sakarya ilitam Kelam 9.Hafta

[Medineweb]

sakarya ilitam Kelam 9.Hafta

KELAM 9.HAFTA

EHL-İ SÜNNET KELAMI

Ehl-i sünnet olarak adlandırılan kesim ise iki ana mezhebe ayrılmış ve bunlar Mâtüridîlik ve Eş’arîlik olarak tespit edilmiştir.

Ehl-i sünnet’in temel prensipleri hakkında araştırmacılar arasında bir uzlaşma olmamakla birlikte genelde şu şekilde özetlenmektedir:

—Kâinat vehim ve hayalden ibaret olmayıp onun bir öz-varlığı ve hakikati mevcuttur. İnsan, bu kâinatı tanımaya, ayrıca bilgi edinmeye muktedirdir.

—Kâinat bütün ayrıntılarıyla yaratılmıştır, onun mutlaka tek olan bir yaratıcısı (ALLAH) vardır.

—ALLAH’ın, zâtından ayrı düşünülemeyen, çeşitli ezelî sıfatları vardır.

—ALLAH, âhirette, mü'minler tarafından görülecektir.

—Kader haktır, fakat kul icbar altında değildir.

—Peygamberler ve mu'cizeleri, veliler ve kerametleri haktır.

—Kelâmullah kadîmdir, ses ve harflerden müteşekkil değildir.

—Ahiret ve ahvâli; cennet, cehennem, sırat, hisap, mizan, şefaat haktır, cennet ve cehennem sakinleriyle birlikte ölümsüzdür.

—Peygamberden sonra en faziletliler, sırasıyla ilk halife Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali'dir. Ashâb-ı kiramın hepsi muhteremdir, itimada şayandır.

—Ehl-i kıbleden olan bir kimse, işlediği günah sebebiyle tekfir olunamaz. Mü'mine kâfir diyenin küfründen korkulur.



Mâtüridîlik

Muhammed b. Muhammed b. Mahmud Ebû Mansur el-Mâtüridî’nin öncüsü olduğu mezhep, Türkistan menşelidir.Mâtüridî, Kitabü’t-Tevhîd adlı kelam eseri yanında, Te’vilatü’l-Kur’an adlı tefsir kaleme almış ve kelam görüşlerini bu çalışmalarında yansıtmıştır. O, Ebû Hanife’nin akaide dair eserlerini okumuş ve görüşlerini, onun koyduğu çerçeve içinde kelâm metoduyla açıklamıştır. Bundan dolayı, Mâtüridî, Ebû Hanife'ye bağlı olarak değerlendirilmiş, mezhebine de Hanefî mezhebi adını verenler olmuştur. Ancak, Mâtüridîyye mezhebi, Ebû Hanife'den istifade etmiş olmasına rağmen, kullandığı metot sebebiyle farklı bir mezheptir ve bir kelâm mektebidir.

Samanoğulları'nın Maveraünnehr'e hâkim oldukları dönemde yaşamış olan Mâtüridî, Çalışmalarında nakli, akıl doğrultusunda yorumlayarak, Selefiyye metodundan ayrılan Mâtüridî, akla da sınırlı bir alan tespit etmek suretiyle, Mu’tezile mezhebinden de farklı bir yaklaşım sağlamıştır.

Onun oluşturmaya çalıştığı Ehl-i sünnet metodu, daha sonra birçok bilgin tarafından geliştirilmiş ve Mâtüridîlik mezhebi sistemli bir boyut kazanmıştır.İmam Mâtüridî’nin görüşleri ana hatlarıyla Mâtüridîlik mezhebinin temel prensiplerini oluşturmaktadır. Mâtüridî mezhebinin sistemleşmesinde katkıları bulunan önemli simalar arasında:

Cümelü Usuli’d-din sahibi Ebû Seleme es-Semerkandi

es-Sevadü’l-A’zam ve es-Sahaifu’l-İlahiyye adlı eserin yazarı Hâkim Semerkandi

Usuliddîn yazarı Ebü’l-Yüsr Muhammed Pezdevi

Tebsiratü’l-edille, Bahrü’l-kelam ve et-Temhid fi Usuli’d-din sahibi Ebû’l-Mu’in Nesefi

Metnül-Akaid yazarı Ömer Nesefi el-Kifâye fi’l-Hidâye,

el-Bidâye fi Usuli’d-dîn müellifi Nureddin Sabunî

(el-Umde fi’l-akâid, el-İtimad fi’l-itikâd yazarı Ebü’l-Berekat Nesefî

Emâli Manzumesi sahibi Ferganalı Ali b. Osman el-Uşî

el-Müyâsere adlı çalışmasıyla İbnü’l-Hümâm

Kasidetü’n-Nuniyye müellifi Hızır Bey

İşarâtü’l-merâm min ibarâti’l-İmâm yazarı Kemaleddin Beyazî gibi bilginler gelmektedir.



Eş’arîlik.

Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail el-Eş’arî’nin öncülüğünü yapmış olduğu Eş’arîlik mezhebi, Basra çıkışlıdır. Eş’arî 40 yaşına kadar Mu’tezile mezhebi ortamında yetişmiş, o kültürün havasıyla inanç konularında görüşleri benimsemiş ve ardından Mu’tezile mezhebini terk etmiştir. O bazı eserlerinde Eh-i sünnet adıyla nitelendirdiği inanç prensipleri ortaya koymuş, dinî konularda aklın işlevini savunarak, kelam ilminin gerekliliğini savunmuş, bir taraftan Selef akaidini sıralarken, diğer yandan Mu’tezile’den uzaklaşma gerekçelerini oluştururken farklı bir metod ortaya koymaya çalışmıştır.

Eserleri el-Luma fi’r-redd ala ehli’z-zeygi ve’l-bid’a, Risale fi istihsani’l-havz fi ilmi kelam, el-İbane an usuli’ddiyane, Makalatü’l-İslamiyyin ve’htilafü’l-Musallin

Özellikle Ortadoğu olmak üzere Arap dünyasında Eş’arî görüşleri yaygınlık kazanmıştır. Kelam ilmi hakkında yazılan eserlerin en meşhurları Eş’arî bilginleri tarafından kaleme alınmıştır.

Matüridilik orta Mu’tezile olarak değerlendirilirken, Eş’arilik ise mutedil Cebriyye şeklinde adlandırılmıştır.

Eş’arî mezhebinin önde gelen bilginleri:

Bakılanî, Abdülkahir Bağdadi, İsferayinî , Cüveyni, Ebû Hamid el-Gazzalî, Şehristânî , Fahreddin er-Razi, Seyfeddin el-Amidî , Kadî Beyzavî, Adudiddîn el-İcî , Teftazânî, Cürcânî, Devvânî



Mâtüridîyye Eş’arîye Görüşlerinin Değerlendirilmesi

Ehl-i Sünnet Kelâm ekolünün iki büyük temsilcisi olan Mâtüridîyye ile Eş'ariyye mezhepleri, kelâm ilminin ana konuları olan (makâsıd ve mesâil) hususlarda ittifak etmişlerdir.

Ayrıldıkları hususlar şu şekilde özetlenebilir:

Kesb : Eş’arîlere göre Kesb, insanın gücünün takdir edilenle birlikte olmasıdır. Mâtüridîlere göre ise kesb, kulun bir şeye azim ve niyet etmesiyle o şeyin hâsıl olmasıdır.

Cüz’î irade : Mâtüridîlere göre insanda müstakil bir cüz’i irade vardır. Eş’arîlere göre ise bu irade müstakil değildir, ALLAH’ın kontrolü altındadır

Hüsun ve Kubuh: Mâtüridîlere göre hüsün ve kubuh yani güzellik ve çirkinlik, bir şeyin iyi veya kötü olduğu, akılla bilinebilir. İlâhî emir ve nehiy de ona yönelik olarak tecelli eder. Eş'arîlere göre ise, hüsün ve kubuh dinin kaynaklarına göre şekillenir, akıl ile idrak olunamaz. Ancak ALLAH'ın emir ve yasağı ile bir şeyin iyi ya da kötü olduğu bilinir. Yani bir şey emredildiği için iyidir, nehyedildiği için kötüdür. Onlara göre emir ve nehiy olmadan iyilik ve kötülük bilinemez.

Marifetullah : Mâtüridîlere göre, dinî tebligat olmasa da yani peygamberler gönderilmemiş olsa da insan, ALLAH'ı tanımak zorundadır.Eş'arîlere göre ise akıl, dinî alanı kendi başına idrak edemez. Buna göre ALLAH'ı bilmek şer'an vaciptir. Dinden haberi olmayan insanlar, hiç bir dini yükümlülükle sorumlu değildir.

Tekvin : Mâtüridîlere göre ALLAH'ın “Tekvin” diye müstakil bir sıfatı vardır. Eş’arîlere göre ise tekvin hakiki bir sıfat olmayıp, itibari olup, kudret sıfatının bir taallukudur.

Nübüvvet : Mâtüridîler, peygamberlik şartlarından birisinin de erkek olmaktır. Eş’arîler’e göre ise nübüvvet için erkek olmak şart değildir, kadınlar da peygamber olabilir.

Teklif-i mâ lâ yutak: Mâtüridîlere göre İnsanın gücünün dışında kalan bir şeyin yapılmasının emredilmesi ve kulların bununla mükellef tutulması caiz değildir.Eş'arîlere göre caizdir.

Hikmet : Eş'arîlere göre ALLAH'ın fiilleri bir hikmete bağlı olmadığı gibi, bir nedenden ötürü de gerçekleşmez. Yani ALLAH’ın fiillerinde mutlaka bir hikmet aranmamalıdır.Mâtüridîler ise, ALLAH'ın fiilleri bir hikmet doğrultusunda gerçekleşir ve bunlar bir sebebe dayanır. Zira ALLAH abesten münezzehtir. Sebepsizlik ve hikmetsizlik ise abes ile meşgul olmaktır.

Kelâm-ı Nefsî : Eş'arîlere göre kelâm-ı nefsî'nin işitilmesi caizdir. Mâtüridîler ise kelâm-ı nefsî'nin bizzat işitilemeyeceğini, ancak ona delalet eden şeyin duyulabileceğini söylerler.

Ezelde Ma'duma hitap: Eş'arîlere göre Ma'dum'a (yokluk) hitab-i ilâhinin taalluk etmesi caizdir. Buna göre ALLAH ezelde mükellimdir. Mâtüridîler ise bunda bir anlam ve hikmet olmayacağı için kabul etmezler.

İbadet Mükellefiyeti: Eş'arîlere göre kâfirler iman etmekle mükellef oldukları gibi kâfir oldukları halde ibadet etmekle de yükümlüdürler. İbadet etmedikleri için ceza görecekler.Mâtüridîlere göre ise, kâfirler imanla mükellef oldukları için ayrıca ibadetle mükellef olmazlar ve bundan dolayı da ayrıca azap görmezler.

Mürtedin amelleri : Eş'arîlere göre mürted yeniden iman ederse, amelleri de avdet eder. Mâtüridîlere göre ise mürted geri İslam’a dönse de irtidat etmeden önceki amelleri geriye dönmez.

Yeis Tövbesi : Ümitsizlik halinde yapılan tövbe, Mâtüridîlere göre makbul, Eş'arîlere göre ise makbul değildir.