Hanefi mezhebinde Orucun nevileri

[MERVE DEMİR]

Hanefi mezhebinde Orucun nevileri

Orucun Nevileri

Oruçlar: Farz, vacib, nafile ve mekruh nevilerine ayrılır Farz ve vacib oruçlar da belirli ve belirsiz kısımlara ayrılır Şöyle ki: Ramazan ayı orucu belirli bir farzdır Kazaya kalan ramazan ayına ait oruçlarla keffaret olarak tutulacak oruçlar da belirsiz birer farzdır Bunlar, istenilen mubah günlerde tutulabilir

Belli bir günde tutulması adanan bir oruç, belirli bir vacibdir Herhangi bir gün, herhangi bir ay veya herhangi bir hafta gibi, belirlenmeyip tutulması adanan bir oruç da belirsiz bir vacibdir

Adanan itikaf oruçları da birer belirli vacib demektir ki, itikaf zamanlarına mahsustur Bu ileride açıklanacaktır
Allah Teala'nın rızası için tutulacak nafile oruçlar da başlı başına bir nevi teşkil eder Bunlar sünnet, müstahab, mendub diye isimlenirler Aşura günü ile beraber ondan bir gün önce veya bir gün sonra tutulan oruçlar ve Eyyam-ı Biyz denilen her ayın on üçüncü, on dördüncü ve on beşinci günleri tutulan oruçlar gibi Bunlar müstahabdır

"Haram Aylar" denilen Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Receb aylarının perşembe, cuma ve cumartesi günlerinde ve Zilhiccenin başından dokuz günde tutulacak oruçlar da müstahabdır

Ramazan bayramının birinci gününde, Kurban bayramının dört gününde tutulacak oruçlar tahrimen mekruhtur Çünkü bu günler, Yüce Allah'ın kullarına olan birer ziyafet günüdür Bu ziyafetten kaçınmak uygun olmaz Bununla beraber bu, günlerde tutulan oruçlar yine oruçtur Şu kadar var ki, bozulursa kazası gerekmez Çünkü caiz görülmeyen şey benimsenmiştir Diğer bir görüşe göre, kazası gerekir

Nevruz denilen ilkbahar gününde ve "Mehrican" denilen son bahar gününde kasden tutulan oruçlar tenzihen mekruhtur Çünkü bu günlere hürmet edilmiş gibi olur Oysa ki bunlara hürmet haramdır Eğer adet üzere tutulan bir oruç bu günlere rastlarsa, bunun keraheti olmaz

Yalnız cuma veya yalnız cumartesi günü ve özellikle Muharremin "Aşure günü" denilen yalnız onuncu günü oruç tutmak da tenzihen mekruhtur

Geceleyin orucu bozmayıp iki gün birbirine bitişik olarak oruç tutulması da mekruhtur Buna "Savm-i Visal" denilir Nafile oruçlarda iyi olan oruç tutma şekli, birgün oruç tutmak ve birgün de tutmamakdır Bu şekilde tutulan oruca "Savm-i Davudi" denir

Hacılar için, güçsüzlük verecek olduğu takdirde, "terviye" ve "arefe" günlerinde oruç tutmak mekruhtur Çünkü daha sonra yapacakları hac işlerini yerine getirmekten aciz kalabilirler

Şek günü denilen günde Ramazan ayına veya bir vacibe niyet edilerek tutulan oruç da mekruhtur

Şek günü, Şaban ayının otuzuncu günüdür İsterse havada bir engel bulunmasın Çünkü o gün, başka bir beldede hilalin görünmüş olması mümkündür Bu, hilalin doğuşunun değişik yerlerde olabileceğine itibar edilmemesine göredir Hilalin doğuşunun değişik yerlerde olabileceğini kabul edenlere göre, bir günün şek günü sayılabilmesi için hava bulutlu olmalıdır Yahut gecenin otuzuncu gece olduğuna dair bir alamet bulunmalıdır Misal: Hilalin görüldüğüne dair olan şehadet reddedilmiş olmalıdır

Şek günü, ramazan ayına veya bir vacib oruca niyet edilerek oruç tutulsa, bakılır: Eğer ramazan olduğu anlaşılırsa, bu oruç ramazan orucundan sayılır Ramazan olmadığı anlaşılırsa, ramazan orucuna niyet edilmiş olduğu takdirde nafile bir oruç olur, iftar edilirse, kazası gerekir Fakat bir vacibe niyet edilmiş olduğu takdirde, o vacib oruç sahih olur

Eğer o günün Şaban'dan mı, yoksa Ramazan'dan mı olduğu anlaşılmazsa, bir vacib için niyet edilmiş olan oruç, o vacib için sahih olmaz Çünkü o günün Ramazan'dan olması ihtimali vardır

Şek gününde nafile oruca niyet edilse, sahih olan görüşe göre, bunda bir sakınca yoktur Ramazan olduğu anlaşılırsa, Ramazan orucu tutulmuş olur Şaban olduğu bilinirse, bu oruç bir nafile olur Bu durumda iftar edilse kazası gerekir, çünkü bunun tutulması benimsenmiştir

Şek gününde: "Ramazan ise oruç tutmaya, değilse iftar etmeye" şeklinde niyet etmiş olan bir kimse, oruç tutmuş olmaz Çünkü oruca niyet edilince kesinlik gerekir Böyle tereddütle oruca niyet olamaz

Şek günü, insanlara yaymamak suretiyle oruç tutmak, ilim sahibi kimseler için daha faziletlidir Halk için tedbirli olmak daha faziletlidir Onlar ihtiyatlı davranarak zeval vaktine kadar, orucu bozan şeylerden sakınırlar Ramazan olmadığı anlaşılınca iftar ederler Böylece ramazandan olmayan bir günü ramazandan saymış olmazlar

Bu hususta bilgi sahibi sayılanlar, şek gününde oruca nasıl niyet edileceğini bilenler ve aynı zamanda o günün ramazan olduğuna dair kesin kanaat sahibi olmayanlardır Bu şekilde niyet edilmesini bilmeyenlerde halk sınıfıdır Bunlara,"havas" karşıtı olarak "avam" denilir

Şaban ayında tamamen oruç tutan veya son üç gününde oruçlu bulunan kimse için de, şek günü oruç tutması daha faziletlidir

Oruç tutup bununla beraber bir ibadet inancı ile hiç bir şey konuşmamak suretiyle "Sükut Orucu" tutmak mekruhtur Fakat düşünmek için veya faydasız sözlerden kaçınmak için susmakta kerahet yoktur

Bir kadın için, kocasının izni olmaksızın nafile oruç tutmak mekruhtur Kocası bu orucu bozdurabilir Kadın da sonradan kocası izin verince veya kadın yalnız kalınca, o bozmuş olduğu orucu kaza eder

Bununla beraber bir erkek hasta olursa veya oruçlu bulunursa veya hac ve umre için ihramda ise, zevcesini nafile oruçtan men edemez Çünkü bu durumlarda zevcesine yakınlık gösteremez

Bir ücret karşılığında hizmet gören kimse, hizmet ve çalışmasına noksanlık verecekse, işverenin rızası olmadıkça nafile oruç tutamaz Fakat böyle bir zarara sebebiyet vermeyince, işverenin izin vermesine bakmaksızın nafile oruç tutabilir

Üzerinde Ramazan ayından kazaya kalmış oruç bulunan kimsenin, nafile oruç tutması mekruh değildir

Oruç tutulması yasaklanan bayram günlerinde iftar edilmeksizin tam bir sene devamlı oruç tutulması mekruhtur Buna, "Savm-i Dehr" denir Bayram günleri iftar edildiği takdirde, böyle bir oruçta sakınca yoktur Ancak bu oruç, oruç sahibini takatsiz düşürmemeli ve onu bir adet haline getirmemelidir İbadet, adet dışında sadece Allah'ın rızası için yapılır

Şevval ayında ayrı ayrı günlerde, haftada iki gün olmak üzere altı gün oruç müstahabdır Bununla beraber arka arkaya altı gün oruç tutulmasında da, tercih edilen görüşe göre, bir sakınca yoktur Bazı alimlere göre böyle arka arkaya tutulmasında kerahet vardır

Şek gününde ihtiyaten oruç tutan kimse, unutarak bir şey yedikten sonra, o günün Ramazan olduğu anlaşılmakla oruca niyet etse, bu yeterli olmaz, o günü kaza etmesi gerekir Ancak, o gün akşama kadar bir şey yeyip içmemesi lazım gelir Diğer bir görüşe göre, bu halde niyet ederek tutacağı oruç, sahih olur Çünkü niyetten önce olan unutma, niyetten sonraki unutma gibidir

Büyük İslam İlmihali
Müellifi : Ömer Nasuhi Bilmen