Harflerin mahrec ve sıfatları

[f_kryln]

Harflerin mahrec ve sıfatları

1
Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ

H

ARFLERİN MAHRECLERİ VE SIFATLARI

Harflerin mahrecleri:

1-

Birinci mahrec cevf, فولجا dediğimiz , boğazın göğüse bitiºik olan kısmından, dudaklara varıncaya

kadar, boğaz ile ağız içindeki boşluğa denir. Cevf’den harf

-i medler (med harfleri) çıkar.Bunlarda

mâkabli madmûm(ötreli) olan sâkin vâv (

و ) mâkabli meksûr(esreli) olan sâkin yâ (ى ) ve eliftir. Elif

harekeyi

kabul etmez, daima sâkin ve mâkabli (üst yanı) meftûh (üstünlü) dür. O ağız boşluğuna bitiºik

olan boğaz boşluğundan muayyen bir mahrece dayanmaksızın çıkan

hali bir sestir. Elif, ne bir harfe

idğam olur, nede kendisine bir harf idğam edilir.

Elif, hemzen

in mahrecinden çıkar. Fakat elif, mahreci boğazda mukatı’ oluncaya kadar yükselen bir

harftir. Onun mahrecinin boğaza nisbet ediliºi, son çıkış yerinin boğaz olması

sebebiyledir.

Küllî

mahrec de hemze ile beraber olmaları, cüz’î mahrecde bir olmalarını iktizâ ettirmez.

Hemze ile elif arasında birçok bakımlardan fark vardır:

a) Elif, mahrec-i mukadderden, hemze ise mahrec-

i muhakkaktan çıkar.

b) Hemze boğaz harfi, elif ise cevfî’dir.

c) Elifin ince ve kalın oluºu kendisinden önceki harfe bağlı olduğu halde,

hemze ince harflerdendir.

d) Elif harekeyi kabul etmediği halde, hemze kabul eder.

Bu ayrı, ayrı vasıfları dolayısıyla, hemzeyi “harekeli elif” ºeklinde tarif etmek ilmi olmadığı gibi, bu iki
harften, birinin diğerinin yerinede ıtlakınında câiz olmadığını gösterir. Ancak böyle bir

tabir, mecaz

yoluyla kabul edilebilir.

Geniº bir yer tutan cevfe

nispetleri sebebiyle, bu üç harften elif (ا ) boğaza, vâv (و ) ve yâ ( ى) da ağız

boşluğuna

nispet olunmuºtur.

Med harflerinin varlığı, ancak onların medleri ile tahakkuk ettikleri için, bunlara

medd-i aslî ليصالا دلما

medd-

i zâti
لذا دلما تيا , medd-i tabiî يعيبطلا دلما , telâffuzlarındaki kolaylıktan dolayı da yumuºak harfler

denir.

2-

İkinci mahrec boğazın nihayetidir. Bu mahrecden hemze ( ء ) ile he ( ه ) çıkar.

3 -

Üçüncü mahrec boğazın ortasıdır. Buradan ayn ( ع ) ve hâ ( ح ) harfi çıkar.

4

- Dördüncü mahrec, boğazın ağza en yakın olan kısmıdır. Bu mahrecden ( غ ) ve ( خ ) harfleri çıkar.

5

- Beºinci mahrec, dilin boğaza en yakın kısmı ile üst damak dır. Diğer bir değişle, dilin sonu ile küçük

dildir. Buradan k

âf (ق ) harfi çıkar.

2

Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
6

- Altıncı mahrec, kâf harfinin mahrecinin biraz altı ve yine dil sonu kêf (ك ) harfinin mahrecidir.

Kâf (

ق ) ve kêf (ك ) harflerine ağız ile boğaz arasında bulunan küçük dil ile olan ilgileri sebebiyle küçük

dil harfleri denir.

7

- Yedinci mahrec, dilin ortası ile üst damağın ortasıdır. Bu mahrecden cîm ( ج ) ºîn (ش ) ve yâ (ى )

harfleri çıkar.

8

- Sekizinci mahrec, dilin sol veya sağ, veyahut her iki tarafı ile, adras denilen üst azı diºleridir. Dâd (ض

) harfinin çıktığı yer olan bu mahrec, en zor mahrec olarak bilinir. Dâd harfinin çıkışını ºöyle tarif etmek

mümkündür: Dil kenarının evveli, soldan veya sağdan, veyahut da her iki taraftan üst azı diºlere
yaklaşır, dil kenarının sıkışması esnasında, dil kenarı ile azı diºleri arasından zâ (

ظ ) harfine benzeyen ve

fakat zâ (

ظ ) olmayan bir ses çıkar ki, bu ses dâd harfinin sesidir. Bu okuyuºta dil ucu serbesttir.

9

- Dokuzuncu mahrec, dilin iki kenarı ile birlikte dil ucuna varıncaya kadar üst damaktır. Dâd

mahrecinin bitiminden baºlar, azı diºlerden sonraki (dâhık, nâb, rubâiyye, ve seneiyye) diºlerimizin üst

kısımları bu mahreci teºkil ederler

. Lâm ( ل ) harfinin mahreci olan bu saha en geniº mahrectir.

10

- Onuncu mahrec, dil ucu ile onun hizasındaki iki üst ön diºlerin etleridir. Buradan da Nûn ( ) harfi

çıkar. Yeri itibariyle lâm harfinin biraz altıdır ve onun mahrecinden biraz dardır.

Burada bahis konu

edilen nûn, “ızhâr olunan nûn”

dur. Bu kaydı koymamızın sebebi, ihfâ olunan nûn (nûn-i muhfât)’dan

farkını göstermek içindir.

Zira ihfâ olunan nûn, fer’i harflerden olup mahreci genizdir ve bu nûn ile

alâkası yoktur.

11

- Onbirinci mahrec, dil ucu ile ona tekâbül eden iki üst ön diºlerin üstündeki damak kısmıdır. Bu

mahrec Râ (

ر ) harfinin mahrecidir. Dilin üst kısmı bakımından lâm harfine nazaran daha dahide kalır.

Çünkü bundaki inhirâf (dilin geriye dönmesi), nûn’dan daha içeriye dönüktür.

12

- Onikinci mahrec, dil ucu ile üst ön diºlerin dipleridir. Bu mahrecten evvelâ Tâ ( ط ) sonra Dâl ( د )

sonrada Tê (

ت ) harfi çıkar.

13

- Onüçüncü mahrec, dil ucu ile alt ön diºlerin üstüdür. Hurûf-i safîr dediğimiz Sâd ( ص ), Sîn (س )

ve Ze (

ز ) harflerinin mahreci burasıdır. Mahrec sıraları da söylediğimiz sıraya göredir.

14

- Ondördüncü mahrec, dil ucu ile ön diºlerin uçlarıdır. Buradan Zâ ( ظ ), sonra Zêl ( ذ ) ve daha

sonrada Sê (

ث ) harfleri çıkar.

15

- Onbeºinci mahrec, alt dudağın içi ile üst ön diºlerin uçlarıdır. Bu mahrec Fâ ( ف ) harfinin

mahrecidir.

3

Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
61

- Onaltıncı mahrec, dudaklardır. Vâv ( و ) Bâ ( ب ) Mîm ( م ) harflerinin mahreci burasıdır.

17

- Onyedinci mahrec, hayşûm لا موشي dediğimiz geniz kovuğudur. Buda ğunne'nin mahrecidir.

Ğunne ºöyle tarif edilir. “Ğunne genizden çıkan nûn

-i sâkine-i hafifedir.” İhfâ halindeki sâkin nûn ve

sâkin mîm ile, mâalğunne (ğunneli) idğamlar da bulunur. Ğunne'nin

mevcudiyeti, burnu tutmakla belli

olur. Burundan ses geliyorsa ğunne var,

gelmiyorsa yok demektir.

HARFLERİN SIFATLARI

Tecvîd ilminde sıfat,

mahrecde meydana geliºi esnasında harfin sesine ârız olan keyfiyete denir.

SIFATLARIN KISIMLARI

Sıfatlar, bazı bakımlardan kısımlara ayrılmışlardır.
1-

Kuvvet yönünden sıfatlar:

Sıfatl

ar kuvvet yönünden iki kısma ayrılırlar:

a)

Kuvvetli sıfatlar: Cehr, ªiddet, İsti’lâ, Itbâk, İsmât, Safir, Kalkale, Inhırâf, Tekrîr, Tefeººî, İstitâle,

Ğunne.

El-

Mer’âºî bu sıfatlar arasında da kuvvet yönünden farklar bulunduğunu söylemiºtir.

Kalkale'nin

en kuvvetli sıfat olduğunu, ªiddet’in, Cehr’ den daha kuvvetli olduğunu, bunların her

ikisinin’de

Tefeººî ve Safîr’den daha kuvvetli olduğunu, Itbâk’ın da İsti’lâ dan daha kuvvetli olduğunu

zikrediyor.

b)

Zayıf sıfatlar: Hems, Rihvet, Beyniyye, İstifâle, İnfitâh, İzlâk, Lîn, Hafâ.

El-

Makdisî, Aliyyü’l-Kâri, İbrahim b. Ömer bu görüºtedir.

İbnu Gazi’ye göre aynı yönden sıfatlar üç kısma ayrılır.

a) Kuvvetli sıfatlar.
b) Zayıf sıfatlar.

c)

Mutavassıt (orta) sıfatlar.

Bir harfte kuvvetli sıfatlar çok, zayıf sıfatlar az olursa, o harf kuvvetlidir. Zayıf sıfatlar çok, kuvvetli

sıfatlar az ise o harf zayıftır. ªayet ikisi eºit olursa Mutavassıt sayılır. Bu ölçüye

binaen harfleri beº kısma

ayırırız.

1) Kuvvetli sıfatlar: Cîm (

ج ), Dâl ( د ), Sâd ( ص ), Ğayn ( غ ), Râ ( ر ), Zây ( ز )

2) Çok kuvvetli sıfatlar: Tâ (

ط ), Dâd ( ض ), Zâ ( ظ ), Kaf ( ق )

4

Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
3)

Mutavassıt (orta) harfler: Hemze ( ء ), Elif ( ا ), Bâ ( ب ), Te ( ت ), Hâ ( ح ), Zâl ( ذ ), Ayn ( ع ), Kêf ( ك )

4) Zayıf harfler: Sîn (

س ), ªîn ( ش ), Lâm ( ل ), Vâv ( و ), Yâ ( ي )

5)

Çok zayıf harfler: Sê ( Ë ), Ha ( Î ), Nûn ( ä ), Mîm ( ã ), Fê ( İ ), Hê ( ه )

2-

Mütezât (birbirine zıt) ve Ğayr-ı Mütezât (zıt olmayan) sıfatlar:

Bir harfte ikisinin de

birden ictimâ edip etmeyeceğine göre sıfatlar iki kısma ayrılır:

a) Mütezâd (birbirine zıt olan) sıfatlar: İki sıfatın bir harfte ictimâı mümkün değilse, bu sıfatlara mütezât

sıfatlar denir. Mütezâd sıfatlar 15 tanedir.

Hems-Cehr, Rihvet-

ªiddet, Beyniyye-İsti’lâ-İstifâle, Itbâk-İnfitâh, Tefhim-Terkîk, Ismât-İzlâk,

İhfâ

-Izhâr.

b) Gayr-

ı Mütezâd (birbirine zıt olmayan) sıfatlar: Biri birine zıt olmayan ve bir harfte beraberce

bulunması câiz olan sıfatlardır. Bu sıfatlar 8 tanedir.

Kalkale, Safir, Tef

eººî, İstitâle, Tekrîr, Lîn, İnhirâf, Ğunne.

3-

Lâzım ve Ârız Sıfatlar:

Harflerdeki mevcudiyetleri

, devamlı olarak bir harfte bulunup bulunmamaları bakımından sıfatlar iki

kısma ayrılırlar.

a)

Sıfât-ı lâzıme: Bunlara (sıfât-ı zâtiyye veya sıfât-ı vacibe)’de derler. Sıfât-ı lâzime ºöyle tarif edilir.

Harflerin zâtına mahsus ve onlardan ayrılmaması gereken sıfatlardır. ªayet sıfât

-ı lâzımeler terk edilir

veya değiştirilir, veyahut da tağyir

edilirse meydana gelen hata genellikle lâhn-î celî (büyük hata) olur.

b)

Sıfat-ı ârıza: Harften ayrılması mümkün olan ve ayrıldıkları zamanda harfin zâtını değiştirmeyen

sıfatlardır. Harfin zâtında bir değişiklik meydana gelmediği için, bu sıfatların terkinde, tağyirinde

veya

tebdilinde

lâhn-i hafî (küçük hata) hâsıl olur.

SIFATLARIN İNCELENMESİ

1-

Hems سملها

Hems lûgatta sesi gizli çıkarmaya derler. Istılah da, mahreclerinden çıkmaları esnasında

mahrecde

aralık kalması ve mahrece fazla dayanılmaması sebebiyle, harf telâffuz edilirken

nefesin harfle beraber

akmasına denir.

Hems, cehr sıfatının zıttı dır. Hems harfleri 10 tanedir. هثفح صشخ تكس lâfzının ihtiva

ettiği harflerdir.

Bu harflere hems harfleri (

hurûf-ı mehmûse) denmesinin sebebi, harf telâffuz edildiği zaman mahrece

itimadın zayıf olması sebebiyle, sesin gizli zayıf olmasıdır.

5
Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
2-

Cehr لجا ره

Cehr

lûgat da, açıklamak, ortaya çıkarmak, söz söylerken sesi yükseltmeye denir. Istılah da ise,

kendisinde cehr sıfatı bulunan harfleri harekeli olarak telâffuz ederken, nefes cereyanının

hapsolmasına denir.Çünkü cehr harfleri okunurken mahrece kuvvetli dayanıldığı için, nefes cereyanı
tıkanır. Cehr harfleri 19 tanedir. Cehr, hems’in zıddı

olduğu için, harfleri onun dışında kalan ve ºu kavli

teºkil eden harflerdir.

عيطم دنج ازغ ذا ضبر وق لظ

Bu harflere cehr harfleri (

hurûf-ı mechûre) denmesinin sebebi, mahrecin tıkanması ve sıkışması

neticesinde bu harflere mahsus seslerin kuvvetli çıkması ve nefesin akmamasıdır.

3-

ªiddet: ةدشلا

ªiddet lûgat da

, kuvvet ve kudret mânâlarına gelir. Istılah da, ºiddet harfleri sükûn ile okunduğu zaman,

sesin ve nefesin asla akmamasına denir. ªiddet harfleri 8 tane olup şunlardır.

ء

, ج , د , ق , ط , ب , ك , ت

Bu harflerin telâffuzu esnasında, mahrecin sıkışması neticesi ses kuvvetli çıkmaktadır. Bu sebeple de

mezkûr harflere ºiddet harfleri denmiºtir. ªiddetin zıddı Rihvet’tir

.

4-

Rihvet: ةوخرلا

Rihvet

lûgat da, yumuºak olmak mânâsına gelir. Istılah da ise, kendilerinde rihvet sıfatı bulunan

harflerin sükûn ile telâffuzu esnasında, mahrece itimadın zayıf olması sebebiyle, ses ve nefesin

beraberce akmasına denir.
Rihvet harfleri ºiddet harflerinden daha zayıftırlar. Harfleri 16 tane olup şunlardır.

س ص خ ش ه ث ح ف ا ى و ز ض غ ط ذ
5-

Beyniyye: ةينيبلا

Beniyye

lûgat da ortada olma demektir. Istılah da beyniyye harflerini telâffuz sesin ne tamamen

akması, nede tamamen hapsolmasına denir. Bu sıfat, ºiddet ve rihvet sıfatlarının ortasında bulunması

sebebiyle, harflerine bu isim verilmiºtir. Beyniyye harfleri beº harf olup,

رعم نل lâfzının ihtiva ettiği

ل ن ع م ر

harfleridir.

6-

İsti’lâ: ءلاعت سا

İsti’lâ lûgat da, yükselmek demektir. Tecvid ıstılahında ise, isti’lâ harflerini telâffuz ederken dilin, kökü

ile birlikte üst damağa yükselmesine denir. Harfleri 7 tane olup

خ ص ض غ ٍط ق ظ lâfzının ihtiva ettiği

ظ ق ط غ ض ص خ

6
Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
İsti’lâ harflerini telâffuz ederken dilin yukarı damağa yükselmesi sebebiyle, bu harflere (

hurûf-u

müsta’liye

) isti’lâ harfleri denmiºtir.

7-

İstifâle: لةافت سالا

İstifâle lûgat da, aşağı olmak, alçalmak demektir. Istılahta ise, istifâle harflerini telâffuz ederken dilin

yukarı yükselmeyip, ağzın dibinde kalmasına denir. İstifâle harfleri, isiti’lâ harflerinin dışında kalan
harfler olup şunlardır.

ى ه و ن م ل ك ف ع ش س ز ذ د ح ج ث ت ب ء
İstifâle sıfatı, isti’lâ sıfatının zıddıdır. Bu harflere istifâle harfleri denmesinin sebebi, bu harfler telâffuz
edilirken dilin yukarı çeneye yükselmemesi ve aşağıda kalmasıdır.
8-

Itbâk: قابطالا

Itbâk lûgat

da, yapışmak, uyuºmak, ulaºmak mânâlarına gelir. Istılah da dil kökünün ve ortasının, yukarı

damağa yükselmesiyle birlikte, damağın dil ortası üzerine intibâk etmesidir.

Harfleri:

ظ ط ض ص

Bu harfleri telâffuz ederken dil ortasıyla damak arasında ses sıkılır ve tamamen akmaz, çünkü ıtbâk

kuvvetli bir sıfattır. Itbâk sıfatı, isti’lâ sıfatını gerektirir. Bütün ıtbâk harflerinin, aynı zamanda, isti’lâ
olması bunu

zaruri kılar. Fakat her isti’lâ harfi, ıtbâk harfi değildir. Çünkü ıtbâk harflerinde sesin

ta

mamen kapanıp kesilmesi bahis konusu değildir.

Itbâk harflerini telâffuz esnasında dil yukarı damağa uyduğu için, bu isim verilmiºtir.

9-

İnfitâh: حاتفنالا

İnfitâh lûgat da, açılmak, ayrılmak mânâlarına gelir. Tecvîd ıstılahında, kendilerinde infitâh sıfatı

bulunan harfler telâffuz edilirken, dil ile yukarı damak arasının ayrılmasına denir. Itbâk sıfatının zıddı
olan, bu sıfatın harfleri de ıtbâk harflerinin dışında kalan 24 harftir. Bu harfleri telâffuz ederken, dil ile
üst damak arası ayrıldığı için,

harflerine infitâh harfleri denmiºtir. İnfitâh sıfatı, istifâle sıfatından daha

ºümullüdür. Her istifâle harfi, aynı zamanda, infitâh harfi olduğu halde, her infitâh harfi istifâle harfi

değildir.

10-

İzlâk: قلاذالا

Lûgat da sür’atli ve kolay olmak

veya bir ºeyin ucu mânâsına gelen izlâk, ıstılahta kendisinde bu sıfat

bulunan harfleri telâffuz ederken dilin çabuk olmasına denir. Harfleri:

بل نم رف lâfızlarının

topladığı 6 harftir.

ن م ل ف ر ب

11

- Ismât: تماصالا

Ismât lûgat da men etmek mânâsına gelmektedir. Tecvid ilminde ise, ısmât harflerinin telâffuzundaki

zorluk sebebiyle, dört (

rubâî), beº (humâsî), altı (südâsî) harfleri kelimelerde bu harflerin yan yana

gelmelerine

mâni olunmuºtur. Bundan dolayı aslı Arapça olan çok harfli kelimelerde, yalnız ısmât

harflerinden meydana gelmiº olanlara rastlanmamaktadır. Ismât sıfatlı harflerin telâffuzundaki güçlüğü

7
Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
önlemek maksadıyla

Arap dilindeki kelimeler, izlâk sıfatlı harflerle beraber bulunur. Çünkü izlâk harfleri

hafif, ısmât harfleri ise ağırdır. ªu hale göre izlâk harfleri, ısmât harflerindeki ağırlığı giderip, çok harfli

kelimelerin telâffuzunda hafiflik temin eder. Ismât sıfatı, izlâk sıfatının zıddı olduğu için, harfleride
yukarıda geçen 6 izlâk harfinin dışında kalan harfler

dir.

Med harflerinin kendi başlarına okunmaları mümkün olmadığı ve kendilerinden önceki harflerin

harekeleri ile okunabildikleri için, ısmât veya izlâk sıfatları ile nitelenmeleri mümkün değildir.

12-

Safîr: يرفصلا

Lûgat da safîr, ıslık ve kuº sesine denir.

Tecvid ıstılahında safîr harfleri olan ص س ز harflerini

okurken, kuº veya ıslık sesine benzer kuvvetli ve keskin bir sesin çıkmasına denir. Harfleri üçtane olup

yukarıdaki harflerdir.
Safîr, dil ucu ile ön alt diºlerin arasından kuvvetli bir ºekilde çıkan sestir. Bu sesin çıkışında kuº veya ıslık
sesini andıran bir ºekil aldığı için bu harflere safîr harfleri denmiºtir.

13-

Kalkale: لةقلقلا

Lûgat da hareket etmek, ıztırâb mânâlarına gelen kalkale, tecvîd ilminde ºöyle tarif edilir.

“Kuvvetli bir ses iºitilinceye kadar mahrecin kımıldanmasına denir”

Kalkale harfleri

5 harftir ki, onları دج بطق lâfzı toplamıştır. Harfleri: Ş Ø È Ì Ï

Bu harfler üzerinde vakf yapıldığı zaman vurgu (nebre)’ya benzer bir ses

zuhur ettiği için bu adla

isimlendirilmiºlerdir.

Kalkale, bu harflerin sükûnlu hallerine mahsustur, harekeli oldukları zaman kalkale olmazlar.

Kelimenin

sakin olarak, sonunda veya ortasında olmaları durumu değiştirmez.

14-

Lîn: ينللا

Lîn lûgat da, yumuºa

k olmak demektir. Istılahta harf-i lîn olan mâkabli meftûh (üstünlü) olan sâkin و

ile

ي ‘yı dile zorluk vermeksizin, zahmetsiz olarak okumaya denir. Lîn sıfatı bu harflerin sıfat-ı

lâzımeleridir

.

15-

İnhiraf: فارنحالا

İnhirâf lûgat da, meyletmeye ve bir yöne doğru eğilmeye denir. Tecvîd ıstılahında ise, kendisinde

inhiraf

sıfatı bulunan ل ve ر harflerini telâffuz ederken dilin yukarıya veya geriye meyletmesine

denir. Lâm’da diºi dil ucuna, Râ’da ise dilin üstü

cihetine doğru olur.

16-

Tekrîr: ركتلا ري

Tekrîr lûgat da bir ºeyi tekrar etmeye denir. Istılahta

, tekrir sıfatı olan ر ‘yı okurken dil ucunun

titremesine denir. Tekrîr sıfatı Râ harfine mahsus bir sıfat

-ı lâzımedir, râ’dan ayrılmaz, bir kuvvet

sıfatıdır. Bu harfin telâffuzunda dil üzerinde tekerrür

vaki olduğu için (mükerrer harf) denir.

8

Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
Dilin ucuna yakın olan kısmını üst damağa sıkıca basarak, oradan ayrılmaksızın sürçer gibi

titreyerek

durmasıdır

.

17-

Tefeººî: ا تل ف ّش

Tefeººî lûgat da, yayılmak demektir. Istılahta tefeººî harfi olan

ش harfini telâffuz ederken sesin dil ile

damak arasına yayılmasına

ظ harfinin mahrecine varıncaya kadar uzamasına denir.

18-

İstitâle: لةاطت سالا

İstitâle lûgat da

, uzamak demektir. Istılahta ise, istitâle harfi olan harfini telâffuz ederken, dil

kenarının üst azı diºlerden, lâm’ın mahrecine kadar uzamasına denir. İstitâle harfi, yalnız dâd harfidir ve

bu sıfat da bir kuvvet sıfatıdır.

19-

Hafâ: ءافلا

Hafâ lûgat da, gizlenmek mânâsına gelir. Istılahta ise, hafâ harflerini okurken, kendisinden önceki harfe

katıldığı zaman, harfin sesinin gizli olmasına derler. Hafâ harfleri 4 tanedir. Bunlar da med har

fi olan

ي و ا

ile ه harfidir.

Hafâ’nın zıddı Zuhur’dur ve fakat çok kullanılan bir ıstılah değildir.

Harf-

i medlerin hafâsı, onların mahreclerinin geniº olması sebebiyledir.

20-

Ğunne: ةنغلا

Ğunne lûgat da

, iniltiye, ıstılah da ise, ğunne sıfatı bulunan harfleri okurken genizden gelen sese derler.

Sâkin ve harekeli olan

ن ve م harflerine mahsus kuvvetli bir sıfattır. Tecvîd bilginleri, ğunne nin

sıfat

-ı lâzımeden olduğunu açıklamışlardır. Bu harfler harekeli veya sâkin, idğamlı veya izhâr halinde

olsunlar, bunların ğunne sıfatı ayrılmaz. ªu kadar ki, sâkin iken, harekeli olduğundan daha kâmil; ihfâ

halinde izhârdan daha

ziyade, idğamlı durumda iken ihfâ halinden daha yeterli olur.

ن

İle م ºeddeli oldukları zaman, ğunnelerinin bir elif (iki hareke) mikdârı açıklanması vacibidir.

Buna ilâvede yapılmaz budan noksanda olmaz. Çünkü okunuºta bunu ölçüsü, medd

-i tabiî gibidir.

21-

Tefhîm: يمخفتلا

Tefhîm lûgat da, bir ºeyi büyüklemek ve kalın yapmak mânâsına gelir. Tecvîd ıstılahında ise, tefhîm

harflerini okurken, dilin kökünün üst damağa kalkması sebebiyle harfe bir kalınlık gelmesi ve ağzın
içinin ses ile dolmasına denir. Daha açık bir tarif yapmak gerekirse. “

harfi kalın okumaya” derler.

Tefhîm harflerine, (

hurûf-u mufahhame) denir.

Harfleri:

a)

İsti’lâ harflerinin tamamı. 7 harf

b)

Kalın okunana harften sonra gelen elifler. Çünkü elif kendinden önceki harfe tâbidir.

c)

Lâm-ı mufahhame ةمخفلما مالا kalın okunan Lâm. Lâfza-i celâle الله lâfzında olan lâm.

d) Kalın okunan Râ harfi.

9
Kaynak: Kur’an’ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri
Prof. Dr. İsmail KARAÇAM
Hazırlayan: Osman AÇIKGÖZ
22-

Terkîk: قيق ترلا

Terkîk lûgat da, inceltmek, zayıflatmak mânâlarına gelir. Tecvîd ıstılahında terkîk harflerini ince

okumaya derler. Terkîk harfini okurken, dilin kökünü üst çeneye kaldırmadan aşağıda tutup, harfin
zatına bir incelik gelmesi, harfin sesiyle ağız içinin dolmaması ve neticede harfin incelmesidir.

Terk

îk sıfatı zayıf bir sıfattır, harfleride tefhîm harflerinin dışında kalan harflerdir.

Terkîk harflerine, (

hurûf-ı terkîk) denir.