Mikroplar ve bağışıklık sistemi

[EyMeN&TaLhA]

Mikroplar ve bağışıklık sistemi

Mikroplar ve bağışıklık sistemi



İnsan vücudunun hastalanmasının önemli bir nedeni mikroplardır
(bakteriler, virüsler, mantarlar ve parazitler). Vücudumuz bu
mikroplarla, sahip olduğu bağışıklık sistemi ile mücadele eder.

Bağışıklık sistemimizin gücü, bünyemizdeki antikorların mevcudiyeti ve çeşitliliği ile doğru
orantılıdır. Yani bir insanın bünyesinde ne kadar fazla ve çeşitli antikorlar mevcut ise, o
insanın bağışıklık sistemi de o kadar güçlüdür. Vücudumuz antikorları çeşitli mekanizmalar
ile kazanır. Bu kazanımın en önemli mekanizması geçirdiğimiz hastalıklar ve uygulanan
aşılardır. Geçirilen hastalıklar sırasında insan vücudu o hastalığa karşı antikorlar üretir.
Antikor kazanımının bir diğer yolu da aşılardır. Aşılar, insan vücuduna dışarıdan,
zayıflatılmış bakteri ve virüslerin verilmesidir.

Sağlıklı bir bebek dünyaya geldiğinde sterildir, yani hiçbir organ veya dokusunda tek bir
mikrop bile yoktur. Doğal olarak bu sterillik, bebeğin bağırsakları için de geçerlidir. Hatta
bu durumun bir sonucu olarak bebeğin ilk çıkardığı kaka olan "mekonium" da sterildir.
Henüz hiçbir mikrop ile tanışmamış bir bebeğin bağışıklık sistemi, henüz kendine ait tek bir
molekül dahi, bağışıklık maddesi (antikor) oluşturmamıştır.
Bebeğin bakterilerle ilk tanışması normal doğum esnasında, anne vajeninden çıkışı esnasında
olur. Doğumu takip eden günlerde bebek daha pek çok cins bakteri ve virüslerle tanışır ve
bu tanışmalar esnasında üretilen antikorlar sayesinde bebeğin bağışıklık sistemi oluşmaya ve
güçlenmeye başlar. Artık bebeğin bağışıklık sistemi her geçireceği hastalık ve yapılan aşılar
ile sürekli güçlenecektir.

Doğum anında steril ve daha önce kendiliğinden hiçbir antikor üretmemiş bir bünyeye sahip
olmasına rağmen bebek, annesinin hayatı boyunca geçirdiği bütün hastalıklar ve olduğu
aşılar sonucu oluşmuş antikorları annesinden alarak dünyaya gelir. Yani bebeğin bağışıklık
sistemi, annesinden gelen ve bir sene boyunca güçlerini koruyabilen antikorlardan oluşur.
Yaşamının ilk bir senesinde, kendi antikorları oluşuncaya kadar bebeği bu antikorlar
korurlar. Bu nedenle yeni doğan bir bebeğin vücudu, henüz hiçbir mikrop ile tanışmamış ve
kendi antikorlarını üretmemiş olsa da yaşamının ilk bir senesinde dış dünyadaki hastalık
yapıcı ajanlara en az annesi kadar dirençlidir. Bu sebeple, hayatlarının ilk senesinde
bebeklerde "bakteriyel hastalıklar" son derecede nadir görülürler. Aynı sebeple, sağlam
bebeklerin ilk 1 sene -steril ortamlarda- tutulmaları gereksiz ve zararlıdır.

"YAŞLI VİRÜSLER"

Benzer bir durum, suçiçeği ve kızamık gibi hastalıklara neden olan ve yapılarını
değiştirmeyen "yaşlı virüsler" için de geçerlidir. Söz konusu yaşlı virüsler bir insanın hayatı
boyunca sadece bir defa hastalık yapabilirler ve bu hastalanma sırasında üretilen antikorlar
sayesinde bir daha aynı bedende tekrar hastalanmaya neden olamazlar. Bu nedenle,
anneden gelen antikorlar sayesinde bebeklerde bir yaşına kadar bu hastalıklar görülmezler.
Elbette bunun tek istisnası, annenin bu hastalıkları geçirmemiş olmasıdır.

GENÇ VİRÜSLER

Grip virüsleri, "genç virüsler"dir. Genç virüsler yapılarını -yaşlı virüslerin aksine- devamlı
olarak değiştirirler. Bu nedenle genç virüslerin neden oldukları hastalıklar sonrasında
vücudun kazandığı antikorlar ertesi sene bir işe yaramazlar. Bu itibarla, bebeklerin birinci
senelerinde görülen ateşli hastalıkların büyük bir kısmı, bünyelerinde anneden gelen
antikorların mevcudiyetine rağmen, bu genç virüslerin sebep olduğu "Grip gibi" virütik
hastalıklardır. Bazı basit bakteriler sonucu oluşan hastalıklar da anneden gelen antikorlar
sayesinde hafif atlatılırlar. Bu durumlarda bebeklere hemen antibiyotik verilmesi halinde
bakteriler, bağışıklık sistemi onları tanıyıp antikor yapamadan yokolurlar ve bebeğin antikor
üretememesi söz konusu olur. Bunun sonucunda aynı bakteriler bebekte tekrar tekrar
hastalık yaparlar. Hele bir de, birinci yaşlarının sonuna kadar nerede ise steril bir ortamda
büyütülen bebekler, hazırda annenin antikorları varken kendi antikorlarını oluşturamazlar.
Bu bebekler, birinci yaşlarının sonunda anneden gelen antikorların etkinliklerini
kaybetmeleri ile ikinci senelerinden itibaren, aynı durumlarda antibiyotik almamış bebeklere
nazaran daha fazla sayıda hasta olurlar.

Anneden gelen antikorların birinci yıl sonunda etkinliklerini kaybetmesi olgusu, "Canlı virüs"
ihtiva eden kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve suçiçeği aşılarının bebeklere 1 yaşından sonra
yapılmalarının da nedenidir. Geçmişte uzun seneler kızamık aşılarının, yapılan uyarılara
rağmen inatla 9 aylık yapılması sonucu - anneden geçen kızamık antikorları yapılan aşıyı
inaktif hale getirdiği için - pek çok çocuk aşı yapıldığı halde kızamığa yakalanmıştır. Hattabazı kızamık virüslerinin yapılarında M-Proteini denen bir molekülün eksik olduğundan,
bağışıklık sisteminin bu virüsleri hastalık etkeni olarak görememesi ve hiçbir mücadele
göstermemesi sonucu, bu hastalanan çocukların bir kısmında, beyinlerinde harabiyet
oluşması anlamına gelen "kızamık ensefalitleri" görülmüştür.

Doğumda steril olan bebek bağırsağının, Koli Basilleri ile istilasi ilk 36 saat içinde
tamamlanır. Eğer tamamlanamazsa, bu bakterilerin oluşturduğu "K vitamini" sentezi
yapılamaz ve bebekte, göbek kordonundan kanamalar olur. Bilhassa sezaryen doğumlarda
anne vajeninden bakterileri alamamış bebeklerde bu durum sıklıkla görüldüğünden, artık her
yeni doğan bebeğe iğne ile K vitamini verilmektedir.
Bağırsaklarda oluşan bu bakterilerin bir görevi daha vardır. Probiyotik etkileri ile hem
yabancı, hastalık yapıcı bakterilerin yerleşip koloni yapmalarına mani olurlar, hem de
gıdaların sindirilmelerinde yardımcı olurlar. İlk 1 sene çok sık antibiyotik verilen bebeklerde
bu sistemlerin de oluşması sekteye uğrayacağı için, çocuklar çok sık ishal olacaklar, hele her
ishal olduğunda da antibiyotik verilmesi halinde iş çığrından çıkacak, sindirim sistemleri de
düzgün çalışamayacak, gaz, hazımsızlık, alerjiler, atopik egzemalar ve hatta astım böyle
çocuklarda daha sık görülecektir.

ANTİBİYOTİK VE DEMİR KULLANIMI


Bakterilerin çoğalmaları esnasında en çok ihtiyaç duydukları madde demir elementidir. Bu
sebeple, bakterilerin laboratuvarlardaki besi yerlerine, demir açısından zengin olan kan,
beyin veya kalp dokusu konulmaktadır. Yaşamlarının ilk bir senelik hassas devresinde demir
ilacı verilen bebeklerde, bu maddenin hastalık yapıcı mikropların gelişmelerine ve vücuda
yerleşmelerine yardımcı olması sonucu, hastalıklar daha ağır seyir göstereceklerdir. Demir
ve antibiyotiklerin yan yana kullanılması durumunda ise durum daha da vahimleşecek, alınan
antibiyotiklerin etkisi ile zayıf yapıdaki bakterilerin de ortadan kalkması sonucu ortam
sadece dirençli bakterilere kalacak ve bebeğin bünyesinde antibiyotiklere dirençli
bakterilerin ortaya çıkması söz konusu olacaktır. Ayrıca her bebek dünyaya gelirken, demir
depoları dolu olarak dünyaya gelir. Dışarıdan hiç demir almasalar bile, bu depo demiri onları
1 sene anemiden korur. Doğumda, kordon kanında 16g. Olan Hgb, 2 ay içinde 10 g.'ın altına
iner (Himalaya'da doganlarda inmez) ve 1 sene sonra 11g.'a çıkar.
Sık antibiyotik kullanmış bebeklerin düzgün oluşamayan bağışıklık sistemlerini yerine
koyacak kalıcı bir ilaç bulunmamaktadır. Gereksiz antibiyotik kullanımı sonucu bu duruma
"getirilmiş" bebeklerin bağışıklık sistemlerinin güçlendirilebilmesi için sağlam erişkinlerin
kanlarından hazırlanan "Gamma-globulinler" maalesef sadece geçici bağışıklık
verebilmektedirler. Yine güçlendirme maksadı ile verilen ekinezya veya ethanol (alkol) ihtiva
eden şuruplar, esasen hiçbir etki gösteremezler. Probiyotikler ise, sadece bağırsak
boşluğundaki yararlı bakterileri temin ederler, sistemik etkileri yoktur, grip gibi
hastalıklardan koruyamazlar. Bu gaye ile geliştirilmiş bazı aşılar da kısıtlı bir etkiye
sahiptirler. Bu itibarla, bebeklerin bilhassa ilk yıllarında antibiyotik ve demir ilacı
kullanımına çok dikkatli yaklaşılmalıdır.

Alintidir.

Dr. KADİR TUĞCU
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
F.A.A.P.