Telif hakki kul hakki midir?

[KuM TaNeSi]

Telif hakki kul hakki midir?

Değerli Kardeşimiz;

Telîf, her hangi bir yazarın kendi görüşlerini yazmak veya başkalarından iktibaslar etmek ve kendinden de bir şeyler eklemek suretiyle bir eser meydana getirmesidir Burada eserden kastettiğimiz, uzun veya kısa, geniş ya da dar hacimli bir metin veya
ibaredir

Tercüme ise, herhangi bir eseri bir lisandan başka bir lisana çevirmek, aktarmak mânâlarına gelmektedir Tercüme edilen eserde, sadece lafız mütercime mânâ ise müellifine (yazarına) aittir Telif edilen eserdeyse, lafız ve mânâ müellife aittir, ancak müellif eserini meydana getirirken başka kimselerin eserlerinden iktibaslar etmek
yoluyla yararlanmış da olabilir

Ancak ben, diğer sorulara geçmeden önce İslâm'da telif hakkı var mıdır, yok mudur; bu konuda İslâm hukukçularının görüşleri nelerdir, onu kısaca bir mukaddime şeklinde vermek isterim

İslâm hukukuna göre alışverişin rükünleri beştir:

1) Bayi, yani satıcı,
2) Müşteri, yani alıcı,
3) Müsmen, yani satılık mal,
4) Semen, yani satılan malın bedeli,
5) Sîga, yani îcâb ve kabul

Bu beş rüknün veya bunlardan birkaçının ya da birinin eksik olması halinde yapılan bir alış veriş, İslâm hukukuna göre sahih değildir Bu rükünlerden her birinin de kendine has birtakım şartları vardır Burada bu şartları tek tek açıklamaya kalkışacak olursak söz
çok uzar Bunun için sadece sorunuzu gayet yakından ilgilendiren üçüncü rüknün, yani müsmen dediğimiz satılık malın üzerinde birazcık durmak istiyorum Satılık mal demek, Hanefi fıkhına göre elle tutulan, gözle görülen yararlı bir meta demektir Şayet bir şey elle tutulup gözle görülmüyorsa, faydalı da değilse fıkhen buna mal denilmez Ed-Durru'l-Muntekâ, İbnu Abidîn ve diğer Hanefi fıkıh kitaplarının tümü bunu böylece ifâde etmektedirler

Şuf a Hakkı bunlardan birisidir Meselâ birinin bir arsada sizinle ortaklığı veya komşuluğu vardır, sizin kendi hissenizi ya da arsanızı satmaya kalkışmanız halinde o ortağınızın veya komşunuzun müdahale edip sattığınız arsanın bedelini vererek onu satın alma hakkı vardır ki buna Şuf a Hakkı denir İslâm'a göre Şuf a hakkı satılamaz
Yani Şuf a Hakkına sahip olan bir kimse, bu hakkını bir başkasına satamaz Çünkü hukuku mücerrededendir, elle tutulup gözle görülmeyen bir haktır İşte telif hakkı da bu kabil haklardandır Elle tutulup gözle görülmeyen bir haktır Bir kitap, satılabilir Ben başkasının yazdığı bir kitabı veya kendi yazdığım bir kitabı, elle yazmak suretiyle kopye
etsem, istinsah etsem; o kopyeyi, o nüshayı başkasına satabilirim Burada satış sözkonusudur Çünkü orada elle tutulan gözle görülen bir mal vardır Ama telif hakkı dediğimiz şey, yukarıda tarifi geçen hukuku mücerrededendir ve onun satışı olamaz Çünkü bu, mal tarifi içine giren birşey değildir

Buna göre ben, elimde bulunan herhangi bir eserin fotokopisini çektirebilir veya tab ettirebilirim Çünkü benim elimde bir kitap vardır ve ben o kitabın maliki olduğum için kendi malım olan bu kitabı istediğim usulle çoğaltıp satabilirim Yalnız zamanın âlimleri
malın tarifini genişleterek elle tutulmayan ve gözle görülmeyen şey faydalı olduktan sonra malın şümulüne almışlar, tercüme ve icad gibi şeylerin haklarının satışını caiz görüyorlar Şafii kitapları da menfâati mal sayıyorlar

Halil GÜNENÇ, Günümüz Meselelerine Fetvalar I


Bu konuyla ilgili baska bir fetvada

İslam Konferansına bağlı İslam Fıkıh Akademisinin kararına göre telif, icat ve keşif hakları saklı olup, sahibi tasarruf hakkına sahiptir, o hakka saldırmak caiz değildir
Karar No: 435/5) üçüncü bendi, Tarih: 1998 bkz Mecelletu’l-Mecma’, c 3, s 2267

konunun yasal ve kanuni mevzuatta, genis ve kapsamli sekilde hukuki kurallari mevcuttur