEKKELERDE ICRA EDILEN MUSIKI EŞLIĞINDEKI ZIKIR AYINLERINE NE AD VERILIRDI?
C12: Mevlevilerin mûsikî ile yaptıkları zikir merasimine ‘semâ’,Rufailerin benzeri mûsikî ve deveran faslına ‘nevbe’, Bektaşilerin sazlı sözlü ayinine ‘semah’
denilmiştir.

S13: MEVLEVÎ MÛSIKÎSININ AYIRT EDICI ÖZELLIKLERI NELERDIR?
C13: Öteki tarikat âyinlerinde kullanılmayan ney, rebâb, tanbûr, ûd gibi sazların kullanılması.

S14: TÜRK MÛSIKÎSI TABII SEYRINI DEVAM ETTIREREK EN YÜKSEK DERECESINI NE ZAMAN,KIMIN ZAMANINDA BULMUŞTUR?
C14: 19.asrın ilk yarısında kendisi de bir mûsikîşinas olan,yapmış olduğu besteler tüm mûsikî çevrelerince bilinen III. Selim zamanında en yüksek derecesini
bulmuştur.

S15: TEKKE EDEBIYATININ TEMSIL EDILDIĞI ÜNLÜ MUTASAVVIFLAR KIMLERDIR VE TEKKE EDEBIYATINDA ELE ALINAN KONULAR NELERDIR?
C15:Ahmed Yesevî, Yunus Emre, Eşrefoğlu Rûmî, Hacı Bayram Velî, Üftâde, Aziz Mahmud Hüdâyî ve Erzurumlu İbrahim Hakkı. ALLAH’ın birliği yani Tevhid,Hz.
Peygamber sevgisi,seyr ü sülûk esasları,ahlaki umdeler ve aşk gibi konular ele alınmıştır.

S16: BIR TASAVVUF KURUMU OLARAK TARIKATLAR EĞITIM(SEYR Ü SÜLÛK) AÇISINDAN KAÇA AYRILMIŞTIR?
C16: ‘Ruhanî Tarikatlar’(ruhun saflaştırılıp bezm-i elestteki safiyetine dönmesini sağlamaya çalışan tarikatlar) ve ‘Nefsânî Tarikatlar’(Nefsin heva ve istekleri ile
mücâhede ve mücâdeleyi benimseyen tarikatlar) diye iki kısma ayrılmıştır.

S17: NEFSÂNÎ TARIKATLARDA NEFS IÇIN ESAS ALINAN 7 MERTEBE(ETVAR-I SEB’A) NELERDIR?
1.Nefs-i Emmâre: Salik bu safhada tamamen nefsânî ve hayvânî arzularının esiri durumundadır.
2.Nefs-i Levvâme: Salikin ruhunda kötülüklerden iyiliklere dönüş arzusu başlar, kötü fiillerinden dolayı kendi kendini kınar.
3.Nefs-i Mülhime: İlham ve keşfe mazhar olmaya başlayan, neyin hayır, neyin şer olduğunu idrak edebilme melekesine sahip olan ve şehvetin isteklerine karşı
direnme gücü bulan nefistir.Kişi devam ettiği zikir ve ibâdetten tam bir zevk almaya ve kalbinde ilahî aşk ateşi yanmaya başlar.
4.Nefs-i Mutmainne: Bu mertebede salikin kalbinde ilahî aşk yerleşmiş olup masivayı kalbinden çıkarmıştır. Artık her şeyde Hakk'ın fiillerinin tecellilerini
müşahede eder hale gelmiştir.
5.Nefs-i Râziyye: Bu makamda salikte beşerî sıfatlar yok olup "bekā"ya istidad kazanmaya başlar. Salik ALLAH‟tan gelen her şeye râzıdır.
6.Nefs-i Marziyye: Bu mertebede ALLAH sâlikten râzı, sâlik de ALLAH'tan râzıdır.Bu makama erişen kâmil zat eşyanın hakikat ve sırlarına vakıf olmuştur.
7.Nefs-i Kâmile/Sâfiye: Bu mertebede salik en yüce makama ulaşmış "kâmil" sıfatını kazanmıştır.Bütün güzel sıfatları kendinde toplayan bu kâmil zat adeta
cisimleşmiş bir melek haline gelmiştir.

S18: TASAVVUFI EĞITIMIN ÖZELLIKLERI NELERDIR?
C18: a.Ergenlerin ve yetişkinlerin eğitimidir. b.Ferdîdir. c.Tedricidir. d.Formal bir eğitimdir.

S19: TASAVVUFI EĞITIMIN UNSURLARI NELERDIR?
C19:1.Mürşid(tarikata giren dervişleri o tarikatın usûl ve esasları çerçevesinde yetiştiren ve murakabe eden mutasavvıf) 2.Halife(bir tarikat pirinin yahut şeyhinin
irşatla görevlendirdiği kişi) 3.Mürid/derviş(herhangi bir mürşide intisaplı olan sufi) 4: Tekke

S20:ŞEYHTE BULUNMASI GEREKEN VASIFLAR NELERDIR?
a.Şeyh ilim, irfan ve eserleriyle temayüz etmelidir.
b.Şeyh hem veli hem de mürşid olmalıdır.
c.İstikamet üzere bir yaşayışa sahip olmalıdır.
d.Seyr ü sülûkünü tamamlamış olmalıdır.
e.Müridleri terbiyede etme hususunda kabiliyetli olmalıdır.
f. Dini mükellefiyetlere karşı ciddiyet sahibi olmalıdır.
g.İnhisarcı(kendisi dışındaki şeyhleri beğenmeyen,kötüleyen)olmamalıdır.

S21: TEKKELERDEKI EĞITIM TÜRLERI KAÇ TANEDIR?
C21: 4 tanedir. 1.Sözlü eğitim 2.Yazılı eğitim 3.Tatbiki(uygulamalı)eğitim 4.Hal ile eğitim

S22:TEKKELERDEKI EĞITIMIN ÖZELLIKLERI NELERDIR?
1.Zorunlu bir eğitim değildir.
2.Belli bir yaş sınırı yoktur.
3.Tasavvufi hayat sürdürmek için bir mürşid gerekir.
4.Mürşidi aramak gerekir.
5.Birebir eğitimdir.Mürşid müridleriyle tek tek ilgilenir.
6.Mürşidler arasında mürid alışverişi vardır.Bir mürid mürşidi vefat ettiğinde mürşidin halifesine veya başka bir mürşide de bağlanabilir.
7.Teslimiyetçi bir eğitimdir.
8.Süresi belli değildir.
9.Yatılı veya gündüzlüdür.
10.Masrafları genellikle vakıflar karşılar.
11.Özel bir mekân gereklidir.
12.Türkçe, Arapça ve Farsça öğretilir.
13.Bazı klasikler topluca okunur.(İhyâ, Fûsusu'l-Hikem, Fütûhât-ı Mekkiye, Mesnevî, Mektûbât-ı Rabbânî ve Râmûzü'l-Ehâdîs gibi eserler)
14.Günlük dualar okunur.
15.Güzel sanat eğitimi de verilir.
16.Eğitimi bitiren herkes müriid olamaz.
17.Birden çok tarikattan el alınabilir.
18.Hayat boyu eğitim vardır.

TASAVVUFİ KURUMLAR VE SOSYAL FONKSİYONLARI
• Tekke = dervişlerin ve tarikat ehlinin şeyh veya halifesinin yönetimi altında zikir, âyin ve ibadet ettikleri, seyr ü sülük ile meşgul oldukları, nefis terbiyesi
gördükleri, ruhen ve ahlaken eğitilip olgun kişi haline geldikleri yerlerdir.

1-İSLAM’IN YAŞANMASI, YAŞATILMASI VE TEBLIĞINDE KAÇ MÜESSESE ÖNEMLI ROL OYNAMIŞTIR VE NELERDIR?
1-Üç a. Ordu Mücâhidleri (Askerler) b. Tarîkat Mensupları (Sûfîler) c. İlmiye Sınıfı (Âlimler)

2-TARIKATLARIN SOSYAL FAALIYETLERI NELERDIR?
2-a- İslam mücahidlerince fethedilen toprakların İslamlaştırılması ve bu topraklarda yaşayanların gönüllerinin İslam’a ısındırılması.
b- Seyyah dervişler vasıtasıyla İslam’ın gayr-i müslim diyarlara yayılması.
c- İslam diyarlarının işgale uğraması veya düşman saldırılarına maruz kalması halinde yurdun düşmana karşı savunulması.
d- İslam mücahidlerinin ulaşamadığı uzak diyarlara İslam’ın yayılması. Tarihte başta Hindistan olmak üzere bazı uzak Doğu ülkelerine İslam Kübrevî, Çişti ve
Nakşbendî dervişleri vasıtasıyla ulaşmıştır. Yine Afrika'nın bazı bölgelerine Ticanî ve Kadiri dervişleri İslam’ı ulaştırmışlar, Sibirya halkının ve Tatarların İslam'a
girmeleri de Yesevî dervişleri vasıtasıyla olmuştur.
e- Tarikat mensuplarının birçok iç savaş ve çekişmelerde halklar arasında arabulucu rolü oynamaları. Tarikatların bu husustaki sosyal fonksiyonlarına dair en
önemli iki örnek; XIX. asırda Cezayir'de kabileler arasındaki kavgalar buradaki tarikatların araya girmesiyle çözüme kavuşmuştur. Yine aynı yüzyılda Güneydoğu
Anadolu ve Irak bölgesinde ırkçılık faaliyetlerinin önlenmesi Nakşi-Halidi şeyhlerinin girişimleriyle sağlanmıştır.

3-TEKKELERE GENEL MANÂDA VERILEN ISIMLER NELERDIR?
3- ribât, dergâh, âsitâne, düveyr, savma’a, mescid, mihrab, zâviye,mevlevihâne, kadirihâne, kalenderhâne, pîr evi

4-Tekkeler, küçük tekkelere "zâviye", büyüklerine "hânkâh", "dergâh", merkezi pozisyonda olanlara da "âsitâne" şeklinde de taksim edilmişlerdir.

5- İLK TEKKE KIM TARAFINDAN VE NEREDE KURULMUŞTUR?
5- Remle'de Ebu Haşim el-Kûfî (ö. 150/765) tarafından kurulmuştur.

6- ERKEN DÖNEM TEKKELERINE NE AD VERILMIŞTIR?
6-Savma’a adı da verilmiştir.

7-TEKKELER SOSYAL FONKSIYONLAR ICRA ETMIŞLERDIR. BUNLAR NELERDIR?
7-Mescid ve Câmi, Mektep, Kütüphane, Kervansaray, Dârü'l-aceze, Meşveret Mekânı, İmâret, İstihbarat Merkezi, İlticâ Yeri, Vakıflar, Musikî Konservatuarı ,
Edebiyat Fakültesi , Tecrîd Yeri, Tedavi Yeri

8- TEKKELERDE HANGI ESERLER OKUTULMUŞ VE ICAZETLER VERILMIŞTIR?
8-Mesnevî, Kuşeyrî Risâlesi, Avârif, Mektubât-ı Rabbâni, Fütûhatü'l-Mekkiyye gibi eserler okutulmuş ve icazetler verilmiştir

9- AÇ, AÇIK KAPIYA GELEN HERKESIN KABUL EDILDIĞI, AÇLARIN KARINLARININ DOYURULDUĞU, AÇIKLARIN GIYDIRILDIĞI VE TANZIMAT’TAN SONRA
BOZULAN TEKKE HANGISIDIR?
9- İmâret

10- TEKKE EDEBIYATI KIMLER TARAFINDAN TEMSIL EDILMIŞTIR?
10- Ahmed Yesevî, Yunus Emre, Eşrefoğlu Rûmî, Hacı Bayram Velî, Üftâde, Aziz Mahmud Hüdâyî ve Erzurumlu İbrahim Hakkı.

11- TASAVVUF KURUMU OLARAK TARIKATLAR EĞITIM (SEYR Ü SÜLÛK) AÇISINDAN KAÇ KISMA AYRILMIŞTIR?
11-Ruhanî Tarikatlar ve Nefsânî Tarikatlar

12- NEFSÂNÎ TARIKATLARIN KABUL ETTIĞI ETVÂR-I SEB'A/NEFSIN MERTEBELERINI SIRALAYINIZ?
12-1. Nefs-i Emmâre: 2. Nefs-i Levvâme: 3. Nefs-i Mülhime:4. Nefs-i Mutmainne 5. Nefs-i Râziyye:6. Nefs-i Marziyye: 7. Nefs-i Kâmile/Sâfiye:

13- İLHAM VE KEŞFE MAZHAR OLMAYA BAŞLAYAN, NEYIN HAYIR, NEYIN ŞER OLDUĞUNU IDRAK EDEBILME MELEKESINE SAHIP OLAN VE ŞEHVETIN
ISTEKLERINE KARŞI DIRENME GÜCÜ BULAN NEFIS MERTEBESINE NE DENIR?
13- Nefs-i Mülhime

14- TASAVVUFI EĞITIMIN GENEL EĞITIMDEN FARKLI BIRÇOK ÖZELLIĞI VARDIR. BUNLAR NELERDIR?
14-1. Tasavvufî eğitim, ergenlerin ve yetişkinlerin eğitimidir. 2. Tasavvufî eğitim ferdîdir. 3. Tasavvufî eğitim tedrîcidir. 4. Tasavvufî eğitim formal bir eğitimdir.

15- TASAVVUFI EĞITIMIN UNSURLARI NELERDIR?
15-a. Mürşid: Şeyh, velî, er, eren ve pir olarak ta isimlendirilen mürşid tasavvufi eğitimin en önemli şartıdır. :b. Halife c. Mürid/Derviş d. Tekke

16- ŞEYHTE BULUNMASI GEREKEN VASIFLARI NELERDIR?
a. Şeyh ilim, irfan ve eserleriyle temayüz etmelidir.
b. Şeyh hem veli hem de mürşid olmalıdır.
c. İstikamet üzere bir yaşayışa sahip olmalıdır.
d. Seyr ü sülûkünü tamamlamış olmalıdır.
e. Müridleri terbiyede etme hususunda kabiliyetli olmalıdır.
f. Dini mükellefiyetlere karşı ciddiyet sahibi olmalıdır.
g. İnhisarcı -yani kendisi dışındaki şeyhleri beğenmeyen, kötüleyen- olmamalıdır.
17- TEKKELERDEKI EĞITIM TÜRLERI NELERDIR?
17- A. Sözlü Eğitim B. Yazılı Eğitim: C. Tatbikî (uygulamalı) Eğitim D. Hâl İle Eğitim
18- OSMANLI DÖNEMINDE TEKKELERIN YAZILI EĞITIM ARAÇLARININ EN YAYGINLARI HANGILERIDIR?
18- Yazıcıoğlu Mehmed'in Muhammediye'si, Eşrefoğlu Rûmi'nin Müzekki'n-nüfûs'u, Yunus'un şiirleri
19- KUR'AN'DA HZ. PEYGAMBER'IN INANAN INSANLARA "ÜSVE-I HASENE" OLMASI ŞEKLINDE ANLATILAN VE MODEM EĞITIMDE "ÖRNEK OLMA YOLUYLA

EĞITIM" DIYE ADLANDIRILAN EĞITIM TARZI HANGISIDIR?

19- Hâl İle Eğitim

20-TEKKELERDEKI EĞITIMIN ÖZELLIKLERI NELERDIR?
Bu eğitim zorunlu bir eğitim değildir. İnsanların dinin esaslarını öğrenmeleri zorunlu olmakla beraber tekke eğitimi zorunlu değildir.
Belli bir yaş sınırı yoktur. Tekke eğitiminde şu yaş ya da bu yaşta bu eğitime başlanmalıdır diye bir kural yoktur.
Mürşid gereklidir. Sufî yolunun olmazsa olmazlarından biri bu ilkedir.
"Şeyhi olmayan şeyhi şeytandır." sözü "Tasavvufa girmeyenin hali haraptır." anlamında değildir. Bu söz, "tasavvufi hayat sürdürmek için bir mürşid gerekir"
anlamındadır.
Mürşidi aramak gerekir. Bu ilke yukarıdaki ilkeyle ilişkilidir. Herkesin mürşidini aramak ve bulmak özgürlüğü vardır.
Birebir eğitimdir. Mürşid müridleriyle tek tek ilgilenir. Mürşid, ruhi yapılarına ve kültürel düzeylerine göre onlara "vazife" verir.
Mürşidler arasında mürid alışverişi vardır. Bu alışveriş günlük alışverişten farklı ruhların birbirini anlamasıdır. Bir mürid mürşidi vefat ettiğinde mürşidin halifesine
bağlanabileceği gibi başka bir mürşide de bağlanabilir.
Teslimiyetçi bir eğitimdir. Bir mürşide bağlanan mürid bu yolda itiraz hakkına sahip değildir, itiraz gönülden gönle olan bağı keser.
Süresi belli değildir. Eğitimin süresi belli değildir. Çok kısa süre de olabilir, uzun süre de olabilir.
Yatılı veya gündüzlüdür. Tekkenin yapısına göre eğitim tekke içinde de olabilir, dışında da olabilir.
Masrafları genellikle vakıflar karşılar. Cami ve medreselerde olduğu tekkelerin masrafları vakıf denilen bir kurum tarafından karşılanır.
Özel bir mekân gereklidir. Melamiler hariç her sufı ekolün eğitim sistemine uygun mekânı vardır.
Türkçe, Arapça ve Farsça öğretilir. İslam medeniyetinin üç temel dili mutlaka öğretilir ve müridin bilmesi de istenir.
Bazı klasikler topluca okunur. Müridlerin yetiştirilmesinde İhyâ, Fûsusu'l-Hikem, Fütûhât-ı Mekkiye, Mesnevî, Mektûbât-ı Rabbânî ve Râmûzü'l-Ehâdîs gibi eserler
önemlidir.
Günlük dualar okunur. Dua ve Hz. Peygamber'e salât ü selâm içeren kitaplar okutulurdu. Bu konuda "Delâilü'l-Hayrat" adlı eser önemli bir kaynaktır.
Güzel sanat eğitimi de verilir. Sufi geleneği öğrenmeye çalışan müridler bu yolun ilkeleri yanında istidâdına göre güzel sanatların bir dalında eğitim de alır.
Eğitimi bitiren herkes mürşid olamaz.
Birden çok tarikattan el alınabilir.
Hayat boyu eğitim vardır. Bu eğitim hayat boyu sürer. Yolcunun mürşid olması yolcu olduğunu bilmesine engel değildir. Mürşid de olsa bir insan her zaman
yoldadır.

21- MÜRIDLERIN YETIŞTIRILMESINDE HANGI ESERLER ÖNEMLIDIR?
İhyâ, Fûsusu'l-Hikem, Fütûhât-ı Mekkiye, Mesnevî, Mektûbât-ı Rabbânî ve Râmûzü'l-Ehâdîs gibi eserler