sakarya ilitam din eğitimi 5.hafta

[Medineweb]

sakarya ilitam din eğitimi 5.hafta

TÜRKİYE’DE DİN EĞİTİMİNİN TARİHSEL SÜRECİ

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında eğitim sektöründe ana hatlarıyla üç çeşit okul bulunmaktadır. Bunlar; medrese, mektep (okul) ve yabancı okullardır.

Medrese en eski ve din eğitimi ağırlıklı bir eğitim kurumudur. Osmanlı’da orta ve yüksek öğretim düzeyinde eğitim gerçekleştiren kurumlar olan medreseler, özellikle 18. yüzyıldan sonra hızlı değişimle birlikte devletin ve toplumun ihtiyaç duyduğu insanı yetiştirmede yetersiz kalmış ve giderek zayıflamıştır.

Mektep Batılı anlamda bir eğitim kurumu olan ve Cumhuriyet dönemi okullarının esasını teşkil eden mekteplerde eğitim din ağırlıklı değildir ve seküler dersler (matematik, fen, tarih vb.) ön plandadır. Bu okullarda İslam’la ilgili olarak genelde “İlmihal” ve “Tecvid” adlarında dersler okutulmuştur.

Yabancı okullar1856 yılında çıkarılan Islahat Fermanı ile gayrimüslim vatandaşlara özel okullarını açabilme imkânı tanınmıştır. Yine bu dönemde güçlü olan İngiltere, ABD, Fransa, Almanya vb. devletlerin desteği ile Osmanlı topraklarında yabancı eğitim kurumları da açılmıştır. Böylece Osmanlı devletinin son yüzyılı içinde oluşan bu üç farklı eğitim kurumu, eğitim anlayışları ve dünyaya bakışları birbirinden farklı üç çeşit insan yetişmesine ve toplumsal bütünlüğün sarsılmasına neden olmuştur.

1913 yılında İmam Hatip yetiştirmek üzere açılan ve daha sonra “Medresetü‐l Vaizin” ile birleştirilerek “Medresetü‐l İrşad” adını alan “Medresetü‐l Himmeti ve Hutaba” bugünkü İmam Hatip Liseleri’nin kökü olarak kabul edilir.

Cumhuriyet döneminde İlahiyat Fakültelerinin temelini oluşturan Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki kurum ise, 1 Eylül 1900 tarihinde İstanbul'da açılan Dârülfünûn‐ı Şâhâne'deki Ulûm‐i Âliye‐i Dîniyye Şubesi’dir. Dört yıl süreli bu şubede tefsir, hadis ve usulü, fıkıh ve usulü, kelâm ve târîh‐i dîn‐i İslâm dersleri okutulmuştur. 1908 Meşrutiyeti'nden sonra büyük ölçüde değişikliğe uğrayan Dârülfünûn‐ı Şâhâne, 1913 yılından itibaren İstanbul Dârülfünunu'na dönüştürülmüş, Ulûm‐i Âliye‐i Dîniyye Şubesi'nin adı da Ulûm‐i Şer'iyye olarak değiştirilmiştir.

1923‐1946 YILLARI ARASINDA (TEK PARTİ) DİN EĞİTİMİ ve ÖĞRETİMİ

1. İmam Hatip Mektepleri ve Yüksek Din Öğretimi

3 Mart 1924 te “Tevhid‐i Tedrisat Kanunu” (Öğretim birliği kanunu) ile ülke genelindeki tüm eğitim ve öğretim kurumları, bütçeleriyle birlikte Maarif Vekaleti’ne (Milli Eğitim Bakanlığı’na) bağlanmıştır. Bu kanunla eğitim sistemi içerisinde din eğitimine son verilmemiş, dini ve seküler eğitimin modern okul çatısı ve anlayışı içerisinde verilmesi öngörülmüştür. Din görevlisi yetiştirmek üzere İmam‐Hatip Okulları ve yüsek din uzmanı yetişirmek üzere İstanbul’a İlahiyat Fakültesi açıılması kararlaştırlmıştı.. Bütün medreselerin kapatımasıla birlikte Tevhid‐i Tedrisatı 4. maddesi gereği 29 yerde İmam Hatip mektebi ve yine aynı madde gereği Darülfünuna bağlı bir İlahiyat Fakültesi açılmıştı.

Cumhuriyet tek parti döeminde (1923‐1946) din eğtimi uygulamaları açısndan bir çok sorun yaşanmıştı. İmam ve Hatip Mekteplerinin açılışlarından daha birinci yılı sonunda 5 tanesi kapatılmış, 2 ayrı yerde yenileri açılmıştı. 2. yılı sonunda 8 tanesi kapatılmış, 2 ayrı yerde yenileri açılmıştı. 3. yılı, yani 1925‐26 öğretim yııı sonunda ise, İstanbul ve Kütahya'da bulunanları dışında bütün imam ve Hatip Mektepleri kapatlımıştı. Bu iki yerdeki İmam ve Hatip Mektebi de, 1929‐1930 öğretim yılında "öğrenci bulamamaları gerekçsiyle kapatılmıştı. Bu okulları mezunlarına hiçbir şekilde istikbal vaat edilmemesi, yani resmî bir görev verilmemesi, 4 yılı bir ortaokul seviyesinde tutulması lise kısımları açılmamasıve bundan dolayı mezunlarına yüksek tahsil imkânı sağlanamamış olması gibi nedenler öğrenci ilgisizliğini doğurmuşur. Böylece din görevlileri yetiştiren İmam Hatip mekteplerinin 1930 yılında kapatımasının ardından 1949 yılında

Açılan imam hatip kurslarına kadar Milli Eğtim Bakanlığı bünyesinde din göevlisi yetişirmeye yönelik ortaöğretim düzeyinde herhangi bir okul kalmamıştı.



İstanbul Darülfünun’a 1924 yılında yüksek din uzmanları yetişirmek üzere İlahiyat Fakültesi kurulmuşur.İstanbul Darüfünunu 31 Mayıs1933'te çıkarılan bir kanunla kapatılarak yerine İstanbul Üiversitesi kurulunca İlahiyat Fakültesi de ortaöğretim kurumlarından din derslerinin kaldırılması Diyanet işleri teşkilâtında kadro bulunamaması ve sonuç olarak mezunlarının istihdam edilememesi gibi sebeplerle kapatılmış, yerine öğrencisi olmayan İlâhiyat Tetkikleri Enstitüsü açılmı ştı.

Okullardaki Din Dersleri

1924 tarihli "İlk Mekteplerin Müfredat Programıyla ilkokul öğretim süresi 6 yıldan 5 yıla indirilmiştir.Kur'an‐ı Kerim ve Din dersleri 2, 3, 4 ve 5. sınıflarda haftada ikişer saat,

lise birinci devresinin 1. ve 2. senelerinde (bugünkü ilköğretim 6 ve 7. sınıflar) Din Bilgisi" adıyla birer saat din derslerine yer verilmiştir. Lise ikinci devre programında ise din derslerine hiçbir sınıfta yer ayrılmamıştır.

1926 yılında Müfredat yeniden değiştirilmiş din dersi 3. sınıftan itibaren haftada birer saat olarak yer almıştır. Şehir ilkokullarındaki din dersleri 1927‐1928 eğitim‐öğretim yılından itibaren, 3, 4 ve 5. sınıflarda birer Saat, 1930 senesine gelindiğinde ise, arzu eden öğrencilere Perşembe günleri öğleden sonra yarım saat okutulması öngörülmüştür.

Din öğretimi 1933’ten itibaren (1939’a kadar köy okulları hariç) öğretimin hiçbir kademesinde 1949 yılına kadar yer almamıştır.



1946‐1980 YILLARI ARASINDA DİN EĞİTİMİ ve ÖĞRETİMİ

Okullardaki Din Dersleri

1946 yılında TBMM'de Öğretim Birliği Kanunu'nun ruhuna dönüş çabalarından olarak, okullarda Fransız örneğine uygun "Muhasebat‐i Ahlakiye" dersinin konulabileceği kararlaştırılmıştır.

1948 tarihinde ilkokulların 4. ve 5. sınıflarına isteğe bağlı olarak program dışı Din Bilgisi dersi konulmuş ve 1949 öğretim yılından itibaren de öğretimi başlamış 1950 eğitim‐öğretim yılından itibaren de program içine alınmıştır.

Ortaokulların 1 ve 2. sınıflarında 1956 yılında isteğe bağlı olarak din derslerine yer verilmiş, bu ders 1967‐ 1968 öğretim yılından itibaren liselerin 1 ve 2. sınıflarına da isteğe bağlılık kaydına uyulmak şartıyla konulmuştur. Ortaokulların 3. sınıfına ve liselerin 3. sınıfına ise 1976‐1977 yıllarında yaygınlaştırılmıştır. Ayrıca 1949’dan beri seçmeli olan din derslerine karşılık 1974 yılında ilkokul 4. sınıftan liselerin 10. sınıfına kadar program içerisinde haftada birer saat zorunlu ahlak bilgisi dersi konulmuştur.

1946‐1980 Arası İmam Hatip Okulları ve Yüksek Din Öğretimi

CHP meclis grubunun 10 Şubat 1948 tarihli toplantısında din görevlisi ihtiyacını karşılamak üzere MEB’na bağlı kurslar açılması ve buraya ortaokul mezunlarından askerliğini yapmış kimseler alınması suretiyle memleket ihtiyacını karşılamak üzere din hizmetlerini yürütecek elemanların yetiştirilmesi benimsenmiştir.

15 Ocak 1949 tarihinde önce İstanbul ve Ankara, daha sonra da Afyon, İzmir, Isparta, Kayseri, Kastamonu, Adana, Trabzon ve Urfa’da 10 ay süreli İmam Hatip Kursları açılmıştır.

13 Ekim 1951 tarih ve 601 sayılı kararla İmam Hatip Okulu açılmasına karar verilmiştir. Bu doğrultuda Adana, Ankara, Isparta, İstanbul Kayseri, Konya ve Maraş'ta yedi adet İmam Hatip Okulu açılmış ve bunlar 17 Ekim 1951 tarihinde eğitim ve öğretime başlamışlardır.1958'e kadar sayıları 19 olmuş 1970 yılında 72’ye ulaşmıştır.

12 Mart 1971 askeri müdahalesi sonrasında 1972’de yayımlanan yönetmelikle orta kısımları kaldırılmıştır. Karar ilgili yönetmelikte “İmam Hatip Okulu, ortaokul üzerine dört yıllık eğitim veren bir meslek okuludur.

1973 tarihli 1739 sayılı yasayla İmam Hatip Okulları İmam Hatip Liselerine dönüştürülmüş ve üniversiteye geçişte kendi alanı sınırlandırılması kaldırılmış üniversitelere girmeleri sağlanmıştır. Yasanın 32. maddesi şu şekildedir:

“ İmam Hatip Liseleri, İmamlık, Hatiplik ve Kur’an Kursu öğreticiliği gibi dini hizmetlerin yerine getirilmesi ile görevli elemanları yetiştirmek üzere Milli Eğitim Bakanlığınca açılan, ortaöğretim sistemi içinde hem mesleğe, hem yükseköğretime hazırlayıcı programlar uygulayan öğretim kurumlarıdır.”

1974 tarihinde kurulan CHP‐MSP koalisyon hükümeti aynı yıl İmam Hatip liselerinin 1972’de kapatılan orta kısımlarını yeniden açmıştır.1980 yılına kadar sayıları 374’e ulaşmıştır.



1948 yılında CHP TBMM’ne İlahiyat Fakültesi açılması hususunda teklif sunmuş, mecliste 4 Haziran 1949 tarihinde kabul edilen kanunla Ankara Üniversitesi’ne bağlı İlahiyat Fakültesi

açılmasına karar verilmiştir.

1959 yılında ilk Yüksek İslam Enstitüsü İstanbulda açılmıştır.İstanbul’dan sonra sırasıyla Konya, Kayseri, İzmir, Erzurum, Bursa, Samsun ve Yozgat’ta açılmıştır.

Ankara’daki İlahiyat Fakültesi ve sekiz Yüksek İslam Enstitüsünden başka Erzurum’da 1971 yılında Atatürk Üniversitesi’ne bağlı beş yıl öğretim süreli İslami İlimler Fakültesi de açılmıştır. Yüksek İslam Enstitüleri lisansüstü öğretim yaptıramıyorlardı. Erzurum’daki bu fakülte lisansüstü öğretim imkânı da sağlayarak önemli bir boşluğu doldurmuştur.



1980’DEN GÜNÜMÜZE DİN EĞİTİMİ ve ÖĞRETİMİ

Okullardaki Din Dersleri

12 Eylül 1980 Askeri İhtilal sonrası oluşan askeri yönetim; Okullarda isteğe bağlı olarak yer alan din dersi ve zorunlu ahlak bilgisi dersi birleştirilerek ilk ve orta dereceli okullarda “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi” adıyla zorunlu olarak okutulması öngörülmüştür. Ayrıca okullarda din dersinin yerini belirten bu düzenleme 1982 Anayasası’nın 24. maddesinde de zikredilmiştir. Diğer bir ifade ile din dersi en üst düzey hukuki metin olan anayasaya konularak zorunlu hale getirilmiştir.

Bu madde, günümüzde hala din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin ilk ve orta öğretimde okutulan zorunlu dersler arasında olmasının en büyük anayasal dayanağını oluşturmaktadır.

1990 yılında alınan bir kararla Hıristiyanlık ve Musevilik dinlerine mensup olan öğrencilerin DKAB derslerine girmelerinin zorunluluğu ortadan kaldırılarak, sadece Müslümanlar için zorunlu bir ders haline getirilmiştir.

Toplumun farklı kesimlerinden dersin zorunlu oluşuna laiklik ilkesi ile din ve vicdan özgürlüğüne aykırı olduğu gerekçesiyle hala ciddi eleştiriler yöneltilmeye devam edilmektedir. Özellikle Aleviliğin DKAB programlarında yer almadığı, anayasada bu dersin bir kültür dersi olarak öngörülmesine rağmen din eğitimini içeren bazı unsurlar barındırdığı ve gizli mezhepçilik yapılarak sadece Sünni İslam’a yer verildiği, zorunlu din derslerinin din ve inanç özgürlüğünü hiçe saydığı yöneltilen eleştiriler arasındadır.

AİHM, Alevi bir velinin başvurusu üzerine 9 Ekim 2007 tarihinde verdiği kararda, okullardaki DKAB derslerinin yeterince eleştirel, objektif ve çoğulcu olmadığını belirterek, ülkede önemli sayıda Alevi nüfusu olmasına rağmen ders programlarında Aleviliğe yeterince yer verilmemesini eleştirmiştir.

Türkiye’de okullarda DKAB dersleriyle ilgili 2000 yılından sonra özellikle program geliştirme açısından önemli adımlar atılmıştır. Ortaöğretim için hazırlanan 1982 DKAB öğretim programı ise yine sınırlı değişikliklerle birlikte 23 yıl süresince 2005’e kadar uygulanmış, bu tarihte değiştirilmiştir.

Türkiye’deki DKAB ders programlarında 2000 yılındaki İlköğretim DKAB programındaki değişiklik öncesine kadar İslam dini öğretiminde içerik ve yaklaşım olarak büyük ölçüde “ilmihal merkezli” bir anlayışın hâkim olduğu görülmektedir.

2000 yılında hazırlanan İlköğretim DKAB programında ise ilmihal merkezli İslam öğretiminin yetersizliklerinden hareketle, akıl ile inancı bütünleştirmeyi esas alan ve asli kaynakları referans alma ve kök İslami ilkeleri önceleme iddiasında olan bir yaklaşımın benimsendiği görülmektedir. Genel hatlarıyla literatürdeki ifade ile yeni program “modern İslam” yönelimi ağırlıkta olan bir İslam öğretimini savunmaktadır.

Daha önceki DKAB programlarıyla karşılaştırıldığında 2005 ve 2006 yıllarında hazırlanan yeni programların ise daha çoğulcu olduğu, diğer dinlerin sunumunda daha objektif davranıldığı, İslam

içerisindeki çoğulluğa yetersiz de olsa yer vermeye başladığı görülmektedir.

1980’den Günümüze İmam Hatip Liseleri ve Yüksek Din Öğretimi

12 Eylül 1980 askeri darbesi dönemine gelindiğinde İmam Hatip liselerindeki öğrenci sayısı 200 bini geçmiş, okul sayısı ise 374’e ulaşmıştır. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 31. maddesinde yaptığı değişiklikle 1973’ten beri üniversitelerin edebiyat bölümlerine yerleşme hakkına sahip olan İmam Hatip Lisesi mezunları üniversitelerin tüm bölümlerine yerleşme şansına kavuşmuştur. 1989 yılına kadar Tunceli ilinde açılan İmam Hatip Lisesi hariç hiçbir okul açılmamıştır. Ancak bu süre içerisinde 1985 yılında ilk defa İstanbul Beykoz’da Almanca yabancı dil ağırlıklı bir Anadolu İmam Hatip Lisesi açılmıştır. Bundan sonra özellikle İngilizce yabancı dil ağırlıklı pek çok Anadolu İmam Hatip Lisesi açılmıştır.

16 Ağustos 1997 tarihinde çıkarılan 8 yıllık kesintisiz eğitim yasası İmam Hatip Liselerin orta kısımlarının kapanmasına ve öğrenci sayısında niceliksel bir düşüşe neden olmuştur. Yasadan üç gün sonra 174 sayılı MEB Talim ve Terbiye Kurulu’nun kararı ile İmam Hatip Lisesi, bir yılı hazırlık üç yılı normal eğitim olmak üzere dört yıllık liseler haline dönüştürülmüştür. Bu durum 1996‐1997 öğretim yılında toplam 511 bin 501 öğrenciye sahip olan İmam Hatip Lisesinin öğrenci sayısının, 1997‐1998 öğrenim yılında 178 bin 46’ya düşmesine neden olmuştur. Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK)’nun 30 Temmuz 1998 yılında meslek liselerinin üniversite sınavında kendi alanları dışındaki fakültelere yerleşmesini zorlaştırmıştır.

6 Kasım 1982 tarihinde çıkarılan 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ile birlikte MEB'e bağlı olan Yüksek İslâm Enstitüleri İlahiyat Fakültesine dönüştürülerek bulundukları illerdeki üniversitelere bağlanmıştır.

1982 yılında sekiz üniversitede oluşturulan İlahiyat Fakültelerine 1997 yılına kadar 15 yeni fakülte daha eklenerek sayıları 23’e çıkarılmıştır.

İlahiyat Fakülteleri ile ilgili YÖK Yürütme Kurulu 11 Temmuz 1997 tarihinde aldığı kararla İlahiyat Fakülteleri biri İlahiyat lisans bölümü, diğeri İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği bölümü olmak üzere ayrı öğrenci alıp ayrı mezunlar veren iki programlı hale getirilmiştir. İlahiyat programının öğretim süresi hazırlık sınıfı kaldırılarak 4 yıl olarak belirlenmiştir. 10 İlahiyat Fakültesinde İlköğretim DKAB Öğretmenliği bölümü açılmıştır. Diğer İlahiyat Fakültelerinde ise sadece İlahiyat lisans bölümü kalmıştır. İlk programı takip eden öğrencilerin, ilköğretim okullarında din kültürü ve ahlâk bilgisi öğretmeni olacak şekilde yetiştirilmeleri, ikinci programdan mezun olanların ise Diyanet İşleri Başkanlığı teşkilatındaki çeşitli görevlerden başka ortaöğretimde ve İmam‐Hatip liselerinde ö ğretmenlik göevi alabilmeleri hedeflenmişti.

Yüsek Ö ğretim Kurulu DKAB ö ğretmeni yetişiren DKAB ö ğretmenliğ bölümü YÖK Eğtim Komisyonu'nun 26 Mayı 2006 tarihli kararıla Eğtim Fakütelerine bağamı ştı.